Wojny Bolesława Chrobrego z Cesarstwem

Wojny Bolesława Chrobrego z Cesarstwem

Wprowadzenie Przeczytaj

Mapa interaktywna Sprawdź się Dla nauczyciela

Bolesławowa drużyna Chrobrego, obraz Michała Byliny z 1951 r. Zwróć uwagę na sposób wyeksponowania postaci księcia

To była wojna o terytorium pomiędzy dwoma państwami wspieranymi przez pogańskie związki plemienne i sojusznicze państwa chrześcijańskie. Dla Niemców wschód był naturalnym kierunkiem ekspansji, dla Bolesława Chrobrego były to terytoria o podobnych tradycjach, języku, kulturze, zamieszkane przez ludność należącą do wspólnoty słowiańskiej, z którą łączyły go więzy polityczne, rodzinne oraz krótkotrwałe sojusze, zawierane w celu zażegnania zewnętrznego niebezpieczeństwa.

W czasie walk tereny między Soławą, Łabą a Odrą (Połabie Południowe, inaczej nazywane od struktur administracyjnych Milskiem, Łużycami i Miśnią) przechodziły z rąk polskich do niemieckich.

Źródło: Contentplus.sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Twoje cele

Wyjaśnisz, dlaczego w relacjach polsko‑niemieckich zamiast współpracy pojawiła się rywalizacja.

Opiszesz główne etapy wojny polsko‑niemieckiej.

Ocenisz postawę uczestników konfliktu polsko‑niemieckiego: Bolesława Chrobrego oraz walczącego z nim cesarza, który został świętym.

Uzasadnisz dlaczego Bolesław Chrobry, walcząc z Cesarstwem Niemieckim, zajął Czechy.

Wojny Bolesława Chrobrego z Cesarstwem

Bolesławowa drużyna Chrobrego, obraz Michała Byliny z 1951 r. Zwróć uwagę na sposób wyeksponowania postaci księcia Bolesława.

Źródło: Muzeum Wojska Polskiego w Warszawie, domena publiczna.

Przeczytaj

Skomplikowane relacje z Niemcami

Od początku swojego panowania (od 992 r.) Bolesław współpracował z młodym cesarzem Ottonem III, m.in. podczas walk z pogańskimi plemionami na Połabiu. W 1000 r., w trakcie zjazdu gnieźnieńskiego, Bolesław Chrobry został uznany przez cesarza za najważniejszego księcia zachodniej Słowiańszczyzny (z wyłączeniem Czech). To był olbrzymi sukces dyplomatyczny polskiego władcy, dzięki któremu udało się unormować stosunki polsko‑niemieckie. W 1002 r. 22‑letni cesarz Otton III zmarł niespodziewanie w czasie wyprawy do Rzymu. Po jego śmierci w Świętym Cesarstwie Rzymskim Narodu Niemieckiego rozgorzała walka o tron cesarski. Krótką wojnę domową wygrał Henryk, książę Bawarii, który koronował się na króla Niemiec. Nowy władca nie zamierzał realizować polityki Ottona III, dążącej do zjednoczenia Europy pod berłem cesarskim.

Bolesław Chrobry wykorzystał trudną sytuację w cesarstwie i jeszcze w trakcie bezkrólewia zajął, prawie bez walki, Łużyce. Ziemie te, zamieszkane przez Serbołużyczan i Połabian, objął swoim zwierzchnictwem jako książę Słowiańszczyzny. Król Henryk II natychmiast zwołał do Merseburga lokalnych możnych i urzędników królewskich, zaproszenie wystosował także do Bolesława. Część możnowładców poparła roszczenia księcia polskiego do Łużyc i z tego powodu Henryk II, zabiegający o uznanie feudałów niemieckich, również je uznał. Kiedy Bolesław Chrobry opuszczał Merseburg, został napadnięty przez oddziały Sasów – udało mu się odeprzeć atak i ujść z życiem. To wydarzenie jednak stało się

bezpośrednim powodem rozpoczęcia przez księcia polskiego działań wojennych w rejonie Połabia.

