Zmiany umieralności w województwie wrocławskim w latach 1980-1994

(1)

WOJEWÓDZKI URZĄD STATYSTYCZNY we Wrocławiu

ZMIANY UMIERALNOŚCI

W WOJ. WROCŁAWSKIM W LATACH 1980 - 1994

10.5^t

ogółem

miasto

ZGONY NA 1000 LUDNOŚCI

WROCŁAW 1995 r.

(2)

V _••

*

»

• . *r *

* i*.

v

••

%

• •

♦

-

* •N

*

%

. v'-.

m."

• *« l' '

- .

A ••

• *

(3)

WOJEWÓDZKI URZĄD STATYSTYCZNY we Wrocławiu

URZĄD STATYSTYCZNY we Wrocławiu

'NFORMÄTTOHIUM

Liczb Statystycznych

ZMIANY UMIERALNOŚCI

W WOJ. WROCŁAWSKIM W LATACH 1980 - 1994

WROCŁAW 1995 r.

(4)

. .. .t . «

'

» . * +

- ' 'f w«*-

•l

5

■

> / ^• • •

\

;

(5)

PRZEDMOWA

Publikacja niniejsza jest statystyczną analizą zgonów według przyczyn, wieku, płci i miejsca zamie

szkania (miasta-wieś) oraz umieralności niemowląt w województwie wrocławskim w latach 1980-1994.

Opracowana została z inicjatywy Wojewódzkiego Urzędu Statystycznego we Wrocławiu przez dr Ireneusza Kuropkę - pracownika naukowego Akademii Ekonomicznej im. Oskara Langego we Wrocławiu.

Stanowi ona kontynuację wydanych przez Urząd w 1986 i 1991 r. analogicznych tematycznie publikacji obejmujących lata 1976 -1984 i 1980 -1989. Dla pełniejszego naświetlenia analizowanych zjawisk w aneksie publikacji zamieszczono wykresy ilustrujące kształtowanie się współczynników

, *4 •

' !' •

natężenia zgonów wg przyczyn (na 100 000 ludności) od czasu nowego podziału administracyjnego.

Dyrektor

Wojewódzkiego Urzędu Statystycznego we Wrocławiu

mgr Jacek Kaleta

Wrocław, październik 1995 r.

(6)

SPIS TREŚCI

Str.

WPROWADZENIE ... 5

I. ZGONY WEDŁUG PRZYCZYN ... 6

II. ZGONY WEDŁUG WIEKU... 11

III. UMIERALNOŚĆ NIEMOWLĄT ...,,... ... . 14

IV. UMIERALNOŚĆ W WOJEWÓDZTWIE WROCŁAWSKIM NA TLE UMIERALNOŚCI W POLSCE... 20

UWAGI KOŃCOWE ... 21

ANEKS (Wykresy): 1. Zgony z powodu chorób układu krążenia w latach 1976 -1994 ... 24

2. Zgony z powodu nowotworów złośliwych w latach 1976 -1994 ... 24

# 3. Zgony z powodu urazów i zatruć w latach 1976 -1994 ... 25

4. Zgony z powodu chorób układu oddechowego w latach 1976 -1994 ... 25

5. Zgony z powodu chorób zakaźnych i pasożytniczych w latach 1976 -1994 ... 26

6. Zgony z powodu układu trawiennego w latach 1976-1994 ... 26

7. Zgony z powodu chorób gruczołów wydzielania wewnętrznego w latach 1976 -1994 ... 27

8. Zgony z powodu chorób układu nerwowego i narządów zmysłu w latach 1976 -1994 ... 27

9. Zgony z powodu chorób płodów i noworodków w latach 1976 -1994 ... 28

10. Zgony z powodu chorób narządów moczowo-płciowych w latach 1976 -1994 ... 28

Druk.: WUS OP we Wrocławiu, zam. 221 / 95, nakł. 40 egz., cena 3,00 zł

(7)

WPROWADZENIE

Niniejsze opracowanie stanowi kontynuację prac zapoczątkowanych w 1986 roku, a poświęconych analizie umieralności według przyczyn w woj. wrocławskim. Poprzednie badania obejmowały lata 1976 -19891/.

Wszystkie choroby, urazy i przyczyny zgonów podzielone są w Polsce od 1959 roku na 17 grup:

I Choroby zakaźne i pasożytnicze, II Nowotwory,

III Choroby gruczołów wydzielania wewnętrznego i przemiany materii oraz zaburzenia odżywiania i immunologiczne,

Choroby krwi i narządów krwiotwórczych, Zaburzenia psychiczne,

Choroby układu nerwowego i narządów zmysłu, Choroby układu krążenia,

Choroby układu oddechowego, Choroby układu trawiennego,

Choroby układu moczowo-płciowego, Powikłania ciąży, porodu i połogu,

Choroby skóry i tkanki podskórnej,

Choroby układu mięśniowo-kostnego i tkanki łącznej, Wady rozwojowe, wrodzone,

Stany chorobowe płodów lub noworodków powstające w okresie okołoporodowym, Objawy, oznaki i stany niedokładnie określone,

Urazy i zatrucia.

