Litwiniuk Kazimiera

1

J . kooXj | <

S P I S Z A W A R T O Ś C I T E C Z K I — ° [ J. i ^ Ł J ! n . l U l < :...

z d . b ą & Y O U Z t u L ...

f>S. Jiu&lc*, -^ V » -

1/1. Relacja —

I/2. Dokumenty (sensu stricfo) dotyczące osoby relatora —

I/3. Inne materiały dokumentacyjne dotyczące osoby relatora —

i !/ / v Ł-j

II. Materiały uzupełniające relację V

111/1 - Materiały dotyczące rodziny relatora —

lłl/2 - Materiały dotyczące ogólnie okresu sprzed 1939 r.— • III/3 - Materiały dotyczące ogólnie okresu okupacji (1939-1945) — 111/4 - Materiały dotyczące ogólnie okresu po 1945 r —

llł/5 - inne .

IV. Korespondencja —

V. Nazwiskowe kady informacyjne

2

3

ico J L « » r.d ® » S Ł iaj .30H>i*ła*y c . ? * ł i k » » .

O łk a ri. i « r t . 86 p*r. 1 i z

I ^ V

._

„ 7 o » r » l ? 4 6 r . /

r ta ła 4 r M 2 t o » n » j u i i * L u b lin i

\iła w s o h , l a n d o w i * BoffiiaŁun» o . T a lik a * p o d e j r z a n a o w a p ^ łp r a o ł Ł h a n d ł "K .3 . Z .n.

. e d z t m u s t a l o n o i ± s Lw *«do*afca B o g u jis - i r . l o a t a ł a 2» » « rb o w a * pn. & 'f ł u c Ł ę g ę "

% 'K - " g d z i e o t r z y i w i a p*» _ " J u t r i a ik a "

i i w c h a r a k t e r z e Ł ? c z o ic z fc i, d a a l w i l i

? r u r c * ⁴p t. • fP I? * • (

.'5.'" Le*#ndow«k« p a .^ T u tiz e a b * *

8.' " J a a n f * , i o a t a j j c od n i oh r ó i n e a * ld u = :»■ c iło n io * 'o r g a n i z a c j i , T u ii ń a i i «nu , do S a d z ik a E tcaans* j a . " U e j a t " , l a a . ' i t a s o l . ' [fc o rz c z , do T y i o a i a k Z o f i i z a a .

» t

irM iitt od " # u c z ł g i ? p ie Ł if d z s n lig zj> i«

a le t e j o r g a n i z a c j i n i s l e f i e i n e j 5 . A ł i . . a s ie p o iiy iszeg o

i H i i s i

y e l i i ł # i J ó 2 a f j a r * 18/71* I9£2r»

•i U n - M iiią ja lta f s , p o lk } , k a t o l i c i t ? , azk o ly jo * .' p a n ie a k ;, n < ło a o n i e ta r a n y

0

W A C r i do ■ Ł n rili z a t r z y w i n i * t . j . do d n i*

f i » c z ł o n k i n i» o r g s n i z a c j i Mł . f » o b a l e r a * E a i o i r s ty c z n eg o P a i i tum P o ls k ie g o fcterz e. ł ą c z n ic z k i* t » j o r g a n iz a c ji,, fu lo w y , j o d J J s e U i o n i j s i " J u t n a a i : * " . '

«o. p r z e w id z i a n e w » r t f' 3 5 j a r . ’ l i i

«pra*Ł ^odlsgą rOEpafcńacii] w/g wT»ici»oioi r w lu o lin ie * .

O fic er śledczy

» P:-iia»ł eh

;& mh.

/-/ ozU&a Lpoi

pułany dnia 30._t.4Gr«

sędoW

analnej organizacji, praaz Iciundowzlct

3 . Z ., k t i r s y p o d l e g n i j pod d o a td c ? na jow . i e po z a b ic iu te g o ż j e a t * '"uk " i ask-i*

u s i a l i do t a j i a o r g a n i z a c j i , co in ia d c s y władzami Bezpi e c z e ris ts i.'

isjwiiani przez L«BSnda*sk9 Rjeusiawe sikry-

io jruiycłi n e t e r j a ł t s , pOyi e ru j^cy c Ł sktifc.

n ia i i o i o n e p r z e z p o d e jr z a n y » d n iu

■yty a y iu s z o n e pod < fł,d a n v p r e s j ą , a n i s i e n i «a do P n ł* * , j * k p o J « j r » n a

Fn*.IJrz6du js*«S.rubl.')r«ls*y

KAZIMIERA LITWINIUK ps. Julka, Mira

dziła się 27 VIII 1900 r. w Płosce na Podolu, rka Wincentego Dąbrowskiego i Emilii z domu Rosenfeld, córki powstańca z 1863 r. Od 1912 r.

