Alfons Skowronek, Andrzej
Zuberbier
"Sakrament in der evangelischen
Theologie der Gegenwart", Alfons
Skowronek, Munchen 1971 :
[recenzja]
Śląskie Studia Historyczno-Teologiczne 5, 300-308
z p u n k t u w i d z e n i a d y s k u s j i . P o d r ę c z n i k p o d a j e c a ł e u s t ę p y s ł u ż ą c e ,,r o z g r z e w c e " s ł u c h a c z y i m o b i l i z u j ą c e d o z a j ę c i a p o s t a w w ł a s n y c h . C z ę ś ć d y s k u s y j n a p o p r z e d z o n a z o s t a j e r ó w n i e ż l e k t u r ą o d n o ś n y c h t e k s t ó w K a t e c h i z m u . P o d r ę c z n i k E . s t o s u j e z a t e m u r o z m a i c o n ą m e t o d ę k o m b i n o w a n ą . S k ł a d a j ą s i ę n a n i ą t r z y e l e m e n t y k s z t a ł c e n i a : 1. p r y w a t n a l e k t u r a K a t e c h i z m u H o l e n d e r s k i e g o ; 2. p o p r z e d z o n a w y k ł a d e m w s p ó l n a a n a l i z a p r z e c z y t a n y c h t e k s t ó w w m a ł y c h g r u p a c h ; 3. s p o t k a n i e p l e n a r n e z r e f e r a t e m p o d s u m o w u j ą c y m p r a c ę g r u p i d y s k u s j a o g ó l n a . J e s t t o z a t e m m e t o d a b a r d z o n o w o c z e s n a , s i ł ą r z e c z y w c i ą g a j ą c a u c z e s t n i k ó w d o u d z i a ł u a k t y w n e g o w z a j ę c i a c h z e s p o ł o w y c h . R z e c z o c z y w i s t a , ż e t a k a p r a c a — s z c z e g ó l n i e w n a s z y c h p o l s k i c h w a r u n k a c h — n i e m o ż e s ię p r z e k s z t a ł c i ć w n a u c z a n i e r e l i g i i w w y m i a r z e j e d n e j g o d z i n y t y g o d n i o w o . B ę d ą t o s p o t k a n i a o r g a n i z o w a n e j e d e n r a z w m i e s i ą c u , n a j r z a d z i e j r a z n a s z e ś ć t y g o d n i . C z a s u t r w a n i a t a k i c h k o n f e r e n c j i r o b o c z y c h z g ó r y n i e u s t a l a m y , m o g ą s i ę o n e p r z e c i ą g n ą ć d o k i l k u g o d z i n . W k s i ą ż c e E . z n a j d z i e C z y t e l n i k p o n a d t o o p i s m e t o d w e r b o w a n i a d o r o s ł y c h n a t e g o t y p u k u r s y . Z a j e d n ą z n a j p r z e d n i e j s z y c h z a l e t p o d r ę c z n i k a E . u w a ż a ć n a l e ż y m o ż e s a m s p o s ó b p o d e j ś c i a d o u c z ą c e g o , u c z ą c e g o n i e z o r i e n t o w a n e g o i n i e p e w n i e p o r u s z a j ą c e g o s i ę n a n o w o p o w i e r z o n y m m u p o l u p r a c y . U c z ą c y z o s t a je p o p r o s t u z m u s z o n y — m i m o o b f i c i e p o d a n e j m u p o m o c y — · d o m a k s i m u m w y s i ł k u o s o b i s t e g o w p r z y g o t o w a n i u s p o t k a n i a z d o r o s ł y m i . P o d r ę c z n i k n i e z a w i e r a n i c z g o t o w y c h k a t e c h e z d o o d t w o r z e n i a , k a t e c h e z z a b i j a j ą c y c h i n d y w i d u a l n o ś ć k s z t a ł c ą c e g o . P o d a j e b o d ź c e , s z o k u j e , p r o w o k u j ą c w y k ł a d o w c ę d o s a m o d z i e l n e g o m y ś l e n i a . K a ż d ą s e r i ę z a m y k a o b f i t y z e s t a w l i t e r a t u r y , b e z k t ó r e j u c z ą c y s ię n i e o b e j d z i e . J e s t t o m e t o d a g r u n t o w n i e p r z e m y ś l a n a : u c z ą c y a n i s ię s p o s t r z e ż e , j a k s a m s ię d o k s z t a ł c i p r z y g o t o w y w u j ą c s w e k a t e c h e z y d la d o r o s ł y c h . D l a n a s z y c h d u s z p a s t e r z y b y ł o b y t o f o r m ą s a m o d z i e l n i e p r o w a d z o n e g o ,,s t u d i u m p o d y p l o m o w e g o " . P o d r ę c z n i k E . p e ł n i z a t e m d o b r ą r o b o t ę w k s z t a ł c e n i u k s z t a ł c ą c y c h , b e z c z e g o k a t e c h e z a d o r o s ł y c h j e s t n i e d o p o m y ś l e n i a . D u s z p a s t e r z e p o l s c y n i e p o t r z e b u j ą w y m i e n i o n y c h t u m e t o d k o p i o w a ć . N i e t y l e j e d n a k c h o d z i o s t w o r z e n i e r o d z i m y c h , i l e o w y p r a c o w a n i e l e p s z y c h . A ż e b y t e l e p s z e m o g ł y u j r z e ć ś w i a t ł o d z i e n n e , z n a ć t r z e b a s p o s o b y p o d e j ś c i a i n n y c h , b r a t n i c h t e o l o g ó w , m u s i i s t n i e ć te r tiu m comparationis. K s . A l f o n s S k o w r o n e k A l f o n s S k o w r o n e k , S A K R A M E N T I N D E R E V A N G E L I S C H E N T H E O L O G I E D E R G E G E N W A R T . H a u p t t y p e n d e r S a k r a m e n t s a u f f a s s u n g e n i n d e r z e i t g e n ö s s i s c h e n , v o r w i e g e n d d e u t s c h e n e v a n g e l i s c h e n T h e o l o g i e . M i t e i n e m G e l e i t w o r t v o n A l b e r t B r a n d e n b u r g . M ü n c h e n 1971. V e r l a g F . S c h ö n i n g h P a d e r b o r n . S . 2 6 8 . K s . A l f o n s S k o w r o n e k p o w r ó c i ł p o k i l k u l e t n i m p o b y c i e n a u k o w y m z a g r a n i c ą , w N i j m e g e n , P a d e r b o r n i M ü n s t e r z w i d o c z n y m o w o c e m s w o j e j p r a c y . J e s t n i m b l i s k o t r z y s t u s t r o n i c o w a r o z p r a w a p r z y j ę t a p r z e z W y d z i a ł T e o l o g i i K a t o l i c k i e j w M ü n s t e r j a k o p r a c a h a b i l i t a c y j n a . T a k z e w z g l ę d u n a s w ą u z n a n ą w t e n s p o s ó b w a r t o ś ć n a u k o w ą , j a k i z e w z g l ę d u n a s w ą a k t u a l n o ś ć — n i e t y l k o d l a d i a l o g u e k u m e n i c z n e g o , a l e i d la ż y c i a c h r z e ś c i j a ń s k i e g o — z a s ł u g u j e n a s z e r s z e j e j p r z e d s t a w i e n i e c z y t e l n i k o w i p o l s k i e m u .
