Wojciech CIʯKOWSKI
Politechnika Wroc³awska, Instytut Górnictwa, Zak³ad Geologii i Wód Mineralnych
50-051 Wroc³aw, Plac Teatralny 2, wojciech.ciezkowski@pwr.wroc.pl Henryk MARSZA£EK
Miros³aw W¥SIK
Uniwersytet Wroc³awski, Instytut Nauk Geologicznych, Zak³ad Hydrogeologii Stosowanej
pl. M. Borna 9, 50-204 Wroc³aw, henryk.marszalek@ing.uni.wroc.pl, miroslaw.wasik@ing.uni.wroc.pl
Technika Poszukiwañ Geologicznych Geotermia, Zrównowa¿ony Rozwój nr 1–2/2011
METODY BADAWCZE W POSZUKIWANIU I ROZPOZNAWANIU Z£Ó¯
WÓD TERMALNYCH W SUDECKIM REGIONIE GEOTERMALNYM
STRESZCZENIE
W artykule zaprezentowane zosta³y metody badawcze wykorzystywane przy poszukiwaniu i rozpoznawaniu wód termalnych. Zosta³ opisany zakres informacji mo¿liwy do otrzymania przy wykorzystaniu ka¿dej z metod, potrzebny przy ocenie efektywnoœci poszukiwañ wód termalnych. Analizie poddane zosta³y wyniki prac po- szukiwawczych oraz zastosowane metody badawcze pod k¹tem przydatnoœci i efektywnoœci uzyskiwanych wyników. Przeprowadzona ocena zosta³a wykonana na podstawie doœwiadczeñ autorów oraz innych badaczy, nabytych w trakcie prac wykonywanych w regionie sudeckim.
S£OWA KLUCZOWE
Wody termalne, rozpoznanie geologiczne, metody badawcze, Sudety
* * *
WPROWADZENIE
Region sudecki jest regionem znacznie ró¿ni¹cym siê od pozosta³ej czêœci kraju w za- kresie wystêpowania wód termalnych. Wody takie:
– wystêpuj¹ tu w masywach krystalicznych (granity, ska³y metamorficzne),
Artyku³ wp³yn¹³ do Redakcji 17.07.2011 r., zaakceptowano do druku 25.08.2011 r.
– ich przep³yw i gromadzenie siê zwi¹zane s¹ ze spêkaniami ró¿nej genezy; wiêkszy stopieñ uszczelinowienia masywu skalnego zwi¹zany jest g³ównie ze strefami g³êbokich roz³amów tektonicznych,
– charakteryzuj¹ siê nisk¹ mineralizacj¹, a tak¿e zawieraj¹ sk³adniki swoiste, co czyni je szczególnie atrakcyjnymi w wykorzystaniu,
– posiadaj¹ najwy¿sz¹ temperaturê wód podziemnych w Polsce (Cieplice Œl¹skie-Zdrój).
Dotychczas wystêpowanie wód termalnych stwierdzono w Cieplicach Œl¹skich Zdroju (Jeleniej Górze-Cieplicach), gdzie temperatura wody na wyp³ywie wynosi³a 86,7°C (od- wiert C-1 o g³êbokoœci 2002,5 m), L¹dku-Zdroju (45°C, odwiert L-2 o g³êbokoœci 700 m), Dusznikach-Zdroju (35°C, odwiert GT-1 o g³êbokoœci 1695 m), Grabinie (31,4°C, odwiert Odra-5/I o g³êbokoœci 545 m), Turoszowie (27°C, wyp³yw z granitowego pod³o¿a w kopalni wêgla brunatnego), Krosnowicach (22°C, odwiert R-11 o g³êbokoœci 525 m) i Jeleniowie (20,5°C, odwiert P-5 o g³êbokoœci 133 m). W Cieplicach Œl¹skich-Zdroju i w L¹dku-Zdroju wystêpowanie wód o podwy¿szonych temperaturach znane ju¿ by³o od wczesnego œrednio- wiecza. Przypadkowo na wody takie natrafiono w II po³. XX w. w Turoszowie, Krosno- wicach i Jeleniowie. Specjalne poszukiwanie wód zosta³o zakoñczone powodzeniem w Dusznikach-Zdroju, a w Cieplicach Œl¹skich-Zdroju tak¿e w zakresie uzyskania znacznie wy¿szych temperatur wód. Za nietrafione mo¿na uznaæ rezultaty wierceñ w L¹dku-Zdroju (odwiert L-1), w Polanicy-Zdroju (kilka odwiertów) oraz w Wojcieszycach (rys. 1).