• 'zkała w Lublinie, uczęszczała na pensję M. So­

bolewskiej,

następnie do Szkoły Żeńskiej W. Ku­

nickiego,

którą ukończyła w 1918 r. Podjęła studia olonistyczne na UW, następnie studiowała w Szkole Hauk Politycznych. Naukę przerwała w 1920 r.

Po

zamążpójściu w

r. wyjechała do Pozna­

nia Podjęła studia m edyczne na Uniwersytecie

uzyskując w

r. dyplom lekarza.

Po w yb u ch u

wojny w 1939 r. powróciła z mężem, córkami K rystyną i Bar­

barą oraz synem Jerzym do Lublina. Początkowo pracowała jako lekarz

PCK (szpital wojenny 202) i jako wolontariuszka w szpitalu sza­

rytek.

Od 1940 r. była lekarzem Ubezpieczalni Społecznej, prowadząc

praktykę pryw atną w dzielnicy Dziesiąta.

Z podziemiem związała się w 1942 r., do ZWZ-AK wprowadziła i za­

przysięgła ją pod pseudonimem M ira doktor Jadwiga Olecka, ps. Wacława, która kierowała sekcją sanitarną szefostwa okręgu WSK. Dr Litwiniukowej powierzono funkcję referentki sanitarnej obwodu AK Lublin-Miasto.

Jej najbliższymi współpracowniczkami były: Maria Scholcowaps. Pięt­

nastka i Janina Noskowa. N a odprawach u dr J. Oleckiej, odbywających się w obecności sanitarnej referentki Inspektoratu WSK Marii Czyżowej ps.

Agnieszka, spotykała referentkę obwodu Zofię Pelczarskąps. Ciotka, Janinę Kowalskąps. Matka, Zofię Grabiszewskąps. Rita, Jadwigę W olskąps. Marta -referentki rejonowe oraz Eleonorę Noskową - referentkę sanitarną powiatu Lublin.

Do jej obowiązków należało prowadzenie wykładów na tajnych kur­

sach sanitarnych, organizowanie apteczek polowych i udzielanie pomocy rannym ukrywającym się na znajdujących się w domach prywatnych Lublina

„melinach” (jedna z nich znajdowała się u dr. Edmunda Scholca, chirurga, w Ośrodku Zdrowia przy ul. Górnej 4). W swoim gabinecie przy ul. W. Łu-

253

4

kasińskiego udzielała pomocy m.in. tym, którzy starali się uniknąć wywie- ' zienia na roboty do Niemiec, wystawiając im fałszywe zaświadczenia. Zgła- j szali się tu także ludzie z lasu. Wielekroć wyjeżdżała też w teren, do rannych ' na „meliny”. Takim miejscem był m.in. dom nauczycielki w Bychawie, punkt w Prawiednikach i inne. Na zabiegi operacyjne woziła lekarzy chi­

rurgów z Lublina. Narzędzia chirurgiczne przewoziła w wielkim steryli­

zatorze położniczym, by móc się zawsze wytłumaczyć, że jedzie do skom­

plikowanego porodu.

Po okupacji niemieckiej w jej domu na ul. S. Wyspiańskiego umiesz­

czono jedną z radiostacji Komendy Okręgu. Obsługiwali j ą trzej żołnierze operacyjnej i szkolnej kompanii radiołączności - „Pająk”, dowódca drużyny z tego oddziału Antoni Kudela ps. Miś i Piotr Potasiński ps. Cygan.

W ostatnich dniach lipca (z

na

lub z

na

radiostację wykrył pododdział namiarowy Armii Czerwonej. Rosjanie aresztowali radiotele­

grafistów, syna K. Litwiniukowej Jerzego oraz przebywającego wówczas w domu Wiesława Olszewskiego, żołnierza AK (skazano go i rozstrzelano

r.). K. Litwiniukową oraz jej córkę Krystynę

chwilowo w domu, gdzie przez kilka dni utrzymywano tzw. kocioł.

