Polityka edukacyjna Polityka edukacyjna

S l k j k l

Selekcje szkolne.

Polityka edukacyjna Polityka edukacyjna

i nierówności

Ireneusz Białecki Ireneusz Białecki,

Uniwersytet Warszawski

POLITYKA SPOŁECZNA I POZIOM NIERÓWNOŚCI

NIERÓWNOŚCI

Odpowiedzialność rządu,

administracji centralnej i lokalnej j j j

P d k j ś d i t i i ć

Przez edukację za pośrednictwem osiągnięć

edukacyjnych następuje w dużym stopniu rozdanie szans życiowych - szans na karierę zawodową i pozycję zawodową.

pozycję zawodową.

Dobra edukacja [szkoła] na poziomie niższym

przekłada się na większe szanse na lepszą szkołę na poziomie wyższym, a to daje lepsze szanse w życiu.

Polityka Polityka

P lit k t bi i j d h

Polityka to zabiegi mające przy danych

środkach [zasobach] prowadzić do realizacji założonych celów związanych z jakąś sferą założonych celów związanych z jakąś sferą publiczną.

Te cele to często:

Te cele to często:

• wyrównanie dostępu do określonych świadczeń, czy usług;

czy usług;

• poprawa ich jakości;

i k f kt ść t i j k ś i i

• większa efektywność w tworzeniu jakości i zmniejszaniu nierówności.

Polityka c d Polityka c.d.

• polityka coraz częściej opiera się na

wskaźnikach, które pomagają negocjować, uzgodnić i zdefiniować cele

• polityka coraz częściej odnosi się do rezultatów [efektów] działań instytucji świadczących

[efektów] działań instytucji świadczących

określone usługi, czy realizujących jakieś cele

Aksjologia nierówności:

Aksjologia nierówności:

• Rozumienie nierówności Rozumienie nierówności

[nierówność szans i nierówność rezultatów]

• Równość szans w życiu i w szkole

• Równość szans w życiu i w szkole

Nierówności sprawiedliwe i nieakceptowane

• Co to znaczy, że dwóch uczniów ma takie same szanse? Czy mają oni równe szanse wtedy,

kiedy mają do dyspozycji jednakowe zasoby sprzyjające rozwojowi i kształceniu?

• Kiedy w dwóch kategoriach uczniów

kształconych w podobnych warunkach, w podobnie wyposażonych szkołach, jedna

regularnie uzyskuje lepsze wyniki od drugiej oznacza to, że ta pierwsza lepiej wykorzystuje szanse, czyli otrzymuje i bierze więcej.

Nierówności sprawiedliwe i nieakceptowane c.d.

• Akceptujemy nierówności dystrybucyjne” [zasobów szkoły] kiedy odwołujemy się do

• Akceptujemy nierówności „dystrybucyjne [zasobów szkoły], kiedy odwołujemy się do zasady merytokratycznej, a czasem do talentu, uzdolnień…

Ogólnie rzecz biorąc nie uznajemy za niesprawiedliwe, kiedy z istniejących zasobów biorą więcej zdolniejsi, bardziej pracowici, lepiej motywowani. Akceptację takiej

nierówności wspierają dodatkowo dwie wartości: 1. prawo do samospełnienia [to nierówności wspierają dodatkowo dwie wartości: 1. prawo do samospełnienia [to uzdolniony muzycznie powinien dostać fortepian, a nie każdy ten sam czas dostępu];

2. pożytek ogółu: w interesie społecznym leży, by większe możliwości stwarzać zdolniejszym i bardziej pracowitym.

• Jednak w praktyce szkolnej często stosowanie tych zasad i wartości wzbudza p y j ę y wątpliwości. Czasem też stają one w konflikcie z innymi wartościami.