Masywy krystaliczne regionu sudeckiego nale¿¹ prawie w ca³oœci do perspektywicznych obszarów wystêpowania wód termalnych i to pomimo przeciêtnych w skali kraju wartoœci stopnia geotermicznego i gêstoœci strumienia cieplnego (Bruszewska 2000; i in.).
Choæ znajomoœæ wystêpowania wód termalnych na Dolnym Œl¹sku siêga wczesnego œredniowiecza, a pierwsze drukowane opisy L¹dka i Cieplic w literaturze europejskiej pochodz¹ z XVI w. (Thurneisser 1572), to zainteresowanie znacz¹cym powiêkszeniem ich zasobów pochodzi dopiero z koñca lat szeœædziesi¹tych XX w.
Pierwsze prace w L¹dku-Zdroju i w Cieplicach Œl¹skich-Zdroju wykona³ wówczas J. Fistek i inni. Autor ten podsumowa³ rezultaty tych i kolejnych prac, wykonywanych tak¿e w innych rejonach Dolnego Œl¹ska, w kilku pracach publikowanych (Fistek i in. 1975; Fistek i in., 1996; Fistek, Fistek 2002a; i in.). Pierwsz¹ pog³êbion¹ analizê wystêpowania wód termalnych na tym obszarze, równie¿ opieraj¹c siê na wynikach nowych badañ, przedstawi³ J. Dowgia³³o (1976); rezultaty ró¿nych dalszych prac doprowadzi³y tego autora do wy- dzielenia „regionu geotermalnego Sudetów” (Dowgia³³o 2002; i in.). Najnowsze omówienie wystêpowania wód termalnych w prowincji sudeckiej przedstawili J. Dowgia³³o i J. Fistek (2007). We wszystkich wymienionych powy¿ej pracach zamieszczono równie¿ prawie pe³n¹ literaturê przedmiotu. Autorami innych prac publikowanych i niepublikowanych doty- cz¹cych takich zagadnieñ s¹: W. Ciê¿kowski, M. Czerski, J. Gierwielaniec, K. Grzegorczyk, S. Iwanowski, H. Marsza³ek, Z. Szarszewska, T. Sztuk, M. W¹sik i in.
Prace sprzed 1945 r. autorów niemieckich mo¿na w wiêkszoœci uznaæ ju¿ za historyczne, poza mapami geologicznymi, m.in. Fincka i in. (1942).
1. METODY BADAWCZE STOSOWANE PRZY POSZUKIWANIU WÓD TERMALNYCH
Poni¿ej przedstawiono wykonane prace w celu poszukiwania i rozpoznania nowych zasobów wód termalnych, na podstawie archiwalnych materia³ów niepublikowanych, pu- blikacji oraz doœwiadczeñ w³asnych autorów.
I. Badania geologiczne a) Litostratygrafia
Szczegó³owe prace kartograficzne, specjalnie w celu udokumentowania i ujêcia wód termalnych, wykona³ J. Gierwielaniec dla L¹dka-Zdroju; ich rezultaty przedstawione zosta³y zbiorczo w pracach z 1968 i 1970 r., a tak¿e dla Cieplic Œl¹skich-Zdroju. Pierwsze z tych prac
0 25 50 km
WROC£AW
GRABIN
L¥DEK ZDR.
KROSNOWICE KUDOWA
ZDR.
DUSZNIKI ZDR.
CIEPLICE TUROSZÓW
I II
CZECHY
Odra Bóbr
NysaK³odzka Kaczawa
Nysa
£u¿ycka
Kwisa
Bystrzyca
POLSKA
SUDETY
I II
- 1 - 2
NIEMCY
ŒWIERADÓW ZDR.