IV V VI VII VIII

IX X XI XII XIII XIV XV XVI XVII

Podział na wymienione klasy nie jest doskonały, m. in. dlatego, że opiera się na kilku kryteriach. Według przyczyn powstawania chorób, tj. wg kryterium etiologicznego wyróżnione zostały grupy o numerach: I, II, III, V, XI, XTV;

według umiejscowienia choroby w narządach wewnętrznych, tj. wg kryterium anatomicznego wyszczególnione zostały grupy: IV, VI, VII, VIII, IX, X, XII, XIII; grupę XV wydzielono przyjmując za kryterium wiek zmarłego, a

___ ___ , ,1 .

grupę XVII biorąc za podstawę rodzaj uszkodzenia, które to dzieli się na urazy mechaniczne, oparzenia, urazy nerwów oraz skutki szkodliwego działania środków chemicznych, leczniczych i in. Ponadto urazy i zatrucia można

Izielić wg zewnętrznej przyczyny ich powstania. ^if:

Od czasu zmiany podziału administracyjnego Polski w 1975 roku do chwili obecnej obowiązywały w zakładach służby zdrowia dwie klasyfikacje chorób, urazów i przyczyn. Do 1 stycznia 1980 r. stosowana była tzw. VIII Rewizja, a od tego dnia IX Rewizja Międzynarodowej Klasyfikacji Chorób, Urazów i Przyczyn Zgonów przyjęta przez XXIX Ogólne Zgromadzenie Światowej Organizacji Zdrowia w maju 1976 r.

W obecnym opracowaniu, z powodu tych zmian, skoncentrowaliśmy się na badaniu umieralności w latach 1980-1994, czyli w okresie kiedy obowiązywała jednolita klasyfikacja. W niektórych fragmentach opracowania będziemy odwoływać się do informacji dotyczących lat wcześniejszych celem przedstawienia tendencji zmian zjawiska w dłuższym przedziale czasu. Z tego samego powodu w przedstawionym opracowaniu zachowaliśmy układ tablic

przyjęty we wcześniejszych publikacjach.

W badaniu wykorzystane zostały dane statystyczne o zgonach według przyczyn opracowane w Głównym Urzędzie Statystycznym.

1/ Umieralność według przyczyn w woj. wrocławskim w latach 1976-1984, WUS, Wrocław 1986.

Umieralność w woj. wrocławskim w latach 1980-1989, WUS, Wrocław 1991.

(8)

I. ZGONY WEDŁUG PRZYCZYN

W okresie 1980-1994 ogólny współczynnik zgonów w woj. wrocławskim zwiększył się z 810,9 do 932,9 zgonów na 100000 ludności, czyli wzrósł o ponad 15,0%. Większy wzrost, tj. o 17,2% nastąpił w subpopulacji miejskiej, a mniejszy - o 11,6% - w subpopulacji wiejskiej.

Wzrost ogólnego współczynnika zgonów mógł być spowodowany przez niekorzystne zmiany struktury populacji według wieku jak i zwiększenie się natężenia samej umieralności.

Wyodrębniając pięć grup wieku: 0-19, 20-29, 30-39, 40-49 oraz 50 lat i więcej obliczyliśmy indeksy dynamiki Laspeyresa dla województwa ogółem. Przyjęły one następujące wartości: LISL = 65,2%, ^jJ^wl = 134,6%. Oznacza to, że gdyby w latach 1980 i 1994 struktura ludności według wieku była taka sama (na poziomie 1980 roku), wówczas ogólny współczynnik umieralności zmalałby o 34,8% na skutek zmniejszenia natężenia zgonów. Natomiast w wyniku samych przesunięć w strukturze wieku (przy niezmiennych cząstkowych współczynnikach zgonów - na poziomie 1980 roku) mieszkańców woj. wrocławskiego umieralność wzrosłaby o 34,5%.

Stwierdzić więc można, że zachodzący kierunek zmian badanego zjawiska jest korzystny. Postępujące starzenie się ludności jest bowiem zjawiskiem niezależnym od czynników zewnętrznych, a spadek natężenia zgonów jak najbardziej pożądany. Jak jednak pokażemy w rozdziale II zmiany współczynników zgonów w wyodrębnionych grupach wieku były znacznie zróżnicowane.

TABL. 1. ZGONY WEDŁUG PRZYCZYN I MIEJSCA ZAMIESZKANIA NA 100000 LUDNOŚCI W LATACH 198011994 Nr

przyczyny WYSZCZEGÓLNIENIE 1980 1994 1994

1980 = 100

ogółem miasta wieś ogółem miasta wieś ogółem miasta wieś OGÓŁEM ... 810,9 772,0 908,7 932,1 904,6 1013,9 115,0 117,2 111,6 I

1

Choroby zakaźne i pasożytnicze... 11,1 9,1 16,2 3,3 2,9 4,4 30,0 32,2 27,5 II Nowotwory złośliwe... 168,0 166,0 173,1 212,8 215,9 204,1 126,7 130,1 118,0 III Choroby gruczołów wydzielania wewnętrz

nego i przemiany materii oraz zaburzenia #*

odżywiania i immunologiczne... . 6,3 6,9 6,1 9,3 9,5 8,8 155,0 135,7 176,0

IV Choroby krwi i narządów krwiotwórczych .. 0,6 0,6 0,5 1,1 1,3 0,3 183,3 216,7 60,0

