Roman Pollak
Poprawki tekstu w wydaniu "Ogrodu
fraszek" Wacława Potockiego
Pamiętnik Biblioteki Kórnickiej 4, 173-179
POPRAWKI TEKSTU W WYDANIU
„OGRODU FRASZEK“ WACŁAWA POTOCKIEGO
Rękopis „Ogrodu fraszek", znajdujący się wśród Załuscianów i wraz z ni
mi wędrujący dalekimi szlakami — znalazł się ostatecznie w Bibl. Narodo
wej w W arszawie przy ul. Rakowieckiej, skąd w czasie ostatniej wojny
przeniesiono go do Bibl. Krasińskich, gdzie uległ w końcu zniszczeniu po
powstaniu warszawskim. Na szczęście Brückner wydał ten zbiór w dwóch
tomach jeszcze w r. 1907.
Nie można powiedzieć, żeby warunki opracowania tej pierwszej edycji
były pomyślne. Ja k podaje Brückner w posłowiu do tomu drugiego — rę
kopis został na czas krótki (zaledwie trzymiesięczny) wypożyczony z car
skiej biblioteki do Lwowa, gdzie pospiesznie sporządzono odpis całości, przy
czym jeden kopista przepisywał, a drugi rewidował tekst. Ludwik Berna-
cki czuwał nad wiernością odpisu pierwszego tomu dzieła, drugi zaś tom
przygotował do druku z tegoż odpisu samże Brückner. Dostrzegł on — jak
podaje — sporo błędów kopistów. Trzeba było odgadywać pierwotne
brzmienie tekstu i wprowadzać poprawki już bez możności sprawdzenia ich
w rękopisie. A przecież był to rękopis niezwykle czysty, staranny, czytelny.
Brückner nie był zadowolony z tego wydania. Wcale obfite przypisy i do
dany słowniczek m iały w części powetować niedomogi. Na końcu drugiego
tomu dołączono jeszcze „Poprawki prof. Czubka do tomu pierwszego", nie-
zawsze zresztą trafne, poczynione oczywiście również bez autopsji rękopisu.
Recenzja St. Turowskiego w Pam. liter. VII z 1908 w skazała dalsze usterki.
Tamże dodał Turowski bardzo pożyteczny „Indeks imion własnych", spo
tykanych w zbiorze. Na tym też utknęły na dobre dalsze prace nad popraw
nością tekstu. Mimo że rękopis wrócił do W arszawy i przez szereg lat był
dostępny, nikt nie zajął się gruntowną rewizją wydania.
Gdzieś około r. 1925 sprowadziłem rękopis „Ogrodu“ do Bibl. Uniwer
syteckiej w Poznaniu i tu zestawiłem tekst z Brücknerowym wydaniem, no
tując na marginesach mego egzemplarza wcale liczne odchylenia, opuszcze
nia, zmiany itd. Niestety — zam iast doraźnie ogłosić wyniki tej rewizji,
odłożyłem na później tę drobiazgową robotę sądząc, że zwłoka nic jej nie
zaszkodzi, skoro już raz rewizja tekstu została przeprowadzona.
Przyszła wojna. Z mojego księgozbioru ocalały tylko resztki. Z mego
egzemplarza „Ogrodu fraszek' ostał się tylko tom pierwszy, a drugi gdzieś
się zawieruszył i wątpię, czy się kiedyś odnajdzie. Wobec zniszczenia ręko
pisu mój egzemplarz, poprawiony na podstawie autopsji, niepomiernie zy
skuje na wartości. Z niego też podaję tu co ważniejsze poprawki. Cyfra
pierwsza oznacza stronicę, cyfra po przecinku — kolejny wiersz.
C z ę ś ć I.
2,18 w zięli pałaszem od kosza 3)27 w piec nie lezą
8
,e B og tw o r z y ł an io ły 1 5,0 o w eg o z figlam i w y g o li 20)27
G d y ani w agą24,! L e k k ie się o b ro k w id zi
3 0 ,3 4 dąb z żołęd zi, sośnia rpśnie z szyszk i
3 0 ,3 e N a m iejscu m chem obrasta kam ień
3 1 ,1 0 P rz y sz ło z śm iechu krolow ii 36.2 n ow e w yściela pielesze 41,4 p od p o k r y w k ą b ro d y 46.3 b rw i na tw a r z y nie golą
55.7 ch o ćb yś kołem w a lił 56,2e w spom nię p ań m atk i
5 9 .8 d yabłu p o rw o n y b ę k a rty 60.3 w jedno się zgrom ad zą 67.4 ty lk o , w iele i..bzych
68.22 zb yw a ją c niew czesnej p rzy ja źn i 68.23 zaśw ierzbi
70.2 N a zap uszczon ą brodę 72.3 C ó ż c z y n i psia 74.1 D w adzieściaś tr z y 7 6 ,5 n ab aw ił jej 77.2 jednę p o drugiej 79 (ty tu ł) p o w ierzch o w n a 85,1e O że n iw sz y
W p ie rw o tn y m ty tu le tej fraszk i (przypis do str. 46) zam . b ezd zietnego w in n o b y ć bezd zieckiego.