- 3
KARPNIKI PODGÓRZYN
BOLES£AWÓW PRZE£ÊCZ
PUCHACZÓWKA
NYSA LIPOWA
Rys. 1. Lokalizacja wyst¹pieñ wód termalnych w regionie sudeckim
Objaœnienia: 1 – granice regionów: I – blok przedsudecki, II – Sudety; 2 – otwory z wodami termalnymi; 3 – miejscowoœci, dla których istniej¹ projekty wierceñ geotermalnych Fig. 1. Location of thermal waters occurrences in the Sudetic region
Explanations: 1 – regions boundaries: I – the Fore-Sudetic block, II – the Sudetes, 2 – thermal waters boreholes
sporz¹dzono w ramach reambulacji mapy geologicznej Fincka i in. (1942). PóŸniej szczegó³owsze rozpoznanie litostratygrafii opiera³o siê na wynikach badañ rdzeni p³ytkich i g³êbokich odwiertów oraz badañ geofizycznych wykonywanych w otwo- rach (Dowgia³³o, Fistek 2003; Fistek i in. 1975; Fistek, Dowgia³³o 2003; Grzegorczyk 2006 i in.). Badania te pozwoli³y na okreœlenie litologii ska³, ich sk³adu mineralnego, co rzutuje na sk³ad chemiczny i w³aœciwoœci fizyczno-chemiczne wód w nich formuj¹cych siê.
b) Tektonika
Spêkania masywów krystalicznych tworz¹ce uskoki i ró¿ne strefy tektoniczne warunkuj¹ istnienie stref przep³ywu wód podziemnych. Generalne ich rozpoznanie przedstawione zosta³o ju¿ na mapach Fincka i in. (1942) dla L¹dka-Zdroju oraz dla Cieplic. Ich szcze- gó³owszy przebieg zosta³ potwierdzony przez autorów map polskich (Gierwielaniec 1968, 1970), a tak¿e póŸniejszymi wynikami prac wiertniczych i wynikami badañ geofizycznych w nich wykonanych (Fistek i in. 1975; Fistek, Dowgia³³o 2003 i in.).
II. Badania teledetekcyjne
Pomocne w poszukiwaniu wód termalnych mog¹ byæ badania teledetekcyjne. Interpre- tacja zdjêæ satelitarnych i radarowych pozwoli³a na potwierdzenie istniej¹cych i wykazanie istnienia nieznanych nieci¹g³oœci w pracach W. Ciê¿kowskiego i in. (1996), S. Doktóra i in.
(1985), J. Mroczkowskiego i S. Ostaficzuka (1985), Ba¿yñskiego i in. (1986). Generalnie w Sudetach tylko w niewielu przypadkach mo¿na znaleŸæ potwierdzenie przebiegu foto- lineamentów z po³o¿eniem wyp³ywów wód leczniczych, jednak w przypadku wód termal- nych Cieplic Œl¹skich-Zdroju i L¹dka-Zdroju jest ono wyraŸniejsze, a dodatkowo kierunek fotolineamentów mo¿e wskazywaæ na kierunki dop³ywu tych wód (Ciê¿kowski i in. 1996).
III. Badania geofizyczne
a) Metoda profilowania elektrooporowego oraz metoda sondowañ geoelektrycznych elektrooporowych (SGE)
Metody te pozwalaj¹ na stwierdzenie istnienia niskooporowych stref w krystalicznym masywie uto¿samianych ze strefami spêkañ, a wiêc uskoków lub stref uskokowych, w któ- rych mo¿e nastêpowaæ przep³yw wód. Badania te wykazuj¹ wiêc istnienie stref nieci¹g³oœci albo potwierdzaj¹ obecnoœæ stref ju¿ wykartowanych. Pozwalaj¹ tak¿e na okreœlenie kie- runku zapadania ewentualnych stref uskokowych, do g³êbokoœci kilkuset metrów. Badania takie przynios³y dobre rezultaty w przypadku prac w L¹dku-Zdroju i Cieplicach Œl¹skich- -Zdroju (Fistek i in. 1975; Farbisz 2001a,b) oraz Dusznikach-Zdroju (Fistek, Fistek 1996;
Fistek, Fistek 2002).
b) Metoda radiofalowa VLF
Metoda ta, wykorzystuj¹ca elektromagnetyczne fale radiowe bardzo niskich czêsto- tliwoœci, wykazuje i potwierdza istnienie stref nieci¹g³oœci w pod³o¿u (Farbisz 2001a).