V Zaburzenia psychiczne... ^• ^• ^• 2,9 3,2 2,0 ^• ^• ^•

VI Choroby układu nerwowego i narządów

zmysłu... 2,3 1,9 3,8 5,7 6,5 3,4 285,0 : / 325,0 85,0 VII Choroby układu krążenia ... 395,1 384,0 423,1 509,8 487,1 574,7 129,1 >126,8 '135,5 VIII Choroby układu oddechowego ... 38,3 : 32,9 ^?'52,1 28,6 25,2 38,4 75,3 76,4 J 73,8

IX Choroby układu trawiennego^...... 18,9 18,0 21,9 32,0 32,6 30,2 168,4 181,1 137,3 X Choroby układu moczowo-płciowego... 0,5 0,5 0,0 10,0 9,5 11,2 20 razy 22 razy (>f. t *•

•

XI Powikłania ciąży, porodu i połogu... 0,6 0,4 0,7 0,2 0,2 0,0 33,3 50,0 , 0,0 XII ^{' ,} Choroby skóry i tkanki podskórnej ... •

# t • 0,2 0,2 0,0 ⁴^/^• •

•

XIII Choroby układu mięśniowo-kostnego

•. /

n A 1 7 ^'l ¹ ^{• • /}

‘ • ^r

' . ; rpf'if's .*Y%' >4 i v .

XIV ^' Wady rozwojowe, wrodzone... ;.:

#

10,3

e

10,0

4 •* 11,1

Z,U

• 5,4

V

5,2 5,8

#

52,4

. LH . 52,0

' . ^vO^äA . 52,3 XV Stany chorobowe płodów lub noworodków

powstające w okresie okołoporodowym ... : is,? .: f 19,1 18,0 11,0 10,6 12,2 57,9 ./ 67,8

XVI Objawy, oznaki i stany niedokładnie ^•%

określone... 13,3 9,1 25,1 23,7 23,4 24,5 178,2 257,1 97,6 XVII Urazy i zatrucia...

• 73,3 65,2 94,9 74,8 69,4 90,0 102,5 106,8 94,7

(9)

Analiza zmian umieralności według przyczyn w latach 1980-1994 pokazuje, że w tym okresie zmniejszyło się natężenie zgonów z powodu: chorób zakaźnych i pasożytniczych, chorób układu oddechowego, powikłań ciąży, porodu i połogu, wad rozwojowych wrodzonych oraz chorób płodów i noworodków. Największy spadek umieralności odnotowano w grupie zgonów spowodowanych chorobami zakaźnymi i pasożytniczymi oraz powikłaniami ciąży, porodu i połogu. Natomiast największą dynamiką chrakteryzowało się natężenie zgonów z tytułu chorób układu moczowo-płciowego; w omawianym okresie liczba zgonów wzrosła z 5 w roku 1980 do 113 w ostatnim roku badania.

Wysoką dynamiką cechowała się także umieralność z powodu chorób układu nerwowego i narządów zmysłu oraz zaburzeń psychicznych.

Duży wzrost umieralności z wymienionych przyczyn w 1994 r. wobec 1980 r. wystąpił tylko w subpopulacjach miejskich.

Dość nieoczekiwanym wydaje się wzrost natężenia zgonów z powodu objawów i stanów niedokładnie określonych (głównie w subpopulacji miejskiej). Przyczyną takiego stanu rzeczy może być pojawienie się nowych zagrożeń dla zdrowia lub niedbałe prowadzenie statystyki zgonów. W badanych latach znacznie zróżnicowane były tendencje zmian umieralności z powodu różnych przyczyn, co pokazują zamieszczone w Aneksie wykresy1^ Wyraźny, rosnący trend występował w natężeniu zgonów z powodu: chorób układu krążenia i nowotworów (złośliwych). Zgony powodowane chorobami z grup: VI i IX utrzymywały się na zbliżonym poziomie do 1983 r., w następnym roku -1984- nastąpił wzrost ich natężenia i w kolejnych latach znów kształtowały się na prawie stałym poziomie, ale znacznie wyższym.

Zmiany umieralności z powodu chorób: gruczołów wydzielania wewnętrznego, układu oddechowego, układu moczowo-płciowego przebiegały, w badanych latach, dwufazowo. Najpierw natężenie zgonów z ich tytułu rosło, a później zaczęło się zmniejszać. Natomiast przez cały czas praktycznie nie zmniejszała się umieralność wywołana urazami i zatruciami.• »

W całym omawianym okresie z powodu Ii-ej grupy przyczyn wyższa umieralność występowała wśród mieszkańców miast niż wsi, natomiast natężenie zgonów wywołanych przyczynami należącymi do grup: I, VII, VIII, X, XIV, XV, XVII, przez większość badanego okresu, było większe w subpopulacji wiejskiej niż miejskiej.

Różna dynamika oraz trendy umieralności z tytułu większości grup przyczyn nie spowodowały istotniejszych zmian struktury zgonów w badanym okresie.

