- 481
w d u szy , J . C. F r a i s s e w y ja ś n ia w o s t a t n i e j c z ę ś c i sw ej p r a c y , z a ty tu ło w a n e j "N aślad o w n ictw o i r ó ż n i c a " , k t ó r a podsum ow uje j e go ro z w a ż a n ia .
K sią ż k a J . C. F r a i s s e 'a s ta n o w i i s t o t n y w k ład do w s p ó łc z e s nych stu d ió w nad n e o p la to n iz m e m . A u to r k i e r u j e sw o je r o z w a ż a n ia do c z y t e l n i k a , z a k ł a d a j ą c je g o d o s k o n a łą o r i e n t a c j ę w p r o b le m a - ty c e , k t ó r ą p o d ejm u je je g o p r a c a . W szy stk o t o s p r a w ia , że l e k t u r a n ie j e s t ła tw a , a l e t r u d j e j p o d j ę c i a ch y b a s i ę o p ł a c i , tym
b a r d z i e j , że o p ró c z p o g łę b io n e j a n a l i z y P l o t y ń s k i c h E n n ead , J . C . F r a is s e p o r u s z a z a g a d n ie n ie m o żliw y ch o d n i e s i e ń m iędzy m y ślą
P lo ty n a , św. A u g u sty n a i S p in o z y . P roblem wpływu m y ś li p l o t y ń - s k ie j na tw ó rc z o ś ć B is k u p a H ippony b y ł n i e j e d n o k r o t n i e po d ejm o wany w l i t e r a t u r z e p r z e d m io tu . N ie można n a t o m ia s t te g o sam ego p o w ied zieć o r e l a c j i f i l o z o f i i P l o t y n a 1 ^ p in o z y , z w ła s z c z a że niem ożliw e j e s t t u t a j u s t a l e n i e j a k i e j ś form y wpływów b e z p o ś r e d n ich .
J . C. F r a i s s e o p i e r a sw o je wywody na bogatym m a t e r i a l e
źródłowym, co s ta n o w i j e d n ą z n ie w ą tp liw y c h z a l e t t e j k s i ą ż k i . Autor k o m en tu je w ybrane t r a k t a t y P l o t y ń s k i c h E n n ead , pro w ad ząc jakby na o czach c z y t e l n i k a ic h p o g łę b io n ą , r o z u m ie ją c ą l e k t u r ę . Nie z d a je r e l a c j i ze " s t a n u b ad ań nad P lo ty n e m " i n i e u s to s u n k o wuje s i ę do o p i n i i i s ta n o w is k in n y c h h is to r y k ó w f i l o z o f i i , c h o -
c ią ż p rz y k o ń cu sw ej p r a c y p r z y t a c z a w y b ran ą b i b l i o g r a f i ę . J e s t to zatem k s i ą ż k a b a rd z o p ię k n a , n i e p rz e ła d o w a n a u c z o n o ś c ią i n nych, a l e p o z w a la ją c a przem ów ić m ą d ro ś c i sam ego A u to r a E n n ead .