I n te r e s u ją c się z a g a d n ie n ie m s a k r a m e n tu w te o lo g ii e w a n g e lic k ie j, A u to r m ia ł p o c z ą tk o w o z a m ia r o g ra n ic z y ć sw oje b a d a n ia do p o g lą d ó w n ie k tó r y c h , w y b ra n y c h te o lo g ó w . O k a z a ło się to je d n a k n ie w y s ta r c z a ją c e z e w zg lę d u n a z ró ż n ic o w a n ie p o g lą d ó w , p a n u ją c e w te o lo g ii e w a n g e lic k ie j. W r e z u lta c ie A u to r p r z e d s ta w ia p o g lą d y te o lo g ó w e w a n g e lic k ic h p is z ą c y c h w ję z y k u n ie m ie c k im w czasie o d z a k o ń c z e n ia I w o jn y św ia to w ej do dziś. J e ś li id z ie o k o le jn o ść , k ie ruje się tw ó rc z o ś c ią te o lo g ó w p ie rw sz ej ra n g i, od k tó r y c h z a le ż ą in n i, i k ie r u n k a m i te o lo g ic z n y m i. Z a p o z n a je w ię c n a s z p o g lą d a m i B a rth a i je g o szk o ły , B u ltm a n n a i te o lo g ó w p o z o s ta ją c y c h p o d je g o w p ły w e m , k o ła B e rn e ń sk ie g o , r e p r e z e n to w a n e g o p rz e z T illic h a i S ta h lin a , te o lo g ó w n a s ta w io n y c h p rz e d e w szy stk im n a b a d a n ie m y śli L u tra , ja k P. A lth a u s , lub te ż r e p r e z e n tu ją c y c h wy- z n a n io w o z o r ie n to w a n y lu te r a n iz m , ja k H . Sasse, P. B r u n n e r ii., w re sz c ie p r z e d sta w ic ie li m yśli h is to r io - z b a w c z e j z C u llm a n n e m n a czele i te o lo g ó w n a s ta w io n y c h w y ra ź n ie e k u m e n ic z n ie : H . A s m u s s e n a , M . L a c k m a n n a , H . E c h te n n a c h a . W su m ie o trz y m u je m y p e ł n y p r z e g lą d e w a n g e lic k ie j te o lo g ii n ie m ie c k ie j, od gryw ającej n ie w ą tp liw ie w c a łe j te o lo g ii e w a n g e lic k ie j g łó w n ą ro lę.
T rz e b a te ż o d r a z u z w ró c ić u w a g ę n a to , że c h o c ia ż te m a t e m k siążki je s t p ro b le m s a k r a m e n t u w te o lo g ii e w a n g e lic k ie j, to p r z e c ie ż in fo rm u je o n a d o sk o n a le o c a ło k s z ta ł c ie tej te o lo g ii. D zie je się ta k z k ilk u p o w o d ó w , k tó re z re s z tą ściśle się ze so b ą w iążą. U jm u ją c sp ra w ę od s tr o n y p r z e d m io tu b a d a n ia , a w ię c p r o b le m u s a k r a m e n tu , p o s ia d a o n c a ły sz ereg p o w ią z a ń i im p lik a c ji. Refleksja n a d s a k ra m e n te m , sp o so b e m , je g o w y s tę p o w a n ie m , s tr u k tu r ą i funkcją, p ro w a d z i z je d n e j s tr o n y do z a g a d n ie ń z u p e łn ie p o d s ta w o w y c h w h is to r ii re lig ii i c h rz e śc i ja ń s tw a , z d rugiej za ś s tr o n y do te o lo g ic z n e j k o n c e p c ji K o ś c io ła , z b a w ie n ia i do ta je m n ic y W c ie le n ia . W id o c z n e je s t to d o s k o n a le i w ty m , że n a z w ę s a k ra m e n tu sto su je się dziś w p e w n y m z n a c z e n iu i do C h ry s tu s a , i do K o ś c io ła . N ie w ą tp liw y je s t te ż zw iązek s a k r a m e n tó w z z a g a d n ie n ie m k u ltu i ż y c ie m ch rz eśc ija ń sk ie j w sp ó ln o ty . — U jm u ją c za ś sp ra w ę o d s tr o n y p o g lą d ó w p o s z c z e g ó ln y c h te o lo gów, k o n c e p c ja s a k r a m e n t u s ta n o w i w n ic h fu n k cję u jm o w a n ia p ro c e s u zb a w ie nia, K o ś c io ła itd . a ta k ż e w y n ik a ć b ę d z ie ze sto s o w a n e j h e r m e n e u ty k i biblijnej i te o lo g ic z n e j. R ó ż n ic e w ty m w zg lę d zie m ię d z y te o lo g a m i e w a n g e lic k im i będą, o czyw iście, n ie p o r ó w n y w a ln ie w ięk sze , n iż p o m ię d z y te o lo g a m i k a to lic k im i. N ie m o ż n a w ię c p rz e d s ta w ić p o g lą d ó w te o lo g ó w e w a n g e lic k ic h n a z a g a d n ie n ie s a k ra m e n tu b ez o m ó w ie n ia z a s a d n ic z y c h dla k a ż d e g o ' z n ic h u ję ć te o lo g ic z n y c h .
T a k w ła ś n ie czy n i, c a łk o w ic ie św ia d o m ie , ks. A. S k o w ro n e k . W p ie rw sz y m , ro z d z ia le swojej p r a c y p r z e d s ta w ia n a jb a rd z ie j p o d s ta w o w e z a s a d y e w a n g e lic kiej n a u k i o s a k r a m e n t a c h , m ia n o w ic ie n a u k ę o s ło w ie , o w ie rz e i o u s p ra w ie d liw ie n iu , n a ile p r z e d e w sz y s tk im w s p ó ln a j e s t o n a te o lo g o m ew a n g elick im , a r ó ż n i ic h o d te o lo g ii rz y m s k o k a to lic k ie j. W e w s z y s tk ic h n a s tę p n y c h ro z d z ia ła c h , a n a liz u ją c k o n c e p c ję s a k r a m e n t u u p o s z c z e g ó ln y c h te o lo g ó w e w a n g e lic k ic h , u k a z u je j ą w św ie tle z a s a d n ic z y c h dla k a ż d e g o z n ic h p o g lą d ó w te o lo g ic z n y c h . T a k n a u k a B a rth a o s a k ra m e n c ie w y n ik a z n a c z e ln e j dla n ie g o z a sa d y tr a n s c e n d e n c j i i s u w e r e n n o ś c i Boga, a ta k ż e ze sp o so b u u jm o w a n ia is to tn e j dla te o lo g ii re fo rm o w a n e j d o k tr y n y o p r z e z n a c z e n iu . N i e d o c e n i a n ie s a k r a m e n tu u B u ltm a n n a w iąż e się z e g z y s te n c ja ln ą i n t e r p r e t a c j ą P ism a i p r z e k o n a n ie m , że je d y n ie w y d a rz e n ie g ło s z o n e g o S ło w a p o s ia d a c h a r a k te r zbaw czy. G o g a r te n p a tr z y n a s a k r a m e n t z p u n k tu w id z e n ia p r o c e s u s e k u la ry z a c ji, p o d c z a s g d y S ta h lin , z g o d n ie z te n d e n c ją K o ła B e rn e ń s k ie g o , z p e r s p e k ty w y k u ltu , ja k o w ła ś c iw e j K o ś c io ło w i fo rm y ży cia. T e n sp o só b p r z e d s ta w ie n ia n a u k i o s a k ra m e n c ie n a tle i w p o w ią z a n iu z z a s a d n ic z y m i p o g lą d a m i k a ż d e g o z te o lo g ó w