Choroby układu krążenia w badanych latach spowodowały ponad połowę wszystkich zgonów, a razem z nowo

tworami przyczyniły się (szczególnie w latach 90-tych) do 3/4 ogółu zejść śmiertelnych w woj. wrocławskim2/.

W ostatnich latach znacznie wzrósł udział zgonów wywołanych chorobami układu krążenia wśród mieszkańców wsi.

Nie uległ w zasadzie zmianom odsetek zgonów z powodu nowotworów, zmniejszył się natomiast udział zgonów z powodu trzeciej, najgroźniejszej przyczyny, tj. urazów i zatruć. Podobną malejącą tendencją charakteryzował się odsetek zgonów wywołanych następującymi przyczynami: VIII, XIV i XV.

1/ Dla lepszego zobrazowania ewolucji natężenia zgonów z powodu wybranych grup przyczyn na wykresach zamieszczonych w aneksie naniesione są dane od 1976 r.

2/ Jest to cechą charakterystyczną wzorca umieralności typowego dla społeczeństw “nowoczesnych”.

(10)

8

TABL 2. STRUKTURA ZGONÓW WEDŁUG PRZYCZYN I MIEJSCA ZAMIESZKANIA Nr

irzyczyny WYSZCZEGÓLNIENIE 1980 1985 1990

I

# i

II III

IV V VI VII VIII

IX X XI XII XIII XIV XV

XVI XVII

I II III

WOJEWÓDZTWO OGÓŁEM

Choroby zakaźne i pasożytnicze Nowotwory złośliwe

Choroby gruczołów wydzielania wewnętrznego i przemiany materii oraz zaburzenia odżywiania i immunologiczne

Choroby kiwi i narządów krwiotwórczych Zaburzenia psychiczne

Choroby układu nerwowego i narządów zmysłu Choroby układu krążenia

Choroby układu oddechowego Choroby układu trawiennego

Choroby układu moczowo-płciowego Powikłania ciąży, porodu i połogu

Choroby skóry i tkanki podskórnej

Choroby układu mięśniowo-kostnego i tkanki łącznej ...

Wady rozwojowe, wrodzone

Stany chorobowe płodów lub noworodków powstające

w okresie okołoporodowym... ;...

.UJ?:.".

Objawy, oznaki i stany niedokładnie określone .

e *• *

Urazy i zatrucia HM

MIASTA OGÓŁEM

Choroby krwi i narządów krwiotwórczych Zaburzenia psychiczne

Choroby układu oddechowego

1994

100,0 100,0 100,0 100,0

1,2 1,0 0,6 0,4

22,1 21,1 21,8 22,8

0,8 1,7 1,0 1,0

0,1 0,2 0,2 0,1

• 0,2 0,4 0,3

0,2 0,8 0,7 0,6

52,1 50,1 54,6 54,7

5,0 5,2 3,4 3,1

2,1 3,7 3,5 3,4

0,1 1,5 1,1 1,1

0,1 0,0 0,0 0,0

• 0,0 0,1 0,0

# 0,2 0,2 0,2

U 1,0 0,8 0,6

2,5 2,0 1,2 1,2

... -

r 1,6 2,0 1,8 2,5

9,6 8,7 8,8 8,0

100,0 100,0 100,0 100,0

1,2 1,0 0,6 0,3

22,9 23,6 23,0 23,9

1,0 1,9 1,0 1,1

0,2 0,1 0,2 0,1

• 0,2 0,4 0,4

0,3 0,9 0,6 0,7

53,0 49,5 53,5 53,9

4,5 ' 4,8 3,1 2,8

(11)

9

TABL2. STRUKTURA ZGONÓW WEDŁUG PRZYCZYN I MIEJSCA ZAMIESZKANIA (dok.) I Nr

przyczyny WYSZCZEGÓLNIENIE 1980 1985 1990 1994

IX X XI XII XIII XIV XV

XVI XVII

I II III

IX X XI XII XIII

xrv

XV

XVI XVII

MIASTA (dok.) Choroby układu trawiennego

w >

Choroby układu mięśniowo-kostnego i tkanki łącznej ,..

Stany chorobowe płodów lub noworodków powstające w okresie okołoporodowym

Objawy, oznaki i stany niedokładnie określone Urazy i zatrucia

WIEŚ OGÓŁEM

Choroby krwi i narządów krwiotwórczych Zaburzenia psychiczne

Choroby układu oddechowego Choroby układu trawiennego

y- ^.^*

Choroby układu mięśniowo-kostnego i tkanki łącznej ...

Stany chorobowe płodów lub noworodków powstające w okresie okołoporodowym

Objawy, oznaki i stany niedokładnie określone Urazy i zatrucia

2,6 3,9 3,8 3,6

0,1 1,4 1,1 1,1

0,1 0,0 0,1 0,0

• 0,0 0,0 0,0

• 0,2 03 03

1,4 1,0 0,7 0,6

2,6 1,8 13 13

1,2 1,3 1,8 2,6

9,0 8,4 8,7 7,7

100,0 100,0 100,0 100,0

1,9 0,9 0,6

• - * * * * 0,4

20,5 18,2 18,8 20,2

^ • # **

0,7 13 0,9 0,9

0,1 0,2 0,1 0,0

• 0,1 0,3 03

0,5 03 0,8 0,3

50,0 51,7 573 56,7

6,1 6,1 4,4 3,8

2,6 3,3 2,6 • 3,0

• • •

0,0 1,6 1,0 i,i

0,1 0,0 0,0 0,0

• ♦ 0,0 0,1 0,0

• 03 0,1 03

13 1,1 1,0 0,6

2,1 1,9 13 13

2,9 33 1,6 2,4

i1 V ;ii 11,2

* V •

9,5 8,9 8,9

(12)

10

Współczynnik zgonów wywołanych chorobami układu krążenia w 1980 r. wynosił 395,1; w kolejnych latach wykazywał systematyczny wzrost, osiągając w 1994 r. poziom 509,8 zgonów na 100000 ludności.