Wyniki takich badañ wykonane w kilku miejscach na terenie Sudetów czekaj¹ na wery- fikacjê wierceniami.
c) Metoda ci¹g³ego profilowania magnetotellurycznego (CPMT)
Jest to metoda, w której noœnikiem informacji o skorupie ziemskiej jest zmienne pole elektromagnetyczne Ziemi, którego oddzia³ywanie powoduje powstanie wtórnych pr¹dów
elektrycznych obserwowanych na powierzchni w postaci tzw. pola magnetotellurycznego.
Metoda ta pozwala na stwierdzanie stref o niskiej wartoœci oporu elektrycznego na g³ê- bokoœciach rzêdu kilku tysiêcy metrów. Badania t¹ metod¹ wykaza³y istnienie stref nie- ci¹g³oœci w granicie karkonoskim w rejonie Cieplic (Farbisz 2001a). Ponadto tego typu badania wykonano w krystalicznym pod³o¿u kredy na obszarze Polanicy-Zdroju, ale ze strefami tymi nie wi¹za³o siê wystêpowanie wód termalnych (Farbisz 2001b).
Koñcz¹c omawianie metod geofizycznych nale¿y zwróciæ uwagê, ¿e wyniki takich badañ na terenie Sudetów, autorstwa J. Farbisza i M. Wojdy³y, czekaj¹ na weryfikacjê wierceniami w kilku miejscach – na Prze³êczy Puchaczówka w Masywie Œnie¿nika (Ciê¿kowski i in.
2008), w Karpnikach (Ciê¿kowski i in. 2009), w Boles³awowie (Ciê¿kowski i in. 2010), w Staniszowie (Ciê¿kowski i in. 2011) oraz w innych (Podgórzyn, Lipowa, Nysa).
IV. Badania w³aœciwoœci fizykochemicznych wód i oœrodka skalnego a) Badania temperatur wód powierzchniowych
Badania temperatur cieków powierzchniowych wykonane w L¹dku-Zdroju (Szarszew- ska, Madej 1974) i Cieplicach Œl¹skich-Zdroju (Iwanowski 1973) nie przynios³y spodzie- wanych wyników. Stwierdzone pomiarami termometrem termistorowym temperatury wód zwi¹zane by³y z czynnikami atmosferycznymi.
b) Badania temperatur w p³ytkich sondach
Pomiary temperatur na dnie wielu setek p³ytkich otworów (do 2,5 m) wykonywanych ma³ymi œrednicami (2 cale) w L¹dku-Zdroju (Szarszewska, Madej 1974) i Cieplicach Œl¹skich-Zdroju (Fistek i in. 1975; Iwanowski 1973) równie¿ nie przynios³y spodziewanych efektów. Wp³yw dobowych wahañ temperatury powietrza by³ tak znaczny, ¿e otrzymywane wyniki nie dawa³y w³aœciwego obrazu warunków termicznych zwi¹zanych z czynnikami wg³êbnymi, pomimo kontrolnych pomiarów w sondach reperowych.
c) Badania zawartoœci radonu w powietrzu glebowym w p³ytkich sondach
Nie przynios³y efektu tak¿e pomiary zawartoœci radonu w powietrzu glebowym, których anomalne wartoœci mia³y wyznaczyæ przebieg stref tektonicznie zaanga¿owanych w pod-
³o¿u. W przypadku L¹dka-Zdroju nie stwierdzono takiego zwi¹zku (Szarszewska, Madej 1974), natomiast w przypadku Cieplic Œl¹skich obraz zosta³ prawdopodobnie zaburzony obecnoœci¹ kilku-kilkunastometrowej mi¹¿szoœci warstwy osadów ilasto-gliniastych (Iwa- nowski 1973).