• Jeżeli nierówność uzdolnień, pracowitości i motywacji rozkłada się według

pochodzenia społecznego i jest następstwem nierówności społecznych poza szkołą [nierówności w sytuacjach sprzyjających rozwojowi uzdolnień], to jaka polityka w

k l d t j i j k l ś d i j j t d i

szkole podstawowej, gimnazjum czy szkole średniej jest zgodna z poczuciem sprawiedliwości: wszyscy w jednakowym stopniu korzystają z zasobów szkoły [1];

zdolniejsi i pracowitsi otrzymują więcej [2], czy więcej otrzymują mniej zdolni, słabiej motywowani, pochodzących z kulturowo słabszych środowisk [zasada

kompensacji][3];

kompensacji][3];

• Wydaje się, że w dokumentach OECD i UE górę bierze obecnie zasada

kompensacji [na niekorzyść zasady równości] i zasada równości rezultatów [learning outcomes] niezależnie od poziomu uzdolnień, motywacji i statusu rodziny Każdy o ile tylko zechce powinien mieć prawo do studiów

rodziny. Każdy, o ile tylko zechce, powinien mieć prawo do studiów.

Rzecz w tym że różnice co do tego ile się kto Rzecz w tym, że różnice co do tego, ile się kto nauczył, co umie i rozumie, i czego potrafi

nauczyć się w przyszłości - układają się

t t i dl óż i ś d i k h

systematycznie wedle różnic środowiskowych między uczniami. Wskazują na to, np. wyniki testów i oceny szkolne Najwyraźniej pewne testów i oceny szkolne. Najwyraźniej pewne różnice środowiskowe, pewne okoliczności i akcje wychowawcze pojawiają się w jednych ś d i k h ś i j iż i h i

środowiskach częściej niż w innych i one

przesądzają o różnicach w rozwoju uzdolnień i zainteresowań o różnicy w wykorzystywaniu zainteresowań, o różnicy w wykorzystywaniu zasobów szkoły. Jeśli chce się wyrównywać

szanse na udane życie, jeśli chce się prowadzić lit k ó t t t b id t fik ć t politykę równego startu, trzeba zidentyfikować te [akcje] działania wychowawcze, którym jedni z pewnych środowisk poddawani są a drudzy nie pewnych środowisk poddawani są, a drudzy nie.

Z b k ł j ś i j Zasoby szkoły najczęściej uwzględniane w badaniach:

k lifik j i li

kwalifikacje nauczycieli, programy nauczania, dydaktyka, dostęp do

I t t li b ió k t i

Internetu, liczba uczniów na komputer i liczba uczniów na nauczyciela, wielkość

k ł i kl b i k i k

szkoły i klasy, boiska i pomoce naukowe, wydatki na jednego ucznia, zasady

rekrutacji, poziom i pochodzenie

społeczne innych uczniów [znaczny

wpływ]

Badania na ogół potwierdzają, że

wymienione tu zasoby szkoły mają na y y y ją ogół niewielki związek z poziomem

umiejętności Jedynie pewne znaczenie umiejętności. Jedynie pewne znaczenie mają wyniki w nauce i pochodzenie

ł i h ió ś ód

społeczne innych uczniów: wśród

mierzalnych zasobów szkoły tylko wyniki

innych uczniów pokażą silniejszy związek

z wynikiem testu badanego ucznia y g

Zapewne praca nauczyciela [wiedza Zapewne praca nauczyciela [wiedza,

zaangażowanie, umiejętności] to jeden z najważniejszych zasobów szkoły. Jednak wpływa on na umiejętności ucznia p y ję

[kształtuje je] tylko wówczas, jeśli jest odpowiednio wykorzystany Jeżeli

odpowiednio wykorzystany. Jeżeli pojawia się intensywna interakcja

[Wychowawcy laureatów czy lepiej pracują bo mają [Wychowawcy laureatów – czy lepiej pracują, bo mają dobrych uczniów, czy mają dobrych uczniów, bo lepiej pracują?]

p ją ]

Umiejętności i zasoby szkoły Umiejętności i zasoby szkoły.

Umiejętności, podobnie jak uzdolnienie, to cecha ucznia. Podobnie – podwyższenie p y owej umiejętności, ich zmiana – to zmiana cechy ucznia Dlaczego owa zmiana –

cechy ucznia. Dlaczego owa zmiana poprawa umiejętności – zależy przede wszystkim od pochodzenia i środowiska wszystkim od pochodzenia i środowiska

pozaszkolnego, a w tak niewielkim stopniu

od zasobów i pracy szkoły?