Jest to konsekwencją znacznego wzrostu natężenia zgonów spowodowanych miażdżycą. Choroba ta wywołuje najwięcej wszystkich zgonów z grupy chorób układu krążenia, przy czym w większym stopniu oddziaływuje na umieralność ludności wiejskiej. Pozostałe schorzenia z tej grupy wywołują znacznie mniej zgonów i nie podlegają tak dużym zmianom.

TABL. 3. ZGONY Z POWODU NIEKTÓRYCH CHORÓB UKŁADU KRĄŻENIA WEDŁUG MIEJSCA ZAMIESZKANIA NA 100000 LUDNOŚCI

WYSZCZEGÓLNIENIE Ogółem Miasta Wieś

1980 1990 1994 1980 1990 1994 1980 1990 1994

Choroba reumatyczna... 8,5 6,7 4,8 7,8 6,6 5,6 10,3 7,2 2,7

Niedokrwienna choroba serca... 64,1 61,5 67,8 68,1 62,0 65,1 54,0 59,9 75,4

w tym:

ostry zawał serca... 56,0 55,7 51,5 59,6 55,8 47,7 46,7 55,5 62,5

Choroba nadciśnieniowa ... 7,8 7,9 10,6 4,9 6,1 10,5 15,3 13,0 10,9

Miażdżyca... 192,6 370,9 341,1 191,1 348,9 327,8 196,4 433,8 379,1

Choroby narządów mózgu... 36,1 29,2 40,2 30,8 26,8 36,5 37,0 35,9 50,6

Zwrócić należy uwagę na fakt, iż wszystkie z wymienionych w tabl. 3 chorób układu krążenia pochłaniają relatywnie więcej ofiar na wsi niż w mieście, a umieralność z powodu niedokrwiennej choroby serca wykazywała w tych subpopulacjach różnokierunkowe trendy: na wsi rosła, a w miastach malała.

TABL. 3. ZGONY Z POWODU NOWOTWORÓW ZŁOŚLIWYCH WEDŁUG PŁCI NA 100000 LUDNOŚCI

WYSZCZEGÓLNIENIE Ogółem Mężczyźni Kobiety

1980 1990 1994 1980 1990 1994 1980 1990 1994

Choroby jamy ustnej i gardła... 2,4 3,0 4,5 3,5 5,7 8,2 1,5 0,5 1,0 Choroby układu trawiennego

i otrzewnej ... 62,3

mm .

60,3 58,6 65,7 60,4 63,7 59,2 60,2 53,9

Choroby układu oddechowego ^f

i narządów klatki piersiowej... 45,9 61,4 62,2 79,9 105,2 102,4 13,8 20,3 24,7 Choroby kości, tkanek miękkich, skóry

f | V

i sutka... ^..... 12,9 15,6 15,5 3,1 6,2 3,5 22,1 24,4 26,7 Choroby narządów moczowo -

płciowych... 22,4

. %

28,5 31,2 18,2 22,2 26,5 26,3 34,4 35,5

Choroby tkanki limfatycznej ⁱ

i krwiotwórczej... 8,8 12,7 13,9 11,1 15,2 15,9 6,5 10,3 12,1 Choroby o innych i bliżej niokreślonych

umiejscowieniach ... 12,3 19,7 27,4 11,7 20,3 29,9 12,9 19,1 25,0

Z powodu drugiej z najgroźniejszych grup chorób, tj. schorzeń nowotworowych, a głównie nowotworów złośli

wych1^ umieralność wykazywała także ciągły wzrost w badanym okresie. Liczba zgonów wzrosła z 1800 w 1980 r. do 2420 w roku 1994. Przy czym natężenie zgonów wśród mężczyzn wzrosło ze 195,2 do 250,2, a wśród kobiet ze 142,4 do 178,9 na 100000 osób danej płci, czyli umieralność mężczyzn rosła szybciej niż kobiet.

1/ Udział zgonów z powodu nowotworów niezłośliwych w 1994 r. wynosił 0,1% wszystkich zgonów wywołanych chorobami nowotworowymi.

(13)

11

Wśród mężczyzn największym, i rosnącym w badanych latach, natężeniem charakteryzowały się zgony z powodu nowotworów układu oddechowego i narządów klatki piersiowej. Nowotwory innych części organizmu powodowały znacznie mniej zgonów. Wśród kobiet dominującą przyczyną zejść śmiertelnych były nowotwory układu trawiennego i otrzewnej.