d) Badania temperatur w p³ytkich odwiertach
Okreœlenie anomalii geotermicznych za pomoc¹ tej metody wykonano w Sudetach w trzech miejscowoœciach: L¹dku-Zdroju (Szarszewska, Madej 1974), Cieplicach Œl¹skich Zdroju (Fistek, Dowgia³³o 2003; Iwanowski 1973) i w Dusznikach-Zdroju (Fistek, Fistek 2002b). W L¹dku-Zdroju i w Dusznikach-Zdroju na podstawie wyników badañ tem- peratury górotworu do g³êbokoœci neutralnej termicznie (ok. 30 m), w kilkudziesiêciu odwiertach okreœlano stopieñ i gradient geotermiczny. W przypadku Cieplic Œl¹skich Zdroju mo¿liwe by³o wykonanie jedynie mapy temperatur wód na g³êbokoœci oko³o 10 m, tzn. na stropie granitu. Sporz¹dzone w ten sposób mapy anomalii geotermicznych w pe³ni zda³y egzamin pozwalaj¹c na pomyœln¹ lokalizacjê g³êbokich odwiertów, które ujê³y wody o pod-
wy¿szonych temperaturach. Warto wspomnieæ, ¿e wzoruj¹c siê na doœwiadczeniach pol- skich, metod¹ tak¹ zlokalizowano odwiert termalny równie¿ po po³udniowej granicy pañ- stwa, w Velkych Losinach.
e) Badania hydrogeochemiczne w p³ytkich odwiertach
Badania sk³adu chemicznego i w³aœciwoœci wód podziemnych ujêtych w p³ytkich od- wiertach pozwalaj¹ na stwierdzenie anomalii hydrochemicznych (jon fluorkowy, kwas metakrzemowy, odczyn pH) wskazuj¹cych na dop³ywy wód g³êbszego kr¹¿enia. Bardzo wyraŸna anomalia tego rodzaju wystêpuje na obszarze Cieplic Œl¹skich Zdroju (Ciê¿kowski, Mroczkowska 1985; Fistek, Dowgia³³o 2003; Fistek i in. 1975; Iwanowski 1973), gdzie w strefie kontaktowej zwietrza³ej powierzchni granitu i nadleg³ych osadów, dop³ywaj¹ce spêkaniami od do³u g³êbokie wody rozp³ywaj¹ siê i mieszaj¹ z wodami zwyk³ymi. W przy- padku L¹dka-Zdroju anomalia nie jest ju¿ tak wyraŸna, co œwiadczy o w miarê skupionym dop³ywie g³êbokich wód do ujêæ (Ciê¿kowski 1980; Szarszewska, Madej 1974).
V. Badania z wykorzystaniem hydrogeotermometrów
Obliczenie maksymalnych temperatur, jakie wody osi¹gnê³y w trakcie przep³ywu pod- ziemnego, jest mo¿liwe dysponuj¹c stê¿eniami, stosunkami iloœciowymi lub te¿ stosunkami izotopowymi poszczególnych pierwiastków zawartych w wodzie. Najnowsze dane w tym zakresie odnoœnie wód sudeckich zawarte s¹ w pracach: J. Dowgia³³o (2002), J. Dowgia³³o, J. Fistek (2003), J. Dowgia³³o i in. (2005) i in. Hydrogeotermometry chemiczne i izotopowe wskazuj¹, ¿e temperatury wód leczniczych na Dolnym Œl¹sku mog¹ byæ znacznie wy¿sze od temperatur wód obecnie ujmowanych, a nawet przekraczaæ mog¹ 100 °C. W przypadku Cieplic Œl¹skich-Zdroju otworem C-1 ujêto wodê o temperaturze 97,7°C na g³êbokoœci oko³o 2000 m (na wyp³ywie ma ona 86,7°C). Udokumentowana mo¿liwoœæ ujêcia wód o znacznie wy¿szej temperaturze jest powa¿nym argumentem podejmowania prac poszuki- wawczych.