87.4 Potną 87.8 w ry n sz to k u 89.4 księża k arzą 90,11 zru ci, to pies 93.1 lezą m u ch y
94.9 I w ierę pod ob ień stw o 97.1 jastrząba
99,8 R a d b y się drugi zaraz io o ,8 w św iętych pism iech
106.10 led a c y r u li k 213,3 G r z e c h , świiat, p o k u s a i śm ie rć 10 7 .8 z z a d k u 11 9 ,3 I s a m je j 109.10 T o ż P o g r o s z o w s k i 224,1 w piism iech 109,14 K o r c o w y , n a z a d się n ie w ło ż ą 225,9 r o z p a s u je i i i,j z a ż y w s z y 228,22 b ęd ę, Ś w ię t y , B o ż y 113,31 O n o ż m o ja 230,7 św ie cie ś c h o r z a ł 116 .1 p ow ied ał 231,3 zje m y na w ie cz erzy 125,17 czesie 237,9 T e d y k to 135.2 P r z y c z y n ą 237,20 o w s z e m g o o d s z c z e k a . 142.3 w s z y t k ie , o k r o m g ę b y 2 4 1,11 k r y ją s m o c y 143,37 w m a s z k a r z e c ie k ą 244,10 n ie m a c z ę ś c i 144.4 D o W ę g r o w - e m 246,19 S t r z y ż e o w c e 145.7 w y p r z ą t a ł 248,12 ż e b y n ie 149.3 P o r z n ę ły 250,19 Z a k o ż d ą w in ą 1 5 1.1 1 o p u s z o n o 2 51,4 w n o c y n ie z d ję t y 156 ( t y tu ł) D o p r z y s ię ż c e 261,4 Z łe g o 162.9 tk a w g a r ło 263,9 k a ż d e j u r o d z i 163 ( t y tu ł) m o n o k u ła 267,15 n ie c h a j c i łu sk ę 168.7 R o z u m ia łe m 272,3 b e c z k a i n ie je d n a 168.12 p o r w ie 272,5 r o z u m s p ło c ze
I74>3 p s u ją c s w o je g o 276,1 O ja k o ż się t y c h c z a s ó w za g ę ś c iły i7 4>n M ija c z c z e p o ł y k a ją c 278,0 G d z ie je d n e m b r z y t w y
ł 74>2e lą g n ą c 286,5 c o m p lic ita s 174,4« Ślepej 289,4 Plasnę ją
I7 7,e z n a m siłu 292,0 n ie m ia ł i m a c ie rz e *77,7 Jako z bicza 292,23 pańm atce
>79,5 R o zu m iem , że i te ra r 293,« Już m i te ż w trum nie 1 81.10 Jan t o 295,8 n a g ra n ic ę 183.20 nas n a w ią ż e 300,11 n ad ta r g 184.4 p r z e d n im 302,5 r ó w n a sło m ie 184.5 n ie z g r z e s z y 314)5 A ja m b y ł 185.20 trzom a 319,1 m ędrszego 205.10 p o r w o n 322,15 t a k o w y c h m u c h , p a n ie 208,1 n a jm ile js z a 323,5 się w sam
335
>ii Jeżeli 401,41 B o na c ó ż rzną, k a rk łom ią 338,* N asad zaw szy 4 0 i,07 p raw ie idzie w s z y tk o339,15 W ięc p o m y śli: 402,60 tro jg a m iłością
340.5 I tra fi i dosięgnie 403,14 p u rp u rzy
341,2 N ic te ż dobrego 4°3>i7 z pępia nie w y s z ły
341.7 p ragnie c n o ty 404,11 P o rw o n
342.5 T a m ten M ojżesz 416,27 O hetm aniech
343, (tytu ł) D o n ow o żen ia 428,3 Jan O d row ąs
352.1 D o jż ra w s z y 432,вз sobie zaro b ił
360.2 P io tr i P io tro w sk i 432,95 nie ma m arsow ego
360.3 gło w a granie 437,e kilk u n astom
360.4 d o serszeniej banie 437,20 A ż obie
363.23 R zn icie ze w styd em 440,1 W eje n to w
363,3g k u F ordanu 440,35 łabęci
363,83 n ic к rz e c z y 440,37 łabęciem
363,92 w o k a zy e j 443,30 n aw idzieć
364.2 Z D oroszem 443,3» p o w to rn ie