Interwencja Bolesława w Czechach

W tym czasie w państwie czeskim również trwała walka o tron, rywale mordowali swoich przeciwników i ich rodziny albo okrutnie ich okaleczali. Bezwzględne rządy ówczesnego księcia praskiego Bolesława III Rudego doprowadziły w 1003 r. do buntu i wygnania władcy. Czescy możnowładcy wezwali na tron w Pradze księcia polskiego. Wcześniej Chrobry zaprosił Bolesława Rudego w gościnę na ziemie polskie i tam kazał go oślepić i tym samym pozbawił go realnych możliwości powrotu do władzy. W marcu 1003 r. Chrobry objął tron czeski, zajął także Morawy i Słowacje. Niezadowolony z tego faktu Henryk II zawarł układ z Lutykami, co wzbudziło rozgoryczenie wśród jego poddanych, ponieważ było to przymierze z poganami przeciwko chrześcijańskiemu władcy. Król niemiecki nie mógł jednak pozwolić na tak szybki i znaczący wzrost pozycji księcia polskiego w Europie Środkowej. Wojny o Czechy można było uniknąć, gdyby Bolesław zgodził się złożyć z ziem czeskich hołd królowi niemieckiemu. W 1004 r. do Czech wkroczyły wojska Henryka II, co doprowadziło do buntu społeczeństwa czeskiego przeciwko…

Bolesławowi Chrobremu, oskarżanemu o wywołanie konfliktu. Książę polski został wypędzony z Czech, stracił również kontrolę nad Łużycami i Milskiem. Po kilkudniowych walkach o przeprawę na Odrze Henryk II przeniósł działania wojenne na ziemie polskie, pod Poznań. W tej wyprawie towarzyszyli mu poganie – Wieleci. Sojusz z nimi spowodował, ponownie, niezadowolenie i jawną krytykę, m.in. ze strony biskupa Bruna z Kwerfurtu. Krytycy działań króla niemieckiego zamilkli, kiedy sojusz niemiecko‑wielecki przyniósł realne sukcesy na gruncie politycznym. W 1005 r. Bolesław Chrobry poprosił o pokój,

podpisano go w Poznaniu. Na mocy jego postanowień polski władca stracił Łużyce i Milsko i nie utrzymał tronu czeskiego.

Henryk II kontra Bolesław Chrobry - kolejne starcie

Henryk II, zaniepokojony działaniami Bolesława Chrobrego mającymi na celu pozyskanie jako

sojuszników Czechów i Wieletów, rozpoczął kolejny etap walk. Po odzyskaniu przez polskiego władcę Milska i Łużyc, w 1010 r. u polskich granic pojawiły się wojska Henryka II. Nie udało im się jednak przeprawić przez Odrę ani w Krośnie, ani w Głogowie. Kolejny raz wojska niemieckie próbowały

sforsować rzekę w 1012 r. i ponownie nie odniosły zdecydowanego zwycięstwa. Obydwie strony w 1013 r.

z ulgą podpisały kolejny pokój, tym razem w Merseburgu, na mocy którego Chrobry odzyskał Łużyce i Milsko i z tych ziem miał składać hołd Henrykowi II oraz dostarczyć oddziały na wyprawę koronacyjną cesarza Henryka do Rzymu. Gwarancją zawartego układu był ślub syna Chrobrego, Mieszka, z córką palatyna nadreńskiego, Rychezą.

Jeden z szkiców projektu rzeźby księcia Mieszka I i króla Bolesława Chrobrego w Złotej Kaplicy w Poznaniu. Rysunek z 1840 r.

Złota Kaplica została zbudowana w katedrze poznańskiej, w miejscu prawdopodobnego pochówku dwóch pierwszych Piastów. Wcześniejsze nagrobki zostały zniszczone przez kataklizmy i wojny. Inicjatywa budowy kaplicy powstała 1815 r., po traktacie wiedeńskim i kolejnym podziale ziem polskich. Budowę ukończono w 1841 r. Zwróć uwagę na atrybuty pierwszych władców. Oceń zasadność ich umieszczenia przy każdym z nich.

Źródło: Cyfrowa Biblioteka Narodowa Polona, domena publiczna.

Złota Kaplica w katedrze poznańskiej, zdjęcie współczesne.