Aresztowano obydwie 8 lub 9 V III1944 r. Matkę i córkę doprowadzono do ciężarówki, w której znajdowali się aresztowani 6 i 7 sierpnia

Delegatury RP na Kraj. Po kilku godzinach jazdy zawieziono

do wsi Krasówka w pow. Włodawa, gdzie na dużym terenie ogrodzonym drutem kolczastym znajdowała się tzw. polowaja tiurma (ros. więzienie polowe). Umieszczano tu więźniów w ziemiankach, zwanych „dołkami (doły bez szalunku, nakryte deskami przysypanymi ziemią, z warstwą słomy służącej do leżenia). W chodziło się tam i w ychodziło po spuszczanej drabince. Za oświetlenie służyła „kopciłka”. (Była to puszka po konserwach) w której na pasku blachy umocowany był knot zanurzony w ropie. Świecić słabo, za to mocno kopciła i oblepiała wszystko tłustą, czarną sadzą.)

K. Litwiniukową z córką zaprowadzono po rewizji osobistej do pusteJ chaty chłopskiej, stojącej na ogrodzonym terenie. W otwartych drzwiac stał strażnik z pepeszą. Śledztwo zaczęło się w nocy, zabierano

zmianę. Mijały się. Jedną zabierano, drugą odprowadzano, żeby się nie niogv porozumieć. Śledczy, kapitan NKWD, mówił po polsku, zadawał pytaiua dotyczące przynależności do AK przede wszystkim aresztowanych z ^ osób. Następnego dnia przeprowadzono je do innej, obszernej chaty, w któreJ 254

było łóżko z w iązką słomy. Nocne bardzo często. Po kilku dniach zosta

Jedzenie stanowiła kromka czar obiad niejadalna zupa z pęczaku. Ra wykopany w ziemi, nad nim belk w ziemię kołkach). Obok latryny st;

Po prawie dwutygodniowym poi kich do „polowego więzienia” w Wc osadzone w ziemnym dole. Przesł oficerów NKWD. Z końcem sierpni na ul. R Chopina 18. Córka Krystyi nowano do Związku Radzieckiego Przez punkt etapowy w Brześ Polaków w Riazaniu-Diagilewie.

w więzieniu w Kowlu, wywiezion po otrzymaniu zaocznego wyroku z eyjnej”, trafiła do obozu pracy w ' Zwolniono j ą po dwóch latach, W Lublinie podjęła natychmia wpodmiejskiej dzielnicy Dziesiąt;

nr 2. Zorganizowała Wojewódzką C1?cą poradnię przeciwgruźliczą.

W marcu 1952 zostałą kiero Zorganizowała sieć rejonowych szkolnej we wszystkich placówk społecznie jako radna Rady Mi' Pracowników Służby Zdrowia.

Kazimiera Litwiniuk zmarła chowana na cmentarzu przy ulic Została odznaczona m.in.: ¥

°lski, Srebrnym Krzyżem AK

2o ( P ^ ^ : Litwiniuk-Platakis, K. Litw

’ Równik biograficzny M iasta Lubi 4(>; Z. Leszczyńska, Ginę..., s. 171-17."

5

tym, którzy starali się uniknąć wywle iając im fałszywe zaświadczenia. Zgja croć wyjeżdżała też w teren, do ranny^ i

m.in. dom nauczycielki w Bychawje zabiegi operacyjne woziła lekarzy c^’

rgiczne przewoziła w wielkim sterylj.

wsze wytłumaczyć, że jedzie do skom.

łomu na ul. S. Wyspiańskiego umiesz.

Okręgu. Obsługiwali ją trzej żołnierze ołączności - „Pająk”, dowódca drużyny Miś i Piotr Potasiński ps. Cygan, la 30 lub z 30 na 31) radiostację wykiy) -wonej. Rosjanie aresztowali radiotele- Jerzego oraz przebywającego wówczas 'ołnierza AK (skazano go i rozstrzelano )raz jej córkę Krystynę pozostawiono ka dni utrzymywano tzw. kocioł.

rIII 1944 r. Matkę i córkę doprowadzono się aresztowani 6 i 7 sierpnia członkowie godzinach jazdy zawieziono wszystkich ra, gdzie na dużym terenie ogrodzonym ę tzw. polowcija tiurma (ros. więzienie iw w ziemiankach, zwanych „dołkami”

ii przysypanymi ziemią, z warstwą słomy się tam i wychodziło po spuszczanej opciłka”. (Była to puszka po konserwach, my był knot zanurzony w ropie. Świeciła liała wszystko tłustą, czarną sadzą.) owadzono po rewizji osobistej do pustej idzonym terenie. W otwartych drzwiach zaczęło się w nocy, zabierano kobiety na

>, drugą odprowadzano, żeby się nie mogły .WD, mówił po polsku, zadawał pytania przede wszystkim aresztowanych z nimi lżono je do innej, obszernej chaty, w które]

\ łóżko z w iązką słomy. Nocne rozmowy z kapitanem powtarzały się dzo często. Po kilku dniach zostały umieszczone w „dołku”.