364.7 z lauru w ień ca i 2 le w a n d y 44 3,82 n ieruszonej 373.3 trefu n k iem nie go d zi 445,5« do u raz y
379.8 k o łn ie rz nie ciecze. 445,70 dla czeg óż b y B og 380.3 grzeczn ą dam ą 446,, R zem ien ow ice
3^0,18 gębie na t r z y 457,5 ani u zn ać ch m u ry
381,14 p rz e trz e ź w io n y 463,3 Jeśli krzem ień
381,21 m a k a w y lic z y ć 463,4 W y is k rz y w s z y
381.31 skw arn ie 468,7 trafi w drod ze dołek
386,17 za tr z e w ik 474,3 żebrząc u was
39
°,« p iec ż y w o 477,13 tam zn aczn ą395.23
czyściec za ż y w o ta 490,32 Silniejsze n iż pragnienie 395,49 A ten z k o z łem : 493,e N ie m ając ju ż co395
,в8
od ściętej śm ierci493,26
ciosanym 400,12 k ie d y m u pasam on y bram uje p o sk ó rze 495,5 na sanieC z ę ś ć II. i , j „ U s t r z m io n y 53,70 p o m a lu t k u 1,32 n ie le p iż m n ie c h o d z ic 56,10 z o b o z u ? ej n ie i,b3 S p u ś c ić t o 66,n p e w n ie p r z y p a d n ie 2,12 D o ł k o p ie 6 9 ,! m a w ia s z 2.41 ju ż w p a s z y j 2 ,t Z m ło d u -ś c ie 2.42 p r z e k r z y k u j e 7 3 ,3 p r z e z 3,2 P a ń s k a a p a r e n c y a 7 4 ,57 D u r n y 3,5i o k a n ie z a m r u ż y 74,71 p o d ły m i u s n a c h ty 6,28 b y ł y z a w ie s z o n e 75 ,11 id ą z d r a d ą 10.3 g o ście w n ę c ą 7 9 ,e L u d z io m A p o łlin o w e 15.7 P o t y m u c z y n ię ! ja k i m ię d z y 7 9 ,io a lb o te n b y ć
15,20 w le c z e się P o p r u d e m 81,5 R a d a p a n io m — ( to b y ł w ła ś c iw ie 17.3 w łó c z ą c się p ła tk ie m t y t u ł fr a s z k i n a str. 4 7 u m ie s z c z o n e j). 17,3e o w o z ie 83,14 s ta c za m
23,1 T k n i e w ie r z b in ę 88,23 sta, c z e r w o n y w z ią w s z y 25.0 p o W a r s z a w ie 93,3 te n m ło d y , o w s ta r y 32.7 W a s z e d n się r o d z ił 93,21 n ia iść w s k o k i 33>зо P ie rw s z e lic z ą n a k o ń c u 100,3 n a p isa n o 37>з w a r t y 101 ( t y tu ł) : k ę d y d o k t o r 37.7 D a w s z y je 10 2,ц b e z z u z lu 3 9 , 3 2 b ę d ą c C ia ła i k r w ie 105,5 d z ic y 4 °,i8 C h o ć w p ie r z e 105,10 d w ie k a r c z m y 42.19 k ła d ę 110,10 c u d z o łó s tw e m . A k t o ż c i 44.1 co mam 117,10 zaraz na p o czą tk u 45.1 p a n n a h o ż a 123,15 b ie rz e w e g r z b ie t 47.2 p o ł o ż e ł 123,14 u szu k u
50,1 w ierę nie d o ładu 124,10 Już mam b y ć 50,e i lw ią 126,35 w jed zie na nim
51.8 n iź li d o ło ż n ic e 130,2 c ię ż s z y ż a l c ie rp is z 52,10 D o t ą d w Ł u ż n e j sa m e je m 133,0 d r u g i k t ó r y s z k o d z i 52.19 A le t o p o i3 7 ,e n ie c h c h o d z i 53,46 f o r tu n a z a w s z e s to i 138,4 d re w n a s z u k a ć 53,вз c h r o m n y i u ło m n y 146,4 r e g ie s tr
1
53>a
w a ż ą m ilio n yi6o,j
