Polsko-ukraińskie związki literackie w XIX wieku w świetle badań radzieckich (1918-1966)

Mieczysław Inglot

Polsko-ukraińskie związki literackie

w XIX wieku w świetle badań

radzieckich (1918-1966)

Pamiętnik Literacki : czasopismo kwartalne poświęcone historii i krytyce

literatury polskiej 58/3, 252-266

252

N a jczęściej recen zo w a n y m i au toram i są: K. B ran d ys, J. B ro szk iew icz . T. B reza, M. D ą b r o w sk a 57, J. Iw a szk iew icz, W. M achejek, G. M orcinek, L. P astern ak , J. P u tra m en t, A. R u d n ick i, S. W ygodzki, W. Ż u k row sk i.

P o dokonaniu p rzegląd u p o lo n isty k i ra d zieck iej n a su w a się n ieu ch ro n n ie r e fle k sja , której ad resatem są n a si k ra jo w i p olon iści. D o śled zen ia dorobku p o lo ­ n is ty k i rad zieck iej zob ow iązan i je ste śm y n ie ty lk o d latego, że m u si nas in te r e so w a ć sp ra w a p o p u la ry za cji p o lsk iej litera tu r y w Z w ią zk u R ad zieck im , że n ie je st nam ob ojętn e, jak ta p op u laryzacja się od b yw a i na ja k ich zasad ach w yb oru . R ó w n ież dlatego, że rad ziecka p o lo n isty k a p od ejm u je często n ieco od m ien n ą p ro b lem a ty k ę, p ogran iczn ą (p o lsk o -ro sy jsk ą , p o lsk o -u k ra iń sk ą , p o lsk o -b ia ło ru sk ą ), k tóra n ie k ie d y p ro w a d zi do isto tn y ch w n io sk ó w sk ła d a ją cy ch się na ogóln ą in terp reta cję d zieła, że n ierzad k o p rzyk ład a do badanego u tw oru od m ien n y u k ład o d n iesien ia , co d a je często in te r e su ją c e rezu ltaty. I w resz c ie — trzeb a p o d k reślić — p rzy n o si n o w e m a te r ia ły źród łow e.

I tu n astęp n a r e fle k sja , sk iero w a n a już k u n a szy m ra d zieck im p rzyjaciołom . N ie k ręp u ją c w n iczym ich o czy w istej sw o b o d y w w y b o rze p ro b lem a ty k i b a d a w ­ czej, c h cia ło b y się zw rócić z a p e le m o szersze r o z w in ię c ie p o szu k iw a ń m a te r ia ło ­ w y c h , o p e łn ie jsz e się g a n ie po a rch iw a ln e d o k u m en ty lite r a c k ie , ręk o p isy , zapo­ m n ia n e a rty k u ły i u tw ory. W zasobnych a rch iw a ch i b ib lio tek a ch ra d zieck ich n ie je d e n skarb czeka na od k rycie lu b p rzy n a jm n iej p rzyp om n ien ie. A w śród p o szu k iw a czy p o lo n iści rad zieccy, z natu ry rzeczy, zajm u ją m ie jsc e u p rzy w i­ le jo w a n e .

M a ria n S tę p ie ń

P O L S K O -U K R A IŃ S K IE Z W IĄ ZK I L ITER A C K IE W X IX W IE K U w Ś w i e t l e b a d a ń r a d z i e c k i c h (i9 i8 — 1966)

B lisk ie są sied ztw o P o lsk i i U k rain y, sło w ia ń sk ie p o ch o d zen ie lu d ó w zamiesz*- k u ją cy ch oba k raje, w sp ó ln a h istoria, sięg a ją ca se te k lat, w sp ó łistn ie n ie u k ra iń ­ s k ie g o i p o lsk ieg o elem en tu etn iczn ego na tery to riu m R zeczy p o sp o litej sz la c h e c ­ k iej — sp ra w iły , że i zw ią zk i k u ltu ra ln e obu n arodów , w szczeg ó ln o ści zaś lite r a c k ie , się g a ją c e X V II stu lecia , w m iarę u p ły w u la t z a c ie śn ia ły się i roz­ w ija ły . P op u larn ość p o lsk ieg o in term ed iu m na te r e n ie X V II -w ie c z n e j U k rain y i u k ra iń sk iej p ieśn i liry czn ej na ziem iach p o lsk ich w tym o k resie, k on tak ty p isa rzy k ręgu K o leg iu m M o h ylań sk iego w K ijo w ie z litera tu rą p o lsk ieg o baroku w w . X V II i X V III, w ie lk ie z a in tereso w a n ie p o lsk ich r o m a n ty k ó w tem a ty k ą u k raiń sk ą, sym p atia, z jak ą dw aj n a jw ię k s i p isa rze U k ra in y , T aras S zew czen k o i Iw a n Franko, darzyli P o la k ó w oraz p olsk ą litera tu r ę, w sp ó łp ra ca p o lsk ich p isa ­ rzy p ro leta ria ck ich la t m ięd zy w o jen n y ch z ru ch em k u ltu ra ln y m ra d zieck iej U k ra­ in y (m . in. d ziałaln ość W. W andurskiego) — oto n iek tó re ty lk o fa k ty z bogatej h is to r ii ow ych zw iązk ów .

S to su n k o w o w c z e śn ie sta ły się też one p rzed m iotem za in tereso w a ń p o lsk ich , ro sy jsk ic h i u k ra iń sk ich u czonych. B ad an ia S. P ta szy ck ieg o , A . B rü ck n era, J. T

re-57 Entuzjastką i popularyzatorką twórczości Dąbrowskiej wśród radzieckich czytelników jest J. S ta n iu k o w ic z . Opracowała ona dłuższą rozprawę o pisarce (w zbiorze: Современная

польская литература), obszernym wstępem poprzedziła rosyjski przekład Nocy i dni (Moskwa

1964), a na jubileuszową sesję przygotowała informację o recepcji dzieł tej autorki w ZSRR (zob. zbiór: Pięćdziesiąt lat twórczości Marii Dąbrowskiej. Warszawa 1963).

R E C E N Z JE

263

N a w zro st u k ra iń sk ich za in tereso w a ń b ad aw czych w p ły n ę ło w ie le p rzyczyn , w śród n ich zaś p o w sta n ie na te r e n ie U SR R trzech ośrod k ów p o lo n isty czn y ch , d zia ła ją cy ch w ram ach k ijo w sk ie g o In sty tu tu U k raiń sk iej L itera tu ry A k a d e m ii N au k oraz w ob ręb ie k ated r filo lo g ii sło w ia ń sk iej przy u n iw e r sy te ta c h k ijo w s k im oraz lw o w sk im . P rio ry tet u k ra iń sk ich badań nad zw ią zk a m i litera ck im i m ięd zy n arod am i sło w ia ń sk im i (a p o lsk o -u k r a iń sk im i w szczególn ości) ok azał się na ty le w id o czn y , że o g ó ln o ra d zieck ie zeb ra n ie p o św ięco n e ak tu a ln y m p rob lem om sło ­ w ia n o z n a w stw a p o w ierzy ło k ijo w sk ie m u In sty tu to w i L itera tu ry k iero w n iczą rolę w k oord yn acji p rzed sięw zięć n a u k o w y ch w tej d zied zin ie, przed ta k p ow ażn ą p rzecież p la có w k ą , jaką je s t m o sk ie w sk i In sty tu t S ło w ia n o zn a w stw a 1.

