http://rcin.org.pl
http://rcin.org.pl
t ,V . ,/ S t W A R S Z A W A W L I C Z B A C H
1939
W Y D A W N I C T W O W Y D Z I A Ł U S T A T Y S T Y C Z N E G O
http://rcin.org.pl
3L« st.
iii
http://rcin.org.pl
W A R S Z A W A W L I C Z B A C H
1939
I N S T Y T U T
BADAŃ LI TERACKI CH PA‘N B I B L I O T E K A
00-330 W arszaw a, ul. N ow y Św iat 72 C e n a 50 a r T e l. 2 6 -6 8 -6 3
W Y D A W N I C T W O W Y D Z I A Ł U S T A T Y S T Y C Z N E G O Z A R Z A D U M I E J S K I E G O W M. ST. W A R S Z A W I E
http://rcin.org.pl
D R U K A R N IA M I E J S K A M IO D O W A 23 TEL. 11-05-17
http://rcin.org.pl
S P I S R Z E C Z Y .
Z e s ta w ie n ie w a ż n ie jsz y c h w y p a d k ó w z p rz e szło ści W a rs z a w y ... I —V P o d z ia ł W a rs z a w y n a s ta r o s tw a i o k rę g i
(m ap k a).
I. O g ó ln e in f o rm a c je o W a r s z a w i e ... 1—-2
P o ło żen ie g e o g r a f i c z n e ... 1
W z n ie sie n ie te r e n u ... 1
W i s ł a ... 1
S to s u n k i k l i m a t y c z n e ... 2
II. O b sz a r... ... 3—-10 R o zszerzen ie g ra n ic W a rs z a w y w 1938 r . 3 P o w ie rz c h n ia i g ra n ic e m ia s ta . . . . 4
A d m in is tra c y jn y p o d z ia ł m ia s ta . . . . 4
O b sz a r m ia s ta w e d łu g p rz e z n a c z e n ia . . 4
U lice, p la c e i m o s t y ... 5
D z ia ł D róg i M o stó w W ydz. T ech n iczn eg o Z a rz ą d u M i e j s k i e g o ... 6
O czy szczan ie m ia s ta ... 6
Z a k ła d O czy szczan ia M i a s t a ... 6
O ś w ie tla n ie m ia s ta ... 6
Z ie le ń . . . 7
W ydział O g ro d n ic z y Z arz. M iejsk . . . . 8
O g ró d k i d z i a ł k o w e ... 8
L a sy p o d s t o ł e c z n e ... 8
C m e n t a r z e ... 9
P o r t y i te r e n y w o d n e ... 9
M ie js k a w ła sn o ś ć g r u n t o w a ... 9
G o s p o d a rs tw a r o ln e i le ś n e A g rilu (A dm . G osp. R o ln . i L e ś n . ) ... 10
III. N ie ru c h o m o śc i, b u d y n k i, m ie sz k a n ia , b e z p ie c zeń stw o og n io w e ... 10— 14 N ie ru c h o m o śc i ... 11
M i e s z k a n i a ...11
R u c h b u d o w la n y , ...12
D z ia ł A r c h ite k tu r y W ydz. T ech n iczn eg o Z a rz ą d u M i e j s k i e g o ... 12
W y d z ia ł N a d z o ru B u d o w l. Z arz. M iejsk . 12 P o ży czk i b u d o w la n e
http://rcin.org.pl
... 13P o ż a ry ... 13
S tr a ż O g n io w a ... 13
U b e zp ieczen ie od o g n ia . . . . . . 13
IV. L u d n o ś ć ...14— 19 R ozw ój l u d n o ś c i ...14
W iek, p łeć, s ta n c y w iln y , w y z n a n ie i z a w ó d lu d n o ś c i w e d łu g sp isu 1931 r. . 14
L u d n o ść w e d łu g o k r ę g ó w ... 16
R u c h w ę d ró w k o w y l u d n o ś c i ... 16
W y d z ia ł E w id e n c ji L u d n o śc i Z arz. M iejsk . 17 R u c h n a tu r a ln y l u d n o ś c i ... 17
Z a m a c h y s a m o b ó j c z e ...19
V. Z d ro w ie p u b lic z n e ... 20— 25 S łu ż b a Z d r o w i a ...20
W y d zia ł O p iek i S p o łeczn e j i Z d ro w ia P u b liczn eg o Z arz. M ie js k ... 20
M ie jsk ie o śro d k i z d ro w ia i p rz y c h o d n ie 21 P o m o c le k a r s k a d la p ra c o w n ik ó w m ie j s k ic h i p a ń s tw o w y c h ...22
M ie jsk ie Z a k ła d y S a n i t a r n e ...22
M ie jsk i I n s ty tu t H i g i e n y ... 22
K o n tro la s a n ita r n o - w e te r y n a r y jn a m ię sa i z w ie rz ą t r z e ź n y c h ...22
U b e z p ie c z a ln ia S p o łeczn a ... 23
P o g o to w ie R a tu n k o w e ... 23
S z p i t a l e ... 24
W y d zia ł S z p ita ln ic tw a Z arz. M ie jsk . . . 24
VI. A p ro w iz a c ja m i a s t a ... 25— 30 P r o d u k c ja r o l n a ...25
S ta n z w i e r z ą t ... 26
U rz ą d z e n ia a p ro w iz a c y jn e sto lic y . . . 26
R zeźn ie i T a rg o w is k a Z w ie rz ę c e . . . 26
A d m in is tra c ja G o s p o d a rs tw a R olnego i L e ś n e g o ...26
I n s p e k c ja H a n d lo w a Z a rz ą d u M iejsk ieg o 26 Z a o p a tr y w a n ie w m i ę s o ... 27
P ie k a r n ia M i e j s k a ... 27
M ie jsk ie Z a k ła d y M le c z a rsk ie . . . . 27
M ie jsk ie Z a k ła d y S pożyw cze . . . . 28
M ie jsk ie Z a k ła d y O p a ł o w e ... 28
S p rz e d a ż ty to n iu , z a p a łe k , soli i c u k r u . 29 P rz y w ó z i w y w ó z n ie k tó ry c h a r ty k u łó w . 29 S p o ży cie w a ż n ie jsz y c h a rty k u łó w . . . 30
s tr .
http://rcin.org.pl
V II. C eny i k o sz ty u t r z y m a n i a ...30—34
W sk a ź n ik i c e n h u r t o w y c h ...31
C en y h u r t o w e ...31
C en y m a te ria łó w b u d o w la n y c h . . . . 32
W sk a ź n ik i k o sz tó w u tr z y m a n ia . . . . 32
C eny d e t a l i c z n e ...33
C en y a r ty k u łó w o d z ie ż o w y c h ...34
V III. K r e d y t ... 34— 38 G ie łd a p ie n ię ż n a ...35
I n s ty tu c je k re d y to w e ... 36
K o m u n a ln a K a s a O szczędności m. st. W a r sz a w y ...36
L o m b a rd M i e j s k i ...37
W ek sle p r o t e s t o w a n e ... 38
U p a d ło śc i i n a d z o r y ...38
IX . H a n d e l, p rz e m y s ł i r z e m i o s ł o _________________ 38__41 Z a k ła d y h a n d l o w e ...38
Z a k ła d y p r z e m y s ł o w e ...39
R zem iosło ...40
H o t e l a r s t w o ...41
N a d z ó r M ia s ta n a d p rz e m y słe m , h a n d le m i r z e m i o s ł e m ...41
W y d z ia ł P rz e m y s ło w y Z arz. M iejsk . . . 41, 49 X. Z a k ła d y u ż y te c z n o śc i p u b l i c z n e j ...41— 45 W odociągi i K a n a l i z a c j a ...42
G a z o w n ia . 43 E l e k t r o w n i e ...44
X I. K o m u n ik a c ja i t r a n s p o r t ___________________45__49 R u c h k o l e j o w y ...45
„ n a k o le jk a c h d o ja z d o w y c h . . . . 46
„ a u to b u s o w y m ię d z y m ia sto w y . . . 46
Ż e g lu g a rz e c z n a ...46
„ p o w i e t r z n a ...47
T ra m w a je i A u to b u s y . 47 R u c h k o ł o w y ...49
W ózki ręczn e. T r a g a r z e ...49
X II. P o c z ta , te le g r a f i t e l e f o n y ... '_49__51 P o c z ta ... 50
T e l e f o n y ... 50
R a d io . . . . 61
X III. P r a c a ... . .5 1 —53 S ta n z a tr u d n ie n ia w p rz e m y ś le . . . . 51
Z a tr u d n ie n ie n a ro b o ta c h p u b lic z n y c h . . 52
s tr.