Źródło: Radomil talk, Wikimedia Commons, licencja: CC BY-SA 3.0.

 



 



Które z ziem przyłączonych przez Bolesława Chrobrego pozostały w granicach Polski najdłużej?

Źródło: Contentplus sp. z o. o. na podstawie Aotearoa z polskiej Wikipedii, Wikimedia Commons, licencja: CC BY-SA 3.0.

Pokój, który okazał się zawieszeniem broni

Ostatnia faza wojen polsko‑niemieckich została sprowokowana przez Bolesława, który nie wypełnił postanowień porozumienia z Merseburga. Henryk II, koronowany w Rzymie w 1014 r. na cesarza, zaatakował. Dwukrotnie próbował sforsować Odrę na wysokości Krosna, potem Głogowa.

Zdeterminowany cesarz ruszył w 1017 r. w kierunku Niemczy. Obrona tego grodu obrosła legendą.

Chrobry dbał o swoich wojów, w zamian wymagał jednak absolutnej lojalności. Na ilustracji obraz Michała Byliny pod tytułem

„Bolesławowa drużyna”. Wymień elementy uzbrojenia woja Bolesława Chrobrego.

Źródło: tylko do użytku edukacyjnego, dostępny w internecie: historia.wikia.org.

Thietmar

Kronika

Cesarz nakazał naszym zbudować różnego rodzaju machiny oblężnicze, wnet atoli ukazały się bardzo podobne do nich u przeciwnika. Nigdy nie słyszałem o oblężonych, którzy by z większą od nich wytrwałością i bardziej przezorną zaradnością zabiegali o swoją obronę. Naprzeciw pogan wznieśli krzyż święty w nadziei, iż pokonają ich z jego pomocą. Gdy zdarzyło im się coś pomyślnego, nie wykrzykiwali nigdy z radości, ale i niepowodzenia również nie ujawniali

“

Obraz z XV w. przedstawiający cesarza Henryka II i jego żonę jako fundatorów kościoła w Bambergu, gdzie oboje zostali pochowani.

Żona cesarza Henryk II Kunegunda Luksemburska słynęła z urody. Para cesarska nie miała dzieci, ponieważ złożyła śluby czystości. Oboje zostali kanonizowani – w 1146 r. Henryk, a w 1200 r. jego małżonka. Cesarz wspierał liczne fundacje kościelne, popierał reformy wewnętrzne Kościoła. Na Henryku II skończyła się tzw. saska dynas a Ludolfingów na tronie niemieckim.

Źródło: Wikimedia Commons, domena publiczna.

Spod Niemczy wojska Henryka wycofały się przez Czechy do Niemiec, skąd wysłano poselstwo z propozycjami pokojowymi. Pokój został podpisany w 1018 r. w Budziszynie. Milsko i Łużyce pozostały przy Bolesławie, jako ziemie włączone do państwa piastowskiego, cesarz obiecywał wspomóc siłami zbrojnymi księcia polskiego w czasie wyprawy na Kijów. Małżeństwo Chrobrego z Odą, córką

margrabiego Miśni, stało się gwarancją nienaruszalności zawartego porozumienia. Kronikarz niemiecki Thietmar tak napisał o układzie: „Był to pokój nie, jaki być powinien, lecz jaki dało się zawrzeć

w ówczesnej sytuacji”. Cesarz Henryk II śpieszył się do Italii i zależało mu na zamknięciu frontu na wschodnich granicach cesarstwa, Bolesław natomiast szykował wielką wyprawę na wschód.

Słownik

Cesarstwo

chodzi o Święte Cesarstwo Rzymskie Narodu Niemieckiego, to określenie państwa stanowiącego kontynuację cesarstwa zachodniorzymskiego, które odwołuje się do idei i kształtu politycznego średniowiecznej i wczesnonowożytnej Europy

Lutycy

inna nazwa Wieletów Łużyce

kraina historyczna leżąca pomiędzy Kwisą a Łabą, zamieszkała w średniowieczu przez plemiona Serbołużyczan

Milsko

kraina historyczna, której nazwa pochodzi od zamieszkującego ją w średniowieczu plemienia Milczan;

od XV w. nazywana Łużycami Górnymi Sasi

przez wylewne skargi.