T ym czasem p o lsk ie śro d o w isk o n au k ow e, p o ten cja ln ie za in tereso w a n e w za­ k r e sie i rodzaju o w ych badań — jest o n ich in fo rm o w a n e w sposób n ie w y s ta r ­ czający. T ylko n ie lic z n i uczen i i n iek tó re czasop ism a starają się śled zić ż y w y nu rt p o szu k iw a ń p o lsk o -u k ra iń sk ich z w ią zk ó w litera ck ich . W ym ien ić w śró d n ich n a le ż y p rzed e w sz y stk im M. Jakóbca, autora w ie lu prac p o św ięco n y ch lite r a tu r z e u k ra iń sk iej i u k ra iń sk o -p o lsk im p o w iązan iom litera ck im , sk ru p u la tn eg o recen ­ zen ta co w a żn iejszy ch ra d ziec k ich p ozycji d otyczących tego za g a d n ien ia , g łó w n ie na ła m a ch „ S la v ii O rien ta lis”. To o sta tn ie czasop ism o, obok „P am iętn ik a S ło w ia ń ­ sk ie g o ” i u k ra iń sk ieg o m iesięc zn ik a „Наща культура”, sta n o w i cen n e źródło n a szy ch w ia d o m o ści o tej d zied zin ie badań.

W ta k iej sy tu a c ji p o d jęcie próby sk reślen ia przeglądu rad zieckich „p olon o- -u k r a in ik ó w ” w y d a je się p rzed sięw zięciem potrzebnym , choć n ieła tw y m . B ad an ia nad zw ią zk a m i lite r a c k im i w o g ó le, a p o lsk o -u k ra iń sk im i w szczeg ó ln o ści, pro­ w a d zo n e g łó w n ie w trzech w sp o m n ia n y ch ośrodkach, ro zw ijają się r ó w n ież poza n im i. W w ie lu in n ych m ia sta ch U k rain y (C harków , C zern iow ce, O d essa, Ż y to ­ m ierz) p racu ją i p u b lik u ją b a d a cze in teresu ją cy s ię om aw ian ą p ro b lem a ty k ą . W m n ie jsz y m za k resie w łą c z a ją się do w sp o m n ia n y ch badań u czen i z in n y ch d zied zin (sk u p ien i m. in. w k ijo w sk im In sty tu cie S ztu k i, F olk loru i E tn o g ra fii) czy z in n y ch ra d ziec k ich ośrod k ów n au k ow ych w L en in grad zie, M ińsku, M o sk w ie i W iln ie.

W yn ik i o w y ch p o szu k iw a ń p u b lik u je się w różn ych w y d a w n ictw a ch . Obok n ie ­ lic z n y c h k sią żek p ojaw iają się a rty k u ły i rozp raw y o g ła sza n e w czasop ism ach nau­ k o w y c h : „Краткие сообщения Института Славяноведения АН СССР”, „Ученные записки” te g o ż in sty tu tu , „Радянське лпературознавство”, „Вопросы литературы”, w cza so p ism a ch sp o łe c z n o -lite r a c k ic h : „Вггчизна”, „Всесв1т”, „ Д н т р о ”, „Жовтень”, „Славяне”, „Украша”, „Советская Украина”, w d zien n ik a ch „Радянська Украша” i „ C zerw on y S z ta n d a r ” oraz w cią g ły ch lu b jed n o ra zo w y ch w y d a w n ic tw a c h zb iorow ych . W śród tych p ie r w ­ s z y c h n a leży w sp o m n ie ć o roczn ik u „Славянский архив” czy rok roczn ie w y d a w a n y c h p ra ca ch zb io ro w y ch bad aczy S z e w c z e n k i i F ranki, a także o o p u b lik o w a n y ch z okazji m ięd zy n a ro d o w y ch zjazd ów sla w isty c z n y c h 'e d y c ja c h М1жсло£ янсьт лшературт взае­

мини, Питания слов'янознавства, Славянские литературы. W d ru giej g ru p ie p r a c w a rto

1 Zob. Актуальные проблемы славяноведения. Материалы первого координационного со­

вещания по актуальным проблемам славяноведения. Резолюция. „Краткие сообщения Инсти­

254

w y m ie n ić zb iory Ф'ьюлог'тнии зб^рник, О. О. Потебня i деяк1 питания cynacitoi c/iaeic-

muKu czy Слов’япсъке лтературне еднання. W iele prac u k azu je się ponadto w z e sz y ­

tach n au k o w y ch u n iw e r sy te tó w oraz w y ż sz y c h szk ó ł p ed a g o g iczn y ch .

D otych czas jed n ak że brak w y czerp u ją cy ch p rzew o d n ik ó w b ib lio g ra ficzn y ch , k tó re u ła tw iły b y o rien ta cję w tych p u b lik acjach . Istn ie ją c e b ib lio g ra fie ob ejm u ją bądź w y łą c z n ie p race p isa n e w język u ro sy jsk im ( 3 ) 2, bądź też w y łą c z n ie w język u u k ra iń sk im (6), i to w ok reślon ych ram ach ch ron ologiczn ych . N a jw ięcej sto su n ­ k ow o in fo rm a cji zaw iera w yd an a w M osk w ie p o w ie la n a b ib lio g ra fia , rejestru ją ca g łó w n ie p ozycje z zakresu recep cji litera tu r y u k ra iń sk iej na te r e n ie s ło w ia ń ­ sk im (2). „P olsk a B ib lio g ra fia L itera c k a ” r e je s tr u je w p r a w d z ie co w a żn iejsze p ozycje, a le ty lk o za p ew n e lata (5). R ad zieck ie p rzeg lą d y p o św ięco n e p o lo n isty ce w Z SR R u d zielają in teresu ją cej nas d zied zin ie sto su n k o w o n ie w ie le m iejsca (34,

35, 36, 46).

Jak już zw rócono u w agę, o p o lsk o -u k ra iń sk ich zw ią zk a ch lite r a c k ic h m ożna m ó w ić zarów no w od n iesien iu do w . X V II jak p ó źn iejszy ch , a ta k że do czasów n a j­ n o w szy ch . R a d zieck ie b adania na tym polu w y o d ręb n iły (4, 17) jed n ak w ie k X IX — jako ok res szczeg ó ln ie ży w ej w y m ia n y litera ck iej m ięd zy narodam i u k raiń sk im i p o lsk im . R o m an tyzm ow i i p o zy ty w izm o w i p o św ięco n o też, jak d otych czas, n a j­ w ię c e j prac, sp orad yczn ie jed y n ie om a w ia ją c o k resy w c z e śn ie jsz e i stosu n k ow o m ało u w a g i u d zielając w ie k o w i X X . B ad an iam i ra d ziec k im i nad p o lo n o -u k ra in i- k a m i w . X IX w y p a d n ie ted y zająć się w n in iejszy m p rzegląd zie.

D o łą czo n y tu aneks b ib liograficzn y o b ejm u je zasad n iczo isto tn ie jsz e p ozycje o g ło szo n e w latach 1918— 1966. Z braku m iejsca trzeba b yło zrezygn ow ać z n oto­ w a n ia recen zyj oraz p om inąć prace, które m a rg in eso w o trak tu ją in teresu ją cą n a s p ro b lem a ty k ę (np. m o n o g ra fie o S zew czen ce czy F rance). Z esta w ien ia b ib lio ­ g ra ficzn eg o dokonano w oparciu o zasadę p ro b lem o w o -ch ro n o lo g iczn ą , sto su ją c n u m era cję cią g łą (z p rio ry tetem u k ład u a lfa b ety czn eg o ). P o d zia ł n a p race ogóln e i sz c z e g ó ło w e p rzeprow adzono w e d le ich zw iązk u z tem a tem . W d zia le „ P o zy ty ­ w iz m ” znalazło się też parę prac, k tóre w ych od zą poza tę epok ę, a le m ieszczą się je s z c z e w ram ach X IX w iek u .