d a je w r e z u l t a c i e w i ę c e j , n i ż p o z w a l a ł b y m n i e m a ć t y t u ł k s i ą ż k i . D a j e , m i a n o w i c i e , o r i e n t a c j ę w c a ł o ś c i n i e m i e c k i e j , e w a n g e l i c k i e j t e o l o g i i o s t a t n i e g o p ó ł w i e c z a , t y m b a r d z i e j c e n n ą , ż e t e o l o g i a t a p o z o s t a j e z j e d n e j s t r o n y ś c iś l e z w i ą z a n a z k i e r u n k a m i f i l o z o f i c z n y m i k s z t a ł t u j ą c y m i ' u m y s ł o w o ś ć w s p ó ł c z e s n ą , z d r u g i e j z a ś w c h o d z i w c o r a z ż y w s z y d i a l o g z t e o l o g i ą k a t o l i c k ą . R o z p i ę t o ś ć m i ę d z y p o g l ą d a m i p o s z c z e g ó l n y c h t e o l o g ó w e w a n g e l i c k i c h n a s a k r a m e n t y j e s t o g r o m n a i i l u s t r u j e d o s k o n a l e o w ą w i e l k o ś ć i o g r a n i c z e n i e t e o l o g i i e w a n g e l i c k i e j , o k t ó r y c h p is z e A u t o r w e W s t ę p i e . T e o l o g i a t a o b e j m u j e r ó ż n o r o d n e , a n i e k i e d y n a w e t p r z e c i w n e s o b i e p o g l ą d y . J e s t t o w y r a z e m p l u r a l i z m u i ż y w o t n o ś c i t e o l o g i i — w t y m j e j w i e l k o ś ć . R ó w n o c z e ś n i e j e d n a k s t a n o w i o g r a n i c z e n i e i z a g r o ż e n i e p o ż ą d a n e j j e d n o l i t o ś c i . J e ż e l i B u l t m a n n i t e o l o g o w i e o d n i e g o z a l e ż n i u w a ż a j ą , ż e o b r z ę d W i e c z e r z y P a ń s k i e j n i e p o c h o d z i z ż a d n e g o u s t a n o w i e n i a C h r y s t u s o w e g o , a l e r o z w i n ą ł s ię w p i e r w o t n y c h g m i n a c h c h r z e ś c i j a ń s k i c h w ś r o d o w i s k u g r e c k o - h e l l e n i s t y c z n y m n a w z ó r p o g a ń s k i c h m y s t e r i ó w , — t o n p . E . K ä s e m a n n , t e o l o g o r i e n t a c j i c z y s t o l u t e r a ń s k i e j , o d r z u c a t o w y j a ś n i e n i e j a k o n i e u z a s a d n i o n e , p r z y j m u j ą c h i s t o r y c z n e u s t a n o w i e n i e W i e c z e r z y p r z e z C h r y s t u s a . P o d o b n i e w i e l k a r o z b i e ż n o ś ć z d a ń p a n u j e w ś r ó d t e o l o g ó w e w a n g e l i c k i c h n a t e m a t r o l i i s k u t e c z n o ś c i s a k r a m e n t ó w . D l a B a r t h a s a k r a m e n t y p o s i a d a j ą z n a c z e n i e p r z e d e w s z y s t k i m p o z n a w c z e . C h r z e s t n p . m ó w i t e m u , k t o g o p r z y j m u j e , ż e C h r y s t u s u m a r ł i z m a r t w y c h w s t a ł t a k ż e d l a n i e g o , w z y w a g o i z o b o w i ą z u j e , b y t y m b y ł d l a C h r y s t u s a , c z y m O n j e s t d la n i e g o . „ C h r y s t u s p r z y p i e c z ę t o w u j e w e c h r z c i e l is t , k t ó r y n a p i s a ł s w o j ą o s o b ą i s w o i m c z y n e m " . (5 3 * ) B u l t m a n n n i e p r z y w i ą z u j e d o s a k r a m e n t ó w w i e l k i e j w a g i , p o n i e w a ż z b a w i e n i e d o k o n u j e s ię w e d ł u g n i e g o w w y d a r z e n i u p r z e p o w i a d a n e g o s ł o w a . A l e t e o l o g o w i e n p . K o ł a B e r n e ń s k i e g o , j a k W . S t ä h l i n , u w a ż a j ą , ż e s a k r a m e n t y p o s i a d a j ą w ł a ś c i w ą s o b i e s k u t e c z n o ś ć ex opere operato, p r z e z c o r o z u m i e ć n a l e ż y s k u t e c z n o ś ć w y n i k a j ą c ą z u s t a n o w i e n i a i n a k a z u C h r y s t u s o w e g o . P o d o b n i e s ą d z i C u l l m a n n , d la k t ó r e g o c h r z e s t s t a n o w i p u n k t w y j ś c i o w y w i a r y , a w i ę c u d z i e l a ł a s k i t y p o w o u p r z e d n i e j , c a ł k o w i c i e n i e z a l e ż n e j o d o c h r z c z o n e g o , a u k a z u j ą c e j a b s o l u t n ą s u w e r e n n o ś ć B o g a . . ' P r o b l e m w i a r y i s a k r a m e n t u s t a n o w i p r z e d m i o t d o c i e k a ń w i e l u t e o l o g ó w e w a n g e l i c k i c h , t y c h o c z y w i ś c i e , d l a k t ó r y c h s a k r a m e n t p o s i a d a p e w n ą w ł a ś c i w ą s o b i e s k u t e c z n o ś ć . W s p o m n i a n y p r z e d c h w i l ą O . C u l l m a n n u w a ż a , ż e w i a r a j e s t p r z e d e w s z y s t k i m k o n s e k w e n c j ą c h r z t u : m a b y ć g ł o s z o n a i w y m a g a n a ,,o d w s z y s t k i c h o c h r z c z o n y c h , c z y t o p r z y j ę l i c h r z e s t j a k o d o r o ś l i , c z y j a k o n i e m o w l ę t a , c z y w i e r z y l i p r z e d c h r z t e m , c z y n i e " (2 1 4 ). T o p r z e z w i a r ę d o s k o n a l i s ię o w o w ł ą c z e n i e c z ł o w i e k a w h i s t o r i ę z b a w i e n i a , j a k i e d o k o n a ł o s i ę w e c h r z c i e , i p r z e z w i a r ę d o c h o d z i o n o d o s w e g o p e ł n e g o u r z e c z y w i s t n i e n i a . W c h w i l i c h r z t u w i a r a w y m a g a n a j e s t n i e t y l e o d p r z y j m u j ą c e g o c h r z e s t i l e o d m o d l ą c e j s i ę w s p ó l n o t y . C u l l m a n n i l u s t r u j e t e t w i e r d z e n i a P i s m e m ś w . , p r z y p o m i n a j ą c , ż e w w y p a d k a c h c u d o w n y c h u z d r o w i e ń , w i a r a n i e b y ł a z a w s z e w y m a g a n a o d t y c h k t ó r z y z o s t a w a l i u z d r o w i e n i , a l e w y m a g a n a b y ł a z a w s z e o d t y c h , k t ó r z y w s t a w i a l i s ię u J e z u s a z a c h o r y m i . P . A l t h a u s t ł u m a c z y b a r d z o p o d o b n i e , ż e d z i a ł a n i e B o ż e w c z ł o w i e k u p r z e z s a k r a m e n t j e s t n i e z a l e ż n e o d u s p o s o b i e n i a c z ł o w i e k a i p o s t a w y w i a r y . T o j e d n a k b e z w i a r y c z ł o w i e k a o t w i e r a j ą c e g o s ię n a p r z y j ę c i e d z i a ł a n i a B o ż e g o , n i e m o g ł o b y o n o u r z e c z y w i s t n i ć s w o j e j z b a w c z e j s i ł y . R ó w n i e ż t e o l o g o w i e , r e p r e z e n t u j ą c y * L i c z b y u m ie s z c z o n e w n a w i a s a c h w s k a z u ją s t r o n ę r e c e n z o w a n e j k s ią ż k i.
lu te r a n iz m n a s ta w io n y
wyznaniowo,
w y m ag a ją o d p rzy jm u jąc eg o s a k ra m e n ty w iary , ale k o n ie c z n e j do te g o , b y oso b iście zyskać ow oce s a k ra m e n tó w . W ia ra , z ja k ą c z ło w ie k o d p o w ia d a n a zbaw czy dar s a k ra m e n ta ln y , je s t ju ż sa m a w sobie ła s k ą Bożą i n ie sta n o w i ź r ó d ła zbaw czej m o c y s a k ra m e n tu .W zw iązku z ty m c z y n i ks. A. S k o w ro n e k u w ag ę , że tw ie rd z e n ie , iż e w a n g e lic ka te o lo g ia n a u c z a
„skuteczności
s a k ra m e n tó w ex opere operantis je s t zbyto g ó ln ik o w e i m ija się z p ra w d ą " (202).
C e n tr a ln y m z a g a d n ie n ie m dla te o lo g ii s a k r a m e n tu u te o lo g ó w e w a n g e lic k ic h n ie s ta ł się je d n a k ż a d e n ze w s p o m n ia n y c h p ro b le m ó w , ż a d n a spraw a, w o k ó ł k tó re j k o n c e n tr o w a ła się w o k re sie try d e n c k im i
potrydenckim
p o le m ik a p ro - te s ta n c k o - k a to lic k a , a le z a g a d n ie n ie re la c ji m ię d z y sło w e m B ożym a s a k ra m e n te m . Z a g a d n ie n ie to w y ro s ło oczyw iście z a k c e n tu , ja k i p ie rw o tn a R eform a cja k ł a d ł a n a solaScripiura.