i
http://rcin.org.pl
Z a ro b k i ro b o tn ic z e w p rz e m y śle . . . . 52
P o ś re d n ic tw o p r a c y ...52
S tr a jk i ... 53
X IV . O p ie k a sp o łeczn a ...53— 56 O rg a n iz a c ja o p ie k i s p o ł e c z n e j ... 53
W y d zia ł O p ie k i S p o łeczn e j i Z d ro w ia P u b liczn eg o Z arz. M ie js k ... 54
M ie jsk a o p ie k a sp o łeczn a o tw a r ta . . . 54
O p ie k a sp o łe c z n a z a m k n i ę t a ...54
„ w ro d z in a c h z a stę p c z y c h . . . . 55
M ie js k a p om oc m i e s z k a n i o w a ...55
D o m y n o c l e g o w e ...56
X V . S z k o ln ic tw o ...56— 61 W y d zia ł O św ia ty i K u ltu r y Z arz. M iejsk . 57 P r z e d s z k o l a ...57
S ta n o św ia ty w ś ró d dzieci w w ie k u sz k o l n y m ...57
S zk o ły p o w s z e c h n e ...57
„ śre d n ie o g ó ln o k sz ta łc ą c e . . . . 58
„ zaw o d o w e ... 58
I n s ty tu t y i s e m in a ria d la n a u c z y c ie li . . 59
S zk o ły m u zy c z n e ... 60
w y ż s z e ...60
M ie jsk a o ś w ia ta p o z a s z k o l n a ... 60
Ś w ie tlic e m i e j s k i e ... 60
M u z e u m P ed a g o g ic z n e ... 60
X V I. K u l t u r a ...61—64 B ib lio te k i ... 61
B ib lio te k a P u b l i c z n a ... 61
D ru k i i c z a s o p i s m a ... 62
M u z e a ... 62
M u z e u m N a r o d o w e ... 62
A r c h i w a ...63
A rc h iw u m M i e j s k i e ...63
T e a t r y ... 63
K o n c e rty i s z e rz e n ie k u lt u r y m u zy c z n e j 63 K in a ...64
K in e m a to g ra f M i e j s k i ... 64
O g ró d Z o o l o g i c z n y ...64
S p o rt i w id o w is k a s p o r t o w e ...64
X V II. P rz e stę p c z o ść i s ą d o w n ic tw o . . . 65— 66 P r z e s t ę p c z o ś ć ... 65
s tr.
http://rcin.org.pl
S ą d o w n i c t w o ...66
P a l e s t r a ...66
W ię z ie n n ic tw o ...66
X V III. P o d a tk i p a ń s t w o w e ...66— 67 X IX . F in a n s e m ie js k ie ... 67— 71 M a ją te k m i e j s k i ... 67
D łu g i M i a s t a ...68
D o ch o d y i w y d a tk i M i a s t a ...68
P o d a tk i m i e j s k i e ...70
K a p ita ły i o b ro ty p rz e d s ię b io rs tw . . . 71
D o d a t e k ... 71— 74 P o ło ż e n ie W a rs z a w y w P o lsce . . . . 71
M ia s ta P o ls k ie w 1931 r ...72
L u d n o ść, r u c h n a tu r a ln y lu d n o ś c i o raz w y d a tk i n a jw ię k s z y c h m ia s t w 1938 r. 73 P o w ia t w a r s z a w s k i ...73
str.
http://rcin.org.pl
http://rcin.org.pl
ZESTAWIENIE
WAŻNIEJSZYCH W YPADKÓW Z PRZESZŁOŚCI WARSZAWY.
1339. 5. IX . S ęd zio w ie w y z n a c z e n i p rz e z S to lic ę A p o sto isk ą do ro z s trz y g n ię c ia s p o ru m ięd zy P o ls k ą i K rz y ż a k a m i w y d a li w y ro k , w k tó r y m m . in. o p isa li m ia sto S ta r ą W a rszaw ę. J e s t to p ie rw s z a p e w n a i d o k ła d n a w z m ia n k a o W arszaw ie.
1376. 26. V II. J a n u s z , k sią ż ę m azo w ie ck i, w y s ta w ił n a js ta r s z y z n a n y p rz y w ile j d la W a rs z a w y , w k tó r y m zezw olił m ie szczan o m n a w y b u d o w a n ie łaźni.
1408. 27. X II. J a n , k sią ż ę m a zo w ie ck i, s p rz e d a ł w ó jto s tw o w a rs z a w s k ie P io tro w i P ie lg rz y m o w i. W y sta w io n y p rz y te j o k a z ji d y p lo m je s t p ie rw s z ą p e w n ą w ia d o m o śc ią o m ieście N o w ej W arszaw ie.
1413. 4. V I. J a n u s z , k sią ż ę m azo w ie ck i, u z u p e łn ił p r a w a o sa d y w a rs z a w s k ie j (S ta ra W a rsz a w a ) do z a k re s u m ia sto m w łaściw eg o .
1526. 25. V III. P o śm ie rc i o sta tn ie g o k s ię c ia m a z o w ie c k ie g o (10. III.), K ró l Z y g m u n t S ta r y p rz y łą c z y ł M azow sze w ra z z W a rs z a w ą do K o ro n y .
1568. Z y g m u n t A u g u s t ro z p o c z ą ł b u d o w ę p ie rw sz e g o s ta łe g o m o s tu p rz e z W isłę.
1569. 11. V III. N a s e jm ie lu b e ls k im W a rs z a w ę w y zn a c z o n o ja k o m ie js c e z b ie r a n ia się sejm ó w .
1573. 4. 16. V. W W a rs z a w ie o d b y ła się p ie rw s z a w o ln a e le k c ja .
1578. U k a z a ła się p ie rw s z a k s ią ż k a d r u k o w a n a w W a rs z a w ie (J. K o c h a n o w sk ie g o ,,O d p ra w a p o słó w g re c k ic h “).
1596. Z y g m u n t I I I p rz e n ió sł się w ra z z c a ły m d w o re m ż K r a k o w a do W arszaw y .
1624. U sy p a n o w a ły o b ro n n e d o o k o ła W arszaw y .
1624— 1625. W W a rs z a w ie p a n o w a ła e p id e m ia „m o ro w eg o p o w ie tr z a “, w y rz ą d z a ją c o g ro m n e s p u s to sz e n ia w śró d lu d n o ś c i m ia sta .
1648. W ieś P r a g ę z a m ie n io n o n a sa m o d z ie ln e m iasteczk o , tzw . ju r y d y k ę .
1655. 1. IX . K a ro l G u s ta w n a czele w o js k sz w e d z k ic h w k r o czył do W a rsz a w y .
I
http://rcin.org.pl
1656. 1. V II. J a n K a z im ie rz po d łu g o trw a ły m o b lę ż e n iu o d e b ra ł S zw ed o m W arszaw ę.
1657. 17. V I. S p rz y m ie rz o n y z K a ro le m G u sta w e m , k siążę sie d m io g ro d z k i, R a k o c z y z a ją ł W arszaw ę.
1661. Z aczęła w y c h o d z ić w W a rs z a w ie p ie rw s z a g a z e ta d r u k o w a n a po p o ls k u („ M e rk u riu sz P o ls k i“).
1685. M a rsz a łe k w ie lk i k o ro n n y , S ta n is ła w L u b o m irsk i, u tw o rz y ł k o m is ję d ia n a p r a w y u lic i k a n a łó w w m ieście.
1702— 1707. W czasie w o je n m ię d z y A u g u s te m II i K a ro le m X II W a rs z a w ę k ilk a k r o tn ie z a jm o w a ły i n iszczy ły w o jsk a s a s k ie i szw ed zk ie.
1740. A u g u s t I I I w z n o w ił d z ia ła ln o ś ć K o m is ji B ru k o w e j.
K o m is ja ta d zięk i e n e rg ic z n e m u k ie ro w n ic tw u (od 1742 ro k u ) m a r s z a łk a w ie lk ie g o k o ro n n e g o , F ra n c is z k a B ie liń sk ieg o , u p o rz ą d k o w a ła i w y b ru k o w a ła u lic e m ia s ta o ra z p rz y c z y n iła się do p o p ra w ie n ia w y g lą d u W arszaw y . 1740. K s. S ta n is ła w K o n a rs k i zało ży ł w W a rs z a w ie w zo ro w ą
szk o łę d la s y n ó w sz la c h ty , tzw . C o llegium N obilium . 1747. B isk u p A n d rz e j Z a łu s k i o d d a ł do p u b liczn eg o u ż y tk u
sw o ją b ib lio te k ę .
1754. 24. V I. K s. P io t r B a u d o u in ro zp o czął b u d o w ę gm ach ó w , p rz e z n a c z o n y c h n a p o m ieszczen ie p o d rz u tk ó w i k a le k
— p ó ź n ie jsz y S z p ita l D z ie c ią tk a J e z u s .
1764. 25. X I. S ta n is ła w A u g u s t P o n ia to w s k i k o ro n o w a ł się n a k ró la p o ls k ie g o w k o śc ie le św . J a n a .
1765. 1. V II. S ta n is ła w A u g u s t u tw o rz y ł K o m isję D obrego P o rz ą d k u , k tó r a m ia ła s p ra w d z ić p rz y w ile je m ia sta , s k o n tro lo w a ć d o ch o d y i w y d a tk i o ra z w ogóle u p o rz ą d k o w a ć g o s p o d a rk ę m ie js k ą W arszaw y .
1770. Z p o le c e n ia m a r s z a łk a w ie lk ie g o k o ro n n e g o , S ta n is ła w a - L u b o m irsk ie g o , u sy p a n o w a ły o ta c z a ją c e W a rszaw ę. W ały te n a k re ś liły now e, z n a c z n ie szersze g ra n ic e m ia s ta . 1789. 23. II. J a n a D e k e rta o b ra n o p re z y d e n te m m ia s ta S ta r e j
W a rsz a w y .
1789. 24. X I. — 2. X II. W W a rs z a w ie o b ra d o w a ł z ja z d p rz e d sta w ic ie li m ia s t k ró le w s k ic h . U c zestn icy z ja z d u u c h w a lili m e m o ria ł o s ta n ie i p o tr z e b a c h m ia st, a n a s tę p n ie
— u b r a n i n a c z a rn o (c z a rn a p ro c e sja ) — u d a ii się do k r ó la i m a r s z a łk ó w s e jm u cele m w rę c z e n ia m e m o ria łu . 1791. 18. IV. S e jm C z te ro le tn i u c h w a lił p ra w o o m ia sta c h ,
k tó r e m . in. zn io sło o d rę b n o ś c i is tn ie ją c y c h w sto licy ju r y d y k , a ty m s a m y m stw o rz y ło w ie lk ie m ia s to W a r
szaw ę.