A g n ie s z k a K ijo w sk a - L u b lin G. B e n o it G a in , L 'E g l i s e de C appadoce au IV^ s i e c l e d ' a -p r e s l a c o r r e s -p o n d e n c e de B a s i l e de C e s a r ee / 3 3 0 - 3 7 9 / , * Roma 1985, P o n t i f i c i u m I n s t i t u t u m O r i e n t a l e , O r i e n t a - l i a C h r i s t i a n a a n a l e c t a 225, s . XXXI + 4 6 4 . 1500 r o c z n i c a ś m i e r c i św. B a z y le g o p r z y n i o s ł a z n a c z n e o ży w ie nie stu d ió w nad biskupem C e z a r e i K a p a d o c k ie j. Wydano z t e j o k a z j i s z e r e g poważnych p r a c , z w ła s z c z a w o ś ro d k u w T o r o n to . Wy- nieńcty choćby d z i e ł a P . J . F ed w ick a: S t . B a s i l th e G re a t and th e
482
-M ag n i. O p era h i s t o r i c a I 3 9 , s . 2 3 0 ; The c h u r c h an d th e ch a rism a o f l e a d e r s h i p i n B a s i l o f C a e s a r e a , T o ro n to 1 9 7 9 , P o n t i f i c a l In - s t i t u t e o f M e d ia e v a l S t u d i e s , S t u d i e s and t e x t s 4 5 , s . X V III +
224 o ra z dwutomowe d z i e ł o pod j e g o r e d a k c j ą p t . B a s i l o f C aesa r e a . C h r i s t i a n , H u m a n is t, A s c e t i c , 1 - 1 1 , T o ro n to 1981, s . XLIV + 7 6 4 . P o n a d to u k a z a ły s i ę d ru k ie m a k t a kolokw ium b a z y l i a ń s k i e g o w M e s s y n ie / A t t i d e l C o n g re s s o i n t e r n a z i o n a l e su B a s i l i o d i Cesare- a , l a s u a e t a e i l B a s i l i a n e s i m o i n S i c i l i a , I , U n i v e r s i t a d e g li s t u d i d i H e s s i n a , F a c o l t a d i L e t t e r e e F i l o s o f i a , 3 -6 X II 1979, M e s s in a 1983, s . 6 9 9 /, a M. F o r l i n P a t r u c c o r o z p o c z ę ł a nowe wy d a n ie k r y t y c z n e L is tó w B is k u p a C e z a r e i K a p a d o c k ie j / S . B a s i l i o d i C e s a r e a . Le l e t t e r e I . I n t r o d u z i o n e , t e s t o c r i t i c a m e n t e r i - v e d u to , t r a d u z i o n e , comm ento a c u r a d i M. F o r l i n P a t r u c c o , T o ri- no 1983, s . 4 5 6 / . W 1983 r . z a s łu ż o n e d l a b a d a ń o r i e n t a l n y c h o- p a c tw o c y s t e r s k i e w B e l l e f o n t a i n e we F r a n c j i w y d ało dwutomowy
z b i ó r a r ty k u łó w J . G rib o m o n ta OSB, z n a k o m ite g o b a d a c z a d z i e ł
św. B a z y le g o W ie lk ie g o , p t . S t . B a s i l e : E v a n g ile e t E g l i s e . Do d a jm y , że w P o l s c e r o z p o c z ę t o nowy p r z e k ł a d R eg u ł św. B azy leg o . P r a c y t e j p o d j ą ł s i ę k s . g r J . N aum ow icz. R e g u ły m o ra ln e zo s
t a ł y j u ż p rz y g o to w a n e do d r u k u .
Do ty c h p r a c n a l e ż y d o łą c z y ć w yżej w y m ien io n e d z i e ł o B. G a in a , k t ó r e g o t r e ś ć m ożna o k r e ś l i ć jednym z d a n ie m : Ż y c ie Koś c i o ł a w K a p a d o c ji n a p o d s ta w ie l i s t ó w św. B a z y le g o .