Źródło: Thietmar, Kronika, tekst dostępny online: biblioteka.kijowski.pl, s. 539.

lud pochodzenia germańskiego zamieszkujący tereny w dorzeczu Łaby; podbity przez Karola Wielkiego w drugiej połowie VIII w., znalazł się w obrębie granic późniejszego państwa niemieckiego Thietmar

biskup Merseburga, kronikarz niemiecki, autor Kroniki, w której opisał dzieje Niemiec z przełomu X i XI w. (w tym stosunki z państwem Bolesława Chrobrego)

Wieleci

Związek Wielecki, grupa plemienna Słowian połabskich, zamieszkujących od co najmniej VIII do XII w.

tereny między dolną Odrą a Łabą; zachowali swoje wierzenia i nie ulegli akcji chrystianizacyjnej; zostali wchłonięci przez państwo niemieckie

Słowa kluczowe

Łużyce, Niemcza, Budziszyn, Merseburg

Bibliografia

M. Barański, Dynastia Piastów w Polsce, Warszawa 2018.

R.F. Barkowski, Budziszyn 1002–1018, Warszawa 2018.

M. Maciorowski, B. Maciejewska, Władcy Polski. Historia na nowo opowiedziana, Warszawa 2018.

S. Szczur, Historia Polski. Średniowiecze, Warszawa 2013.

P. Rochala, Niemcza 1017, Warszawa 2012.

Mapa interaktywna

Polecenie 1

Korzystając z mapy interaktywnej, określ przedział czasowy w trakcie konfliktu z Niemcami, kiedy państwo Chrobrego miało największy zasięg terytorialny. Uzasadnij odpowiedź.

Źródło: Contentplus.pl, licencja: CC BY-SA 3.0.

Polecenie 2

Korzystając z mapy interaktywnej, wymień:

a) ziemie, które po raz pierwszy zostały przyłączone do państwa gnieźnieńskiego przez Bolesława Chrobrego

b) dwa plemiona, których ziemie graniczyły z państwem gnieźnieńskim Polecenie 3

Na podstawie analizy mapy wyjaśnij, dlaczego w czasie zmagań z Cesarstwem doszło do utraty przez Bolesława Chrobrego wpływów na Pomorzu Zachodnim.

Sprawdź się

Ćwiczenie 1 Ćwiczenie 2

Czy wylosowane elementy (miejsce podpisania pokoju, data jego podpisania i jego warunki) pasują do siebie?

Budziszyn 1013 Łużyce i Milsko włączone

do państwa polskiego

Poznań 1018

utrata Łużyc i Milska przez Chrobrego na rzecz

Henryka II

Merseburg 1005 Łużyce i Milsko jako lenno

cesarskie przy Polsce

Ćwiczenie 3 Ćwiczenie 4

Przeanalizuj mapę i uzasadnij tezę, że nie przedstawia ona niemieckich działań wojennych w końcowej fazie wojny polsko‑niemieckiej za panowania Bolesława Chrobrego. Podaj dwa, trzy argumenty.

Fragment mapy ziem polskich w czasie zmagań polsko-niemieckich.

Źródło: Contentplus sp. z o. o. na podstawie Killroyus, Wikimedia Commons, licencja: CC BY 3.0.

輸 輸

輸 醙

Ćwiczenie 5

Przeczytaj tekst źródłowy, a następnie wykonaj polecenia.

Thietmar

Fragment Kroniki Thietmara

W wigilię [Zielonych] Świąt przybył Bolesław ubezpieczywszy się uprzednio przez przysłanych mu zakładników, których pozostawił u siebie w domu. Przyjęto go jak najlepiej. W samo święto Bolesław złożywszy ręce oddał hołd lenny i po wzajemnej wymianie przysiąg niósł miecz przed królem, gdy ten kroczył w uroczystym stroju do kościoła. W poniedziałek zjednał sobie króla bogatymi darami, które mu złożył od siebie i od swojej małżonki i z kolei otrzymał z jego szczodrych rąk jeszcze większe i piękniejsze dary oraz z dawna upragnione lenno. Odesłał następnie z honorami i uprzejmościami zakładników królewskich.