1792. 14. IV . Ig n a c e g o Z a k rz e w sk ie g o o b ra n o p ie rw s z y m p r e z y d e n te m z je d n o c z o n e j W a rsz a w y .
U
http://rcin.org.pl
1794. 17 — 18. IV. W a rs z a w a p rz y s tą p iła do p o w s ta n ia k o ściu szk o w sk ieg o . W o jsk o p o ls k ie i lu d sto lic y po k r w a w e j w a lc e w y rz u c iły z m ia s ta w o jsk o ro sy jsk ie . 1794. 13. V II. — 6. IX . O b lę ż e n ie W a rs z a w y p rz e z w o js k a
p r u s k ie i ro s y jsk ie .
1794. 4. X I. R zeź P r a g i p rz e z w o js k a ro s y jsk ie .
1794. 9. X I. D o W a rs z a w y w k ro c z y ły w o js k a ro sy jsk ie . 1796. 9. I. P o tr z e c im ro z b io rz e P o ls k i W a rs z a w ę o b ję ły
w ła d z e p ru s k ie .
1806. 28. X I. D o W a rs z a w y w k ro c z y ły w o js k a fra n c u s k ie . 1807. 7. V II. P o d p is a n ie t r a k t a t u p o k o jo w eg o w T ylży, tw o
rz ą c e g o K się s tw o W arszaw sk ie.
1808. 22. X II. K sią ż ę w a rs z a w s k i w y d a ł d e k r e t o z g ro m a d z e n ia c h g m in n y c h m. W arszaw y . P ra w o g ło s o w a n ia u z y s k a li o b o k w s z y s tk ic h p o se s jo n a tó w , w o jsk o w i o d zn aczen i k rz y ż a m i o raz in w a lid z i.
1809. 23. IV. — 1. V I. O k u p a c ja W a rs z a w y p rz e z w o js k a a u s tria c k ie .
1813. 3. II. D o W a rs z a w y w k ro c z y ły w o js k a ro s y jsk ie , p o s tę p u ją c e za ro z b itą a rm ią N ap o leo n a.
1815. 18. V. U tw o rz e n ie K ró le s tw a P o lsk ie g o n a k o n g re s ie w ie d e ń sk im .
1816. 10. II. P o s ta n o w ie n ie m N a m ie s tn ik a K ró le s tw a P o lsk ieg o o n o w y m u s tr o ju w ła d z m ie js k ic h zn iesio n o R a d ę M u n i
c y p a ln ą .
1818. 14. V. U ro c z y ste o tw a rc ie K ró le w sk ie g o U n iw e rs y te tu W a rsz a w sk ie g o .
1828. 6. V. B a n k P o ls k i ro z p o c z ą ł sw e czynności.
1830. 29. X I. W y b u c h p o w s ta n ia listo p ad o w eg o .
1831. 18. I. S e jm u c h w a lił d e tr o n iz a c ję ro d z in y R o m an o w y ch . 1831. 15. II. R ząd N a ro d o w y w y d a ł p o s ta n o w ie n ie p o w o łu ją c e do ży cia R a d ę M u n ic y p a ln ą w m ie śc ie W arszaw ie.
P ra w o w y b o rc z e o p a rto p rz e d e w s z y s tk im n a c e n zu sie m a ją tk o w y m . W y b o ry o d b y ły się w d n ia c h 9 i 10 m a rc a . 1831. 25. II. N a p o la c h G ro c h o w a stoczono b itw ę w o b ro n ie
W a rsz a w y .
1831. 6 — 7. IX . W czasie b itw y w a rs z a w s k ie j ro z s trz y g n ę ły się lo sy p o w s ta n ia . 8. IX . w k ro c z y ły do W a rs z a w y w o js k a ro s y js k ie .
1831. 23. X I. W ła d z e ro s y js k ie z n io sły R a d ę M u n ic y p a ln ą . 1848. O tw a rto i o d d a n o do p u b lic z n e g o u ż y tk u p ie rw s z ą k o lej
ż e la z n ą (w a rsz a w sk o - w ie d e ń sk ą ), łą c z ą c ą W a rsz a w ę z E u ro p ą .
185i — 1855, Bu<3ow a p ie rw s z e g o w o d o c ią g u w W arszaw ie.
1857. 1. X . U ro c z y ste o tw a rc ie A k a d e m ii M e d y k o -C h iru rg ic z n e j,
http://rcin.org.pl
1858. 26. IX . W p ro w a d z o n o o ś w ie tle n ie ü lic la ta r n ia m i g azo w y m i.
1859— 1864. B u d o w a p ie rw sz e g o m o s tu żelazn eg o p rz e z W isłę.
1861. 27. II. W ie lk a m a n if e s ta c ja n a u lic a c h W arszaw y . P ię c iu p o leg ły ch .
1861. 4. IV. C h cąc u sp o k o ić w z b u rz o n ą W arszaw ę, N a m ie s tn ik m ia n o w a ł ty m c z a so w y s k ła d R a d y M ie jsk ie j m . W a r
szaw y.
1861. 5. VI. W y d a n o u k a z o k re ś la ją c y o rd y n a c ję w y b o rczą i k o m p e te n c je R a d y M ie jsk ie j. P ra w o w y b o rcze, o p a rte n a cen zu sie m a ją tk o w y m , p o sia d a li ty lk o o b y w a te le u m ie ją c y cz y ta ć i p is a ć po p o lsk u . W y b o ry o d b y ły się 19 w rz e śn ia .
1862. 25. X I. U ro c z y ste o tw a rc ie S zk o ły G łó w n ej W a rsz a w sk ie j.
1863. 22. I. W y b u c h p o w s ta n ia sty czn io w eg o . R a d n i m ie js c y i ic h z a stę p c y z rzek li się sw y c h godności. W obec b o jk o tu o b y w a te li R a d a M ie jsk a p rz e s ta ła istn ieć. W czasie p o w s ta n ia R z ą d N a ro d o w y u tw o rz y ł ta jn ą R a d ę M iejsk ą.
1864. 5. V III. N a sto k a c h c y ta d e li s tra c o n o członków R ząd u N aro d o w eg o .
1865. 17. II. S tra c o n o n a sz u b ie n ic y o sta tn ie g o n a c z e ln ik a W a rsz a w y , A le k s a n d r a W aszk o w sk ieg o .
1366. 10. I. R o sy js k ie T o w a rz y stw o D ró g Ż e la z n y c h o trz y m a ło p o z w o le n ie n a b u d o w ę p ie rw sz e g o tr a m w a ju k o n n eg o w W arszaw ie.
1869. 20. VI. U kazem c e s a rs k im S zk o łę G łó w n ą p rz e k s z ta ł
cono n a ro s y js k i C e sa rs k i U n iw e rs y te t W arszaw sk i.
1870. 12. I. Z a tw ie rd z o n o u s ta w ę T o w a rz y stw a K re d y to w e g o m . W arszaw y .
1870. 1. X. W y d a n o ro z p o rz ą d z e n ie o u rz ą d z e n iu w ła d z m ie j
sk ic h W a rsz a w y , u p o d a b n ia ją c e o rg a n iz a c ję w ła d z sto licy do o rg a n iz a c ji m ia s t w R osji.
1880. 23. X. Z a w a r to u m o w ę z T o w a rz y stw e m B e lg ijsk im n a ro z b u d o w ę sieci tr a m w a jo w e j.
1881. R ozpoczęto b u d o w ę n o w o czesn y ch w o d o ciąg ó w i k a n ałó w .
1881. 12. V II. Z a tw ie rd z o n o statu t, K a sy im . M ian o w sk ieg o . 1898. 5. IX . O tw a rto P o lite c h n ik ę W a rsz a w sk ą .
1898. 24. X II. O d sło n ięcie p o m n ik a A d a m a M ickiew icza.
1904. 13. IX . WTie lk a m a n if e s ta c ja z b ro jn a n a p la c u G rz y bo w sk im .
1905. 26. I. — 3. II. P ie rw s z y s t r a j k p o w szech n y , s k ie ro w a n y p rz e c iw k o w ła d z o m ro s y jsk im .
S tr a jk m ło d zieży szk o ln e j p od h a s łe m w a lk i o szk o łę p o lsk ą.
I V
http://rcin.org.pl
1907. 1. II I . Z a tw ie rd z o n o s t a t u t T o w a rz y s tw a N au k o w eg o W arszaw sk ieg o .
1908. 26. II I. U k a z a ły się n a m ieście p ie rw s z e tr a m w a je e le k try c z n e .
1914. 6. I. O d d an o do u ż y tk u p u b lic z n e g o I I I m o s t (dziś m o s t ks. J . P o n ia to w sk ie g o ).
1914. 3. V III. P o w y b u c h u w o jn y św ia to w e j założono K o m ite t O b y w a te ls k i m . st. W arszaw y , k tó re g o g łó w n y m z a d a n ie m b y ło n ie s ie n ie p o m o cy lu d n o śc i d o tk n ię te j k lę s k a m i w o jn y .
1915. 4 — 5. V III. W o jsk a ro s y js k ie o p u śc iły W a rszaw ę, w k r o czyły w o js k a n ie m ie c k ie . K o m ite t O b y w a te ls k i o b ją ł z a rz ą d m ia ste m .