W yp ad n ie ob ecn ie p rzystąp ić do szk ico w eg o o m ó w ien ia 183 p ozycji ogłoszon ych przez k ilk u d z ie się c iu badaczy w la ta ch 1918— 1S66. N a jw ię c e j p u b lik a cji, bo 63, d o ty czy rom antyzm u, z tego aż 53 trzech w ie lk ic h p isarzy (M ick iew icza — 16, S ło w a c k ie g o — 12, S z ew czen k i — 25). Z w iązk i lite r a c k ie w ok resie p ozytyw izm u z o sta ły p rzed sta w io n e w 55 pracach, a spośród nich aż 47 za jm u je się d ziałaln ością Iw a n a F ra n k i. P o ró w n a w czy m b ad an iom nad fo lk lo r e m p o św ięco n o 6, nad zw ią z­ k a m i p o lity c z n o -lite r a c k im i — 10 prac. W arto dodać, że o p o lsk o -u k ra iń sk ich sto su n k a c h lite r a c k ic h tra k tu je ró w n ież k ilk a d z ie sią t p u b lik a c ji tem a ty czn ie ogól­ n ie jsz y c h (zob. 15— 46).

W ięk szość prac p o w sta ła w ośrodkach k ijo w sk ic h i lw o w sk ic h . Jak w y n ik a z ze­ s ta w ie n ia , na te r e n ie ZSRR , g łó w n ie zaś na U k ra in ie, w y ło n iła się grupa bada­ c zy sto su n k ó w lite r a c k ic h p o lsk o -u k ra iń sk ich w X I X w ie k u . Z e sta rszy ch uczonych n a le ż y w y m ie n ić A. B ieleck ieg o , W. H natiuka, E. R y ch lik a , M. R y lśk ieg o i M. W o­ źn iak a. W śród badaczy śred n iego p ok olen ia n a jczęściej sp otk ać m ożna n azw isk a J. B u ła c h o w sk ie j, J. P . K y rylu k a, S. L e w iń sk ie j, T. P a czo w śk ieg o , H. D . W erw esa. W śród m ło d szy ch k ilk a k r o tn ie w y stę p u ją W. A . D ia k ó w , I. G lin śk y j, I. H ryka, M. H n a tiu k , R. K y rcz iw i W. W iedina. W p ierw szej gru p ie sp o ty k a m y uczonych

R E C E N Z JE

255

P ro b lem a ty k a p o lsk o -u k r a iń sk ic h zw ią zk ó w litera ck ich sta n o w i fra g m en t za­ krojonych na szerok ą sk a lę ra d zieck ich badań nad w za jem n y m o d d zia ły w a n iem literatur p oszczeg ó ln y ch n arod ów . In sp ira cje m etod ologiczn e prac w in teresu ją cej nas d zied zin ie w y n ik a ją z ogóln ych założeń k o m p a ra ty sty k i ra d zieck iej, śc iśle j, k om p a ra ty sty k i sło w ia ń sk ie j. Z ałożeń , k tórym obok n a u k o w y ch p rzy św ieca ją w y ­ raźnie c ele id eologiczn e.

B adania p o r ó w n a w cze to w a żn y elem en t m etody m a rk sisto w sk ieg o lite r a tu r o ­ zn aw stw a ra d ziec k ieg o , k tórego zasad n iczym celem jest p ozn an ie lite r a tu r y jako form y św ia d o m o ści sp ołeczn ej w jej estety czn ej sp e c y fic e (29). E lem en t bardzo istotn y z p o zn a w czeg o p u n k tu w id zen ia . W ed łu g zasad filo z o fii m a r k sisto w sk ie j — poprzez p o r ó w n y w a n ie m ożna so b ie n a jw ła śc iw ie j p rzysw oić ja k o ścio w ą i ilo śc io w ą od m ienność p rzed m io tó w , a ty m sam ym ok reślić ich charak ter (29). K o m p a ra ty - styka rad zieck a od n osi się k r y ty c z n ie do trad ycji „starych ” szkół, w y su w a ją c po­ stu lat ocen y u tw o ró w litera ck ich w ram ach h isto ry czn ie ok reślon ych w a ru n k ó w . S topień p o d o b ień stw a litera tu r zależn y je s t od stop n ia p od ob ień stw a h is to ry czn eg o rozw oju n arodów . W arto w tym m iejscu u w y d a tn ić p ew n ą rozbieżność w o k r e śla ­ niu ch arak teru badań p o ró w n a w czy ch , jaką m ożna zaob serw ow ać w śród uczon ych rad zieckich . W ołk ow — rozb u d ow u jąc a sp ek ty teo rio p o zn a w cze k o m p a ra ty sty k i i w ią żą c je w p ro st z p o g lą d a m i filo zo ficzn y m i E ngelsa, zd aje się p rzy zn a w a ć k o m p a ra ty sty ce ran gę m etod y. N a to m ia st Ż yrm unskij ok reśla k o m p a ra ty sty k ę m ianem m eto d y k i, tr a k tu ją c bad an ia p orów n aw cze jako jed en ze sp o so b ó w p o­ stęp o w a n ia w ram ach m eto d y (167). To o sta tn ie sta n o w isk o w y d a je się b ardziej słu szn e, gd yż p rzy ta cza n e p rzez W ołk ow a argu m en ty (cy ta ty z E n gelsa) sp r o w a ­ dzają się do ogó ln o p o zn a w czy ch , a tym sam ym ob o w ią zu ją cy ch n ie ty lk o w b a ­ d aniach m a rk sisto w sk ich 3.

R ad zieccy k o m p a ra ty ści (jak to w y n ik a już z p o w y ższy ch u w ag) uzn ają p rio­ ry tet badań g en ety czn y ch nad stru k tu ra ln y m i za zasadę n iezm iern ie isto tn ą na g ru n cie d y scy p lin p o ró w n a w czy ch :

„P rzedm iotem bad ań lite r a c k ic h zw ią zk ó w i w za jem n y ch o d d zia ły w a ń w lite ­ ra tu ro zn a w stw ie m a rk sisto w sk im jest h isto ry czn ie p o w sta ją ca i r o z w ija ją c a się łączn ość m ięd zy ró żn y m i n a ro d o w y m i litera tu ra m i, rozp atryw an a w n iero ze rw a ln ej jed n ości ich treści id eo w ej i a rty sty czn ej; a tak że, n ieza leżn e od m o ż liw y c h k o n ­ ta k tó w , p o w sta n ie i rozw ńj w podobnych w aru n k ach h isto ry czn y ch zb liżo n y ch z ja w isk litera ck ich . [...] N ie tra cą c z oczu w ła sn y ch , sp ecy ficzn y ch zadań, lite r a ­ tu ro zn a w stw o w sp osób b ezp ośred n i i ś c isły łą czy się tu z h isto rią , filo z o fią , lin g w isty k ą oraz z n au k ą o sz tu c e ” 4.

W o sta tn ich la ta ch w y s tę p u je zja w isk o red u k cji h istoryczn ej sfery u w a ru n k o ­ w a ń przy p o d k reśla n iu w a żn ej r o li czy n n ik ó w ogólno ję z y k o w y c h i a rty sty czn y ch . W ram ach ta k ich za ło żeń o cen ia n e są rozm aite fo rm y w y m ia n y dóbr k u itu

-3 N a temat komparatystyki radzieckiej zob. M. J a n io n , Badania komparatystyczne a proble­

my genezy literackiej. „Prace Polonistyczne” XX (1966), s. 148.