Źródło: Thietmar, Fragment Kroniki Thietmara, tekst dostępny online: biblioteka.kijowski.pl, s. 91.

“

Ćwiczenie 6

Przeczytaj tekst źródłowy, a następnie odpowiedz na pytania.

Gall Anonim

Fragment Kroniki – tekst pieśni śpiewanej przez rycerzy

Bolesławie, Bolesławie, ty przesławny książę panie, Ziemi swojej umiesz bronić wprost niezmordowanie!

Sam nie sypiasz i nam także snu nie dasz ni chwili, Ani we dnie, ani w nocy, ni w rannej godzinie!

Szliśmy pewni, że cię z ziemi twej łatwo [usuniemy], A ty teraz nas zamknąłeś niemal jak w więzieniu! […]

Wszakżeś jeszcze nie wypoczął z walk z Pomorzanami, […]

My przeciwnie zamyślamy pozbawić go ziemi!

On prowadzi dozwolone wojny z poganami,

My wzbronioną walkę wiedziem tu z chrześcijanami!

Dlatego też Bóg poszczęścił mu walką zwycięską, A nas słusznie za zadane krzywdy karze klęską!

Źródło: Gall Anonim, Fragment Kroniki – tekst pieśni śpiewanej przez rycerzy, [w:] tegoż, Kronika polska, Wrocław 2003, s. 137–138.

“

醙

難

Ćwiczenie 7

Przeczytaj tekst źródłowy, a następnie wykonaj polecenia.

Fragment Listu Brunona z Kwerfurtu do Henryka II

Lecz oby bez utraty łaski króla wolno było tak powiedzieć: czy godzi się

prześladować lud chrześcijański, a żyć w przyjaźni z pogańskim? […] W jaki sposób mogą zgodzić się diabeł Swarożyc oraz wódz świętych, wasz i nasz Maurycy? Jakim czołem schodzą się święta włócznia i chorągwie diabelskie […] Jeśli chcesz mieć rycerza, trzymaj z Chrobrym, aby cię zadowolił. Strzeż się, królu, jeśli wszystko chcesz czynić przemocą, [a] nigdy z litością, którą lubi Chrobry, żeby przypadkiem Jezus, który teraz wspiera Ciebie, nie rozgniewał się. Lecz nie będę sprzeciwiał się królowi. Niech się dzieje, jak Bóg chce i [jak] Ty chcesz.

Źródło: Fragment Listu Brunona z Kwerfurtu do Henryka II, tłum. K. Abgarowicz, tekst dostępny online:

www2.kki.pl/pioinf/przemysl/dzieje/bruno/list.html.

“

Ćwiczenie 8

Przyjrzyj się ilustracji i wykonaj polecenia.

Bolesław rozkazuje wbić słupy graniczne nad Łabą i Soławą. Obraz namalował Józef Peszka ok. 1810 r. Jest to malarska wizja zdania z Kroniki Galla Anonima: „Nieposkromionych zaś Sasów z taką mocą poskromił, że w środku ich ziemi żelaznymi słupami [wbitymi] w rzece Sali oznaczył granice Polski”. Jednocześnie jest to alegoria ekspansji słowiańskiego księcia na zachód.

Źródło: Mathiasrex, Wikimedia Commons, licencja: CC BY-SA 4.0.

難

難

Dla nauczyciela

Autor: Martyna Wojtowicz Przedmiot: Historia

Temat: Wojny Bolesława Chrobrego z Cesarstwem Grupa docelowa:

III etap edukacyjny, liceum ogólnokształcące, technikum Podstawa programowa:

Zakres podstawowy

Treści nauczania – wymagania szczegółowe Zakres podstawowy

IX. Polska w okresie wczesnopiastowskim. Uczeń:

1) wyjaśnia uwarunkowania narodzin państwa polskiego i jego chrys anizacji, z uwzględnieniem roli Mieszka I i Bolesława Chrobrego;

4) zestawia najważniejsze wydarzenia z dziejów Polski i Europy w X–XII w.

Kształtowane kompetencje kluczowe:

kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji;

kompetencje cyfrowe;

kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się;

kompetencje obywatelskie.