1915. 22. V III. Z o rg a n iz o w a n y p rz e z P. O. W. B a ta lio n W a rs z a w sk i w y ru s z y ł p o d d o w ó d z tw e m p o r. T. Ż u liń - sk ieg o n a p o le w a lk i do L egionów .
1915. 23. V III. K o m ite t O b y w a te ls k i u c h w a lił w p ro w a d z e n ie p o w szech n eg o n a u c z a n ia .
1915. 15. X I. U ro c z y ste o tw a rc ie U n iw e rs y te tu i P o lite c h n ik i, ja k o p o ls k ic h u czelni.
1916. 1. IV . Z a rz ą d z e n ie w ła d z o k u p a c y jn y c h o p rz y łą c z e n iu do W arszaw y ro z le g ły c h p rz e d m ie ść .
1916. 9. V. O głoszono o r d y n a c ję w y b o rc z ą do R a d y M ie jsk ie j W a rsz a w y , k tó r a p rz e w id y w a ła w y b o ry w sześciu k u ria c h . O s ta tn ia k u r ia b y ła p o w szech n a.
10. V. w ła d z e n ie m ie c k ie ro z w ią z a ły K o m ite t O b y w a te l
sk i m. st. W arszaw y .
1917. 22. V II. W ład z e o k u p a c y jn e a re s z to w a ły w W a rs z a w ie K o m e n d a n ta J ó z e f a P iłsu d sk ie g o .
1918. 12 — 15. II. D e m o n s tra c je a n ty n ie m ie c k ie w R ad zie M ie jsk ie j i n a u lic a c h W a rs z a w y z p o w o d u z a w a rc ia p o k o ju b rz e sk ie g o , k tó r y o d ry w a ł od K ró le s tw a P o lsk ieg o C hełm szczyznę.
1918. 8. X I. P o d w p ły w e m w ia d o m o śc i o k lę s k a c h w o jsk n ie m ie c k ic h , ro zp o częto ro z b r a ja ć N iem ców .
1918. 10. X I. P o w ró t J ó z e fa P iłsu d sk ie g o z M a g d e b u rg a . 1918. 11. X I. J ó z e f P iłs u d s k i o b ją ł w ła d z ę z w ie rz c h n ia w tw o
rz ą c y m się P a ń s tw ie P o lsk im .
1919. 4. II. O głoszono d e k r e t o sa m o rz ą d z ie m ie jsk im .
V
http://rcin.org.pl
■
Äisto» Horn H I oj»ns-łM<!uq ujMv.xm >>h o n cb b O í H
■ a- ■■ . 'f’k .t. /. . ■•■!/ . I - í. ' rr
:■ ■ ä . ■■■■ n-
! ! •>. ■ - ¡ : > '-.'i-i
,f¡ ¿»V.' ira
- o t í - 1 7/ t. 11 i ■
l ai do* ' ¡jtetaífív/vyK)-. í o l i r n u H .t»i -i ' ► s - x i t M
m i : ■ t í 7 Í « í >S _ ; ; / : S t i e i
. í
t , ; . í ; i g o J us.) i.'it :- / ' s i» '? r:-rt o ^ i i i í t í . : ■ ■ v. , ■■
, i ! í 1.. i-, ■ÜIÍCS o,- íüiísi'-«;; .. -
.
■
'
http://rcin.org.pl
PODZIAŁ W ARSZAW Y NA STATROSTWA I OKRĘGI.
http://rcin.org.pl
. l e j n i o i A W T S o a r A ? : « h * y v / a : ; s h a w ¿ â i s a o < î
http://rcin.org.pl
I. Ogólne informacje o W arszaw ie.
Położenie geograficzne.
W a rs z a w a (W arsz. O b serw . A stro n o m .) leży p o d 52° 13’ 51”
szero k o ści p ó łn o c n e j o ra z 21° 1’ 51” d łu g o ści g e o g ra fic z n e j n a
| w sch ó d od G re e n w ic h .
Czas m ie js c o w y W a rs z a w y (słoneczny) w y p rz e d z a o b o w ią z u ją c y czas ś r o d k o w o -e u r o p e js k i (liczony w e d łu g 15" d łu g . geogr.) o 24 m in . 7V4 sek.
W zn iesien ie terenu.
W isła d z ie li W a rs z a w ę n a 2 części, ró ż n ią c e się po d w z g lę d em u k ła d u pio n o w eg o . C zęść le w o b rz e ż n a w zn o si się śre d n io 110 m p o n a d po zio m m o rz a , p ra w o b rz e ż n a — 85 m. R ó żn ica poziom ów m o rz a B a łty c k ie g o i „0“ W isły w y n o si 77.7 m.
T e re n w ła śc iw e j W a rs z a w y le ż y n a le w y m b rz e g u W isły:
p rz e d s ta w ia on w y n io sło ść (gó rn e m iasto ) o d d zielo n ą od W isły p a se m n iz in y (d o ln e m ia s to — P o w iśle , S ie k ie rk i), w zn o szący m się od 5 do 8 m n a d p o zio m em W isły (w e d łu g w o d o w sk a z u p rz y m oście K ie rb e d z ia ). P a s te n o sz e ro k o śc i około 5.5 k m p rz y p o łu d n io w e j g ra n ic y m ia s ta zw ęża się k u p ó łn o cy i z a n ik a ko ło B ielan . Z bocze w y n io sło ści, tzw . s k a r p a w iś la n a w znosi się śre d n io 25 m n a d po zio m W isły. C h a ra k te ry s ty c z n e w y so k o ści n ie k tó ry c h części g ó rn e g o m ia s ta : S ło d o w iec 12 m (n ad p o zio m em W isły), Ż o lib o rz 16 m , M a ry m o n t 18 m , S ta r e M iasto 25 m , ok o lice W ie rz b n a 31 m , S ta c ja F iltr ó w 36 m.
P ra w o b rz e ż n a część m ia s ta — P r a g a p rz e d s ta w ia ró w n in ę w zn iesio n ą od 5 do 7 m n a d p o zio m em W isły.
N ajw y ższe w z n ie sie n ie sto lic y n a d p o zio m em W isły z n a j
d u je się n a le w y m b rz e g u p rz y z b ie g u u lic B ia łe j i O g ro d o w ej (38 m ), n a jn iż s z e — n a p ra w y m b rz e g u n a S a sk ie j K ę p ie (3 m).
W isła.
D ługość W isły w g r a n ic a c h a d m in is tra c y jn y c h sto lic y w y nosi: le w y b rz e g około 16 k m , p r a w y około 12.5 km . Ś re d n ia szerokość W isły liczy n a o d c in k u od S ta c ji P o m p aż do m o s tu K o lejo w eg o p o d C y ta d e lą około 400 m. D a le j n a p ó łn o c n y z a chód W isła sto p n io w o ro z s z e rz a się do 1 k ilo m e tr a koło P e l- cow izny, a n a s tę p n ie z w ę ż a się do 700 m ko ło B ielan .
/
http://rcin.org.pl
Ś re d n i p o zio m W isły w y n o sił w 1938 r. 152 cm, n a jw y ż sz y 378 c m (w sie rp n iu ), n a jn iż s z y — 55 c m (w g ru d n iu ).
S p a d e k z w ie rc ia d ła w o d y w a h a się od 0.16°/oo (p rz y n is k ic h s ta n a c h poziom u) do 0.35 °/oo (p rz y w y so k ich ).
Ś re d n i p rz e p ły w w o d y n a W iśle w 1938 r. liczy ł 580 m3/sek .;
o g ó ln y p rz e p ły w w o d y w c ią g u 1938 r. w y n ió sł p rz e sz ło 18 m i
lia rd ó w m 3.
Stosunki klim atyczne.
K lim a t W a rs z a w y i je j o k o lic m a w ła śc iw o śc i k lim a tu p r z e j
ściow ego z o cean iczn eg o w k o n ty n e n ta ln y . L a ta n ie są z b y t u p a ln e (ś re d n ia w ie lo le tn ia z a lip iec +18.4° C), a zim y n ie z b y t m ro ź n e (ś re d n ia s ty c z n ia —3.4° C). W ia try w ie ją p rz e w a ż n ie z k ie r u n k u zach o d n ieg o . W a rs z a w a m a śre d n io ro czn ie 540 m m o p a d u . D n i w c ią g u r o k u je s t śre d n io b e z u s ło n e c z n ie n ia 90.3.
N o to w a n ia S ta c ji M eteo ro lo g iczn ej n a B ie la n a c h z a r o k 1938:
M ie s i ą c Ś r e d n ia te m p e r a t u r a ( ° C )
W y s o k o ś ć o p a d ó w w m m .
Ś r e d n ie c iś n ie n ie w m m .
U s ło n e c z n ie n ie rz e c z y w is te w o d s e tk a c h
m o ż liw e g o
1938 8.6 511.7 753.4 40.5
S ty c z e ń . — 1 .9 4 0 .9 749.3 8 4 .9
L u ty . , — 0 .4 14.6 757.7 29.7
M a r z e c . 5.S 3 3.8 753.8 35.7
K w ie c ie ń 5 .0 4 0 .7 751.3 2 2 .5
M a j 12.3 6 4.8 752.6 4 9 .3
C z e r w ie c 1 7 .4 4 6.7 75 3 .4 6 1 .1
L i p ie c . , 19.2 76.2 752.7 4 8 .5
S i e r p i e ń . 2 0 .2 8 9 .2 750.9 5 6 .9
W r z e s ie ń 1 4 .3 2 4 .8 755.6 50.8
P a ź d z ie r n ik 9 .7 3 5 .8 752.2 11.8
L is to p a d . 5.S 3 3 .7 754.0 22.1
G r u d z ie ń — 4 .4 1 0 .5 75 6 .7 13.7
Ś re d n ia te m p e r a t u r a w 1938 r. b y ła w y ższa od ś r e d n ie j w ie lo le tn ie j o 0.9° C, śre d n ie c iś n ie n ie o 2.8 m m . N a jw y ż sz ą te m p e r a t u r ę d n ia w cią g u 1938 r. z a n o to w a n o w s ie rp n iu ( + 32.9°C), n a jn iż s z ą w s ty c z n iu (-21.9° C).