4 И. Г. Н е у п о к о е в а , Некоторые вопросы изучения взаимосвязей и взаимодействия на­

циональных литератур. W: Взаимосвязи и взаимодействие национальных литератур. Москва

256

ra ln y ch m ięd zy n arod am i u k raiń sk im a polsk im . O góln ie rzecz biorąc, p ra k ty czn e badania z w ią zk ó w litera tu r y u k raiń sk iej z litera tu r a m i zach od n iej i p o łu d n io w ej S ło w ia ń szczy zn y id ą w trzech k ieru n k ach . P o p ierw sze, zbiera się i b ad a fa k ty św ia d c z ą c e o p rzy sw o jen iu p rzez litera tu r ę u k raiń sk ą o sią g n ięć in n y ch sło w ia ń sk ic h litera tu r . P o drugie: zbiera się k ry ty czn e w y p o w ie d z i na tem a t lite r a tu r y u k ra iń ­ sk iej, w ia d o m o ści o p rzek ład ach u tw o ró w p isa rzy u k ra iń sk ich na in n e sło w ia ń sk ie języ k i, ch a ra k tery sty czn e fa k ty w sp ó łd zia ła n ia lite r a tu r y i fo lk lo ru u k ra iń sk ieg o w ro zw o ju litera tu r in n y ch n arod ów sło w ia ń sk ich , a w reszcie, po tr z e c ie — fa k ty św ia d c z ą c e o bezpośrednim u c zestn ictw ie U k ra iń có w w ży ciu lite r a c k im in n ych S ło w ia n (21).

W ja k im za k resie litera tu ra p olsk a, g łó w n ie zaś u tw o ry ro m a n ty czn e o p o ­ s tęp o w ej id eo lo g iczn ie w y m o w ie sta n o w iły ż y w ą tra d y cję tw ó rczą dla w y b itn y c h pisarzy u k raiń sk ich , zw łaszcza dla T arasa S z ew czen k i oraz Iw a n a F ran k i? P róby o d p o w ied zi na to p y ta n ie p od ejm u je w ie lu uczon ych , w śród n ich H. W erw es, autor ta k ich k sią żek , jak S z e w c z e n k o i P o lsk a oraz I w a n F ran ko i p r o b le m y u k r a iń s k o -

-p o ls k ic h s p o le c z n o -lite r a c k ić h z w ią z k ó w 70— 9 0 -ych la t X I X w . O d n o to w u je on

z u w agą p o k r e w ie ń stw a w stru k tu rze w ie lu u tw o ró w p o lsk ich i u k raiń sk ich ; a le w św iad om ej .o p o zy cji w ob ec u sta leń p o lsk ich bad aczy w p ły w ó w (głów n ie zaś J. T retiaka) w y k a zu je ten d en cję do w y ja śn ia n ia w ię k sz o śc i o w y ch an a lo g ii n ie t y le fa k tem n a śla d o w n ictw a , ile k orzystan iem z e w sp ó ln y c h źród eł w zak resie h isto rii czy folk loru , bądź też p o d o b ień stw em re a k c ji arty sty czn ej na zbliżone w a ru n k i h isto ry czn e. T ak np. p o lem izu ją c z d a w n ie jsz y m i b ad an iam i p o ró w n a w ­

czy m i nad R y b k ą M ick iew icza i R u sa łk ą S zew czen k i, W erw es zau w aża, że obaj p oeci k o rzy sta li z podobnego m a teria łu tw órczego w p o sta ci lu d o w y ch przekazów . B ard ziej niż zb ieżn ość m o ty w ó w godna p o d k reślen ia je st w sp ó ln o ta pogląd ów , w sp ó ln y , rea listy c z n y p o d tek st u k a zy w a n y ch w y d a rzeń , n ieza leżn y od b a lla d o w o - -ro m a n ty czn eg o zab arw ien ia o b yd w óch u tw o ró w (95). In n e z k o lei p od ob ień stw o, to m ia n o w icie, ja k ie zachodzi m ięd zy p o sta cia m i K o za k ó w u k azan ych w dram acie S ło w a c k ie g o Jan K a z im ie r z i w dram acie S zew czen k i N ik ita H a jd a j — jest w y ­ raźnym św ia d e c tw e m n ie ty le „ w p ły w ó w ” (nie m o g ły one p rzecież w ch od zić w grę), ile p o k rew n y ch dróg rozw oju p iśm ien n ictw a d em ok ratyczn ego obu naro­ dów . R uch w y z w o leń czy la t 40-ych sk ła n ia ł zarów n o S ło w a c k ie g o jak S zew czen k ę do p o szu k iw a ń p ozy ty w n eg o bohatera w śród b lisk ieg o so b ie lu d u (95).

B a d a n ia problem u: S zew czen k o i P olacy, zm ierzają w kieru n k u : a) u stalen ia m o ż liw ie pełn ej lis ty p o lsk ich p rzy ja ció ł S zew czen k i, b) u sta len ia p o lsk ich lektur u k raiń sk iego p o ety i o k reślen ia ch arak teru zw ią zk ó w z p olsk ą trad ycją literack ą, c) bad an ia recep cji d zieł S zew czen k i w śród P o la k ó w , w p o sta ci w zo ro w a n ia się na je g o utw orach , p rzek ła d ó w jego p oezji, ocen jego tw ó rczo ści. N a te m a t proble­ m ó w w sp o m n ia n y ch w p u n k cie drugim częścio w o ju ż m ó w iliśm y , przyp om in ając prace W erw esa. W arto dodać, że badaczom ra d ziec k im u d ało się d otych czas u stalić około 40 n a zw isk P o la k ó w , z k tó ry m i sty k a ł się u k ra iń sk i p oeta. O statn io u jaw ­ n ion e fa k ty p o tw ierd ziły jego znajom ość tw ó rczo ści G oszczyń sk iego, M ick iew icza oraz B oh d an a Z a lesk iego. O m ów iono parę n o w y ch p r zy k ła d ó w w p ły w u S zew czen k i na p isa rzy p olsk ich (98). P rzed staw ion o k ilk a s y lw e te k p o lsk ich tłu m a czy S zew ­ czen k i, w śród n ich ta k że ży cio r y sy osób m ało zn an ych n au ce p o lsk iej (99). Do n a jb liższy ch (obok Z ygm u n ta S iera k o w sk ieg o i B ro n isła w a Z a lesk ieg o ) spośród p o lsk ich p rzy ja ció ł S zew czen k i zaliczono E dw arda Ż elig o w sk ieg o . Z d otych czaso­ w y c h u sta leń w y n ik a , iż d a lsze b adania d ziejó w p rzy ja źn i m ięd zy Szew czen k ą a Ż elig o w sk im m ogą p rzyn ieść jeszcze n iejed n ą in form ację. W p o siad an iu tego o sta tn ieg o m ia ły się b o w iem zn ajd ow ać (obok listó w ) ręk o p isy w ie r sz y S zew czen k i.

