Kl.IV(maturzyści) ] (uzupełnić o treści z podręcznika str. 68-128, podane polecenia wykonać dla utrwalenia zdobytej wiedzy, temat i punkty wpisać do zeszytu).Zadane ćwiczenia dla sprawdzenia własnej wiedzy wykonac samodzielnie.
Temat: Ludność Polski. Podsumowanie
Rozmieszczenie i liczba ludności, stopień urbanizacji, struktura zatrudnienia, stopa bezrobocia, przyrost naturalny czy saldo migracji to cechy wykazujące w Polsce znaczne zróżnicowanie
przestrzenne. Wartości tych cech w istotny sposób zmieniały się też w czasie, np. w ciągu ostatnich kilkudziesięciu lat. Mniejsze
zróżnicowanie dotyczy stopnia feminizacji i średniej długości życia, choć i w przypadku tych cech dostrzec można różne ciekawe
rozbieżności i dysproporcje.
1. Rozmieszczenie ludności w Polsce
W Polsce mieszka około 38 mln osób. Ludność naszego kraju
rozmieszczona jest nierównomiernie. Najbardziej gęste zaludnienie występuje w Polsce Centralnej i Południowej, a najmniejsza gęstość występuje w Polsce Północno-Zachodniej i Północno-Wschodniej oraz
w Bieszczadach. Średnia gęstość zaludnienia dla całego kraju wynosi 123 osoby na 1 kmIndeks górny 22. W najgęściej zaludnionym
województwie śląskim jest to aż 371 osób na 1 kmIndeks górny 22.
2. Przyczyny nierównomiernego rozmieszczenia ludności Polski
W dawnych czasach rozmieszczenie ludności zależało głównie od
warunków naturalnych (dostęp do wody, równinny teren, dobre gleby).
Później rozwój przemysłu w określonych miejscach przyczynił się do gęstego ich zaludnienia. Wpływ na to miały też zabory – w pruskim
gospodarka rozwijała się lepiej niż w rosyjskim czy austriackim. Ludność migrowała na obszary dające szanse lepszego życia, np. do miast.
Gęste zaludnienie Górnego Śląska jest efektem intensywnego rozwoju przemysłu – głównie ciężkiego, związanego z wydobyciem węgla kamiennego
3. Zmiany liczby ludności Polski
Od dawnych czasów liczba ludności Polski stale wzrastała (pomijając wojny i kataklizmy). W 1990 roku osiągnęła wartość 38 mln i od tego czasu wzrost został zahamowany. Przyczyniły się do tego m.in. niestabilna sytuacja ekonomiczna, która spowodowała zmniejszenie liczby urodzeń i zwiększenie emigracji, zmiana modelu rodziny (coraz mniej rodzin wielodzietnych).
Od początku lat 90. XX wieku liczba ludności Polski ustabilizowała się i wynosi trochę ponad 38 mln (źródło danych: GUS)
4. Przyrost naturalny w Polsce
Przyrost naturalny to różnica między liczbą urodzeń a liczbą zgonów.
Wraz z saldem migracji decyduje o zmianach liczby ludności. W Polsce po 2000 roku pojawił się ujemny przyrost naturalny. Był to wynik spadającej liczby urodzeń i zwiększonej liczby zgonów, co jest typowe dla
starzejącego się społeczeństwa. Znaczenie miała też zmiana stylu życia ludzi młodych – ważniejsza stała się kariera zawodowa niż posiadanie licznej rodziny.
Przyrost naturalny w Polsce w latach 1946–2013 (źródło danych: GUS)
5. Depopulacja i jej skutki
Depopulacja to zmniejszanie się liczby ludności. W Polsce głównym skutkiem depopulacji jest starzenie się społeczeństwa – młodzi ludzie
emigrują, rodzi się mało dzieci. Coraz bardziej zagraża nam w przyszłości sytuacja, gdy będzie brakowało rąk do pracy. To obok wydłużającego się przeciętnego trwania życia przyczyniło się do podniesienia tzw. wieku emerytalnego. Spodziewany jest też zwiększony napływ imigrantów, co może skutkować różnorodnymi problemami społecznymi.