R o k 1938 liczy ł: 96 d n i z im n y c h (m in im u m te m p e r a tu r y p o n iż e j 0° C), 33 d n i m ro ź n y c h (s ta le p o n iż e j 0° C), 49 d n i u p a l
n y c h (m ax. te m p . p o w y żej 25° C ); 145 d n i z deszczem , 37 ze śn ieg iem , 46 z p o k ry w ą śnieżn ą.
2
http://rcin.org.pl
II. Obszar.
W p o c z ą tk a c h X V w ie k u n a s tą p i ło o s ta te c z n e z o rg a n iz o w a n ie m ia s t S t a r e j i N o w e j W a r s z a w y . Z i e m i e z a ję t e p o d b u d o w le ty c h d w ó c h n ie z a le ż n y c h o d s ie b i e m ia s t ( o d p o w ia d a ją c e m n ie j w ię c e j o b s z a r o w i d z is ie js z e g o 2 o k rę g u p o lic y jn e g o ) s to p n io w o r o z s z e r z a n o . S z y b s z y r o z w ó j b u d o w n ic tw a n a t e r e n ie W a r s z a w y r o z p o c z ą ł s ię d o p ie r o n a s c h y łk u X V I w ie k u , a w i ę c w o k r e s ie s to p n io w e g o p r z e k s z ta ł c a n ia W a r s z a w y n a s to lic ę ro z le g łe g o p o ls k o - lite w s k ie g o p a ń s tw a . W p o c z ą tk a c h w ie k u X V I I p r z e s u n i ę t o g ra n ic e W a r s z a w y aż p o d z is ie js z e u lic e : N a l e w k i , O g r ó d S a s k i i K o p e r n ik a . Ju ż w tym o k r e s ie o b o k d w ó c h d a w n y c h m ia s t m ie s z c z a ń s k ic h z n a jd o w a ł y s ię n a te r e n ie W a r s z a w y lic z n e m ia s te c z k a s z la c h e c k ie , tz w . ju r y d y k i. W 1791 r. w z w ią z k u z r e fo rm a m i S e jm u c z te r o le tn ie g o n a s tą p i ło p o ł ą c z e n ie ty ch w s z y s tk ic h c z ę ś c i w j e d n o m ia s to . D o s to lic y w łą c z o n o w ó w c z a s r ó w n ie ż P r a g ę .
N a k r e ś lo n e w tym c z a s ie g r a n ic e W a r s z a w y ( w z d łu ż d z is ie js z y c h u lic : O k o p o w e j, T o w a r o w e j i K o s z y k o w e j) p r z e t r w a ły z a s a d n ic z o d o k o ń c a X I X w ie k u .
W 1916 r. p r z y łą c z o n o d o W a r s z a w y r o z le g łe p r z e d m ie ś c ia o o b s z a r z e 8 2 1 0 h a . Z a c z ę t o w te d y z n o s ić f o rty o k a la j ą c e W a r s z a w ę , p rz e z co m ia s to u z y s k a ło m o żn o ść s w o b o d n e g o r o z w o ju . W 1930 r . w łą c z o n o B ie la n y (363 h a ).
R o z b ic ie W a r s z a w y n a lic z n e s a m o d z ie ln e c z ę ś c i u t r u d n i a ło u p o r z ą d k o w a n ie m ia s ta i n a d a n ie m u o d p o w ie d n ie g o w y g lą d u p o m im o p o w a ż n y c h p r ó b w tym k ie ru n k u . N a l e ż a ł a d o n ic h d z ia ła ln o ś ć tz w . K o m is ji B r u k o w e j, k tó ra w la ta c h 1742 - 1766 p o d e n e rg ic z n y m k ie r o w n ic tw e m W ie l k ie g o M a r s z a łk a K o r o n n e g o F r a n c is z k a B ie liń s k ie g o u p o r z ą d k o w a ła w ię k s z ą c z ę ś ć u lic .
P ie r w s z y d r e w n ia n y m o st ł ą c z ą c y W a r s z a w ę z P r a g ą is t n ia ł w l a t a c h 1573 — 1603.
M o s t K i e r b e d z i a z o s ta ł u k o ń c z o n y w 1864 r ., m o st im . k s P o n i a to w s k i e g o —w 1914 r.
R ozszerzenie g ran ic W a rsz a w y w 1938 r.
R o z p o rz ą d z e n ie m R a d y M in is tró w z d n. 22.IX.1938 r. p r z y łączono z g m in y B ró d n o około 450 h a , w ty m 15 h a W isły do s ta ro s tw a g ro d z k ie g o P ra s k o -W a rs z a w s k ie g o o ra z z g m in y W i
la n ó w około 1 230 h a do s ta ro s tw a g ro d z k ie g o P o łu d n io w o -W a r
szaw skiego. Ł ą c z n ie p rz y łą c z o n o do m ia s ta około 1 680 h a, w ty m 15 h a W isły.
O gólna p o w ie r z c h n ia m ia s ta w y n o si po ty c h p rz y łą c z e n ia c h w p rz y b liż e n iu 14 148 h a , z czego n a część le w o b rz e ż n ą p r z y p a d a 9 179 h a , n a p ra w o b rz e ż n ą 4 293 h a , n a W isłę około 676 ha.
D ługość g ra n ic m ia s ta w z ro sła ró w n o c z e śn ie o około 8 k m i o sią g n ę ła 63 k m .
L iczb a m ie s z k a ń c ó w n a p rz y łą c z o n y c h te r y to r ia c h w y n o siła w k o ń cu 1938 r. w p rz y b liż e n iu 15 ty s., z czego n a te r e n y p r z y łączone z g m in y W ila n ó w p rz y p a d a około 4 700, z g m in y B ró d n o ■— 10.300. L u d n o ść p rz y łą c z o n a z g m in y B ró d n o o b e jm u je w p rz e w a ż n e j części m ie sz k a ń c ó w b a r a k ó w m ie js k ic h n a A n n o p o lu (około 9 ty s. lu d zi), k tó r z y ju ż p o p rz e d n io p o d w z g lę d em m e ld u n k o w y m p rz y łą c z e n i b y li do sto lic y M ożna w ięc w p rz y b liż e n iu u s ta lić lu d n o ś ć W a rs z a w y w k o ń c u 1938 r. łą c z n ie z p rz y łą c z o n y m i te r e n a m i n a o k o ło 1 295 ty s. m ieszk ań có w , co p rz e d s ta w ia g ęsto ść z a lu d n ie n ia o k o ło 96 osób n a h a.
P o n ie w a ż p r z e jm o w a n ie ty c h o b s z a ró w n ie z o s ta ło z a k o ń c z o n e w ¡938 r., w s z y s tk ie lic z b y i d a n e z a w a r te w ty m w y d a w n ic tw ie n ie u w z g lę d n ia ją n o w o p rz y łc jc z o n y c h te re n ó w .
3
http://rcin.org.pl
P o w ierzchnia i g ra n ic e m iasta.
O g ó ln a p o w ie rz c h n ia sto lic y (p rzed o b ecn ą in k o rp o ra c ją ) m ie rz y 12 468 h a , z czego n a część le w o b rz e ż n ą p rz y p a d a 7 949 h a , n a p ra w o b rz e ż n ą — 3 858 h a, n a W isłę — 661 ha.
D łu g o ść g ra n ic m ia s ta w y n o si około 55 k m . Ś re d n i p u n k t p o w ie rz c h n i ( p u n k t ciężkości) z n a jd u je się w p o łu d n o w e j części D y n a só w (m ięd zy u lic a m i: T a m k ą , C ich ą i K o p e rn ik a ). P u n k t te n o d d a lo n y je s t od g ra n ic m ia s ta :
w k ie r u n k u p ó łn o c n y m o 6.4 k m
„ p o łu d n io w y m „ 6.1 „
„ w sc h o d n im „ 7.0 „
„ z a c h o d n im „ 5.5 „
A dm in istracy jn y podział m iasta.
P o d w z g lę d e m a d m in is tra c y jn y m sto lic a d zieli się n a 4 s t a r o s tw a g ro d z k ie o ra z 26 o k rę g ó w (k o m is a ria tó w P .P .), z k tó r y c h o k rę g i od I do X V o b e jm u ją o b sz a r m ia s ta s p rz e d 1916 r.
W s k ła d p o szczeg ó ln y ch s ta r o s tw w c h o d z ą n a s tę p u ją c e okręgi.
S ta r o s tw o Ś ró d m ie js k ie 1, 9, 10, 12, 13;
P ó łn o c n e 2, 3, 4, 5, 7, 19, 22, 26;
„ P o łu d n io w e 6, 8, 11, 16, 20, 21, 23;
P r a s k ie 14, 15, 17, 18, 24, 25.
S ta ro s tw o P r a s k ie o b e jm u je część p ra w o b rz e ż n ą stolicy.
O b sz a r p o szczeg ó ln y ch o k rę g ó w p o d a je ta b l. n a s tr. 16.
O b sza r m ia sta w ed łu g przeznaczenia.