J e ś li je d n a k wtamtym
cz asie p o d k r e ś la n ie w y łą c z n e g o z n a c z e n ia P ism a św. s ta n o w iło p rz e c iw s ta w ie n ie do k o śc ie ln e j tra d y c ji, to dzisiaj w y d aje się być w ła ś n ie a lte r n a ty w ą s a k ra m e n tu . Z resztą, p r o b le m a ty k a sło w a B ożego, a n a w e t s ło w a w ogóle, s ta ła się n ie z a le ż n ie o d w sze lk ie go p rz e c iw s ta w ia n ia p ie rw s z o p la n o w ą u te o lo g ó w e w a n g e lic k ic h tej m iary, co B a rth i B u ltm a n n .D la n ic h obu z b a w ie n ie d o k o n u je się je d y n ie p rz e z s ło w o Boże. K. B a rth s ta w ia n a p ie rw sz y m m ie jsc u — o czym ju ż w s p o m in a liś m y — za sa d ę su w e re n
ności
Boga idoktrynę
o p r z e z n a c z e n iu . Ł ask a Boża je s t w o ln a , a„jej
je d y n y m tr o n e m i sie d lisk ie m je s t sam J e z u s C h ry s tu s " (44). P o s ła n n ic tw e m K o śc io ła je s t g ło s z e n ie p o s ła n n ic tw a C h ry stu s o w e g o i n ic w ię c e j. C z ło w ie k p rze z sa k r a m e n ty n ie m o ż e w p ły w a ć n a s u w e r e n n ą w olę Bożą i n ią m a n ip u lo w a ć . D w o ja k ie zaś p r z e z n a c z e n ie — do z b a w ie n ia i n a p o t ę p ^ n i e — u rz e c z y w is tn ia się w C h ry stu s ie : w y b ra n y m i o d rz u c o n y m p rz e z O jca. P o za N im n ie m a nikogo, kogo by Bóg o d r z u c ił. T o te ż w ia ra w p r z e z n a c z e n ie Boże sp ro w a d z a się się do„wiary
w n ie o d r z u c e n ie c z ło w ie k a , do n ie w ia ry w je g o o d r z u c e n ie " (47). Je że li te o lo g ia i życie s a k r a m e n ta ln e im p lik u je fakt is tn ie n ia o b o k w ie rz ą c y c h i p o b o ż n y c h — n ie w ie rz ą c y c h i b e z b o ż n y c h , to sk o ro w św ie tle B a rth o w sk iej d o k tr y n y o p r z e z n a c z e n iu ty c h o s ta tn ic h być n ie m o ż e,traci
w sz e lk ie z n a c z e n ie s a k ra m e n t. J e d y n y m z a d a n ie m g m in y c h rz e śc ija ń sk ie j je s t g ło s z e n ie ew an g elii.C h o c ia ż w o s ta tn im , w y d a n y m p rz e z
siebie
to m ie„Dogmatyki
K o śc ie ln e j"odmawia'
B a rth o b rz ę d o w i c h r z tu m ia n a s a k ra m e n tu , to z a g a d n ie n ie re la c ji sa k r a m e n tu do sło w a B ożegonieraz
z a p r z ą ta ło je g o u w a g ę . C a łą funkcję s a k ra m e n tó w , a w ięc c h r z tu i W ie c z e rz y , u p a tru je B a rth w ic h re la c ji do sło w a . T ak w ięc w yjaśniają o n e sło w o w e w ła ś c iw y sobie sp o só b , w y ra ż a ją c h a r a k te r ła sk i, ja k i sło w o p o s ia d a , p o d k re śla ją , że zbaw cze s ło w o n ie je s t n aszym , ludzkim d z ie łe m , z a p e w n ia ją sk u te c z n o ś ć u p r z e d n ie m u d z ia ła n iu B ożem u. W p ó ź n ie j szych sw o ich d z ie ła c h B a rth c o ra z w y ra ź n ie j p o k r e ś l ą , że s a k ra m e n ty p o s ia dają c h a r a k te r w y d a r z e n ia i sta n o w ią ja k o ta k ie o k re ś lo n ą p o s ta ć g ło s z e n ia sło w a , z re sz tą je d y n ie w z g lę d n ie k o n ie c z n ą .U B u ltm a n n a s a k ra m e n ty o dgryw ają je sz c z e b a rd z ie j m a rg in a ln ą ro lę w s to s u n k u do sło w a , niż u B a rth a . K ery g m a t, sło w o p rz e p o w ia d a n e , staje się w z e tk n ię c iu z lu d z k ą e g z y ste n c ją je d y n y m ź r ó d łe m z b a w ie n ia . K e ry g m a t m o że je d n a k p o s ia d a ć r ó ż n e p o s ta c ie . M o ż e p rz y b ie ra ć ta k ż e p o s ta ć k u ltu , s a k ra m e n tu . S a k r a m e n t u w aż ać m o ż n a za
veibum
visibile i n ie m a on in n e j ro li ja k słowo,w ja k ie jk o lw ie k ja w iło by się p o s ta c i: u p rz y ta m n ia z b a w ie n ie , żąd a p o s ł u szeń stw a, kryje w so b ie m o ż n o ść d a w a n ia życia, sp ra w u je sąd.
s a k ra m e n tu . U T illic h a p rz y b ie ra to p o s ta ć s a k ra m e n ta ln e g o n a tu ra liz m u . W sz e lk ie p r z e d m io ty i w y d a r z e n ia d o cz esn e, w k tó ry c h d o strz e g a ln y s ta je się B y t-z -ta m te j-stro n y , są s a k r a m e n ta ln e . W s a k r a m e n ta c h m a w ięc sw oje m ie jsc e e le m e n t n a le ż ą c y do n a tu ry , k tó re g o m o c staje się dla w ia ry n o sic ie lk ą m o c y s a k r a m e n ta ln e j. P rz e d m io te m n a le ż ą c y m do n a t u r y je s t ta k ż e sło w o , k tó re g o m o c n ie sp ro w a d z a się je d y n ie do o z n a c z a n ia . Je g o m o c n a t u r a ln a s ta je się n o s ic ie lk ą m o c y o z n a c z a n ia i d o p ie ro ta k p o ję te sło w o sta ć się m oże n o s i cie le m p o tę g i tr a n s c e n d e n tn e j. T illic h z a rz u c a p r o te s ta n c k ie m u p e rso n a liz m o w i, że w in ie n je s t ro z p a d n ię c ia się sfery s a k ra m e n ta ln e j, k tó re j o d b u d o w a n ie je s t k o n ie c z n o ś c ią . W . S ta h lin o d ró ż n ia sło w o o d s a k ra m e n tu , sp ro w a d z a ją c je o b a do m y s te r iu m i słu ż b y Bożej w K ościele. N ie m o ż n a p rz e c iw sta w ia ć sobie sło w a i s a k r a m e n tu . S łow o strz e ż e ży c ia s a k ra m e n ta ln e g o p r z e d sto c z e n ie m się w m a g ic z n e p o jm o w a n ie sa k ra m e n tó w , s a k ra m e n t zaś strz e ż e sło w o p rz e d p o p a d n ię - c ie m w p u s tą g ad a tliw o ść .
Z w iąz ek sło w a z s a k ra m e n te m zajm uje ta k ż e p o c z e s n e m iejsce w d o c ie k a n ia c h te o lo g ó w o rie n ta c ji is to tn ie lu te r a ń s k ie j, p rz y czym oczyw iście i oni, p o d o b n ie do T illic h a czy S ta h lin a a k c e n tu ją ro lę s a k ra m e n tu . P. A lth a u s p r z e d sta w ia c a łą p ro b le m a ty k ę z w ią z a n ą z p o ję c ie m s a k r a m e n tu r o z p a tru ją c je g o s to su n e k do sło w a . J e d n o sta w ia tu ż obok d ru g ieg o , bez m a ła id e n ty fik u je s a k ra m e n t ze sło w e m , ale z a ra z e m p o sz u k u je m ię d z y n im i specyficznej ró żn ic y . W r e z u lta c ie n ie p rz e c iw sta w ia A lth a u s s a k ra m e n tu sło w u w ogóle, ale p rz e c iw sta w ia go sło w u g ło s z o n e m u . S a k ra m e n ty „ z w ią z a n e są z g ło s z e n ie m ew an g elii, ja k o o b ra z o w e c z y n n o śc i K o ś c io ła c h rz e śc ija ń sk ie g o , w k tó r y c h n a m o c y ic h u s ta n o w ie n ia , a k tu a ln e , m iło s ie r n e d z ia ła n ie Boże d o k o n u je się p rz e z Je z u sa C h r y s tu s a i zo staje p rz y ję te p rz e z w ia rę " (160). S a k ra m e n t n ie u d z ie la ż a d n ej in n e j ła s k i n iż sło w o , u d z ie la jej je d n a k w in n y , w ła ś c iw y sobie sposób. P ojaw ia się u A lth a u s a ró w n ie ż p o g lą d , że o ile sło w o s k ie ro w a n e je s t do c a łe j w s p ó ln o ty , o ty le s a k ra m e n t o d n o si się do p o sz c z e g ó ln y c h je d n o s te k . S a k ra m e n t te ż m a m o c tw o r z e n ia K o śc io ła , tw o rz y się o n b o w iem n ie p rz e z sam o s łu c h a n ie sło w a , ale d o p ie ro p rz e z c h rz est.