n a d b y d ło 170,33 p o r o ś c ie i 17 1.2 b y li S z a r z y 182.3 w z n id z ie 190,10 z a p a m ię ty w a 192.4 D o ś ć ś w ie ż o je ść 203,15 m u o p o r e m 204.12 s z k a r a d z ie 2 1 6.4 o b m o w n y d o lu d z ia c h 2 1 8.8 t y n f y 223.24 t y l k o w ie ż ą m u ły 224.9 r o c h m a n ią c 2 3 1 .10 łe p ta ł 232.17 w c z a s o w n i 233.17 a ż d o m a r n e j śm ie rci 2 33 .2 5 c z a s u n ie t r a w i 2 3 4 .1 r ą b ią 237,1e z m r u ż o n e 241.12 d o sie d m i 2 41,1e u z ło c ić 243.11 c o je ść i c o 243,2« k o n ie c b r a k u 2 47.1 r o d z ą c 258,9 w ja d ą g o d y 261,2s w ie c z n e j śm ie rc i 262.2 c ia ła o d z ie w a 262,37 n a t c h n ą w s z y d u c h a 262,45 o b r z e z c e 262,83 o g n ia z n ią , in a c z e j n ie o d b ie r z e 271.3 C z e c h w o d y 271,14 ro z u m ie m 273.3» m a ją c y g o , ^wściecze 273,5* w ie p r z e m , o słe m , w o łe m . 275.5 a te n zaś 276.3« ( t y tu ł) D o t o w a r z y s z a 277.8 p o p r a w ić p r z e z w is k a j 2 7 8 ,3 7 lu b o r z n ię t y c h 280,1 że się z a r a z d r z y m ie 282.4 k a r z ą c ją, 18 6.21 n ie m e m i b y m n ie tr z e b a 288.10 t w e ż a r t y 293.4 k w itn ą c e d r z e w o 296.8 u ta ić 296,1s p r z e p a d ł z t y m 2 9 6 ,2 s r z e c z y w m ó w ić 299.15 pow iedaj 299.21 p r z e z b y ć 310.4 O c z y z o c z e m a 3 i 2 ,e S a lo m o n o w k o ś c io ł 3 18 ,12 s m a r o w id ło k ip i 325.4 ś w ia tło 327,0 m in ą — S p isze 327.8 p o r o ż y s t y c h 327.10 jedziie z b ic z e m 3 2 7 .1 1 t e j « 352.15 te n k o r z e ń i p r ę d k o 354,10 K a n tin u r e m 354.28 p o d n ie b e m le g ł З54.гз« k o s ę ś m ie rc i, g r z e c h o m ż ą d ła z ło m a ł 3 5 4 . 2 4 1 d o s y ć m a ta 354,351 z a ń łe z n ie 355,3« M it r y d a t e s o w a 359.4 św in i, w o ł k r o w ie , k o ń 372,25 a lb o z n ie m w z ie m ię 372,49 c o ż s w y m i 3 7 2 ,7 0 lw ó w , o r ł o w , k r u k ó w 375.12 d a r m o p o k ą ta c h 3 7 5 , 1 4 o w i a ten 375.18 z a p r z a ł, ja k o377.1* księżą
380,» w p ierw szym w iek u
394.1 lepszym 396.1« św iatła 398.1 co o to i 4 10 ,« p rz y c z y n ia ć 4 4 .» 0ПУ> 419,j od p ow ied zią 433.1» p ob ud kę
434,97 dziecięciem dla p łaczu 435.se R ę k«<5 — gębęć 438,1» że b y się glotem
4 40,,! U jź re m y ty c h usarzow 4 4 5 , 3 3 księżej lat 4 j2 ,j w o jn ie zasługi 468.3
Ze
lepsze i bardziej 474.4 p iąd u d ziesiąt 499.10 p oim ać joo.jo częściej 500,„u gd zieby 500,1« od bicza 500,220 ry c h ło w k ru c h d e JOO.jjo Jako je w zią ł 500,381 p om yśli, że na nim500,373 O dpuśćcie 503,, w tw y m ję z y k u 503.3 n ic do rz e c z y 504.3 w r o g cię w żenie 505,2» c z y ją b y to w iną 5 1 1 , 5 7 z n im w zw adę 511,82 S k ry te stry c h y 5 1 1 , 1 0 3 usłuchać
N ie o d zy sk a w szy m ego egzem p larza d r u giego to m u O g ro d u fraszek nie m ogę n iestety pod ać p o p raw ek tek stu , jakie tam w n im na pod staw ie autopsji rękop isu B ibl. N a ro d o w e j p oczyn iłem . N ie p rzy p o m in am te ż sobie d z i siaj, c z y ich tam b y ło w ięcej c z y m niej n iż w tom ie p ierw szym . W k a żd y m razie i drugi tom nie b y ł od n ich w o ln y .