Z ogólnego o b s z a ru sto lic y po w y łą c z e n iu W isły p rz y p a d a n a te r e n y p o d n ie ru c h o m o ś c ia m i z a b u d o w a n y m i o k o ło 50°/o p o w ie rz c h n i, n a u lic e i p la c e z a b ru k o w a n e , p a r k i i o g ro d y p u b lic z n e o ra z n a c m e n ta rz e •— 14°/o, n a te r e n y k o le jo w e — 5%, te r e n y w o d n e około l°/o. R e sz ta o b sz a ru (około 30%) o b e jm u je te r e n y n ie z a b u d o w a n e w ra z z n ie z a b ru k o w a n y m i p la c a m i i u lic a m i, o g ro d a m i p ry w a tn y m i itp.
W szczególności p rz y p a d a ło w 1938 r. n a :
h a
u lic e i p la c e z a b ru k o w a n e . . . (31. III) 737.5
te r e n y k o l e j o w e (31. X II) 588.5
p a rk i, o g ro d y p u b lic z n e , szk ó łk i . „ 606.4 c m e n ta rz e ... „ 262.4 s k w e r y ... „ 88.0 o g ró d k i d z ia łk o w e ... „ 106.2 4
http://rcin.org.pl
Ulice, p la c e i m osty.
S to lic a liczy ogó łem około 1 800 u lic, p o s ia d a ją c y c h n a z w y i w y ty c z o n y c h w te re n ie . D łu g o ść ic h w y n o si 800 k m , z czego n a u lic e z a b ru k o w a n e p rz y p a d a 504 k m (63°/o).
N a jd łu ż s z y m i a le ja m i i u lic a m i w y lo to w y m i sto lic y w je j g ra n ic a c h s ą : G ro c h o w s k a — 5 200 m , C z e rn ia k o w s k a — 4 446 m , M o d liń sk a — 3 960 m , M ie d z e sz y ń sk a — 3 850 m , W o lsk a — 3 825 m , S o b iesk ieg o — 3 720 m , G ró je c k a — 3 570 m , P u ła w s k a — 3 570 m , P o w ą z k o w s k a — 3 020 m , Ż w irk i i W ig u r y — 2 640 m. W y m ien io n e a r t e r i e w y lo to w e z o sta ły w o s t a t
n ic h la ta c h u p o rz ą d k o w a n e i p rz y s to s o w a n e do p o trz e b k o m u n ik a c ji sam o ch o d o w ej.
D o n a jd łu ż s z y c h u lic w W a rs z a w ie n a le ż ą : ul. M a rsz a łk o w sk a — 2 900 m , A l. N ie p o d le g ło śc i (od ul. K o szy k o w ej do ul.
O d o lań sk iej) ■— 2 640 m , A l. W a sz y n g to n a — 2 430 m , A l. J e ro z o lim sk a —• 2 260 m.
N ajw ę ż sz ą u lic ą je s t R y c e rs k a n a S ta r y m M ieście (1.50 m).
N a jsz e rsz ą a r t e r i ą je s t A l. W o js k a P o lsk ieg o n a Ż o lib o r z u (80 m).
P rz y je z d n ia c h W a rs z a w y zało żo n o w 1938 r. 15 sto isk p a r k in g o w y c h d la sa m o c h o d ó w z 277 m ie js c a m i p o sto jo w y m i.
O g ó ln a d łu g o ść ścieżek ro w e ro w y c h w W a rs z a w ie w y n o si 17 k m . P la c ó w p o s ia d a W a rs z a w a 49, w ty m 34 z a b ru k o w a n e . P o w ie rz c h n ia w a ż n ie jsz y c h p la c ó w w y n o si w h a : In w a lid ó w — 3.5, M a rs z a łk a P iłsu d sk ie g o — 3.0, W ilso n a — 2.2, T rz e c h K rzy ży — 2.2, T e a tr a ln e g o — 2.0, K a z im ie rz a W ielk ieg o — 2.0, K e rc e le g o — 2.0, N a ru to w ic z a — 2.0.
P rz e z W isłę p ro w a d z i 5 m o stó w : P o n ia to w s k ie g o — bez w ia d u k tu — 504 m d łu g o ści, z w ia d u k te m — 1 206 m , m o s t n a lin ii śre d n ic o w e j — 473 m , K ie rb e d z ia — 476 m , m o s t d la r u c h u k o łow ego o ra z k o le jo w y k o ło C y ta d e li •— p o 505 m .
O d d w o rc a G łó w n eg o w k ie r u n k u w c h o d n im b ie g n ie n a j d łu ższy w P o ls c e tu n e l k o le jo w y d w u to ro w y o d łu g o śc i 1400 m . S zerokość tu n e lu w y n o si 8.10 m .
Z ogó ln ej p o w ie rz c h n i z a b ru k o w a n e j u lic, p la c ó w i m o stó w p rz y p a d a ło w h e k ta r a c h (w ed łu g s ta n u z 31.III) n a :
1936 1937 1938
C h o d n ik i 2S7 .4 30 2 .7 3 1 7 .8
J e z d n ie u le p s z o n e ( k o s tk a , a s f a l t) . 13 5 .3 1 4 7 .7 1 5 5 .9
J e z d n ie n ie u le p s z o n e 2 4 4 .0 2 4 6 .8 2 5 4 .9
S z o s y . . . . . . 9. 2 8. 9 8. 9
R a z e m 6 7 5 .9 706.1 7 3 7 .5
5
http://rcin.org.pl
B u d o w a i n a p r a w a u lic, m o stó w i w ia d u k tó w n a le ż y do D zia łu D róg i M o stó w W y d z ia łu T e c h n ic zn e g o Z a rz ą d u M ie j
sk ieg o . K o szt ro b ó t z w ią z a n y c h z b u d o w ą , k o n s e r w a c ją i r e m o n te m u lic i m o s tó w w 1937/38 r .1) w y n ió sł 10 033 ty s . zł. P e r so n e l D ziału D ró g i M o stó w lic z y ł 138 s ta ły c h i 77 czasow ych p ra c o w n ik ó w u m y sło w y c h .
W 1938 r. u k o ń c z o n a z o s ta ła n o w a a r te r ia , łą c z ą c a Ż oliborz z p la c e m K ra s iń s k ic h . P o w s ta ła o n a d z ię k i p rz e b ic iu b lo k u d o m ó w p o m ię d z y p la c e m K ra s iń s k ic h a u l. F ra n c is z k a ń s k ą , ro z s z e rz e n iu u l. B o n ifr a te r s k ie j i w y b u d o w a n iu w ia d u k tu n a d d w o rc e m G d a ń sk im . A r te r ia t a sk ró c iła tr a s ę o 1 km .
O g ó łem z b u rz o n o 48 b u d y n k ó w o łą c z n e j k u b a tu r z e 81 tys. m 3.
K o sz t b u d o w y n o w e j a r t e r ii w ra z z w ia d u k te m w y n ió sł 7 575 ty s. zł., w ty m 4 484 ty s. z ł w y d a n o n a w y k u p n ie ru c h o m o śc i i m ie sz k a ń .
O czyszczanie m iasta.
S p rz ą ta n ie u lic i p la c ó w o n a w ie rz c h n i u le p sz o n e j w ra z z p rz y le g a ją c y m i c h o d n ik a m i o ra z n ie k tó ry c h u lic o n a w ie rz c h n i n ie u le p s z o n e j n a le ż y do m ie js k ie g o Z a k ła d u O czyszcza n ia M iasta. W 1938 r. Z a k ła d s p r z ą ta ł 60% p o w ie rz c h n i z a b ru k o w a n e j, w r o k u p o p rz e d n im 53.7%. T a b o r m e c h a n ic z n y Z a k ła d u s k ła d a ł się w d n iu 31.I I I .1938 r. z 42 sa m o c h o d ó w -z a m ia ta c z e k i s p e c ja ln y c h o ra z 72 sa m o c h o d ó w p rzew o zo w y ch ; ta b o r k o n n y liczy ł 90 k o n i. S p rz ą ta n ie m m ia s ta z a jm o w a ło się 1 039 osób, w ty m 998 z a m ia ta c z y . P rz y u p r z ą ta n iu śn ie g u z a tr u d n ia n o b e z ro b o tn y c h (38 796 ro b o tn ik o -d n ió w e k ). K o sz ty u p r z ą ta n ia śn ie g u w y n io sły 953 ty s . zł. Z.O.M . p ro w a d z ił ró w n ie ż zw ó zk ę i p r z e ró b k ę p a d lin y i o d p a d k ó w zw ie rz ę c y c h ; w 1937/38 r. p rz e r o b io n o w Z a k ła d z ie U ty łiz a c y jn y m 1 569 ty s. kg p a d lin y i o d p a d k ó w . N a te r e n ie W a rs z a w y is tn ia ło 27 m ie js k ic h szaletó w , w ty m 13 p o d z ie m n y c h , o ra z 10 p is u a ró w .
K a p ita ł z a k ła d o w y i o b ro to w y Z a k ła d u O czyszczania M ia sta w y n o s ił w 1937/38 r. 6 431.4 ty s. zł. S u m a w y k o n a n ia b u d ż e tu w y n io s ła w 1937/38 r. 6 900.6 ty s . zł, w y d a tk i in w e s ty c y jn e — 749 ty s. zł, w ty m 126 ty s. zł n a b u d o w ę 3 n o w y c h sz a le tó w p o d z ie m n y c h . W 1937/38 r. Z a k ła d z a tr u d n ia ł 1442 osoby.
O św ietlan ie m iasta.