Ś c isły zw iązek sło w a z s a k ra m e n te m a k c e n tu je ta k ż e W . T rillh a a s. T a k sło w o , ja k i s a k r a m e n t są d a ra m i P a n a . K o śc ió ł e w a n g e lic k i je s t K o śc io łe m sło w a , ale n ie je s t to sło w o w o ln o p ły n ą c e . J e s t to sło w o z w ią z a n e z s a k ra m e n ta m i, k tó re p o tw ie rd z a ją i ra ty fik u ją sło w o . S a k ra m e n ty są „ p e łn y m ła s k i p rz y p ie c z ę to w a n ie m te g o , co się g ło s i" (168)., c h r o n ią c sło w o p r z e d z ły m je g o z ro z u m ie n ie m , u p e w n ia ją c c z ło w ie k a p rz e z c h rz e s t i w ie c z e rz ę , że n a le ż y do w e z w a n y c h .
P ro b le m zw iązku s ło w a z s a k ra m e n te m zajm uje ta k ż e te o lo g ó w e w a n g e lic k ic h o n a s ta w ie n iu w y ra ź n ie e k u m e n ic z n y m . N p . u M . L a c k m a n n a te o lo g ia sło w a o dgryw a w ie lk ą ro lę w n a u c e o s a k ra m e n ta c h w o g ó ln o śc i. O d c in a się on z re s z tą od ra c jo n a lis ty c z n y c h i p s y c h o lo g ic z n y c h a n a liz sło w a , sz u k ają c je g o ściśle te o lo g ic z n e g o z n a c z e n ia w zw iązku z p ie rw o tn y m , stw ó rcz y m sło w e m B oga i z o b ja w ie n ie m C h ry stu so w y m .
W re z u lta c ie ks. A. S k o w ro n e k k o n k lu d u je , że sło w o i s a k ra m e n t w e w s p ó ł cz esn ej te o lo g ii e w a n g e lic k ie j ściśle się ze so b ą łą c z y , ale z a ra z e m w skazuje się n a z a c h o d z ą c e m ię d z y n im i ró ż n ic e . Je ż e li w e ź m ie m y p o d uw ag ę, że a n a lo g ic z n y w y s iłe k k o n fro n ta c ji sło w a z s a k ra m e n te m p o d e jm o w a n y je s t p rze z te o lo g ó w k a to lic k ic h , d o jd z iem y w ra z z ks. A. S k o w ro n k ie m do p r z e k o n a n ia , iż n ie m o ż n a ju ż p rz e c iw sta w ia ć sobie, ja k to je sz c z e _ do n ie d a w n a się c z y n iło , K o śc io ł a k a to lic k ie g o ja k o K o ś c io ła s a k ra m e n tu i K o śc io łó w e w a n g e lic k c h ja k o K o śc io łó w sło w a . Z a ró w n o te o lo g o w ie ew a n g e lic c y , ja k i k a to lic c y tw ie rd z ą
zg o d n ie , ż e sło w o p o s ia d a c h a r a k te r s a k ra m e n ta ln y i p ro w a d z i do s a k ra m e n tó w , s a k r a m e n ty zaś p o s ia d a ją c h r a k te r sło w a : n ie ty lk o je d n a k p rz e p o w ia d a n ia , lecz i k o n s e k ra c ji (por. 245).
N a m a rg in e s ie z a g a d n ie n ia s ło w a i s a k r a m e n tu staje się w id o c z n e , ja k d a le k a o d c h rz e śc ija ń stw a i e w a n g e lii, o d d u c h a i p ra w d y m o g ła się w y d a w a ć k a to lic k a d o k tr y n a o d z ia ła n iu s a k ra m e n tó w sa m y c h p rz e z się, ex opere operato, i k a t o lic k a p r a k ty k a s a k r a m e n ta ln a , tr a k tu ją c a p r z y jm o w a n ie s a k ra m e n tó w ja k o czyny zbaw cze bez w id o c z n e g o zw ią zk u z e w a n g e lic z n ą o r ie n ta c ją c a łe g o życia. T a k n p . T illic h w y s tę p u je o stro p rz e c iw m a g ic z n e m u s a k ra m e n ta liz m o w i k a to lic k ie m u , gdyż t ą d ro g ą e lim in u je się w e d łu g n ie g o z p o ję c ia s a k ra m e n tu w ia rę , u w a ż a ją c s a k r a m e n t y z a o k re ś lo n e p r z e d m io ty , rze czy . P o n a d to , p o d c z a s gdy ła s k a ja w i się w s a k r a m e n t a c h p o z o s ta ją c p r z e c ie ż zaw sze sobą, rze czy w i sto ś c ią n ie ro z p o rz ą d z a ln ą , to w K o ściele k a to lic k im u w a ż a się j ą — sądzi T illic h — z a rze cz, k tó r ą d o w o ln ie m o ż n a d y sp o n o w a ć . O g ó ln ie rze c z b io rą c m o ż n a ch y b a p o w ie d z ie ć , że te o lo g o w ie e w a n g e lic c y p rz e ja w ia ją w y ra ź n ą t e n d e n c ję do d o w a r to ś c io w a n ia s a k ra m e n tó w , b r o n ią się je d n o c z e ś n ie m o c n o i z d e c y d o w a n ie z a s trz e g a ją p r z e d w sze lk im re iz m e m i m a g iz m e m . S tąd ta k w ielk ie z n a c z e n ie , ja k ie p rz y w ią z u ją do k a te g o r ii w y d a r z e n ia i sło w a , w ja k ic h u jm u ją s a k ra m e n t.