R E C E N Z JE

₂₅₇

W pracach nad zagad n ien iem : Iw an Franko a litera tu ra polska, ró w n ież p od k reśla się ty p o lo g iczn y zasadniczo charakter zw ią zk ó w u k raiń sk iego pisarza z k u ltu rą p olsk ą. W podobnych w aru n k ach pisarz ten p od ejm u je podobne te m a ty , m. in. tak w a ż n y dla p o lsk ich p o z y ty w istó w — p o w sta n ia 1863 roku. O p ierając się na p r z y k ła d z ie F ranki, b adacze u k raiń scy w y sn u li szereg teo rety czn y ch w n io ­ sk ó w o p r a w id ło w o śc i rozw oju pisarzy poch od zących z jednego narodu, a d z ia ­ ła ją cy ch ta k że w ram ach k u ltu ry innego. T aki w ła śn ie cel p rzy św ieca np. a u t o ­ rom liczn y ch prac o sp raw ach p olsk ich w tw órczości F ran k i czy o jego u tw o ra ch p isa n y ch w języ k u p olsk im (zob. 133), a ta k że autorom , którzy zajm ują się p ro ­ b lem a ty k ą u k ra iń sk ą w tw órczości O rzeszkow ej, k orzystającej ze św ia tły c h rad lw o w sk ie g o p isarza (145). F ranko in teresu je u k raiń sk ich badaczy ró w n ież jako w sp ó łp ra co w n ik p olsk ich czasop ism okresu p o zy ty w izm u , „K uriera L w o w sk ie g o ”, „ P ra w d y ”, „P rzegląd u S p o łeczn eg o ”, oraz jako tw órca ciek a w y ch (tw ierd zą n ie ­ k tórzy, iż do dziś ak tu aln ych ) ca ło ścio w y ch ujęć p rob lem atyk i p o lsk ieg o p o zy ­ ty w izm u (131).

Spośród p o zo sta ły ch prac w ie le p osiad a ch arak ter fak to g ra ficzn y . W arto tu w sp o m n ieć o w sk a za n iu na n ie znane dotąd źródło tw órczości S ło w a c k ie g o 168), o c ie k a w e j h isto r ii w ą tk u B ohdana C h m ieln ick iego w dram acie p o lsk im (107), o n o w y ch p rop ozycjach d atow an ia debiutu K azim ierza B rod ziń sk iego jak o tłu m a ­ cza p ieśn i lu d o w y ch (173) czy o n ow ych in form acjach d otyczących p o lsk ich fo lk lo ­ r y stó w (172). O statn io R. K y rcziw za ją ł się u k raiń sk ą tem a ty k ą na łam ach p ra sy p o lsk iej w o k r e sie rom an tyzm u (108, 109).

R a d zieck ie bad an ia p o ró w n a w cze obracają się n iem al w y łą c z n ie w k ręgu tzw . zw ią zk ó w re w o lu c y jn y c h . J est to, n aszym zdaniem , w y n ik zbyt jed n o stro n n ej in terp reta cji założeń teo rety czn y ch , które w sk a z y w a ły w p ra w d zie na k o n ieczn o ść p ierw szo p la n o w eg o trak tow an ia o w y ch zw iązk ów , le c z n ie za lec a ły w y łą c z n o śc i w tej m ierze. W rezu lta cie p o d k reślając n iejed n o lity id eo lo g iczn ie ch arak ter p o ­ w ią za ń lite r a c k ic h i w sk a zu ją c na k la so w e ow ej n iejed n o lito ści u w a ru n k o w a n ie (szczeg ó ln ie p rzy o m aw ian iu tzw . szk oły u k raiń sk iej w p oezji p olsk iej), b a d a cze z b y w a li p isa rzy za ch o w a w czy ch n ie w ie le m ó w ią cy m i ogóln ik am i. D opiero o sta tn io za częto p o n o w n ie (od czasów W. H natiuka) zw racać u w agę na ży w ą d zia ła ln o ść M ich ała G ra b o w sk ieg o jako sy m p a ty k a i k ry ty k a fo lk lo ru oraz litera tu r y u k r a iń ­ sk ie j (172, 173) czy, z d rugiej stron y i w innym ok resie, na działaln ość M ich a ła D rah om an ow a (130).

W o cen ie d o jrza ło ści arty sty czn ej p o w szech n ie sto su je się k ryteriu m rea lizm u . R ozw ój lite r a tu r y X IX w . uczen i ra d zieccy ujm u ją jako sto p n io w e p rzech o d zen ie od ro m a n ty zm u do realizm u . T oteż n a jw y żej cen ią te u tw o ry , w k tó ry ch te n d e n c je r o m a n ty czn e zo sta ły (zdaniem badaczy) „p rzezw yciężon e” dzięk i n o w em u , r e a li­ sty czn em u w id zen iu św ia ta i w y n ik a ją cy m stąd n o w y m środkom a rty sty czn y m . J e st rzeczą zn am ien n ą, że p o lem ik ę z ten d en cją do ocen ian ia d zieł ro m a n ty czn y ch w e d łu g k ry teriu m rea lizm u p od jął M. R ylśk yj, n ie ty lk o w y b itn y k ry ty k lite r a c k i, a le ta k ż e w ie lk i p oeta i tłum acz:

„C zy n a le ż y jed n ak sta w ia ć w ob ec poety żądania, k tórych sam so b ie n ie sta w ia ł? P o eta tw o rzy p od łu g stw orzon ych przez sie b ie p ra w [...]. K od ek s zaś b u r z liw e g o ro m a n ty k a S ło w a ck ieg o n ie z a w iera ł b yn ajm n iej nakazu d o k ła d n eg o

258

o d tw a rza n ia au ten ty czn eg o ży cia — czy w sp ó łczesn eg o , czy to z d a lek iej p r z e ­ sz ło śc i” 5.

In n y k om p a ra ty sta rad ziecki, dostrzegając w y ją tk o w ą trw a ło ść ro m a n ty zm u w litera tu r ze p o lsk iej, w w yraźn ej op ozycji w o b ec p o w a żn ej części u sta le ń b a­ d a w czy ch p od n osi tę trw a ło ść do ran gi cech y w y ró żn ia ją cej (a n ie d e p recjo n u ją cej) n aszą litera tu r ę na tle litera tu r w sc h o d n io sło w ia ń sk ic h (29).

S zerok o rozb u d ow an e w ZSR R bad an ia p o ró w n a w cze słu żą jako p o d sta w a do fo rm u ło w a n ia ogóln ych p ra w rozw oju litera ck ieg o , w a ż n y c h n ie ty lk o d la k a żd ej z p oszczególn ych litera tu r n arod ow ych , le c z o b o w ią zu ją cy ch na szerszą sk a lę . N iep rzyp ad k ow o zatem zw rócon o u w a g ę na p rob lem o g ó ln o sło w ia ń sk ie j sp e c y fik i rom an tyzm u . A m b itn ą próbę ok reślen ia cech r o zw o jo w y ch rom an tyzm u w k ra ja ch sło w ia ń sk ic h p od jęła grupa ro sy jsk ich bad aczy sk u p io n y ch w m o sk ie w sk im I n s ty ­ tu cie S ło w ia n o z n a w stw a (25). T rak tu jąc rom an tyzm e u ro p ejsk i jak o eta p p rz y g o ­ to w u ją c y dalszy rozw ój realizm u , p od k reślając s w o is ty ch a ra k ter k ażd ej z n arod o­ w y ch litera tu r rom an tyczn ych , autorzy w y r ó ż n ili szereg w ła śc iw o ś c i ty p o w y c h dla „ sło w ia ń sk ie j” od m ian y teg o prądu. N a jo g ó ln iej rzecz b iorąc, źró d łem te g o zja w isk a są, ich zd an iem , zn am ien n e ty lk o dla sło w ia ń sk ic h n arod ów w a r u n k i sp o łeczn o -p o lity czn e, w jak ich r o zw ija ł się rom an tyzm . C ią g łe p o w o ły w a n ie się na od m ien n ość w a ru n k ó w h isto ry czn y ch i na z w ią za n e z o w y m i w a ru n k a m i id e o ­ lo g ic z n e cech y litera tu r y (przy n ied o cen ia n iu sp e c y fik i lite r a c k ie j) w y w o ła ło sp r z e ­ c iw H. M ark iew icza. Z a u w a ży ł on, że „w ra d ziec k iej sy n te z ie ro m a n ty zm u s ło ­ w ia ń sk ie g o , u w zg lęd n ia ją cej p rzed e w sz y stk im sfe r ę id e o w ą lite r a tu r y , d o sk o n a le p o m ieściłb y się ró w n ież rom an tyzm w ę g ie r sk i czy ru m u ń sk i” e. Sam o w y o d r ę b n ie ­ n ie ch arak teru „ sło w ia ń sk ie g o ” rom an tyzm u jest jed n a k za b ieg iem słu sz n y m (co zresztą u zn aje ró w n ież M ark iew icz) i b ardziej p r z ek o n y w a ją cy m n iż p o d k r e śla n ie c a łk o w ite j zgodności ty p o w y ch w y zn a czn ik ó w teg o p rądu ze stru k tu rą ro m a n ­ tyzm u za ch o d n io e u r o p e jsk ie g o 7.