Wyludnianie dotyczy głównie emigracji ludzi młodych i dlatego w społeczeństwie depopulacyjnym coraz większy udział mają ludzie starsi
6. Struktura wieku ludności Polski
Kształt piramidy wieku pokazuje strukturę wieku społeczeństwa.
Piramida wąska u podstawy oznacza małą liczebność roczników młodych, czego efektem będzie w przyszłości mała liczba urodzeń. W piramidzie wieku dla Polski wyraźnie zaznaczają się też wklęśnięcia i wybrzuszenia – są to odpowiednio niże i wyże demograficzne powstałe w wyniku II wojny światowej.
7. Długość życia
Średnia długość życia w Polsce wynosi 81 lat dla kobiet i niespełna 73 lata dla mężczyzn. Kobiety żyją dłużej, ponieważ prowadzą zdrowszy tryb życia – lepiej się odżywiają, piją mniej alkoholu, rzadziej palą
papierosy, bardziej dbają o zdrowie, są mniej narażone na urazy
i wypadki. Długość życia zależy też od miejsca zamieszkania. Najkrócej żyje się na obszarach zanieczyszczonych, często biednych, ze słabym dostępem do służby zdrowia i oświaty. Najdłużej natomiast pomimo stosunkowo dużego zanieczyszczenia żyje się w dużych miastach ze względu na dobry dostęp do służby zdrowia i oświaty oraz na mało
zanieczyszczonych obszarach wschodniej i południowo-wschodniej Polski.
8. Struktura płci – stopień feminizacji
Kobiety statystycznie żyją dłużej i dlatego w rocznikach starszych jest ich znacznie więcej niż mężczyzn. W rocznikach młodszych przeważa płeć męska, ponieważ rodzi się więcej chłopców niż dziewczynek. Średni stopień feminizacji Polski to 107 kobiet na 100 mężczyzn. Kobiety mają wyraźną przewagę w dużych miastach. Skrajnym przypadkiem jest Łódź (120 kobiet na 100 mężczyzn) będąca dawniej wielkim ośrodkiem
przemysłu włókienniczego.
9. Struktura zatrudnienia ludności Polski
Rolnictwo, przemysł i usługi to 3 główne działy gospodarki. Struktura zatrudnienia zmienia się w Polsce na korzyść usług. To pozytywna tendencja, gdyż duże zatrudnienie w usługach jest typowe dla państw wysokorozwiniętych (często przekracza tam 70%). Wskazany byłby u nas dalszy wzrost udziału usług w strukturze zatrudnienia powyżej 60%
i spadek do kilku procent udziału rolnictwa, które powinno być bardziej wysokotowarowe.
W Polsce stale rośnie zatrudnienie w usługach i spada zatrudnienie w rolnictwie
10. Problem bezrobocia
Bezrobocie pojawiło się w Polsce po 1989 roku, kiedy przeszliśmy na gospodarkę rynkową i trzeba było zamknąć wiele nierentownych
zakładów pracy. Obecnie głównymi przyczynami bezrobocia są wysokie koszty pracy, niedostosowanie wykształcenia do potrzeb gospodarki, zapóźnienie gospodarcze niektórych regionów, słabe działanie instytucji wspierających rynek pracy. Największa stopa bezrobocia występuje
w małych miastach i na obszarach wiejskich. Najmniejsze bezrobocie jest w dużych miastach, gdzie rozwijają się różne usługi i w tym dziale
najłatwiej znaleźć pracę.
11. Migracje wewnętrzne w Polsce
Przez wiele lat po II wojnie światowej w Polsce zdecydowanie przeważał jeden kierunek migracji wewnętrznych – ze wsi do miasta. Później doszły do tego wyjazdy z miast małych do dużych celem kontynuowania nauki lub podjęcia pracy. W ostatnich latach coraz więcej mieszkańców
większych miast przenosi się na pobliskie tereny wiejskie, uciekając z zatłoczonych, hałaśliwych i zanieczyszczonych centrów miejskich.