Ks. A. S k o w ro n e k w swej p r a c y zajm uje się p o g lą d a m i te o lo g ó w ew ange- g e lic k ic h n ie ty le n a te m a t p o s z c z e g ó ln y c h s a k ra m e n tó w , k tó r y c h z re sz tą w y m ie n ia ją o n i w z a sa d z ie dw a: c h rz e s t i w ie c z e rz ę , ile n a te m a t s a k ra m e n tu w ogóle: je g o n a tu r y , k o n ie c z n o ś c i, re la c ji do sło w a , K o ś c io ła itp . N ie m o że p rzy ty m , z w ła sz c z a tr a k t u ją c sw e d o c ie k a n ia w p e r s p e k ty w ie e k u m e n ic z n e j, n ie k o n fro n to w a ć ty c h p o g lą d ó w z d o k tr y n ą k a to lic k ą P ro w a d z i go to do ciek aw eg o w n io sk u , że ź r ó d ła m ię d z y w y z n a n io w y c h ró ż n ic w n a u c e o s a k r a m e n ta c h są je sz c z e ciągle n ie o d k r y te , a le u w a ż a z a p e w n e , że w ę z ło w e p u n k ty ty c h ró ż n ic le ż ą w d z ie d z in ie p o z a s a k r a m e n t a ln e j■ (por. 259). J e ż e li w ię c ty le u w ag i sk u p ia p ro b le m s a k r a m e n tu i sło w a , to p ro w a d z i o n do b a rd z ie j z a s a d n ic z e j spraw y: sło w o Boże i K o ś c ió ł. ,,Ja k i je s t s to s u n e k K o ś c io ła , p o w o ła n e g o by słu ż y ć , do p o w ie rz o n e g o m u s ło w a ? " (260). „C zy K o śc ió ł, o b lu b ie n ic a P a n a b rz e m ie n n a s ł o w em , k tó ry m n ie d y s p o n u je , n ie a u to ry z u je go je d n a k z p o le c e n ia P a n a i n ie tłu m a c z y je d n o z n a c z n ie ? " (261). C a ły sz ereg p o d o b n y c h p y ta ń w y m a g a w e d łu g A u to r a p o n o w n e g o p rz e m y ś le n ia p rz e z te o lo g ię z a ró w n o k a to lic k ą ja k i e w a n
g e lic k ą . ■
Być m o że, że k a to lic c y i e w a n g e lic c y te o lo g o w ie p o w in n i w o d n ie s ie n iu do s a k ra m e n tó w z b a d a ć ta k ż e z a g a d n ie n ie , k tó r e m ie s z a n a — rz y m s k o -k a to lic k a i e w a n g e lic k o - lu te ra ń s k a — k o m isja stu d ió w n a sw oim p ie rw sz y m p o s ie d z e n iu w Z u ry c h u , w 1967 r. o k r e ś liła ja k o o ś ro d e k e w a n g e lii, m ia n o w ic ie : e s c h a to lo g ic zn e , zbaw cze d z ia ła n ie Boże w k rz y ż u i z m a rtw y c h w s ta n iu J e z u s a (por. 259). P rz e d te o lo g ią , ta k ż e p r z e d te o lo g ią s a k ra m e n tó w sto i je sz c z e je d n o p o d s ta w o w e z a d a n ie : u w z g lę d n ić h is to ry c z n o ś ć rz e c z y w isto śc i. W św ie tle tej h isto ry c z - n o śc i p ro b le m s a k ra m e n tó w b ę d z ie m u s ia ł z o s ta ć p o s ta w io n y n a n o w o i n ie m o ż n a dziś p o w ie d z ie ć , ja k . W k a ż d y m ra z ie — s tw ie rd z a ks. A. S k o w ro n e k — istn ie je coś n ie p rz e m ija ją c e g o , coś trw a łe g o , u w ik ła n e g o w h is to ry c z n e zm ian y . M a m y św ia d o m o ść że ,,to, co tr w a łe , je s t o s ta te c z n ie kim ś, k to trw a . T o P an , w k tó re g o w ia ra je d n o c z y c h rz e ś c ija n k a to lik ó w i e w a n g e lik ó w " (262).
J e d e n ty lk o k ie r u n e k te o lo g ic z n y n ie p o z o s ta w ia w e d łu g A u to r a m ie jsc a n a z a g a d n ie n ie s a k ra m e n tu , m ia n o w ic ie te o lo g ia n a s ta w io n a so c jo lo g ic z n ie i so c jo - . lo g ic z n a h e r m e n e u ty k a w te o lo g ii, s p ro w a d z a ją c a w sz y stk o do w y m ia ró w
m i ę d z y - l u d z k i c h . T e n k i e r u n e k t e o l o g i c z n y n i e m a j e d n a k n i c w s p ó l n e g o z B i b l i ą ( p o r . 2 6 4 n . ) . T a k i e s ą w n i o s k i , d o k t ó r y c h w w y n i k u b a d a ń w s p ó ł c z e s n e j e w a n g e l i c k i e j n a u k i o s a k r a m e n t a c h d o c h o d z i k s . A . S k o w r o n e k . N i e p r z e d s t a w i l i b y ś m y j e d n a k j e g o p r a c y w p e ł n i , g d y b y ś m y n a t y m p o p r z e s t a l i . J e j w a r t o ś ć , n i e m n i e j s z ą n i ż w s p o m n i a n e i n f o r m a c j e i w n i o s k i , s t a n o w i j e j e k u m e n i c z n y c h a r a k t e r . N i e c h o d z i t u j u ż o p r z e d m i o t p r a c y , a l e o s p o s ó b j e g o b a d a n i a i p r z e d s t a w i e n i a . D z i ę k i t e m u s a m e m u , n i e z a l e ż n i e o d o s i ą g n i ę ć m e r y t o r y c z n y c h , k s i ą ż k a k s . A . S k o w r o n k a j e s t p i ę k n ą l e k c j ą e k u m e n i z m u . J e s t t o l e k c j a t y m b a r d z i e j p o u c z a j ą c a , ż e A u t o r u j a w n i a n i e k i e d y z a s a d y , k t ó r y m i w e k u m e n i c z n y c h b a d a n i a c h t e o l o g i c z n y c h n a l e ż y s i ę k i e r o w a ć i k t ó r y m i s a m s ię k i e r u j e . T a k w y j a ś n i a j ą c r a c j e , d la k t ó r y c h e w a n g e l i c k ą n a u k ę o s a k r a m e n c i e p r z e d s t a w i a n a t l e c a ł o k s z t a ł t u p o g l ą d ó w p r e z e n t o w a n y c h a u t o r ó w , A . S k o w r o n e k r z u c a u w a g ę , ż e „ d z i a ł a l n o ś ć e k u m e n i c z n a j e s t w w i e l k i e j m i e r z e s p r a w ą j ę z y k a (Sprachregelung)" ( 3 0 ). J e s t t o w a ż n a w s k a z ó w k a z a r ó w n o d la w ł a ś c i w e g o b a d a n i a i r o z u m i e n i a p o g l ą d ó w n i e k a t o l i k ó w , j a k i d la w ł a ś c i w e g o i n t e r p r e t o w a n a n a u k i k a t o l i c k i e j . D o m a g a s i ę o n a , j a k t o w i d z i e l i ś m y , u j m o w a n i a p o s z c z e g ó l n y c h t w i e r d z e ń t e o l o g ó w n i e k a t o l i c k i c h w k o n t e k ś c i e i c h w ł a s n y c h p o g l ą d ó w i j ę z y k a . T y l k o t a k i e u j ę c i e p o z w o l i n a z r o z u m i e n i e t y c h t w i e r d z e ń i n a r o z p a t r y w a n i e i c h w r e l a c j i d o w ł a s n y c h p r z e k o n a ń , w d o d a t k u t a k ż e r o z u m i a n y c h c o r a z l e p i e j w w y n i k u p r z e p r o w a d z a n e j k o n f r o n t a c j i . P o s t u l a t , b y b y ć o t w a r t y m n a p o u c z e n i a , j a k i e m o ż n a z a c z e r p n ą ć z t e o l o g i i n i e k a t o l i c k i e j , ( p o r . 