Jedzenie

stanowiła kromka czarnego gliniastego chleba

„czaj”, a na biad

zupa z pęczaku. Rano wyprowadzane były do latryny (dół

° kopany w ziemi, nad nim belka umocowana na dwóch wkopanych ziemi? kołkach). Obok latryny stała beczka z zimną w odą do mycia.

Po prawie dwutygodniowym pobycie w Krasówce przewieziono wszyst­

kich do „połowego więzienia” w Worstach pod Radzyniem. Kobiety zostały

o s a d z o n e

w ziemnym dole. Przesłuchania były prowadzone nocą, przez oficerów NKWD. Z końcem sierpnia 1944 przywieziona została do Lublina na ul. F. Chopina 18. Córka Krystyna została zwolniona, natomiast ją inter­

nowano do Związku Radzieckiego.

Przez punkt etapowy w Brześciu dotarła do obozu dla zatrzymanych

w Riazaniu-Diagilewie. Jej syna Jerzego, osadzonego najpierw w więzieniu w Kowlu, wywieziono do obozu w Charkowie. K. Litwiniuk,

zaocznego wyroku za działalność w organizacji „kontrrewolu­

cyjnej”, trafiła do obozu pracy w Republice Mordowskiej.

Zwolniono ją po dwóch latach, wróciła z synem do Polski 30 VII 1947 r.

W Lublinie podjęła natychmiast pracę lekarza domowego ubezpieczalni w podmiejskiej dzielnicy Dziesiąta. Została kierownikiem Ośrodka Zdrowia nr 2. Zorganizowała Wojewódzką Przychodnię Przeciwgruźliczą oraz dzie­

cięcą

poradnię przeciwgruźliczą.

W marcu 1952 zostałą kierownikiem Miejskiego Wydziału Zdrowia.

Zorganizowała sieć rejonowych przychodni, podniosła poziom higieny szkolnej we wszystkich placówkach oświatowych. Równocześnie działała społecznie jako radna Rady Miejskiej, w Lidze Kobiet, PCK i Związku Pracowników Służby Zdrowia.

Kazimiera Litwiniuk zmarła dnia 25 X 1973 r. w Lublinie. Została po­

chowana na cmentarzu przy ulicy Lipowej.

Została odznaczona m.in.: Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski, Srebrnym Krzyżem AK z Mieczami.

ŹRÓDŁA: K. Litwiniuk-Płatakis, K. Litwiniuk, Póki pamięć dopisuje, póki jeszcze czas..., Lublin, 2001; Słownik biograficzny Miasta Lublina, Lublin 1996, t. II, s. 142-143; I. Caban, Ludzie..., s. 246; Z. Leszczyńska, Ginę..., s. 171-172, 180,318

255

6

7. D r K azim iera Litw iniuk ps. Julka, M ira

U rodzona 27 VIII 1900 r. w Płosce na Podolu. Od 1912 r. m ieszkała w Lublinie, gdzie w Szkole Żeńskiej W. K unickiego uzyskała maturę. Po zam ążpójściu w 1922 r. w yjechała do Poznania, podjęła studia m edyczne na U niw ersytecie Poznańskim , uzyskując w 1934 r.

dyplom lekarza. Po w ybuchu w ojny w 1939 r. pow róciła do Lublina. Pracow ała jak o lekarz w szpitalu PCK i U bezpieczalni Społecznej. Z podziem iem zw iązała się w 1942 r., pow ierzono jej funkcję referentki sanitarnej obw odu AK Lublin -m iasto . Do jej obow iązków należało prow adzenie w ykładów na tajnych kursach sanitarnych, organizow anie apteczek polow ych i udzielanie pom ocy rannym ukrywającym się partyzantom . W ielokroć w yjeżdżała w teren, do rannych na „m eliny” . A resztow ana 9 VIII 1944 r. przez N K W D w raz z córką, w ięziona w ziem iankach polow ego w ięzienia we wsi K rasów ka i Worsty. W yw ieziona do obozu pracy w Rosji, skąd pow róciła 30 VII 1947 r. Po pow rocie pracow ała jako lekarz U bezpieczalni Społecznej. Zm arła 25 X 1973 r. w Lublinie. O dznaczona Złotym K rzyżem Zasługi z M ieczam i oraz K rzyżem K aw alerskim O rderu O drodzenia Polski.