PODSUMOWANIE
Podstaw¹ wszelkich prac zwi¹zanych z poszukiwaniem i rozpoznawaniem perspekty- wicznych obszarów wystêpowania wód termalnych jest analiza materia³ów geologicznych, dotycz¹cych litostratygrafii i tektoniki, szczególnie tych, w których poruszono zagadnienia zwi¹zane z wystêpowaniem g³êbokich roz³amów tektonicznych. Bardzo przydatne s¹ wyniki badañ kartograficznych i teledetekcyjnych.
W celu rozpoznania stref perspektywicznych wystêpowania wód termalnych wyko- rzystuje siê szereg metod badawczych o ró¿nym stopniu przydatnoœci. Opieraj¹c siê na doœwiadczeniach nabytych w regionie sudeckim mo¿na stwierdziæ, ¿e podstawowymi me- todami badawczymi godnymi polecenia przy poszukiwaniu wód termalnych s¹ badania geofizyczne, pomiar temperatury i sk³adu chemicznego wód (g³ównie jonu fluorkowego i kwasu metakrzemowego) w p³ytkich odwiertach oraz wykorzystanie hydrogeotermome- trów. Natomiast w regionie sudeckim nie da³y spodziewanych efektów pomiary temperatury
w wodach powierzchniowych i p³ytkich sondach, a tak¿e badania zawartoœci radonu w po- wietrzu glebowym.
LITERATURA
BA¯YÑSKI J., GRANICZNY M., OBERC J., WILCZYÑSKI M., 1986 — Mapa fotogeologiczna Sudetów. Wyd.
Geol., Warszawa.
BOROWIEC A., FISTEK J., 1993 — Dokumentacja hydrogeologiczna badañ termometrycznych przy zastoso- waniu wierceñ do 30 m dla rozpoznania anomalii grawimetrycznych na obszarze Dusznik Zdroju i Jeleniowa (Ietap) w celu uœciœlenia lokalizacji g³êbszych otworów geotermalnych (II etap). (maszynopis), Wroc³aw.
BRUSZEWSKA B., 2000 — Warunki geotermiczne Dolnego Œl¹ska. Prz. Geol., 48, nr 7, s. 639–643.
CIʯKOWSKI W., MROCZKOWSKA B., 1985 — Anomalia hydrogeochemiczna Cieplic Œl¹skich-Zdroju.
Rocz. Pol. Tow. Geol., vol. 55, nr 3–4, s. 473–484.
CIʯKOWSKI W., MARSZA£EK H., W¥SIK M., 2008 — Projekt prac geologicznych poszukiwania wód termalnych otworem CG-1 na Prze³êczy Puchaczówka ko³o Stronia Œl¹skiego. Eurogeo – Geologia, Hydro- geologia, Ekologia. Wroc³aw (niepublikowane).
CIʯKOWSKI W., MARSZA£EK H., W¥SIK M., 2009 — Projekt prac geologicznych poszukiwania wód termalnych otworem KT-1 w Karpnikach k/Jeleniej Góry. Eurogeo – Geologia, Hydrogeologia, Ekologia.
Wroc³aw (niepublikowane).
CIʯKOWSKI W., FARBISZ J., GRZEGORCZYK K., 2010 — Projekt prac na ujêcie wód termalnych z utworów proterozoicznych BT-1 w Boles³awowie. Wroc³aw (niepublikowane).
CIʯKOWSKI W., MARSZA£EK H., W¥SIK M., 2011 — Projekt prac geologicznych poszukiwania wód termalnych otworem ST-1 w Staniszowie k/Jeleniej Góry. Eurogeo – Geologia, Hydrogeologia, Ekologia.
Wroc³aw (niepublikowane).