2 3 9 ) r e a l i z u j e a u t o r p r z e z w s ł c a z y w a n i e n a p o z y t y w n e s t r o n y p r z e d s t a w i a n e j d o k t r y n y t e o l o g ó w e w a n g e l i c k i c h . N a w e t u t a k d a l e k i e g o w s w y c h p o g l ą d a c h t e o l o g a , j a k i m j e s t G o g a r t e n , n i e w i d z i a u t o r j e d y n i e n e g a t y w n e g o s t o s u n k u d o s a k r a m e n t ó w . O s t r z e k r y t y k i G o g a r t e n a z w r a c a s i ę p r z e c i w p r z e s a d n e m u u j m o w a n i u s t o s u n k u B ó g — c z ł o w i e k — ś w i a t w k a t e g o r i a c h h i s t o r y c z n o - k u l t u r o w y c h i k a ż e p r z e m y ś l e ć p o j ę c i e s a k r a m e n t u w ś w i e t l e k a t e g o r i i m y ś l e n i a w ł a ś c i w y c h d z i s i e j s z e m u c z ł o w i e k o w i ( p o r . 140 n . ) . K s . A . S k o w r o n e k w y s t r z e g a s ię w s z e l k i e g o k l a s y f i k o w a n i a t e o l o g ó w e w a n g e l i c k i c h » s z c z e g ó l n ie z p u n k t u w i d z e n i a i c h z b l i ż e n i a d o k a t o l i c y z m u , c z y e k u m e n i z m u . „ K a ż d a t e o l o g i a p o w a ż n i e u p r a w i a n a — p is z e — j e s t e k u m e n i c z n a " (2 2 3 p o r . 1 7 8 ). T o t e ż , j e ż e l i p o g l ą d y k t ó r e g o k o l w i e k z t e o l o g ó w e w a n g e l i c k i c h n a z y w a ć m o ż n a c z y t r z e b a k a t o l i z u j ą c y m i l u b e k u m e n i c z n y m i , n i e s t a n o w i t o o c e n y i c h w a r t o ś c i , a l e p r o s t e s t w i e r d z e n i e , ż e p o g l ą d y d a n e g o t e o l o g a z m i e r z a j ą w y r a ź n i e d o d i a l o g u z K o ś c i o ł e m k a t o l i c k i m . Z t y m w i ą ż e s i ę o s t r o ż n o ś ć w f o r m u ł o w a n i u w s z e l k i c h o c e n . U j m o w a n i e s t o s u n k u w i a r y d o s a k r a m e n t u u t e o l o g ó w o r i e n t a c j i i s t o t n i e l u t e r a ń s k i e j n i e s p r o w a d z a s k u t e c z n o ś c i s a k r a m e n t u d o s k u t e c z n o ś c i s a m e j w i a r y . P o c h o p n y a p o l o g e t a s k ł o n n y b y ł b y u p a t r y w a ć w t y m o d r a z u a k c e p t a c j ę k a t o l i c k i e j n a u k i o d z i a ł a n i u s a k r a m e n t ó w ex opere operato. K s . A . S k o w r o n e k w o l i p o p r z e s t a ć n a s t w i e r d z e n i u , ż e d o k t r y n y t y c h t e o l o g ó w n i e d a s ię s p r o w a d z i ć d o t w i e r d z e n i a o s k u t e c z n o ś c i s a k r a m e n t ó w j e d y n i e e x opere operantis ( p o r . 2 0 2 ). J e s t t o z r e s z t ą t y l k o p r z y k ł a d , p o n i e w a ż o s t r o ż n o ś ć w w y p o w i a d a n i u o c e n i w w y c i ą g a n i u w n i o s k ó w c h a r a k t e r y z u j e c a ł ą p r a c ę k s . A . S k o w r o n k a . A u t o r , s t a r a j ą c s i ę d o b r z e z r o z u m i e ć p o g l ą d y t e o l o g ó w e w a n g e l i c k i c h i p o d k r e ś l i ć i c h p o z y t y w n e s t r o n y , n i e p o p a d a w n a j m n i e j s z e j m i e r z e w f a ł s z y w y i r e n i z m . J e g o z a s a d n i c z ą t r o s k ą j e s t ś c i s ł e p r z e d s t a w i e n i e k a ż d e g o z d a n i a , d z i ę k i c z e m u r ó ż n i c e m i ę d z y p o g l ą d a m i p o s z c z e g ó l n y c h t e o l o g ó w e w a n g e l i c k i c h , a t a k ż e m i ę d z y i c h p o g l ą d a m i a d o k t r y n ą k a t o l i c k ą , w i d o c z n e s ą z c a ł ą o s t r o ś
c ią . Z a m ia re m A u to r a w o s ta tn im ro z d z ia le je g o p r a c y je s t u s to s u n k o w a ć się k ry ty c z n ie z a ró w n o do w y p o w ie d z i p o z y ty w n y c h , ja k do z d a ń p r z e s a d n y c h i n ie d o p o w ie d z e ń (por. 239). N ie c h c e w ięc on — i n ie n a le ż y w p r a c y e k u m e n ic zn e j — a n i p o m ijać te g o , co u w aż a się za n ie u z a s a d n io n e w p re z e n to w a n y c h p o g lą d a c h , a n i ta ić swojej n e g a ty w n e j oceny.
W ie le uw agi w y m a g a ta k ż e w d ia lo g u e k u m e n ic z n y m sp o só b p rz e d s ta w ia n ia i in te r p r e to w a n ia n a u k i k a to lic k ie j. Ks. A. S k o w ro n e k daje n a m p o d ty m w zglę dem szereg c ie k a w y c h p r z y k ła d ó w . M ów iąc o liczbie sie d m iu s a k ra m e n tó w , tłu m a c z y , że n ie id z ie tu o o k re ś le n ie sam ej liczby, ja k o ta k ie j — a n ie ra z ta k ro z u m ia n o o rz e c z e n ie tr y d e n c k ie — ale o w sk a z a n ie , że s p o śró d k o śc ie ln y c h o b rzę d ó w sie d e m i ty lk o te sie d e m p o sia d a ją c h a r a k te r s a k ra m e n ta ln y (por. 246— 249)·. P o n a d to zaś, o rz e c z e n ie tr y d e n c k ie i d o k tr y n a o s ie d m iu sa k ra m e n ta c h n ie sto i n a p rz e sz k o d z ie sto s o w a n iu o k re ś le n ia s a k r a m e n t do in n y c h r z e czyw istości. J a k w ia d o m o , te o lo g ia k a to lic k a i S obór W a ty k a ń s k i I I m ów ią o K o ś c ie le ja k o s a k ra m e n c ie , m ów i się o C h ry s tu s ie ja k o p r a - s a k r a m e n c ie czy s a k ra m e n c ie s p o tk a n ia z B ogiem , m ów i się o s a k ra m e n c ie b liź n ie g o , w k tó ry m s łu ż y się P a n u . P o d o b n ie tłu m a c z y ks. A. S k o w ro n e k tw ie rd z e n ie o u s ta n o w ie n iu s a k ra m e n tó w p rz e z C h ry s tu s a (por. 249). T e o lo g ia k a to lic k a sądzi dziś dość p o w sz e c h n ie , że C h ry s tu s u s ta n o w ił s a k ra m e n ty w z a ło ż e n iu K o śc io ła , sa k ra m e n tu p o d sta w o w e g o . A le n ie u jm u je się tu K o śc io ła , ja k o in s ty tu c ji m ogącej a u to ry ta ty w n ie tw o rz y ć o b rz ę d y s k u te c z n ie u d z ie la ją c e ła s k i Bożej, co b y ło b y n ie do p rz y ję c ia n ie ty lk o p rz e z ew a n g elik ó w , ale i p rze z k a to lik ó w . P rzez K o śc ió ł ja k o p o d s ta w o w y s a k r a m e n t ro z u m ie ć n a le ż y n p . w e d łu g R a h n e ra tr w a łą o b e c n o ść b o s k o -lu d z k ie g o , u s ły s z a n e g o i g ło s z o n e g o , sk u te c z n e g o sło w a Bożego n a św iecie, k tó re g o to sło w a najw yższą a k tu a liz a c ją je s t sie d em s a k ra m e n tó w . T a k a p e rs p e k ty w a u d o s tę p n ia tw ie rd z e n ie o u s ta n o w ie n iu s a k ra m e n tó w p rze z C h ry s tu s a c h rz e ś c ija n o m k tó ry m tw ie rd z e n ie to b y ło o b ce i u m o ż li w ia w sp ó ln ą refleksję n a d n im . T a k w ięc w w y p a d k u s tw ie rd z o n y c h ró ż n ic p o glądów n ie tr z e b a p o p r z e s ta w a ć n a ic h u w y p u k la n iu , ale p o g łę b ia ć ro z u m ie n ie ty c h p o g lą d ó w i u k a z y w a ć je n a szerszym tle . D a to m o ż n o ść z n a le z ie n ia p u n k tó w sty c z n y c h , a n a p e w n o lepsze w za jem n e z ro z u m ie n ie .