R. A u b e rt we W prow adzeniu do " H i s t o r i i K o ś c i o ł a * '/ t . i : J . Da n i e l o u - H . I . M a rro u , Od p o c z ą tk ó w do r o k u 6 0 0 , W arszaw a 1 9 8 4 ,8 / s t w i e r d z a , że p o w in n a ona z w r ó c ić b a c z n i e j s z ą uwagę n a lu d w ier n y . P ie rw s z o rz ę d n y m z a ś ź ró d łe m do t a k i e g o w ła ś n ie u j ę c i a h i s t o r i i K o ś c i o ł a w K a p a d o c ji s ą l i s t y św . B a z y le g o . P r a c ę swą / r o z d z . 1 ,3 .1 - 3 9 / r o z p o c z y n a od sp ra w b a rd z o p r o z a i c z n y c h , m .in . od p o ł o ż e n i a g e o g r a f i c z n e g o , k l i m a t u , s i e c i d r ó g , o r g a n i z a c j i p o c z t y , k t ó r e je d n a k w s p o s ó b z a s a d n i c z y w p ły w a ją n a ż y c ie Koś c i o ł a . Dane t e u z u p e ł n i a a p e n d y k s 1 / s . 3 8 9 - 3 9 2 / o ra z 2 / s . 3 9 3 - 3 9 6 /. D ru g i r o z d z i a ł / s . 4 1 - 5 7 / p o k a z u je B a z y le g o ja k o b is k u p a : j e g o b l i s k i z w ią z e k z ludem o r a z t r o s k ę o w ia r ę i K o ś c i ó ł . S ło wa G r z e g o r z a z N a z ja n z u w y p o w ie d z ia n e o swym p r z y j a c i e l u , że ży
c i e j e g o b y ło ż y c ie m w o g n iu , d o s k o n a le i l u s t r u j ą d z i a ł a l n o ś ć d u s z p a s t e r s k ą B is k u p a C e z a r e i . Dodać t u n a l e ż y , że B a z y li cho ro w a ł p r z e z c a ł e swe ż y c i e / p o r . i n t e r e s u j ą c y ap en d y k s 3, s .
483
-tego r o z d z i a ł u / s . 5 3 - 5 7 / a u t o r r e k o n s t r u u j e d z i e ń p ra o y B is k u pa C e z a r e i .
N astęp n y r o z d z i a ł p o św ię c o n y j e s t k l e r o w i / s . 5 9 - i 2 i / . Znaj dujemy tam n a jp ie r w o p is o r g a n i z a c j i k o ś c i e l n e j w K a p a d o c ji, a
n a s tę p n ie om ów ienie z a d a ń b is k u p a z p o d k r e ś le n ie m ta k d r o g i e j d la Wschodu c h r z e ś c i j a ń s k i e g o r o l i o jc o w stw a duchow ego. Z tym
ro z d z ia łe m łą c z y s i ę ap en d y k s 5 / A c c e s s i o n d 'u n n e o p h y te a l ' e - p is c o p a t, s . 4 0 3 - 4 0 4 /. D a le j p o św ię c o n o s p o r o m i e j s c a je g o w spół pracownikom , ja k c h o r e p i s k o p o i , innym członkom k l e r u , w końcu
zaś św ieckim /w a p e n d y k s ie 4 , s . 3 9 9 -4 0 2 , z n a jd u je m y ciek aw y i ważny d l a tłu m a c z y z e s ta w ty tu łó w honorow ych używ anych p r z e z Ba
z y le g o /.
R o z d z ia ł c z w a rty / s . 1 2 3 -1 6 1 / p o św ięco n y j e s t ż y c iu zak o n nemu; w iadom ości t e s ą s z c z e g ó l n i e w ażne, ja k o że p o c h o d z ą od mnicha i je d n e g o z tw órców ż y c i a zak o n n eg o n a W sc h o d z ie .
W r o z d z i a l e p ią ty m pośw ięconym l i t u r g i i / s . 1 6 3 -2 2 5 / omó wione z o s t a ł y m i e j s c a k u l t u , m o d litw a p u b l i c z n a i m sza ś w ., s a kram enty, k a l e n d a r z i k u l t m ęczenników o ra z samo z g ro m a d z e n ie
l i t u r g i c z n e . I tu ró w n ie ż ś w ia d e c tw a B a z y le g o m ają s z c z e g ó ln ą w a rto ś ć , gdyż p o c h o d z ą od je d n e g o z twórców l i t u r g i i c h r z e ś c i
ja ń s k ie g o W schodu.