Natężenie trzeciej w kolejności najgroźniejszej przyczyny zgonu, tj. urazów i zatruć zmniejszyło się w latach 1980 -1994 z 73,3 do 72,0 zgonów na 100000 ludności. Najważniejszymi przyczynami zewnętrznymi urazów i zatruć były wypadki pojazdów mechanicznych i samobójstwa. Zgony z wymienionych przyczyn stanowiły w 1994 roku 42,9%

wszystkich zgonów tej grupy. Przy czym większy był w badanym okresie przyrost samobójstw, których liczba wzrosła z 68 do 178, a liczba zgonów spowodowanych wypadkami pojazdów mechanicznych z 112 do 186.

Pozostałe grupy przyczyn, w 1994 roku, nie spowodowały nawet 15% ogólnej liczby zgonów, czyli ich udział w ogólnej liczbie zgonów zmniejszył się wobec roku 1980.

II. ZGONY WEDŁUG WIEKU

Analiza zmian umieralności uwzględniająca wiek osobników zmarłych jest konieczna dla właściwej oceny kierunku zachodzących przemian zjawiska. Stwierdziliśmy, że ogólny współczynnik zgonów w woj. wrocławskim wzrósł w latach 1980-1994 z powodu starzenia się ludności, natomiast samo natężenia zgonów oddziaływało w

kierunku przciwnym.

Tablica 5 pokazuje, jakie zmiany nastąpiły w umieralności według przyczyn w wyodrębnionych wcześniej 5 grupach wieku: 0-19,10-19,30-39,40-59 oraz 60 lat i więcej. Na jej podstawie stwierdzić można, że w badanym okresie największy spadek natężenia zgonów nastąpił w najmłodszej grupie wieku, tj. wśród dzieci i młodzieży. W starszych grupach wieku sukcesy w walce z umieralnością były mniejsze, szczególnie wśród osób w wieku 30 - 39 lat.

TABL. 6. STRUKTURA ZGONÓW WEDŁUG WYBRANYCH PRZYCZYN ORAZ WIEKU ZMARŁYCH WYSZCZEGÓLNIENIE

0- 19 20- 29 30-39 40 59 60 lat i więcej

1980 | 1994 1980 || 1994 1980 1994 1980 || 1994 1980 | 1994

w odsetkach zgonów w danej grupie przyczyn

Choroby zakaźne i pasożytnicze... 45,3 13,5 0,0 2,7 1,7 5,4 26,1 32,4 26,9 46,0

Nowotwory złośliwe ... 1,2 0,7 1,4 0,5 2,4 2,4 36,9 24,0 58,1 72,5 Cukrzyca... 0,0 0,0 0,0 1,1 8,1 2,2 22,6 22,2 69,3 74,4

Choroby układu krążenia... 0,2 0,1 1,0 0,1 1,9 0,8 19,4 10,9 774 88,1

w tym:

ostry zawał serca... 0,0 0,0 1,2 0,0 3,8 1,9 38,2 27,4 56,8 70,8

miażdżyca ... 0,0 0,0 0,0 0,1 9,4 5,9 90,6 94,0

Choroby układu oddechowego... 14,6 4,3 0,5 03 0,9 23 16,8 15,4 67,2 774

w tym:

zapalenie płuc ... 24,4 8,8 0,8 0,0 13 4,1 15,1 19,1 58,4 68,0

zapalenie oskrzeli ... 0,6 o,o 0,7 0,6 0,0 19,3 11,0 79,5 88,4

Choroby układu trawiennego ... 2,0 1.9 13 03 2,0 6,1 36,0 27ß 58,5 64,5

Choroby układu moczowo-płciowego.. 0,0 0,9 1,8 114 100,0 85,8

Urazy i zatrucia... 11,8 8,8 19,7 9,8 14,4 17,8 33,4 32,2 20,7 314 w tym:

wypadki pojazdów mecha ■S'

nicznych ... 17,9 11,8 21,4 173 10,7 19,4 33,0 28,5 17,0 23,1 samobójstwa... 2,9 5,6 19,1 10,7 14,7 223 48,6 38,2 14,7 23,0

W każdej z wyodrębnionych grup wieku zmiany umieralności z poszczególnych przyczyn były bardzo zróżnico

wane, z powodu jednych natężenie rosło a z innych malało. Dwie z wymienionych przyczyn: wypadki pojazdów mechanicznych oraz samobójstwa spowodowały wzrost umieralności we wszystkich grupach wieku. Każdy wzrost

(14)

12

TABL5. ZGONY WEDŁUG WYBRANYCH PRZYCZYN ORAZ WIEKU ZMARŁYCH NA 100000 LUDNOŚCI W DANEJ GRUPIE

0-19 20-29

WYSZCZEGÓLNIENIE 1994 1994

1980 1994 1980 1994

1980 = 100 1980 = 100

OGÓŁEM 179,4 96,9 54,0 108,3 74,6 68,9

w tym:

Choroby zakaźne i pasożytnicze 16,9 1,5 8,9 0,0 0,6

Nowotwory złośliwe 6,9 5,1 74,4 10,6 7,1 66,8

Cukrzyca 0,0 0,0 0,0 0,6

Zaburzenia psychiczne 0,0 0,0

Choroby układu nerwowego i narządów

5,7

zmysłu 2,1 ^37,1 0,4 _1,9 ^482,6

Choroby układu krążenia 2,8 2,4 86,3 17,3 3,9 22,3

w tym:

3,0 0,0

ostiy zawał serca 0,0 0,0 0,0

0,0 0,0

miażdżyca 0,0 0,0

0,8

Choroby układu oddechowego ^18,9 4,2 ^22,4 0,6 80,4

w tym:

•A' 4 /

0,8

zapalenie płuc 18,2 3,9 21,6 0,0 0,0

0,0

zapalenie oskrzeli 0,3 0,0 0,0 0,6

Choroby układu trawiennego 1,3 2,1 162,6 1,3 0,6 _49,5

: ^(.