Jeśli umiejętność wykorzystania zasobów Jeśli umiejętność wykorzystania zasobów

bardziej zależy od pochodzenia społecznego, czy innych charakterystyk rodzinnych ucznia a czy innych charakterystyk rodzinnych ucznia, a mniej od wyposażenia i pracy szkoły, to

znaczy, że mniej liczy się różnica w znaczy, że mniej liczy się różnica w

wyposażeniu i działaniu szkoły, bardziej zaś wyniesiona z domu, wcześniej ukształtowana umiejętność wykorzystywania zasobów,

przetwarzania ich w umiejętności.

S j l i j i j t ść

Socjologowie nazywają ową umiejętność

wykorzystywania zasobów szkoły kapitałem kulturowym psychologowie wskazują na

kulturowym, psychologowie wskazują na

umiejętność uczenia się, aspiracje i motywacje

Czy edukacja ma kompensować,

zmniejszać nierówności pozaszkolne?

Przedszkole nie kompensuje różnic Przedszkole nie kompensuje różnic środowiskowych. Zastępowanie kilku godzin dziennie spędzanych w domu godzin dziennie spędzanych w domu czasem spędzanym w przedszkolu

przynosi dzieciom chowanym w rodzinach

o niższym statusie mniejsze pożytki y j p y

Przyczyny nierówności w osiągnięciach edukacyjnych ::

osiągnięciach edukacyjnych ::

1. Uczniowie z rodzin o wyższym statusie na ogół mają lepsze wyniki w testach, są lepiej motywowani, mają wyższe aspiracje

wyższe aspiracje

2. Przy zbliżonych wynikach wybierają inaczej szkołę, kierunek kształcenia kierunek studiów

kierunek kształcenia, kierunek studiów

P lit k d k j i d tki

Polityka edukacyjna powinna przede wszystkim być nakierowana na zmniejszanie różnic w

wynikach nauczania oraz ujednolicać sytuację wynikach nauczania oraz ujednolicać sytuację wyboru dla uczniów o różnym pochodzeniu społecznymp y

Rekomendacje dla polityki edukacyjnej Rekomendacje dla polityki edukacyjnej

1 Zd l ść i i t j i j

1. Zdolność uczenia się, motywacje, aspiracje

Dwa zadania dla badaczy:

• Dobrze zidentyfikować charakterystyki społeczne

ś d i k śl d h

środowisk upośledzonych

• Dobrze zidentyfikować działania wychowawcze, aby zastąpienie wpływów domu wpływami przedszkola zastąpienie wpływów domu wpływami przedszkola dawało korzystniejszy bilans dzieciom ze środowisk niesprzyjających rozwojowi

niesprzyjających rozwojowi

Rekomendacje dla polityki edukacyjnej

1. Zdolność uczenia się, motywacje, aspiracje (c.d.)

• Przedszkole

• Przedszkole

• Kompensacyjna rola szkoły, m.in. douczanie, rejonizacja

rejonizacja

• Rozliczanie dyrektorów szkół według wyników najsłabszej ćwiartki uczniów

Rekomendacje dla polityki edukacyjnej 2 Wybór szkoły i kierunku kształcenia:

2. Wybór szkoły i kierunku kształcenia:

zawodowe i ogólnokształcące

• Podział na szkołę zawodową i ogólnokształcącą – jak najpóźniej

• Zasada drugiej szansy

• Wspólny egzamin [matura] dla kształcenia zawodowego [szkoły zasadnicze zawodowe licea zawodowe technika [szkoły zasadnicze zawodowe, licea zawodowe, technika – testy na te same umiejętności]

• Wybór studiów: analiza nakładów i zysków z

kt ió óż h d i

perspektywy uczniów o różnym pochodzeniu

społecznym [degradacja, ryzyko niepowodzenia, koszt kształcenia]

• Kształcenie przez całe życie

• Selekcja szkolna i rynek pracy. Selekcja szkolna

powinna w mniejszym stopniu determinować szanse na powinna w mniejszym stopniu determinować szanse na