N a le ż y tu p od k reślić bardzo isto tn ą rolę, jak ą o d g ry w a ją o w e b a d a n ia ra d z ie c ­ k ie w p o p u la ry za cji litera tu r y p o lsk iej i p o stęp o w ej tr a d y c ji lite r a c k ie j oraz p o li­ t y c z n e j . p rzyjaźn i obu n arodów . Z e ta k i ró w n ież c e l p a tro n u je o m a w ia n y m p rzed ­ s ię w z ię c io m n au k ow ym , św ia d czą n ie ty lk o o g ó ln e p o stu la ty . K ażda z k sią ż e k p o św ięco n y ch u k r a iń sk o -p o lsk im zw iązk om lite r a c k im a d reso w a n a je s t do m a so ­ w e g o czy teln ik a , p ra g n ie zapoznać go z n a jc e n n ie jsz y m i o sią g n ię c ia m i b ra tn iej lit e ­ ra tu ry . S tąd p rzew aga in fo rm a cji nad in terp reta cją , p rzy n ieu sta n n ej jed n a k o b ecn o ści p o sta w y id eow o w a rto ściu ją cej.

Z naczna część ty c h rad zieck ich p u b lik a cji u k a zu je się z o k a zji ju b ile u sz y bądź zja zd ó w sla w isty czn y ch . T en „ro czn ico w y ” ch arak ter sp ra w ia , że są one d od atk ow o p o p u la ry zo w a n e (często p rzez sa m y ch bad aczy) jako o k o liczn o ścio w e

5 M. R y lsk i, Juliusz Słowacki a poezja ukraińska. Warszawa 1959, s. 2. Materiały Sesji Nauko­ wej Roku Słowackiego. Maszynopis powielany.

6 H. M a r k ie w ic z , Główne problemy wiedzy o literaturze. Kraków 1965, s. 198.

7 Takie stanowisko reprezentuje R. W e lle k (The Concept o f Romanticism. W: Concepts o f

Criticism. Wyd. 3. New Haven and London 1965). Dążąc — w opozycji wobec dezintegracyjnych

koncepcji A. О. Lovejoya — do zbudowania jednolitej teorii romantyzmu, badacz ten zdaje się zbytnio wyolbrzymiać rolę i znaczenie tendencji unifikacyjnych w ramach tego prądu (s. 195):

„ One important argument for the coherence and unity o f the European romantic movement emerges from an investigation o f the minor literatures — the »predictability« o f their general charakter. I f we had never heard anything about the Czech romantic movement, it would be possible, within limits, to assert the presence and absence o f certain themes, views, and techniques”.

R E C E N Z J E

₂₅₉

8 Pragnę serdecznie podziękować prof, drowi Marianowi J a k ó b c o w i i drowi Ryszardowi P r z y b y lsk ie m u za cenne uwagi, a drowi Romanowi K y r c z iw o w i za uściślenia bibliograficzne.

ZłE S T A W I E N I E B I B L I O G R A F I C Z N E W z e s t a w ie n iu z a s t o s o w a n o n a s tę p u j ą c e s k r ó ty : 1Ф = 1ван Франко. Стат-ri i матер!али. Льв1в; КС — „Краткие сообщения Института славяноведения” ; PJI = „Радяське лыеатурознав- ство” ; ВП = „Вопросы литературы” ; ЗП = Зб1рник праць ... науково! шевченюво! конфе- ренцп. Khïb. — К. = Khïb; JI. = Ленинград; Ль. = Льв1в; М. = Москва; X . = X apK iB . 1. Ź r ó d ł a BIBLIOGRAFIE O g ó ln e 1. 3. I. С тар ож и ц ьк а, Б1блюграф1я 6 i- блюграф1чних M aT epianiß з украшсько! лггератури i лгтературознавства (1946— 1956). РЛ 1960, нр 5—6. 2. Взаимосвязи и взаимодействия нацио­ нальных литератур. Библиография. (1945—1960). Ч. 1— 3. М. 1962. 3. И. А. К а л о ев а , Советское славяноведе­ ние. Литература о зарубежных сла­ вянских странах на русском языке. [Т. 1:] 1918—1960. [Т. 2:] 1961— 1962. М. 1963. 4. В. Д. К о р о л ю к , Н. И. Т о л с т о й , И. А. Х р ен о в , И. М. Ш еп тун ов , С. А. Ш ер л а и м о в а , Советское славя­ новедение. Краткий обзор литературы. 1945— 1963 гг. М. 1963.

5. „Polska Bibliografia Literacka”. (Za lata 19 4 5-1949: 1956-1961). 6. Слов’янська фшолопя на УкраЫ (1958— 1962). К. 1963. S z c z e g ó ł o w e 7. Список диссертаций по славянской фи­ лологии, защищеных после постановле­ ния о введении ученых степеней канди­ дата и доктора наук в 1934— 1947 г. „Ученые записки Института славяно­ ведения” т. 1 (1949). 8. В. П. В е д ш а , Б1блюграфичний покаж- чик переклад1в поезш Адама Мщке- вича на украшську мову (1827— 1955). К. 1957. 9. О. М о р о з i М. М о р о з , Радянське франкознавство за двадцать poKiß (1939 — 1959). Матер1али до б1блюграфп. 1Ф, зб. 8 (1960). 10. О. М о р о з i М. М о р о з, Матер1али до бiблioгpaфii критично! лггератури про 1вана Франка (1875— 1938). 1Ф, зб. 9 (1962). 11. О. М о р о з i М. М о р о з , Toż. [Dodatki i uzupełnienia do poz. 9 i 10]. 1875— 1959, 1Ф, зб. 10 -(1963). 12. О. М о р о з i М. М о р о з, Радянське

260

38. М. J a k ó b i e c , Z nowszych badań nad historią międzysłowiańskich związków li­ terackich. „Slavia” 1960, nr 3.