CIʯKOWSKI W., DOKTÓR S., GRANICZNY M., KABAT T., KOZ£OWSKI J., LIBER-MADZIARZ E., PRZYLIBSKI T., TEISSEYRE B., WIŒNIEWSKA M., ZUBER A., 1996 — Próba okreœlenia po³o¿enia obszarów zasilania wód leczniczych pochodzenia infiltracyjnego w Polsce. Za³. 3 – Z³o¿e wód leczniczych Cieplic Œl¹skich-Zdroju, oraz Za³. 20 – Z³o¿e wód leczniczych L¹dka-Zdroju. ZBU ZDROJE, Wroc³aw (niepublikowane).
DOKTÓR S., GRANICZNY M., WIŒNIEWSKA M., 1985 — Wykorzystanie badañ teledetekcyjnych do po- szukiwañ wód termalnych i mineralnych na przyk³adzie masywu granitowego Karkonoszy. Prz. Geol. R. 33, nr 8, s. 454–457.
DOWGIA££O J., 1976 — Wody termalne Sudetów. Acta Geol. Pol. Vol. 26, No. 4, s. 617–643.
DOWGIA£O J., 2002 — The Sudetic geothermal region of Poland. Geothermics, 31, s. 343–359.
DOWGIA££O J., FISTEK J., 1995 — The Jelenia Góra geoterhermal system (Western Sudetes, Poland), Biulletin of the Polish Akademy of Sciences Earth Sciences, vol 43, nr 4.
DOWGIA££O J., FISTEK J., 2003 — New Findings In the Walbrzych-klodzko geothermal sub-region (Sudetes, Poland), Geotermics 32 (689–699).
DOWGIA££O J., FISTEK J., 2003 — New findings in the Walbrzych-Klodzko geothermal sub-region (Sudetes, Poland). Geothermics, 32, s. 689–699.
DOWGIA££O J., FISTEK J., 2007 — Prowincja sudecka. [W:] Paczyñski B., Sadurski A. (red.) – Hydrogeologia regionalna Polski, t. II, Wody mineralne, lecznicze i termalne oraz kopalniane. Pañstwowy Instytut Geo- logiczny, Warszawa, s. 57–78.
DOWGIA££O J., HA£AS S., POROWSKI A., 2005 — Isotope temperature indicators of thermal water in south-western Poland. Proc. World Geothermal Congress, Antalya, Turkey.
FARBISZ J., 2001a — Dokumentacja badañ geofizycznych temat: „Rozpoznanie struktury hydrogeologicznej Cieplic”, POLWIERT Wroc³aw, (maszynopis).
FARBISZ J., 2001b — Dokumentacja badañ geofizycznych temat: „Rozpoznanie z³ó¿ wód termalnych w rejonie Polanicy Zdroju”, Dokumentacja hydrogeologiczna wynikowa z wierceñ badawczych i badañ geofizycznych wykonanych dla rozpoznania z³óz wód termalnych w rejonie Polanicy Zdroju. Us³ugi Projektowe i Badania Geologiczno-Hydrogeologiczne Dr Józef Fistek, Wroc³aw (maszynopis).
FINCK L. i in., 1942 — Geologische Karte des Deutchen Reiches 1:25 000, arkusz: Landeck.
FISTEK J., 1995 — Wody termalne uzdrowisk dolnoœl¹skich szans¹ poprawy ochrony œrodowiska i rozwoju lecznictwa uzdrowiskowego. Balneologia Polska, tom XXXVII z. 1.
FISTEK J., IWANOWSKI S., ICIEK A., JAGODZIÑSKI A., 1975 — Badania geologiczne, geofizyczne i hy- drogeologiczne jako przyk³ad kompleksowego rozwi¹zania problemu poszukiwañ wód leczniczych w uzdrowiskach sudeckich. Biul. Inf. Geofizyka, nr 1, s. 5–30.
FISTEK J., FISTEK A., 1996 — Projekt prac geologicznych dla udokumentowania zasobów wód termalnych w otworze badawczym Duszniki GT-1 (maszynopis).
FISTEK J., FISTEK A., RIPPEL J., 1996 — Problematyka poszukiwañ nowych wyst¹pieñ wód termalnych na obszarze województwa wa³brzyskiego. Górnictwo Odkrywkowe, XXXVIII, 6, s. 85–102.