0,0

Choroby układu moczowo-płciowego ... 0,0 0,0 0,6

Choroby układu mięśniowo-kostnego ... 0,0 0,0

15,7 48,5 1,3 0,0

Wady rozwojowe, wrodzone 32,4 0,0

Objawy, oznaki i stany niedokładnie

151,0

2,4 1,7

określone 1,6 ^3,2 ^189,3

22,6

29,3 77,3

Urazy i zatrucia 65,6 53,4 81,4

w tym:

wypadki pojazdów mechanicznych 6,3 6,6 105,4 10,2 20,6 201,9

0,6 5,5 12,2

samobójstwa 3,0 503,2 222,3

13

WIEKU W LATACH 1980 11994

30-39 40-49 60 lat i więcej

1994 1994 1994

' 1994

1994 1980 1994 1980

1980

1980=100 1980 = 100 1980 = 100

91,5 806,5

180,3 644,0 79,9 4887,8 4354,8

197,1 89,1

79,3 35,4

1,1 ^11,9 ^4,2 ^28,7

1,4 9,3 32,3

255,5

30,3 31,6 104,4 203,3 79,6 937,3 954,2 101,8

32,6 5,4

3,4 1,1 ^7,0 ^129,8 ^38,6 ^36,5 ^94,5

-v;

3,9 ^{• *} 7,7 ^.«; ^■ 2,2

)

* ^0,0 2,8 1,5 8,8 ^584,3 _1,8 13,6 _756,4

315,0

54,4 24,4 44,9 221,2 70,2 2947,6 2778,1 94,3

15,1 6,1 ^40,4 87,9 56,1 ^63,8 ^306,2 225,5 73,6

1,4 2,2 ^158,6 74,4 78,9 106,0 1676,3 1967,7 117,4

158,6 17,5

2,8 ^4,4 ^26,5 ^66,2 246,9 137,2 55,6

V

2,1 ^3,3 ^158,6 ^13,8 ^9,8 r 71,1 124,8 54,5 43,6

0,7 0,0 0,0 ^12,7 ^5,6 ^44,2 ^122,1 70,3 57,5

2,8 ^12,2 ^436,0 28,0 34,7 124,0 106,8 127,4 119,3

0,0 1,1 0,0 4,6 4,5 52,8 1174,0

1,7 2,5 7,1

1,2

0,7 0,0 0,0 2,5 ^204,5 0,0 1,1

i ^p ■

5,8 32,6

2,8 11,1 ^396,4 562,1 ^102,4 ^77,9 ^76,1

100,5 95,7

77,9 83,8 107,6 95,2 145,4 145,4 100,0

. a.

8,3 20,0 240,7 14,2 ^18,6 ^130,9 _17,1 23,4 137,0

321,7 12,7 23,8 187,7 9,0

6,9 22,2 ^22,3 248,1

(15)

14

umieralności jest niepokojący, ale wywołany samobójstwami w szczególności, a właśnie z tej przyczyny natężenie zgonów wzrosło ponad 5 razy wśród osób w wieku 0-19 lat w badanym okresie. Wszystkie przyczyny gwałtowne powodują najwięcej zgonów wśród ludzi młodych, tj. w wieku do 40 lat. Dla starszych roczników wieku, najczęstszą przyczyną zgonów byty choroby układu krążenia, które wśród osób w wieku poprodukcyjnym^ spowodowały ponad 80% zejść śmiertelnych.

W1994 roku nastąpiły (w stosunku do wyjściowego roku badania) zmiany w strukturze zgonów z danej przyczyny w zależności od wieku. Zmalał udział zgonów osób najmłodszych (z wyjątkim samobójstw), a wzrósł w najstarszej

grupie wieku.

III. UMIERALNOŚĆ NIEMOWLĄT

W badanym okresie umieralność niemowląt podlegała znacznym, nie zawsze pożądanym zmianom. Największą wartość, 22 zgony na 1000 urodzeń żywych, współczynnik zgonów osiągnął w 1980 r„ a najniższą 14,7 w 1991 r., aby

rok później wzrosnąć do 15. W ostatnich latach badanego okresu wynosił zaś 16,5.