K o le jn y r o z d z i a ł / s . 2 2 7 - 2 7 0 / p o ś w ię c a B. G ain s p o łe c z e ń stwu K a p a d o c ji, j e g o o b y c z a jo m , c h r y s t i a n i z a c j i , s to s u n k o w i
c h r z e ś c i j a n do p o g an i żydów, ż y c iu m oralnem u i t d . Ten r o z
d z ia ł łą c z y s i ę ś c i ś l e z n astęp n y m / s . 2 7 1 - 2 8 9 /, w k tó ry m j e s t mowa o o r g a n i z a c j i m i ł o s i e r d z i a , z s z e ro k im omówieniem s ła w n e j B azy liad y w C e z a r e i .
D a le j w r o z d z i a l e ósmym / s . 2 9 1 - 3 2 2 / u k a z u je a u t o r tr u d n e s to s u n k i m iędzy K o śc io łe m
mem p o p ieran y m p r z e z W a le n sa . P o sta w a B a z y le g o b y ła zarazem e - la s ty c z n a i tw a rd a ; j e d e n z p a r a g r a f ó w te g o r o z d z i a ł u n o s i t y t u ł : " D ip lo m a tie ou o p p o rtu n is m e ? " / s . 3 0 0 - 3 0 4 /.
Dwa o s t a t n i e r o z d z i a ł y /I X , 3 2 3 -3 5 7 ; X, 3 5 9 - 3 8 4 / p o św ię c o ne są sprawom w ia r y : p ie r w s z y - j e j p rz e k a z o w i / a w ięc s to s u n k o wi do w ia ry N i c e i , f o r m a c ji katechum enów , c y r k u l a c j i pism t e o
lo g ic z n y c h /, d r u g i - h e re z jo m i s c h iz m ie .
Na końcu tomu Ga i u m i e ś c i ł wzorowo opracow ane ap en d y k sy / b i b l i j n y , b a z y l i a ń s k i , a u to ró w i dokumentów s t a r o ż y t n y c h , słów g r e c k ic h , im io n i r z e c z y / i m apę.
-- 484
O trzy m aliśm y d z i e ł o c wyjątkowym z n a c z e n iu i t o z w ie lu w zględów . Wbrew t y t u ł o w i a u t o r n ie o p i e r a s i ę l i t y l k o na l i s t a c h , a l e n a c a ł e j tw ó r c z o ś c i B a z y le g o , n a w ią z u ją c o b f i c i e do in n y c h p i s a r z y k a p a d o c k ic h . J e s t t o w ię c w p ro w ad zen ie w ż y c ie i r e a l i a p r o w i n c j i K a p a d o c ji, k t ó r a w IV w. w y d a ła t r z e c h p i s a r z y , n a le ż ą c y c h do n a jw ię k s z y c h te o lo g ó w e p o k i p a t r y s t y c z n e j . K s ią ż k a j e s t n a p i s a n a z ogrom ną e r u d y c j ą . Do k a żd e g o s tw ie r d z e
n i a z n a jd u je m y bowiem b o g a te u z a s a d n i e n i e ź ró d ło w e . Co w ię c e j, w w ie lu w ypadkach, ja k n p . p rz y om ów ieniu r o l i c h o r e p is k o p o i,
r o z d z i a ł s t a j e s i ę podsumowaniem n a s z e j w ied zy n a te n te m a t.
To d z i e ł o b e n e d y k ty ń s k ie j p ra c y /nom en omen, a u t o r n o s i i - m ię B e n o it, B e n e d y k t/ i e r u d y c j i n a p is a n e j e s t zarazem lekkim
ję z y k ie m , z typowym f r a n c u s k im e s p r i t . J e s te ś m y a u to ro w i wdzię c z n i z a t e n n ie o c e n io n y w stę p do s tu d ió w n ie t y l k o b a z y l i a ń -
s k i c h i nad p i s a r z a m i k a p a d o c k im i, a l e p r a k t y c z n i e mówiąc, do p i s a r z y g r e c k i c h IV w ie k u .