FISTEK J., FISTEK A., 1998 — Projekt prac geologicznych dla dalszego rozpoznania struktury hydrogeo- logicznej Cieplic przy zastosowaniu p³ytkich otworów badawczych (maszynopis).
FISTEK J., FISTEK A., 2001 — Dokumentacja hydrogeologiczna wynikowa z wierceñ badawczych i badañ geofizycznych wykonanych dla rozpoznania z³ó¿ wód termalnych w rejonie Polanicy Zdroju. Us³ugi Pro- jektowe i Badania Geologiczno-Hydrogeologiczne Dr Józef Fistek, Wroc³aw (maszynopis).
FISTEK J., FISTEK A., 2002a — Geotermia Dolnego Œl¹ska – zasoby, wykorzystanie, koszty inwestycyjne. [W:]
Wykorzystanie odnawialnych Ÿróde³ energii na przyk³adzie Dolnego Œl¹ska. Polski Klub Ekologiczny, Okrêg Dolnoœl¹ski, Wroc³aw, s. 41–49.
FISTEK J., FISTEK A., 2002b — Dokumentacja hydrogeologiczna zasobów eksploatacyjnych szczaw termalnych ujêtych otworem Duszniki GT-1. Us³ugi Projektowe i Badania Geologiczno-Hydrogeologiczne Dr Józef Fistek, Wroc³aw (maszynopis).
FISTEK J., DOWGIA££O J., 2003 — Wody termalne Cieplic Œl¹skich w œwietle badañ geologiczno-po- szukiwawczych wykonanych w latach 1969–73 i 1997–98. [W:] Ciê¿kowski W., Wojewoda J., ¯elaŸniewicz A. (red.) – Sudety Zachodnie: od wendu do czwartorzêdu. WIND, Wroc³aw, s. 207–224.
GIERWIELANIEC J., 1968 — Objaœnienia tekstowe do Szczegó³owej mapy geologicznej Sudetów 1:25 000, arkusz L¹dek-Zdrój. PIG, Warszawa.
GIERWIELANIEC J., 1970 — Z geologii L¹dka Zdroju. Prace Naukowe Instytutu Geotechniki Polit. Wroc³., nr 5.
GRZEGORCZYK K., 2006 — Dokumentacja hydrogeologiczna z wykonania otworu WT-1 w Wojcieszycach. PG Proxima, Wroc³aw (maszynopis).
IWANOWSKI S., 1973 — Dokumentacja hydrogeologiczna wód leczniczych z otworów Cieplice 1 i Cieplice 2 w Cieplicach Œl¹skich Zdroju. BP Balneoprojekt, Warszawa (maszynopis).
MROCZKOWSKI J., OSTAFICZUK S., 1985 — Konfrontacja zdjêcia satelitarnego z map¹ geologiczn¹ Kar- konoszy i Gór Izerskich; próba interpretacji tektoniki dysjunktywnej. Geologia Sudetica, XX, no 2.
RÓ¯YCKI M., 1975 — Wody podziemne na obszarze Sudetów Œrodkowych i Bloku Przesudeckiego (nowe ujêcia wody termalnej w L¹dku Zdr.). Przew. XLVII Zjazdu PTG Œwidnica 75.
SZARSZEWSKA Z., MADEJ E., 1974 — Sprawozdanie z badañ zwi¹zanych z poszukiwaniem wód termalnych w L¹dku Zdroju. PB Balneoprojekt, Warszawa (niepublikowane).
THURNEISSER ZUM THURN L., 1572 — Pison, Zehn Bücher Von Kalten/Warmen Minerischen und Me- tallischen Wassern. Franckfurt an der Oder.
RESEARCH METHODS USED IN PROSPECTING AND EXPLORATION OF THERMAL WATERS IN THE SUDETIC GEOTHERMAL REGION
Abstract
Research methods used in prospecting and exploration of thermal waters is presented in the paper. It has been described and analyzed the results of prospecting works with using of different methods in terms of their necessity and effectiveness. The estimation was made based on authors and other researchers experiences acquired in the course of the work done in the Sudetic region.
Key words
Thermal waters, geological exploration, research methods, the Sudetes