39. A. P ó ł t o r z e c k i , Literatura polska wśród Ukraińców. „Życie Literackie”

R E C E N Z J E

261

buna Wolności” 1956, nr 19. 44. С. П. К и р и л ю к , Невйсладш завдання радянського шевченкознавства в га- луз1 вивчення проблеми „Шевченко и л1тератури слов’янських народ1в” . W: jw. 45. М. П. К о м и ш а н ч ен к о , Лггератури слов’янських Hapofliß в оцшщ Т. Г. Шев­ ченка. W zbiorze: Т. Г. Шевченко i сло- в’янськ1 народи. К. 1964. 46. В. Б. О б о л ев и ч , Изучение истории польской литературы в польском, рус­ ском и советском литературоведении. W zbiorze: Взаимосвязи славянских ли­ тератур. Л. 1966. о w a n i a 56. Б. С та х еев , Славянские связи Миц­ кевича. „Славяне” 1957, нр 8. 57. I. Я. А й зен ш т о к , Д о перебування Мщкевича на Украшт (Адам Мщкевич i П. Гулак-Артемовський). W zbiorze: Miжcлoв’янcькi лггературш взаемини. Т. 1. К. 1958. 58. 1. Я. А й зен ш т о к , 3 творчих взаемин А. Мщкевича та П. Гулака-Артемов- ського. РЛ 1966, нр 4. 59. Р. М. В ол к ов , Баллада Мщкевича „Trzech budrysów” в росШскому та украшському перекладах. РЛ 1958, нр 4. 60. М. R y lsk i, Adam Mickiewicz i litera­ tura ukraińska. W : Adam Mickiewicz. 1855 — 1955. Międzynarodowa Sesja N au­ kowa PAN. Wrocław 1958.

61. Б. Гавриш к1в, М. Рильський як пере- кладач Адама Мщкевича. „Жовтень” 1959, нр 12. 62. М. Г аск о, Е. Желновский про Шев­ ченка i Мщкевича. РЛ 1965, нр 10. S ło w a c k i 63. £ . Рихл1к, Украшсыа мотиви в по- e3iï Словацького. Шжни 1929. 64. В. В. М ар т ы н ов , Украшская тема в творчестве Ю. Словацького. „Праш Одеського державного ушверситета” т. 4 (1954). 65. Г. Д. В ер в ес, Украша в творчоеп Ю. Словацького. РЛ 1959, нр 5. 66. Г. Д. В ер в ес, Ю. Словацький i Украша. Лдтературно-критичний нарис. К. 1959.

262

ukraińska. Warszawa 1959. Materiały Sesji Naukowej Roku Słowackiego. Ma­ szynopis powielany. 73. М. С крипник, „Де котить 1ква хвшп CBoi синь..” „Вггчизна” 1959, нр 9. 74. I. П. С молШ , Кременець у ж и т i творчосП Юл1уша Словацького. W zbiorze: М!жслов’янськи лНературж взаемини. Т. 2. К. 1961. S z e w c z e n k o 75. В. Г н ат ю к , Попередник шевченкових „Гайдамаюв”. „Червоний шлях” 1928, нр 3. 76. В. Г н атю к , Шевченко в стосунках з поляками. W: jw., 1930, нр 3. 77. В. К. К р е м е н т у л о , Шевченко и поль­ ская литература. К. 1954. 78. В. К. К р ей м ен т у л о , Д о питания „Шевченко в польсьюй лНературГ’. W zbiorze: Зб1рник наукових праць Управлшня педагопчних кадр1в Mi- нютерства Освгги УРСР. Т. 2: Jli- тературознавство. К. 1958. 79. М. Р ы льськ и й , Шевченко в польских переводах. „Славяне” 1955, нр 12. 80. М. П. Г н атю к , Зображення Колпвщи- ни в польськш лггератур1 i поема Т. Г. Шевченка „Гайдамаки”. W zbiorze: 3 6 i p H H K наукових праць Управлшня педагопчних Kaapie МШстерства Ocei- ти УРСР. Т. 2: Лггературознавство. К. 1958. 81. М. П. Г н ат ю к , Шевченко i Гощин- ский. ЗП X I (1963). 82. М. К агарли ц к Ш , Поема „I мерт­ вим, i живим” у польських перекла­ дах. W zbiorze: Голос Шевченка над свпом. К. 1961. 83. К. К р и в о р у ч к о , Сучасш польськ1 поети-перекладач1 TBopiB Т. Г. Шев­ ченка. W: jw. 84. Г. П. П а л а м а р ч у к , Матер1али до бюграфп Шевченка за листами Бро­ нислава Залеського. W zbiorze: Питания шевченкознавства. Т. 1. К. 1958. 85. Г. П. П а л а м а р ч у к , Малюнки Шев­ ченка в альбом1 офортгв Брошсслава Залеського, ЗП IX (1961). 86. М. М. Т к ач ен к о, Д о питания про перебування Шевченка у Варшавг ЗП VI (1959). 87. Г. К ок ур , Шевченко в польських пере­ кладах. „Всесвп” 1961, нр 9. 88. В. С- А б р а м а в 1 ч ю с, Шевченко у Вшь- Hioci. ЗП X (1962). 89. Юлиан Белина-Кенджицкий, Бронислав Залеский. W zbiorze: Т. Г. Шевченко в воспоминаниях современников. М . 1962, s. 165— 172, 237—241. 90. В. А. Д ь я к ов , Нове про польсьм зв’язки Шевченка в оренбурзькому за- сланш. ЗП X I (1963). 91. В. А. Д ь я к ов , Тарас Шевченко и его польские друзья. М. 1964. Przekład pol­ ski: Polscy przyjaciele Tarasa Szewczenki Warszawa 1964. 92. T. I. П а ч о в сь к и й , Павлин Свснцщький — популяризатор творчости Шевченка. ЗП X I (1963). 93. T. I. П а ч о в сь к и й , Шевченко в поль­ ських перекладах 70—80-х poxie XIX ст. ЗП X II (1964). 94. T. I. П ач ов сь к и й , Маловщом1 вщ- гуки про Шевченка в польсысШ кри­ тищ друго'1 половини X IX ст. ЗП XIV (1966). 95. Г. Д. В ер в ес, Шевченко i Полыца. К. 1964. 96. В. Я. Н е д ш ь к о , Тарас Шевченко в оцшщ польського критика Гвщо Баттаглп. W zbiorze: Т. Г. Шевченко i слов’янсьш народи. К. 1964.

R E C E N Z J E

263

с. 204—225.