12. Emigracja zagraniczna Polaków
Polacy emigrują głównie do krajów Europy Zachodniej, np. do Niemiec czy Wielkiej Brytanii, by podjąć lepszą pracę i podnieść poziom swojego życia. Największe nasilenie wyjazdów miało miejsce po przystąpieniu Polski do Unii Europejskiej i otwarciu dla nas tamtejszych rynków pracy.
Obecnie ta fala emigracji zmalała, jednak wciąż nasz kraj corocznie opuszcza wiele tysięcy Polaków, a poza krajem na czasowej emigracji znajduje się sporo ponad 2 mln osób.
Emigracja Polaków w III Rzeczpospolitej (źródło danych: GUS)
13. Imigracja cudzoziemców do Polski
Od przełomowego 1989 roku liczba imigrantów napływających do Polski systematycznie rośnie. Są to głównie dwie grupy imigrantów – wysoko wykwalifikowani specjaliści i kadra zarządzająca renomowanych firm światowych działających w Polsce (z Europy Zachodniej, USA, Japonii, Korei, Chin) oraz niewykwalifikowana tania siła robocza do prostych prac na przykład w rolnictwie, gastronomii czy budownictwie (z Ukrainy,
Białorusi, Rosji, Wietnamu).
Imigracja do Polski w III Rzeczpospolitej (źródło danych: GUS)
14. Rozmieszczenie miast w Polsce
Największe zagęszczenie miast w Polsce występuje na południu, a ponadto w centrum i na zachodzie. Najmniej miast znajduje się na wschodzie kraju. Są to głównie skutki zaborów – pod pruskim intensywnie rozwijał się przemysł i tym samym miasta; pod rosyjskim i austriackim gospodarka była zaniedbana i opierała się na rolnictwie, dlatego
przeważało tam osadnictwo wiejskie.
Zróżnicowanie urbanizacji na obszarze Polski – wyraźnie widać różnicę pomiędzy częścią zachodnią a wschodnią
15. Wielkość miast Polski
Największe miasto Polski – Warszawa – to wielofunkcyjna metropolia.
Sama stolica liczy 1,7 mln mieszkańców, ale w aglomeracji warszawskiej
mieszka 2,2 mln osób. Większą aglomeracją jest konurbacja górnośląska licząca prawie 2,5 mln mieszkańców. Inne duże obszary zurbanizowane w Polsce to aglomeracje Łodzi, Krakowa, Trójmiasta, Wrocławia
i Poznania. Miasta te mają silnie rozwinięte funkcje usługowe, np.:
administracyjne, komunikacyjne, handlowe, biznesowe, naukowe, kulturalne.
Liczba ludności w największych miastach Polski (2013) Lp
. Miasto Liczba
mieszkańców
1 Warszawa 1 715 517
2 Kraków 758 463
3 Łódź 718 960
4 Wrocław 631 188
5 Poznań 550 742
6 Gdańsk 460 427
7 Szczecin 408 913
8 Bydgoszcz 361 254
9 Lublin 347 678
10 Katowice 307 233
11 Białystok 294 921
12 Gdynia 248 726
13 Częstochowa 234 472
14 Radom 219 703
15 Sosnowiec 213 513
16 Toruń 204 299
17 Kielce 200 938
18 Gliwice 186 210
19 Rzeszów 182 028
20 Zabrze 179 452
21 Bytom 174 724
22 Olsztyn 174 641
23 Bielsko-Biała 174 370
24 Ruda Śląska 142 346
25 Rybnik 140 789
Wybrane zespoły miejskie w Polsce Lp
. Zespoły miejskie Liczba
ludności 1 GOP — Katowice, Sosnowiec, Gliwice, Zabrze, Bytom,
Chorzów, Tychy, Jaworzno
i ponad 20 mniejszych miast 2 mln 350 tys.
2 WARSZAWA, Pruszków, Legionowo, Otwock, Piaseczno,
Wołomin 2 mln 200 tys.