Cele operacyjne:

Uczeń:

wskazuje na mapie terytorium i podboje Bolesława Chrobrego;

charakteryzuje podstawowe kierunki polityki zagranicznej państwa polskiego w pierwszej połowie XI w., za panowania Bolesława Chrobrego;

dostrzega znaczenie pokoju w Budziszynie w 1018 r.

Strategie nauczania:

konstruktywizm;

konektywizm.

Metody i techniki nauczania:

rozmowa nauczająca z wykorzystaniem ćwiczeń interaktywnych;

analiza materiału źródłowego (porównawcza);

dyskusja.

Formy pracy:

praca indywidualna;

praca w parach;

praca w grupach;

praca całego zespołu klasowego.

Środki dydaktyczne:

komputery z głośnikami, słuchawkami i dostępem do internetu;

zasoby multimedialne zawarte w e‑materiale;

tablica interaktywna/tablica, pisak/kreda;

telefony z dostępem do internetu.

Przebieg lekcji Faza wstępna:

1. Prowadzący lekcję określa cel zajęć i informuje uczniów o ich planowanym przebiegu. Przedstawia kryteria sukcesu oraz wyświetla na tablicy temat lekcji.

2. Dyskusja wprowadzająca. Uczniowie interpretują ilustrację okładkową, wskazując na jej powiązania z tematem i celami lekcji.

Faza realizacyjna:

1. Praca w grupach z treścią e‑materiału. Każda z nich opracowuje fragment materiału z sekcji

„Przeczytaj”:

Grupa 1 – pierwszy akapit;

Grupa 2 – Interwencja Bolesława w Czechach;

Grupa 3 – Henryk II i Chrobry – kolejne starcie oraz Pokój, który okazał się zawieszeniem broni.

Po zakończeniu pracy przedstawiciele zespołów prezentują przydzielone zagadnienie. Pozostali uczniowie sporządzają notatki, mogą zadawać pytania i weryfikować przedstawione informacje.

2. Praca z multimedium („Mapa interaktywna”). Uczniowie zapoznają się z e‑materiałem i wykonują polecenie nr 1: „Korzystając z medium bazowego, określ przedział czasowy w czasie konfliktu z Niemcami, kiedy państwo Chrobrego miało największy zasięg terytorialny. Swoją odpowiedź uzasadnij”. Tworzą notatkę w formie mapy myśli.

3. Utrwalanie wiedzy i umiejętności. Uczniowie dobierają się w pary i wykonują ćwiczenia w sekcji

„Sprawdź się”. Następnie konsultują swoje rozwiązania z inną parą uczniów i ustalają jedną wersję odpowiedzi.

4. Uczniowie wykonują w grupach ćwiczenia nr 4‑5, następnie wylosowana grupa prezentuje swoje rozwiązania na forum. Pozostałe grupy komentują i uzupełniają informacje.

5. Kolejne ćwiczenie nr 6 uczniowie wykonują indywidualnie. Nauczyciel kontroluje wskazywane przez uczniów odpowiedzi. Następnie uczniowie w parach dyskutują, porównując swoje odpowiedzi na forum klasy.

Faza podsumowująca:

1. W ramach podsumowania każdy uczeń ma dokończyć zdanie: Zaczynam się zastanawiać…

2. Nauczyciel omawia przebieg zajęć, wskazuje mocne i słabe strony pracy uczniów.

Praca domowa:

1. Wykonaj ćwiczenia interaktywne nr 7 i 8. Przygotuj uzasadnienia poprawnych odpowiedzi.

Materiały pomocnicze:

M. Barański, Dynastia Piastów w Polsce, Warszawa 2018.

R.F. Barkowski, Budziszyn 1002–1018, Warszawa 2018.

M. Maciorowski, B. Maciejewska, Władcy Polski. Historia na nowo opowiedziana, Warszawa 2018.

S. Szczur, Historia Polski. Średniowiecze, Warszawa 2013.

P. Rochala, Niemcza 1017, Warszawa 2012.

Wskazówki metodyczne:

Materiały z sekcji „Mapa interaktywna” mogą posłużyć podczas lekcji do pracy uczniów w parach lub samodzielnie.