7

JIMr itr. 1 (męcmjrói <*J )C 4» jo ^

A N K I E T A

N e iK iiI c o . im ię , im ię oje« £ * A ' 1'V '? * * V v rw . P ( ) 11 y * . Mifiiice i da? fi aitMisuni* ‘L V * A < K » v . M

, _ - „ -- *

Miejsce i dftt& urodzenia

Narodu w«K ^ A £ r ik * ~ .i.... ... ... ..._ 4. W ykształcenie Zawód & & & & '( / V a |J l - ____6. S u n rodzinny

.S*v^Xv/A_‘_

M icpce utniep> pobytu do 1. I X 1939

(wiejiaHfal*, jrniłu, pcł-ił^ we^ewó^lwp)

M iejsce ęobytti podczas okupacji (od 1, IX. 1939 r. do dnia wywiezienia)

( n ń f W W i l ^ i p ;r a ć s f , p o * i * 4 , w o jc - w ó - d ilir a }

Miejsce pracy i zajm owane stanowisko w okresie okupacji Polski... ... ...

.. L*S>UiV «wjtvw- ... .... ... ... ... ’ •

(tywiiiiif p«nr< jmwhięłfteratw* (WutO

.

D ata wyjazdu % Polski, przyczyny, okoliczności.. A <f AA^^^/<Av2■>^>AvlA✓ .

»u * > ...

(*re**łf Iłpmlli! nvgHwvm^ ri roUotr)

G dzie przebywał, czem się zajmował w okiesie przebyw ania |toza prniiicurtii Folsk1

0 ^ ^ t.C.Ł.ft . ... _._.. ... —---

{ttoklMittł' Bi«j*ęR pr»ą. rr?d«»j rrjęci*}

Jak im represjom ze strony Nieme/iw podkg.il, w Polsce i za je; granicami -

Kiedy, pdzie i w jakim stopniu aluiyl w wojsku

Do jakich organizacji nicpi>dI<-|lościnwyeli należał w czaiie okupacji

Dokąd udaje się n s stały p o byt .

ro d p ts repatrianta ń

■ l i k r i U J u A r f 4 » w « i . ^ (Vf™*>7 po4fi) j^j__

»•>.> \% \

KRYSTYNA LITWINIU1

Córka Jana i Kazimiery z Dąbrowskich, ur.

1924 r. w Poznaniu. Do 1939 r. mieszkała \ kołowie pod Katowicami, tam rozpoczęła

w

gimnazjum i związała się z harcerstwem.

We wrześniu 1939 przyjechała z rodzican dzeństwem do Lublina. W czasie okupacji ui czała do Handlowej Szkoły Zawodowej im.

rów. Jednocześnie uczyła się na konspiracy kompletach, realizując program z zakresu gimn;

Jej matka, Kazimiera Litwiniuk (zob. notć związana z Armią Krajową, gdzie pełniła fi referentki sanitarnej obwodu AK Lublin-M pracy konspiracyjnej swoją córkę, która czę jazdach do chorych i rannych partyzantów, chirurgicznych jako instrumentalistka, czasen zagrożonych rannych w inne, w miarę bezp wykonywała także wiele drobnych, acz koi w szyciu toreb dla patroli sanitarnych czy f zestawów sanitarnych dla walczących ode w szkoleniu konspiracyjnym, w tym posłu;

sanitarnych prowadzonych przez Zofię Woj ozniej zajmowała się praktyką szpitalną n U (fr- Edmunda Scholtza w szpitalu Dzieciątka sterowana na intensywne szkolenie sanitam Cz?sciowo oficjalne, bo prowadzone pod pr:

Po okupacji niemieckiej w domu dr Litw lego umieszczona została radiostacja K niach lipca radiostacja ta została wykryta j 11 Czerwonej. Aresztowano obu radie rzego oraz przebywającego u nich Wiesła Dazany i rozstrzelany 18 V 1945 r.). W do

°Piero 8 lub 9 VIII 1944 r. zostały aresztc

8

9

10

11

12

13