98. Р. Ф. Кирч1в, „Тарасова шч” Шевчен­ ка i „Noc Tarasowa” 3. Фина. ЗП XIV (1966). 99. П. М. П о п о в , Раншй польський пе- рекладач твор1в Шевченка А. Гожал- чинський. (За новими матер1алами). Jw. In n e 100. В. Г н а т ю к , Польський лператор Ми- хайло Грабовський i його приятелью- вання з П. О. Кул1шем. „Записки icT o - рично-фшолопчного вщдшу Всехсоюз- h o ï Украшсько! АН ” т. 23 (1929). 101. О. I. Б ш е ц ь к ш , [wstęp do:] „Русалка Днистровая”. Фотокопк з видання 1837 р. К. 1950. Toż w: 31брання праць. Т. 1. К. 1965. 102. М. П и в о в а р о в , Ллтературний рух в Галичиш в 30—40-х роках X IX сто- лктя. К. 1950. 103. Ю. П. С туп ак , Славянская тема в укра­ инской литературе 40—50-х годов XIX века. X. 1952. 104. Ł. М. W ie n g ie r o w , О pobycie Włady­ sława Mickiewicza na Ukrainie. „Kwar­ talnik Instytutu Polsko-Radzieckiego” 1956, z. 1. 105. I. I. Г р и ка, Украшсьхе село в селян- ському цикл1 повютей I. Крашевського. W zbiorze: Питания слов’янсько! фшо- логп. Ль. 1960. 106. Р. Ф. Кирч1в, „Karpaccy górale” Ю. Ко- женьовського в украшських перекла­ дах i переробках. W zbiorze: М1жсло- в’янсыа лггературш взаемини. Т. 2. К. 1961. 107. Р. Ф. Кирч1в, Украшська тема у поль- ськш драматурги neprnoï половини X IX столктя. W zbiorze: О. О. Потеб- ня i деяк1 питания сучасно! славютики. X. 1962. 108. Р. Ф. Кирч1в, Питания украшсько! лггератури в польськш npeci першо! половини X IX ст. РЛ 1963, нр 3. 109. Р. Ф. Кирч1в, Украшка в польських альманахах доби романтизму. К. 1965. POZYTYWIZM F r a n k o 110. М. С тепн як, 1ван Франко та Б. Прус. Ще до ic T o p il „ B o a c o n s t r ic t o r ” . „Чер- воний шлях” 1929, нр 1. 111. М. В озн я к , Ел1за Ожешко i 1ван Франко у взаемному листуванш. ,,Лт- тературна критика” 1940, нр 6. Toż w: 3 життя i творчосп 1вана Франка. К. 1955. 112. М. В озн я к , Д о питания про боротьбу 1вана Франка за дружбу украшського i польського народ iß. „Бюлетень на- уково! студенцко! конференци 1952 р. Льв1вський Державний Угаверситет” . [X. ?] 1952. 113. М. В озн я к , 1ван Франко в 1883— 1884 р. р. про польське питания. „Нау- KOBi записки 1нституту суспшьних наук” т. 3 (1954). 114. М. В озн я к , Сшвробггництво Франка в „Prawdzie” Свентоховського. W zbio­ rze: 3 життя i творчосп 1вана Франка. К. 1955. 115. М. В озн я к , 3 ic T o p iï „Леля i Полеля” . W: jw. 116. М. В озн я к , 1ван Франко i А дам Мщке- вич. Д о 160-р1чия з дня нарождения А. Мщкевича. „Прикарпатська правда” 1958, z 24 XII. 117. А. Г о з е н п у д , Франко i Мщкевич. „Комушст” 1940, z 26 XI. 118. А. Г о з е н п у д , [wstęp do:] I. Франко „Адам Мщкевич в украшськш лгге- paTypi” . Скорочений переклад з поль- сько! мови. „Лкературна критика” 1940, нр 11— 12. 119. I. I. Г рика, Автор „Червоного штан- дару” — Б. Червенський. „Вкник Льв1в- ського Ун1верситету” . Сер1я фшоло- пчна. 1963, нр 1. 120. М. К ер ч ен ск а я , Иван Франко и Элиза Ожешко, „Советская Украина” 1941, z 3 IV. 121. Л. П ш ем сь к и й , Листування I. Франка i Э. Ожешко, „Вшьна Украша” 1941, нр 147. 122. М. Ж и в ов, Элиза Ожешко и Иван

2 6 4 R E C E N Z JE Франко. „Правда Украины” 1944, z 3 X II. Toż w: „Czerwony Sztandar”

1944, z 9 XII. 123. Г. Д. В ер в ес, Вияв братньо! любовь (А. Мщкевич i I. Франко). „Литератур­ ная газета” 1948, z 23 X II. 124. Г. Д. В ер в ес, 1ван Франко i польська лггература. „Жовтень” 1951, нр 4. 125. Г. Д. В ер в ес, 1ван Франко i польська культура. „Радянська Украша” 1951, z 14 I. 126. Г. Д. В ер в ес, Поборник дружбы укра­ инского и польского народов. (И. Фран­ ко). „Славяне” 1954, нр 12. 127. Г. Д . В ер в ес, Виступ I. Франка проти галицько! реакцп в 1897 р. Р Л 1955, нр 18. 128. Г. Д . В ер в ес, 1ван Франко i слов’ян- cbKi лггератури. „Вюник Академии Наук УРСР” 1956, нр 8. 129. Г. Д. В ер в ес, Великий друг лггератури польського народу. W zbiorze: Слово про Великого Каменяра. Т. 1. К. 1956. 130. Г. Д . В ер в ес, 1ван Франко i питания украшсько-польських лИературно-гро- мадських взаемин 70—90 роив XIX ст. К. 1957.

131. G. W. W erw es, Rola i znaczenie Iwana Franki w dziejach polsko-ukraińskich stosunków literackich. „Slavia Orientalis” 1958, z. 1. Toż w języku ukraińskim: Значения 1вана Франка у зближенш украшсько! i польсько! лНератур. Wzbio- rze: ]Шжслов’янсью л1тературш вза-емини. Т. 1. К. 1958. 132. Г. Д . В ервес, Д о icropiï украшсько- польських громадських взаемин 80-х poK iß. W zbiorze: Питания слов’яно- знавства. Ль. 1962.

133. Г. Д . В ер в ес, Проблематика польських повютей I. Франка. РЛ 1963, нр 3. 134. Г. Д . В ер в ес, Повють 1вана Франка

„Lelum i Polelum”. W zbiorze: М1ж- слов’янськ1 лггературш взаемини. Т. 3. К. 1963.

135. Т. P a c z o w s k i, Uwagi I. Franki o twór­ czości J. Słowackiego. „Czerwony Sztan­ dar” 1949, z. 7 XII.

136. T. P a c z o w s k i, Zainteresowania Elizy Orzeszkowej literaturą ukraińską. Jw., 1950, z. 19 IV. 137. Т. П а ч о в сь к и й , Франко — перекладач Мщкевича. 1Ф, 36. 5, (1956). 138. Т. П ач ов сь к и й , 1ван Франко про „Украшську школу” в польськш ль тературь W zbiorze: Слов’янське ль тературне еднання. Пращ кафедри сло- в’янсько! ф тологп Льв1вського держав­ ного ушверситету. Ль. 1958. 139. Т. П а ч о в сь к и й , Твори Ю. Словаць- кого в оцшщ I. Франка. 1Ф, 36. 8 (1960). 140. Б. I. Г а лащ ук, Слов’янська тема в твор- 4ocTi украшських демократичних пись- MeHHHKiß 70-х i 90-х poKiß X IX ст. Одесса 1951. Toż [streszczenie]. КС, т. 8 (1952). 141. В. И. Г а п о в а , Элиза Ожешко и укра­ инская литература. „Ученые записки Минского педагогичного института” т. 4 (1955). 142. Л. М. В е н г е р о в , 3 студШ I. Франка над польською л Герату рою. „Нау- KOßi записки Житомирського педаго- пчного шституту”. Cepin юторико-фь лолопчна. Т. 4 (1956). 143. I. Л о зи н с ь к и й , Твори I. Франка впольському перекладе „Жовтень” 1956 нр 8. 144. Я. Ф. Р и в к i с, I. Франко про законо- M ip H o c r i польського литературного про- цесу X IX ст. (Проблема героя i тема­ тики). „HayKOBi записки Житомир­ ського педагопчного шституту”. Cepia юторико-фшолопчна. Т. 5 (1957). 145. Ю. Л. Б у л а х о в сь к а , 1дейш i TBopai зв’язки Ел1зи Ожешко з представни- ками pociftC bK oï та укра'хнсько! лгге- ратур. W zbiorze: Miжcлoв,янcькi n i- TepaTypHi взаемини. T. 1. K. 1958. 146. О. Г р и б о в с ь к а , 1ван Франко i поль­ ська л1тература. „Д оповщ та noei- домлення Льв1вського Державного Уш- верситету” зб. 8 (1958). 147. J. К у г у l u k , Z n a c z e n i e I w a n a F r a n k i d la lite r a tu r s ło w ia ń s k ic h . „ S la v ia O r ie n ­ t a l i s ” 1958, z. 1. T o ż w ję z y k u u k r a iń s k im : Значения 1вана Франка для слов’ян- ських лИератур. „H ayK O Bi записки Ки- ïBCbKoro ун1верситету” т. 17, вип. 2. 36. фшолопчного факультету. Нр 13 (1958).