W k o ń c u 1938 r. b y ło o św ie tlo n y c h : e le k try c z n o ś c ią 727 ulic, lic z ą c y c h 357 k m d łu g o ści, g a z e m 402 u lic e d łu g o ści 184.5 k m . L ic z b a c z y n n y c h la m p e le k try c z n y c h w y n o siła 9 921, g azo w y c h 6 819.
l ) R o k b u d ż e to w y o d l . I V d o 3 1 .III.
6
http://rcin.org.pl
S p ra w y d o ty c z ą c e o św ie tle n ia m ia s ta , n a d z o ru n a d b e z p ie czeń stw em d źw ig ó w o ra z b u d o w y i u tr z y m a n ia u rz ą d z e ń e le k try c z n y c h w in s ty tu c ja c h m ie js k ic h , n a le ż ą do I n s p e k c ji E le k tr y c z n e j. K o sz t o ś w ie tle n ia u lic w y n ió sł w 1937/38 r. 1452.8 ty s.
zł, w ty m e le k try c z n o ś c ią — 770.8 ty s . zł. O sób z a tr u d n io n y c h p rz y o ś w ie tla n iu b y ło 213.
Zieleń.
S to lic a liczy 23 p a r k i i o g ro d y p u b lic zn e , z czego 17 n a le ż y do M iasta, 6 — do P a ń s tw a .
P a r k i i la s k i m ie js k ie O b s z a r w h a P a r k n a O ls z y n c e G r o c h o w s k ie j ( z a k ł a d a n y ) . . 8 5 .0
„ P a d e r e w s k ie g o . . . . . . . 5 6 .5
O g r ó d Z o o lo g ic z n y . . . . . . . . 3 2 .0
P a r k T r a u g u t t a ... 2 0 .9
„ M o n iu s z k i n a Ż o lib o r z u D o ln y m ( z a k ła d a n y ) . 43,0 O g r ó d S a s k i ...15,2 P a r k P r a s k i ... 6 .4
Ż e r o m s k ie g o . . . . . . . . 6.0
„ g e n . S o w iń s k ie g o . . . . . . . 5,3
„ U ja z d o w s k i . . . . . . . . 5,0
„ W ie lk o p o ls k i . . . . . . . . 5,0
„ im . g e n . D r e s z e r a . . . . . . . 4,4
O g r ó d K r a s iń s k ic h . . . . . . . . 3,3
K o lo n ia T e c h n ik ó w n a Ż o lib o r z u , 0 .8
L a s e k B ie la ń s k i . . . . . . . . 1 3 9 .5
n a K o le - . . . . . . . 33,0
„ „ P o la c h B i e la ń s k i c h . . . . . 2 7 ,0
P a r k i p a ń s tw o w e
P a r k Ł a z ie n k o w s k i łą c z n i e z B e lw e d e r s k im . . 73.1
„ S o b ie s k ie g o . . . . . . . 1 8.0
„ S ie le c k i . . . . . . . . . 1 8.0
O g r ó d B o ta n ic z n y . . . . . . . . 4 .5
„ P o m o lo g ic z n y . . . . . . . 4. 4
O g ó ln a p o w ie rz c h n ia p a rk ó w , ogro d ó w , la s k ó w i in n y c h p la n ta c ji m ie js k ic h w g ra n ic a c h sto lic y w y n o si łą c z n ie około 488 h a, p a r k ó w p a ń s tw o w y c h — 118 ha.
L iczb a s k w e r ó w n a u lic a c h i p la c a c h w y n o siła w k o ń c u 1938 r. 146, p a só w z ie le n i około 3 900. O b sz a r ic h liczy ł łą c z n ie w k o ń c u 1936 r. 81.4 h a , w k o ń c u 1937 r. — 84.7 h a, w k o ń c u 1938 r. — 88 ha.
W a rs z a w a p o s ia d a 15 o g ró d k ó w dla m ło d z ie ż y : 11 jo r d a
7
http://rcin.org.pl
n o w sk ic h , 3 im . R a u a o ra z 1 p rz y M ie jsk im O śro d k u Z d ro w ia.
O g ró d k i p rz e w a ż n ie z n a jd u ją się p rz y p a rk a c h .
L iczb a d r z e w n a u lic a c h i p la c a c h p u b lic z n y c h w y n o siła w k o ń c u 1936 r. — 39 680, 1937 r. — 42 474, 1938 r. — 43 039.
Z ieleń ce i p a r k i m ie js k ie z w y ją tk ie m O g ro d u Z oologicznego p o d le g a ją W y d z ia ło w i O g ro d n ic z e m u Z a rz ą d u M iejsk ieg o . W y
d z ia ł p ro w a d z i p o n a d to 2 sz k ó łk i i z a k ła d h o d o w li ro ś lin o p o w ie rz c h n i 26.0 h a , w k tó r y c h p ro d u k u je się k w ia ty , d rz e w a i k rz e w y n a u ż y te k p a rk ó w i sk w eró w . L iczba ro ś lin n a g r u n cie i w s z k la rn ia c h w y n o s iła w dn. 31.I I I .1938 r. około 214 tys., w c ią g u 1937/38 r. w y p ro d u k o w a n o około 611 ty s. ro ślin . L icz
b a d rz e w i k rz e w ó w w sz k ó łk a c h w y n o siła około 232 tys., w c ią g u r o k u w y p ro d u k o w a n o około 72 tys.
W y d zia ł z a tr u d n ia ł w e d łu g s ta n u z d n . 31.111.1938 r . 252 oso
by, w ty m 81 o g ro d n ik ó w fa c h o w y c h i 144 ro b o tn ik ó w i d o zo r
ców . P o n a d to W y d z ia ł z a tr u d n ia ł ro b o tn ik ó w se zo n o w y ch (około 240 ty s. ro b o tn ik o -d n ió w e k ).
W y d a tk i M ia s ta n a u tr z y m a n ie p a rk ó w i o g ro d ó w w y n io sły w 1937/38 r. 2 374.3 tys. zł.
W ciąg u tr z e c h l a t 1936— 1938 o b sz a r m ie js k ic h p a rk ó w , o g ro d ó w i s k w e ró w z w ię k sz y ł się o 190.48 h a, z 385.91 h a do 576.39 ha.
Z w a ż n ie jsz y c h in w e s ty c ji w y k o n a n y c h w 1938 r. n a le ż y w y m ie n ić Z ie le n ie c W ie lk o p o lsk i o p o w ie rz c h n i 5 h a (m iędzy u l. F iltr o w ą i W a w e lsk ą ), ro b o ty zie m n e w p a r k u im . gen. S o
w iń sk ie g o n a W oli, k tó r e o b e jm o w a ły p la n to w a n ie , z a k ła d a n ie tr a w n ik ó w (16.7 ty s m 2), w y k o ń c z e n ie r o b ó t z ie m n y c h w tr z e c iej części p a r k u T r a u g u tta p rz y fo rc ie L eg io n ó w (m. in. ob
s ia n ie tr a w n ik ó w n a p o w ie rz c h n i 49.5 ty s. m 2), ro b o ty p rz y u rz ą d z a n iu p a r k u n a fo rc ie D ą b ro w s k ie g o (na C zern ia k o w ie) i ro zp o częcie ro b ó t p rz y p la n to w a n iu te r e n u p ro je k to w a n e g o p a r k u n a O lszy n ce G ro c h o w sk ie j.
O gródki działkow e.
W k o ń c u 1938 r. b y ło 16 k o lo n ii o g ró d k ó w d z ia łk o w y c h o o b sz a rz e 106.2 h a , z teg o o g ró d k i n a te r e n a c h p a ń stw o w y c h z a jm o w a ły 74.6 h a, n a m ie js k ic h — 31.6 h a . L iczb a d z ia łe k w y n o s iła 1 710.
L asy podstołeczne.
W u s ta w o w e j s tre fie m ie sz k a n io w y c h u p r a w n ie ń m ia s ta (w p ro m ie n iu 15 k m ) le ż ą częściow o lu b ca łk o w ic ie n a s tę p u ją c e la s y :
5
http://rcin.org.pl
O b
O g ó łe m h a W p ro m ie n iu 15 km h a
L a sy m a j. J a b ło n n a . . . . 2 847 420
„ „ N ie p o rę t . . . . 968 270
„ ko ło R e m b e rto w a i Z ie lo n k i 2 470 2 470 R e z e rw a t „ W a w e r“' ... 311 311
L a s y ko ło M ięd zy lesia . . . 442 442
L a s K a b a c k i (m iejsk i) . . . . 914 914 P u sz c z a K a m p in o w s k a . . . . 18 400 600
L as M ło ciń sk i (m iejsk i) . . . 114 114
O b s z a r L ic z b a p o g r z e b ó w
w h a w 1938 r.
1 1 3 .3 8 631
4 3 .0 1 754
2 7 .8 1 333
1 8 .4 144
1 7 .2 375
12.4 3 352
11.7 1 046
10.7 317
C m entarze.
W a rs z a w a p o s ia d a 13 c m e n ta rz y , w ty m 5 rz y m s k o k a to lic kich, 1 e w a n g .-a u g sb ., 1 e w a n g .-re fo rm ., 1 p ra w o s ła w n y , 1 s ta ro w ie ró w , 1 m u z u łm a ń s k i, 1 m a r ia w ic k i o ra z 2 m o jżeszo - we. Do w ię k sz y c h c m e n ta rz y n a le ż ą :
C m e n t a r z e
B ru d z ie ń s k i k a to lic k i . P o w ą z k o w s k i „
M o jż e s z o w y p rz y u l. O k o p o w e j W o ls k i p r a w o s ła w n y . W o js k o w y k a to lic k i M o jż e s z o w y n a P r a d z e W o ls k i k a to lic k i . . . . E w a n g e lic k o - a u g s b u r s k i
Porty i te re n y w odne.