Liczba ludności w największych miastach Polski (2013) Lp
. Miasto Liczba
mieszkańców
1 Warszawa 1 715 517
2 Kraków 758 463
i kilkanaście mniejszych miast
3 ŁÓDŹ, Pabianice, Zgierz i kilka mniejszych miast 920 tys.
4 KRAKÓW, Wieliczka, Skawina, Niepołomice 815 tys.
5 TRÓJMIASTO – Gdańsk, Gdynia, Sopot 750 tys.
6 POZNAŃ, Swarzędz, Luboń 612 tys.
7 LUBLIN, Świdnik 388 tys.
8 Dzierżoniów, Bielawa, Pieszyce 75 tys.
16. Ludność mojego regionu
Ludność własnego regionu może różnić się od ogólnego obrazu
społeczeństwa całego kraju. Dlatego ważne jest, by znać główne cechy społeczności lokalnej. Można będzie wówczas dostrzec miejscowe
problemy ludnościowe – starzenie się społeczeństwa, małą liczbę urodzeń, bezrobocie, migracje, konflikty na tle narodowościowym i inne. Łatwiej też będzie znaleźć rozwiązania dla tych problemów.
Zadania utrwalające
Pamiętam i rozumiem
1. Wyjaśnij przyczyny nierównomiernego rozmieszczenia ludności Polski.
2. Czym się różni wyż demograficzny od niżu demograficznego?
3. Kto i dlaczego przeciętnie żyje dłużej – kobiety czy mężczyźni?
4. Jaka jest obecnie struktura zatrudnienia w Polsce i jakie są tendencje jej zmian?
5. Wymień główne kierunki migracji zagranicznych dotyczących Polski i podaj ich przyczyny oraz skutki.
6. Wymień pięć największych miast Polski. Podaj dwa przykłady konurbacji.
7. Podaj nazwę swojego dużego regionu – województwa, krainy geograficznej, krainy historycznej – oraz jego stolicę(e). Podaj nazwy i stolice mniejszych jednostek – podregionów, powiatów, gmin. Który z nich to „twój” region?
Czytam i interpretuję(powtórzenie do matury)
1. Na mapie poniżej wskaż województwa zaludnione najgęściej oraz najrzadziej i wyjaśnij przyczyny takiego stanu.
2. Na wykresie poniżej wskaż wyże i niże demograficzne oraz okresy dodatniego i ujemnego przyrostu naturalnego. Wyjaśnij, skąd się one wzięły.
3. Z wykresu poniżej odczytaj, w jakim wieku jest obecnie najwięcej mieszkańców Polski. W którym roku oni się urodzili i dlaczego jest ich najwięcej?
4. Na mapie poniżej wskaż obszary najmniejszego oraz największego bezrobocia i wyjaśnij, dlaczego są to właśnie te obszary.
5. Na mapie poniżej wskaż obszary o największym napływie ludności oraz o największym odpływie i wyjaśnij, dlaczego są to właśnie te obszary.
6. Przyjrzyj się poniższemu diagramowi i odpowiedz na pytania:
1. W jakiego rodzaju miastach mieszka najwięcej Polaków?
2. W jakiego rodzaju miastach mieszka najmniej Polaków?
3. W jakiego rodzaju jednostkach osadniczych mieszka więcej niż połowa Polaków?
Rozwiązuję problemy[ćwiczenia przed maturą]
1. W jaki sposób można przeciwdziałać depopulacji?
2. W latach 2006 i 2007 w Polsce pomimo dodatniego przyrostu naturalnego zanotowano ujemny przyrost rzeczywisty. Jak to możliwe?
3. Co można zrobić, aby wydłużyć przeciętny czas życia człowieka?
4. W jaki sposób przeciwdziałać bezrobociu?
5. Podaj sposoby zwalczania niekorzystnych skutków nadmiernej emigracji i imigracji.
6. Dlaczego w małych miastach słabo rozwijają się funkcje naukowe i kulturalne? Czy można temu jakoś zaradzić?
7. Wymień najważniejsze problemy społeczne własnego regionu i zaproponuj sposoby ich rozwiązania.