„P raw d ziw y e k u m e n iz m — s tw ie rd z a ł ks. A. S k o w ro n e k w e W s tę p ie — p o lega zaw sze n a d a w a n iu i b r a n iu " (32). P o d k o n ie c swej k sią żk i m ów i o te o lo g ii p y ta n ia : m y p y ta m y ew a n g e lik ó w , o n i n a s (por. 239). E le m e n t p y ta n ia je s t w d zied z in ie e k u m e n iz m u n ie s ły c h a n ie w ażn y . J e s t to p ra w d z iw ie tw ó rcz a ak ty w n o ść , k tó r a ro z b u d z a n o w e b a d a n ia , p ro w a d z i do u ś c iś le ń i do p o ro z u m ie n ia . P o stę p zaś „ p o le g a ju ż n a ty m , że w d ia lo g u d o c h o d z im y do p o d s ta w p o d z ia łu , a n ie z a trz y m u je m y się, ja k o to b y ło d o ty c h c z a s, n a p o w ie rz c h o w n y c h r ó ż n i c a c h " (237). ■ ’
T a k p o ję te m u te o lo g ic z n e m u d ialogow i e k u m e n ic z n e m u — a n ie u le g a w ą t p liw ości, że p o jm u je się go tu z g o d n ie z d u c h e m S o b o ru W a ty k a ń s k ie g o II — słu ż y ro z p ra w a ks. A. S k o w ro n k a w c a ło ś c i. P y ta te o lo g ó w e w a n g e lic k ic h o d o k tr y n ę o s a k ra m e n c ie i p rz e d s ta w ia w ie rn ie , ic h w ła s n y m ję z y k ie m ich o d p o w ied ź . W y jaśn ia p rz y sp o so b n o śc i k ilk a k w estii o d n o s z ą c y c h się do k a to lickiej n a u k i o s a k ra m e n ta c h . F o rm u łu je d alsze p y ta n ia w p o s z u k iw a n iu ró ż n ic b a rd z ie j p o d sta w o w y c h , a z a ra z e m w sp ó ln e j p ła s z c z y z n y , n a k tó re j m o ż n a by k o n ty n u o w a ć dialog n a te m a t s a k ra m e n tu .
N a in n e g o ro d z a ju w a r to ś ć e k u m e n ic z n ą p ra c y A. S k o w ro n k a w s k a z u je w p rz e d m o w ie p ro f. d r A. B ra n d e n b u rg . W y ra ż a on m ia n o w ic ie życzenie, by „ d z ie ło , k tó ry m p o lsk i te o lo g p r z y c z y n ił się do ro zw o ju d ia lo g u e k u m e n ic z n e g o
w d z ie d z in ie ta k w aż n ej w N ie m c z e c h , m o g ło być z n a k ie m , że n a u k a e k u m e n ic z n a m a m o c je d n o c z e n ia n a ro d ó w " .
N a z a k o ń c z e n ie c h c ia łb y m w y ra zić p r z e k o n a n ie , że p r a c a
ks..A.
S k o w ro n k a p o w in n a u k a z a ć się ró w n ie ż w tłu m a c z e n iu p o lsk im , a to ze w zg lę d u n a swe r ó ż n o r o d n e w a rto śc i, ja k ie p o s ia d a dla z n a c z n ie sz ersze g o g ro n a c z y te ln ik ó w , a n iż e li k ilk u te o lo g ó w in te r e s u ją c y c h się p r o b le m a ty k ą e k u m e n ic z n ą . P rz e d e w sz y stk im z a w ie ra b o g a tą i k o m p e te n tn ą in fo rm a c ję n ie ty lk o — o czym ju ż w s p o m in a łe m — n a te m a t e w a n g e lic k ie j d o k tr y n y o s a k ra m e n ta c h , ale o c a ło ś c i w s p ó łc z e s n e j te o lo g ii e w a n g e lic k ie j. J e s t to in fo rm a c ja z p u n k tu w id z e n ia e k u m e n iz m u , a n a w e t z w y k ły c h z a in te re s o w a ń re lig ią p o d sta w o w a , a tr u d n o u n a s d o s tę p n a . P o w tó r e p r a c a ks. A. S k o w ro n k a je s t — o ile m i w ia d o m o — p ie rw s z ą ty c h ro z m ia ró w i tej ra n g i n a u k o w e j p r a c ą p o lsk ie g o te o lo g a w d z ie d z in ie e k u m e n iz m u i n ie ty lk o p rz e d s ta w ia k o n k r e tn y , e k u m e n ic z n y w a ż n y t e m a t, ale ta k ż e d o s k o n a le u c z y m e to d y te o lo g ic z n e j p r a c y e k u m e n ic z n e j. N a s t ę p n ie , c a ły sz ereg p o g lą d ó w i ujęć te o lo g ó w e w a n g e lic k ic h w zb o g acić m o że śm ia ło n a s z e s p o jrz e n ie n a r ó ż n e p r o b le m y te o lo g ic z n e , a w k o n se k w e n c ji n a s z e p r z e p o w ia d a n ie . M o ż e to być B a rth o w s k a m yśl o tr a n s c e n d e n c ji Boga, m o g ą to być e le m e n ty te o lo g ii sło w a w u ję c iu ró ż n y c h te o lo g ó w , m o że coś zsakramen-
lalizmu,
ja k go p rz e d s ta w ia T illich , m oże ro z w a ż a n ia J e re m ia s a o ro li w s p ó ln o ty w W ie c z e rz y E u c h a ry s ty c z n e j. W re sz c ie , w p o g lą d a c h te o lo g ó w e w a n g e lic k ic h o b e c n y c h je s t w ie le e le m e n tó w , p o c h o d z ą c y c h z filozofii w s p ó łc z e s n y c h , a a d a p to w a n y c h do te o lo g ii. T e o lo g o w ie e w a n g e lic c y u jm u ją c h ę tn ie o b ja w ie n ie w k a te g o r ia c h o so b o w y ch , e g z y s te n c ja lis ty c z n y c h , d y n a m ic z n y c h , h is t o r y c z n y c h , k tó r y c h ciągle je sz c z e b r a k n aszej te o lo g ii i n a s z e m u p rz e p o w ia d a n iu . D ialo g e k u m e n ic z n y i k o n ta k t z te o lo g ią e w a n g e lic k ą m o ż e w ięc sta ć się o k az ją do p o g łę b ie n ia k r y ty c z n e g o k o n ta k tu z m yślą w s p ó łc z e sn ą . D o d a jm y do te g o , że ja s n y u k ła d książki, p r o s ty ję z y k i p ł y n n y to k n a r r a c ji ró w n ie ż c z y n ią j ą dla w ie lu d o stę p n ą .■ ' Ks. A n d rz e j Z u b e rb ie r
K s . R e m i g i u s z S o b a ń s k i C H R Z E S T JA K O P O D S T A W A JE D N O Ś C I K O Ś C IO Ł A , W a rsz a w a . 1971 w yd. A k a d e m ii T eo lo g ii K a to lic k ie j, s. 227.
O s ta tn io u k a z a ł a się p u b lik a c ja , k tó r a — ja k m o ż n a się sp o d z iew a ć — z n a j d zie w ielu c z y te ln ik ó w n ie ty lk o z rac ji swej tr e ś c i d o ty c z ą c e j w sz y stk ic h w ie r n y c h w K o ściele , ale g łó w n ie z ra c ji p r o b le m a ty k i e k u m e n ic z n e j, ja k ą p o ru sz a . J e s t to ro z p ra w a z z a k re s u te o lo g ii p raw a, p o ru s z a ją c a p r o b le m szcz eg ó ln ie w a ż n y dla k o ś c ie ln e g o p ra w a p u b lic z n e g o w e w n ę trz n e g o i p ra w a osobow ego. D la w s z e c h s tro n n e g o o m ó w ie n ia tej k w estii n a l e ż a ło p o ru s z y ć szereg p r o b le m ów d y s k u to w a n y c h n ie je d n o k r o tn ie p rz e z d łu g ie w iek i. T ym się tłu m a c z y p e w n a r ó ż n o r o d n o ś ć ro z d z ia łó w i p o d ro z d z ia łó w , k tó r e je d n a k p o ś r e d n io z m ie rz a ją do je d n e g o celu, c h o ć tu i ta m m o ż n a b y w y ra zić d e z y d e r a t b a rd z ie j lo g ic z n e g o u k ła d u n p . w r o z d z ia le pierw szym .
P o n a d d w u d z ie s to s tro n ic o w a b ib lio g ra fia św ia d cz y o sz e ro k o p rz e p ro w a d z o n e j k w e re n d z ie . A u to r s t a r a ł się m o żliw ie w p e ł n i w y k o rz y s ta ć m a t e r i a ł y w p ro s t czy u b o c z n ie p o ru s z a ją c e o p ra c o w a n e p rz e z n ie g o z a g a d n ie n ie . W spisie b ib lio g rafii n ie p o tr z e b n ie u m ie s z c z a n e są sk ró ty . T o u tr u d n ia k o r z y s ta n ie z k siążki i c z y te ln ik a c h c ą c e g o je sp raw d zić zm u sza do w c a le n ie ła tw e g o o d sz u k iw an ia .