N a W iśle są 2 p o rty : C z e rn ia k o w sk i (4.5 h a o b szaru ) o ra z H a n d lo w y n a P ra d z e (7.5 ha). D o w ię k sz y c h je z io r n a le ż ą : C z e rn ia k o w sk ie (20.4 ha), K a m io n k o w s k ie (11.3 ha) o ra z G o - c la w sk ie (2.0 ha).
M iejska w ła sn o ść gruntow a.
W o b rę b ie g ra n ic a d m in is tr a c y jn y c h sto lic y w ła sn o ś ć m ie j
s k a i fu n d a c y jn a p o d z a rz ą d e m M ia s ta ro z c ią g a się — p o za u li
cam i — n a o b sz a r 1 292 h a (tj. 10.3°/o ogó ln ej p o w ie rz c h n i m i a sta), w ty m te r e n y f u n d a c y jn e •— 404 h a. S p o śró d m ie js k ie j w ła sn o śc i g ru n to w e j p rz y p a d a n a te r e n y n ie z a b u d o w a n e 236.9 ha.
W 1933 r. M iasto n a b y ło 117.2 h a, w ty m n a cele re g u la c y j
ne — 9 h a , o trz y m a ło ty tu łe m d a ro w iz n 30.3 h a (pod u lice), w ty m od S k a r b u P a ń s tw a 2.5 h a.
9
http://rcin.org.pl
W a rto ść te r e n ó w n ie z a b u d o w a n y c h m ie js k ic h w y n o siła n a d z ie ń 1.IV.1938 r. 23 326.9 ty s. zł.
P o z a g ra n ic a m i m ia s ta n a le ż ą do G m in y W a rs z a w y la sy M ło c iń sk i i K a b a c k i (p a trz str. 9) o ra z g ru n ty fu n d a c y jn e 0 o b sz a rz e 3 442.6 h a, z czego n a g r u n ty le ś n e p rz y p a d a 2 506 ha, r e s z tę zaś s ta n o w ią g r u n ty o rn e, łąk i, o g ro d y o raz n ie u ż y tk i.
Z a rz ą d m ie js k ic h te r e n ó w ro ln o -le ś n y c h — p o za la s a m i M ło c iń sk im i K a b a c k im — n a le ż y do A g r ilu (A dm in. G osp. R o l
n e g o i L eśn eg o m . st. W a rsz a w y ), k tó r y p o n a d to u ż y tk u je n a te r e n ie W a rs z a w y f u n d a c y jn y fo lw a r k R a k o w ie c (350.8 ha) o raz fe r m ę K s a w e ró w (10.4 ha).
W 1937/38 r . A g ril z a tr u d n ia ł s ta le w g o s p o d a rs tw a c h ro ln o - le ś n y c h 85 o só b ; lic z b a r o b o tn ik ó w se zo n o w y ch w d n iu 31.111.
1938 r. w y n o s iła 431 osób. S u m a w y k o n a n ia b u d ż e tu A g rilu w 1937/38 r. w d z ia le ro ln o -le ś n y m w y n io sła 1 100.5 ty s. zł.
W a rto ś ć g o s p o d a rs tw a ro ln o -le ś n e g o A g rilu sz a c u je się n a 24 639.2 ty s. zł.
III. Nieruchomości, budynki, mieszkania, bezpieczeństwo ogniowe.
S t a r e i N o w e M ia s to w X V I I w ie k u b y ło g ę s to z a b u d o w a n e d o m a m i m u ro w a n y m i, n a jc z ę ś c i e j k i lk u p ię tr o w y m i. P o z o s ta ł a c z ę ś ć W a r s z a w y p o s ia d a ł a p r z e w a ż n ie lu źn o s to ją c e k o ś c io ły , d w o r k i lu b p a ł a c e o to c z o n e d u ż y m i o g ro d a m i. S ta n p o w y ż s z y , z u p e łn i e w y r a ź n ie w y s tę p u ją c y w p o c z ą tk a c h X V I I w ie k u , p r z e t r w a ł p r a w ie b e z z m ia n d o p o c z ą tk ó w X I X w ie k u . D r u g a p o ło w a X I X w ie k u b y ł a o k re s e m s z y b k ie g o ro z w o ju m ia s ta . Z a b u d o w a m ia ła c h a r a k t e r z w a r ty , z a c ie ś n io n y w s k u te k z n ie k s z ta łc e n ia W a r s z a w y p r z e z f o r te c ę co n ie p o z w a la ło n a r o z r o s t m ia s ta w s z e r z . S t o li c a p r z e k s z ta ł c i ł a s ię w tym o k r e s ie z m ia s ta lu ź n o i n is k o z a b u d o w a n e g o w m ia s to b a r d z o c ia s n o 1 w y s o k o z a b u d o w a n e .
L ic z b a n ie r u c h o m o ś c i w W a r s z a w i e w r a z z P r a g ą w y n o s iła : R o k L i c z b a n ie r u c h o m o ś c i z a b u d o w a n y c h
1882 , . 4 172
1919 . . . 10 136
1931 . . . 13 731
B ra k i z a o p a tr y w a n ia w w o d ę o ra z g ę s ta z a b u d o w a b y ły p rz y c z y n ą c z ę s ty c h p o ż a ró w n a S ta ry m i N o w y m M ie ś c ie . Ju ż w w ie k u X V I w ło ż o n o n a w s z y s tk ie c e c h y o b o w ią z e k u trz y m y w a n ia w p o r z ą d k u n a rz ę d z i k o n ie c z n y c h d o g a s z e n ia o g n ia o ra z s p ie s z e n ie n a r a t u n e k w c z a s ie p o ż a r u . W w i e k u X V I I I o b o w ią z e k te n n a ło ż o n o n a m ilic ję m ie j
s k ą . W r. 1835 p r z y s tą p io n o d o z o rg a n iz o w a n ia z a w o d o w e j S tra ż y O g n i o w e j , p o d l e g a ją c e j p o c z ą tk o w o w ła d z o m w o js k o w y m , a o d r. 1873 o b e rp o lic m a js tro w i m . W a r s z a w y . W s ie r p n iu 1915 r. S tr a ż O g n i o w a p r z e s z ła p o d z a rz ą d K o m ite tu O b y w a t e l s k ie g o , a n a s tę p n i e M a g is tr a tu m . W a r s z a w y , k tó ry p r z y s t ą p ił d o s to p n io w e j m e c h a n i
z a c j i s tr a ż y , z a k o ń c z o n e j w 1928 r., k i e d y s p rz e d a n o o s ta tn ie k o n ie .
W
http://rcin.org.pl
Nieruchom ości.
L iczb a n ie ru c h o m o śc i z a b u d o w a n y c h w y n o siła n a p o c z ą tk u ro k u :
1937 17 40o
1938 18 358
1939 19 053
P rze w ła s z c z e ń n ie ru c h o m o śc i b y ło :
1936 1937 1938
lic z b a tr a n s a k c ji . . 2 975 2 024 2 398 su m a w ty s. zł . . 106 484 86 034 104 772 W e d łu g s p is u 1931 r. by ło w sto lic y 13 075 n ie ru c h o m o śc i m ie s z k a ln y c h , z czego p rz y p a d a n a n ie ru c h o m o śc i p o sia d a ją c e :
1 m ie s z k a n ie . . . . 1 840 tj. 14.0°/o 3 052 „ 23.3%
4 001 „ 30.8%
3 014 „ 23.0%
1 168 „ 8.9%
2— 5 m ie sz k a ń 6— 20
21—50
51 i w ię c e j . .
W p o ró w n a n iu z 1921 r. n a js iln ie j sto su n k o w o z w ię k sz y ła się liczb a n ie ru c h o m o śc i, p o s ia d a ją c y c h 1 m ie sz k a n ie (w zro st 87.9%), n a s tę p n ie 2— 5 m ie s z k a ń (w zro st 56.0%) o ra z lic z ą c y c h
pow yżej 50 m ie s z k a ń (w zro st 42.0%).
L iczb a b u d y n k ó w m ie s z k a ln y c h 1931 r. (na d z ie ń sp isu p o w szech n eg o ) w y n o s iła 24 832.
M ieszkania.
W ed łu g sp isu 1931 r. W a rs z a w a lic z y ła 249 057 m ie sz k a ń , co w p o ró w n a n iu ze sp ise m z 1921 r. sta n o w i p rz y r o s t o 21.9%.
W szczególności p rz y p a d a ło w 1931 r. n a m ie sz k a n ia : 1-izb o w e . .
2 3
4 „ i w ięcej
n ie w ia d o m e
105 989 tj. 42.7%
60 686 „ 24,3%
40 386 „ 16.2%
40 999 „ 16.4%
997 „ 0.4%
W m ie s z k a n ia c h 1 -izb o w y ch m ie sz k a ło w 1921 r. 31.2% l u d ności W a rs z a w y , w 1931 r. — 36.9%. N a 1 izb ę p rz y p a d a ło śre d n io osób w m ie s z k a n ia c h :
1921 1931
1 - i z b o w y c h 3.7 4.0
2 „ 2.4 2.3
3 „ 1-8 1.7
N a d z ie ń 1.1.1938 r. w W a rs z a w ie b y ło 296 852 z a m ie sz k a n y c h lo k a li, w ty m 101 n a te r e n ie k o m is a r ia tu w odnego.
