Na przykładzie wiersza Czesława Miłosza Który skrzywdziłeś określ rolę poety w życiu narodu.
Podczas analizy uwzględnij funkcję środków artystycznych zastosowanych w wierszu.
Cz. Miłosz, Który skrzywdziłeś, Między tekstami, cz. 5, s. 326
I. ROZWINIĘCIE TEMATU (można uzyskać maksymalnie 24 punkty) Punktacja
1. Wstępne rozpoznanie tematyki utworu, np.: (0–2)
a) utwór o tematyce moralnej,
b) wiersz reprezentujący lirykę zwrotu do adresata, c) wiersz należący do liryki apelu,
d) rozpoznanie sytuacji totalitarnej (relacji tyran–skrzywdzony).
2. Rola poety w życiu narodu, np.: (0–10)
a) pogardza niesprawiedliwością, b) broni świata wartości,
c) pamięta o krzywdach wyrządzonych „ludziom prostym” , jest oskarżycielem tyranii, d) bierze w obronę niewinnych, skrzywdzonych,
e) jest w opozycji wobec władzy niesprawiedliwej, odważnie głosi swoje poglądy, f) jest sumieniem narodu, jest moralistą,
g) jest zaangażowany we współczesną mu rzeczywistość, jest świadkiem zdarzeń, h) jest przekonany, że poezja przechowuje narodową pamięć,
i) jest samotnym buntownikiem, j) ocenia zdarzenia,
k) podkreśla, że ofiara jest upokorzona mimo niepopełnienia winy, l) gardzi tyranem i jego pochlebcami,
ł) zachowuje wyniosłą obojętność wobec zagrożenia życia („Możesz go zabić – narodzi się nowy.”), m) grozi tyranowi, formułuje oskarżenia,
n) charakteryzuje tyrana, stawiając mu konkretne zarzuty, o) zadanie oskarżyciela traktuje jako obowiązek,
p) jest świadomy konsekwencji tyranii.
3. Funkcja środków służących ukazaniu roli poety w życiu narodu, np.: (0–10) a) funkcjonalne użycie zaimków i czasowników w 2 os. l. poj., które podkreślają brak szacunku podmiotu lirycznego dla władcy,
b) znaczenie wartościujące wyrażenia „człowiek prosty”,
c) rola metafory „na pomieszanie dobrego i złego” – ukazanie świata kwestionującego wartości etyczne,
d) kontrast uzyskany przez zestawienie słów „wszyscy”, czasowników w 3 os. l. mn. dotyczących działań pochlebców ze zwrotami „poeta pamięta”, „narodzi się nowy”, które podkreślają samotność buntownika, e) użycie wyrazów nacechowanych emocjonalnie („gromada błaznów”) na określenie otoczenia tyrana, f) hiperbola zawarta w 1 i 2 zwrotce eksponująca działania pochlebców,
g) rola przerzutni, które podkreślają negatywne postępowanie tyrana, fałsz otaczających go pochlebców, h) apostrofy w tekście świadczące o braku dystansu „ja mówiącego” do tyrana, którym pogardza, i) kontrast uzyskany przez zabiegi składniowe – wypowiedzenie wielokrotnie złożone zawarte w dwu pierwszych strofoidach i w 1.wersie zwrotki trzeciej zestawione zostało z krótkimi zdaniami ostatnich części zawierających groźbę skierowaną do tyrana,
j) stylizacja biblijna podkreślająca wagę wypowiadanych słów: inwersyjność w wersach 1 i 11, przestroga
„Nie bądź bezpieczny.”, zapowiedź w formie bezosobowej „Spisane będą czyny i rozmowy.”, dająca pewność nieodwołalnej klęski moralnego zła,
k) rola tytułu (bezpośrednie oskarżenie tyrana),
l) rola zdań rozkazujących (kategoryczność: „nie bądź bezpieczny”),
ł) rola użycia trybu przypuszczającego (nieuniknioność rozliczenia się z czynów), m) rola wyliczeń (wskazanie różnorodności zarzutów kierowanych wobec tyrana).
4. Funkcjonalne przywołanie kontekstów, np.: (0–1)
a) literackich, np. rola poety w romantyzmie, konkretne utwory literackie o podobnej tematyce, b) historycznych, np. utwór odwołujący się do sytuacji Polski po II wojnie światowej,
c) biograficznych (dotyczących okoliczności powstania wiersza, czasu i miejsca).
5. Wnioski
Pełny, np.: (3)
Poeta ocenia relacje międzyludzkie w świecie totalitarnym (relacje tyran–jego ofiara mogą się odnosić do każdej sytuacji w świecie totalitarnym, ponadczasowość problematyki); poeta pełni funkcję moralisty, jego oskarżenie i obrona służą pouczeniu; zadania poety są ponadczasowe, ponieważ jako sędzia- moralista służy dobru człowieka (wiersz jest swoistym moralitetem).
Częściowy, np.: (2)
Poeta pełni funkcję moralisty, jego oskarżenie i obrona służą pouczeniu; zadania poety są ponadczasowe, ponieważ jako sędzia-moralista służy dobru człowieka.
Próba podsumowania, np.: (1)
Poeta poucza, oskarża tych, którzy krzywdzą innych.
II. KOMPOZYCJA (można uzyskać maksymalnie 2 punkty)
Kompozycję wypracowania ocenia się wtedy, gdy przyznane zostały punkty za rozwinięcie tematu.
− podporządkowana zamysłowi funkcjonalnemu wobec tematu, spójna wewnętrznie,
przejrzysta i logiczna; pełna konsekwencja w układzie graficznym (2)
− uporządkowana wobec przyjętego kryterium, spójna; graficzne wyodrębnienie
głównych części. (1)
Uwaga: jeśli powyższe kryteria nie zostały spełnione, nie przyznaje się punktów.
III. STYL (można uzyskać maksymalnie 2 punkty)
− jasny, żywy, swobodny, zgodny z zastosowaną formą wypowiedzi; urozmaicona
leksyka (2)
− zgodny z zastosowaną formą wypowiedzi, na ogół jasny; wystarczająca leksyka. (1) Uwaga: jeśli powyższe kryteria nie zostały spełnione, nie przyznaje się punktów.
IV. JĘZYK (można uzyskać maksymalnie 8 punktów)
– język w całej pracy komunikatywny, poprawna, urozmaicona składnia, poprawne:
słownictwo, frazeologia, fleksja (8)
– język w całej pracy komunikatywny, poprawne: składnia, słownictwo, frazeologia
i fleksja (6)
– język w całej pracy komunikatywny, poprawna fleksja, w większości poprawne:
składnia, słownictwo, frazeologia (4)
– język w pracy komunikatywny mimo błędów składniowych, leksykalnych
(słownictwo i frazeologia), fleksyjnych (2)
– język w pracy komunikatywny mimo błędów fleksyjnych, licznych błędów
składniowych, leksykalnych. (1)
Uwaga: jeśli powyższe kryteria nie zostały spełnione, nie przyznaje się punktów.
V. ZAPIS (można uzyskać maksymalnie 2 punkty)
− bezbłędna ortografia; poprawna interpunkcja (nieliczne błędy) (2)
− poprawna ortografia (nieliczne błędy różnego stopnia); na ogół poprawna
interpunkcja. (1)
Uwaga: jeśli powyższe kryteria nie zostały spełnione, nie przyznaje się punktów.