TABL. 7. ZGONY NIEMOWLĄT NA 1000 URODZEŃ ŻYWYCH W LATACH 1980 -1994

1980 1981 1982 1983 1984 1985 1986 1987 1988 1989 1990 1991 1992 1993 1994

22,0 17,9 18,4 16,5 20,0 18,3 18,5 17,5 18,1 18,0 17,0 14,7 15,0 16,5 16,5

W latach 1980 -1994 najwięcej zgonów wśród niemowląt powodowały choroby okresu okołoporodowego oraz wady rozwojowe i wrodzone. Odsetek zgonów z przyczyn zaliczonych do pierwszej z wymienionych grup charakte

ryzował się tendencją rosnącą. Od drugiej połowy lat 80-tych schorzenia te powodowały ponad połowę zejść śmiertelnych wśród niemowląt. Z tytułu wad udział zgonów utrzymywał się na prawie stałym poziomie.

TABL. 8. STRUKTURA UMIERALNOŚCI NIEMOWLĄT WEDŁUG WYBRANYCH PRZYCZYN

WYSZCZEGÓLNIENIE 1980 1985 1986 1987 1988 1989 1990 1991 1992 1993 1994

OGÓŁEM... 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 w tym:

Choroby zakaźne i pasożytnicze... 11,0 4,2 5,0 4,7 7,4 3,1 5,1 6,0 7,5 5,9 2,5 w tym posocznica... 8,6 3,9 3,8 3,2 5,9 2,7 4,2 5,0 5,9 3,5 24 Nowotwory ... 0,2 0,9 0,4 0,9 0,5 0,5 1,0 1,5 Choroby układu nerwowego i narządów

zmysłu... 5,2 3,9 0,9 1,1 1,1 1,9 1,7 1,0 1,1 24 0,0 Choroby układu krążenia... 0,9 14 2,8 1,8 2,6 2,3 14 14 0,5 1,0 0,5 Choroby układu oddechowego... 12,4 8,0 5,7 6,8 6,3 4,3 3,0 4,0 4,3 2,0 34 w tym zapalenie płuc... 11,8 7,4 4,7 6,1 54 44 3,0 34 2,7 2,0 34 Choroby układu trawiennego ... 1,4 1,2 0,6 1,1 2,2 1,6 3,0 24 1,1 2,0 2,0 Wady rozwojowe, wrodzone ... 21,0 25,0 24,6 21,2 20,7 23,7 29,2 24,4 26,2 23,3 23,9 w tym wady serca... 9,0 11,3 8,8 9,7 7,0 11,7 8,5 10,0 10,2 9,9 10,5 Stany chorobowe płodów lub noworodków

powstające w okresie okołoporodowym___ 45,2 53,6 53,3 60,8 56,1 57,2 51,7 55,2 52,9 58,9 62,2 Objawy, oznaki i stany niedokładnie

określone ... 0,2 0,6 2,5 1,4 1,1 1,9 , 1,7 14 2,1 14 24 Urazy i zatrucia... 1,6 1,2 1,9 1,1 2,2 1,6 1,7 3,0 1,6 1,0 1,0

1/ Przyjmując za dolną granicę tego wieku 60 lat.

(16)

15

Innymi ważnymi przyczynami zgonów niemowląt były w omawianym okresie choroby układu oddechowego, wśród których dominowało zapalenie płuc, oraz choroby zakaźne i pasożytnicze, spośród których najgroźniejsza była

posocznica. Odsetek zgonów, przez te choroby powodowanych, miał tendencję malejącą, z tym jednak, że w przypadku chorób zakaźnych i pasożytniczych podlegał znacznym wahaniom.

W większości lat badanego okresu większe było natężenie zgonów niemowląt w miastach niż na wsi. W pierwszej połowie lat 80-tych sytuacja ta uległa zmianom, ale od 1987 r. wyraźnie gorzej jest z umieralnością niemowląt w miastach. Współczynnik zgonów niemowląt w miastach w 1994 r. przekroczył wartość z 1990 r., a ponadto był prawie o 33% wyższy niż na wsi.

Najgroźniejsze z wymienionych przyczyn umieralności niemowląt, tj. choroby okresu okołoporodowego oraz wady rozwojowe i wrodzone w większości lat badanego okresu pochłaniały relatywnie więcej ofiar w miastach niż na wsi. Odwrotnie natomiast, do 1986 r., oddziaływały choroby układu oddechowego oraz choroby zakaźne i pasożyt

nicze. Powodowały one, na początku lat 80-tych, większe natężenie zgonów na wsi niż w miastach. W następnych latach umieralność z ich powodu podlegała znacznym zmianom. Jednego roku korzystniejsza była sytuacja na wsi, a w następnym było odwrotnie.

W całym omawianym okresie utrzymywała się znaczna, rosnąca, różnica między umieralnością endo- i egzogeni- czną. Zgonów niemowląt w pierwszym miesiącu życia było początkowo około dwukrotnie więcej niż w pozostałych 11 miesiącach, a w końcowych latach ponad 3 razy więcej. Różnica ta spowodowana jest, wspomnianym wcześniej, bardzo dużym natężeniem zgonów z tytułu chorób okresu okołoporodowego oraz wad, które prowadzą do śmierci zazwyczaj w pierwszych dniach życia noworodka. Odwrotnie oddziaływują choroby zakaźne, choroby układu nerwo

wego i oddechowego. Zgony z ich powodu następowały częściej wśród dzieci, które przeżyły pierwszy miesiąc.

L '/