1
SPIS ZAWARTOŚCI TECZKI
3 :0 I W
I./1. Relacja /I ^
A
I./2. Dokumenty ( sensu stricto) dotyczące relatora ___
LI./3. Inne materiały dokumentacyjne dotyczące relatora —.
III./l. Materiały dotyczące rodziny re la to ra __
III./2. Materiały dotyczące ogólnie okresu sprzed 1939 r. —~
1II./3. Materiały dotyczące ogólnie okresu okupacji ( 1939-1945) — III./4. Materiały dotyczące ogólnie okresu po 1945 '■*•—*
III./5. Inne
IV. Korespondencja
"II. Materiały uzupełniające relację
“ SA" X}
V. Nazwiskowe karty informacyjne
J
VI. Fotografie
2
3
" Gajewski W ilhelm ps. “Niut”, “Piorun” (1916-1944), kierownik Biura K dyT O W GP na pow. Tczew.
Ur. 2 7 1 1916 r. w Tczewie; syn Jana, m istrza w jednym z zakładów przemysłowych w Tczewie. W 1937 r. ukończył Seminarium Nauczycielskie i rozpoczął pracę jako nauczyciel w Tczewie. Pełnił funkcję przewodniczącego koła Katolickiego Stow. Młodzieży M ęskiej. W drugiej połowie czerwca 1939 r. został powołany do służby wojskowej i skierowany do szkolnej kom panii Podchorążych Rez. Obrony Narodowej przy 4 DP w Brodnicy. W końcu sierpnia 1939 r. kom pania została przeniesiona w rejon Lwowa i wcielona do 17 pp 24 DP.
Po zakończeniu walk udało mu się uniknąć niewoli. W końcu listopada 1939 r. wrócił do Tczewa, gdzie po k ilku dniach został skierowany do pracy w charakterze kreślarza technicznego w zakładzie energetycznym. W 1942 r. podpisał wniosek o wpis na n ln i został wpisany do ID grupy tej listy. W połowie 1942 r. zwerbowany do TOW GP przez pracującego V również w zakładzie energetycznym Alojzego Om em ika, do wojny podoficera zawodowego 2 Batalionu Strzelców w Tczewie. Przysięgę odebrał od niego sierż. pchor. (stopień org. por.) v f Józef Klawikowski - km dt TOW GP na pow. Tczew. Wkrótce potem został wyznaczony przez Klawikowskiego na kierow nika B iura Kdy Powiatowej TOW GP. W końcu 1942 r. został nadany mu stopień org. por. TOW GP. Pod koniec kwietnia 1943 r. w związku z dekonspiracją Klawikowskiego, który otrzymał polecenie opuszczenia Tczewa i przejścia do bunkrów leśnych w rejonie Sierakowic, Gajewski przejął czasowo pełnienie obowiązków km dta powiatowego.
' , W lipcu 1943 r. nawiązał z nim kontakt Artur Pilłar, mąż zaufania naczelnych władz TOW GP.
V / Po pewnym czasie przedstaw ił m u M ariana H erolda jako nowo m ianow anego km dta powiatowego TOW GP. Gajewski wróciT do pełnienia funkcji K ierow nika B iura Kdy Powiatowej. 27 XI 1943 r. z racji w pisania go na nln otrzymał powołanie do W ehrm achtu.
Obawiając się represji wobec swoich rodziców i czworga młodszego rodzeństwa, zgłosił się zgodnie z powołaniem postanawiając, że z chwilą skierowania na front, przejdzie n a stronę aliantów. W W ehrmachcie został przydzielony do 79 oddz. artylerii górskiej w Albertyille. 4 I I 1944 r. gestapo gdańskie aresztowało kilku członkówTOW GP, wśród nich M. Herolda oraz Andrzeja Frankowskiego - km dta TOW GP na miasto Tczew. 1 8 I I 1944 r. Gajewski został aresztowany przez organa Abwehry w jednostce W ehrm achtu i uwięziony w wojskowym więzieniu w forcie Z ina k. Torgau. Po śledztwie oraz na podstawie przedstawionych przez gestapo gdańskie m ateriałów został oskarżony o to że: - “podejmował przedsięwzięcia organizacyjne dla przygotowania zdrady stanu [...], podejmował działalność w czasie wojny popierającą działania nieprzyjaciela skierowane przeciwko Rzeszy Niem ieckiej” . Sprawę rozpatrywał Sąd Wojenny Rzeszy w lipcu 1944 r. na sesji w Torgau-Fort Zina, skazując Gajewskiego na karę śmierci. Wyrok wykonano 2 3 IX 1944 r. w Torgau.
Zbiory K. Ciechanowskiego: rei.: B runona Bigusa, Józefa Klawikowskiego, Alojzego Otnernika.
Gilewski J., Kociewie w latach okupacji hitlerowskiej, W arszawa 1977, s. 176.
^ ' ' K onrad Ciechanowski
Li S .
4
5
Gajewski W ilhelm (1916-1944), ps. „ P io ru n ”, „N iu t”, nauczyciel, k iero w n ik biura K om endy Pow iatow ej T O W „G ry f P o m o rsk i” w Tczewie.
U rodzony 21.01.1916 r. w Tczewie, syn Jana, m istrza w zakładach przemysłowych w Tczewie. Po ukończeniu szkoły pow szechnej p o d ją ł naukę w S em inarium Nauczycielskim w W ejherowie, które ukończył w 1937 r. R ozpoczął wówczas pracę jako nauczyciel w Tcze
wie. Był członkiem Z w iązku N auczycielstw a Polskiego oraz p ełn ił funkcję przewodniczące
go ko ła Katolickiego Stow arzyszenia M łodzieży M ęskiej. W połow ie czerw ca 1939 r. został pow ołany do służby wojskowej, k tó rą odbyw ał w szkolnej k o m panii P odchorążych Rezerwy O brony N arodow ej p rz y 4. DP w Brodnicy. W zw iązku z n arastającym zagrożeniem wy
b uchem wojny kom pania, w której służył, została przeniesiona w rejon Lwowa i wcielona do 17. pp 24. DP. B rał udział w w ojnie obronnej we w rześniu 1939 r. Po zakończeniu walk u n ik n ą ł niew oli i w końcu listopada 1939 r. w ró cił do Tczewa. Skierow any został do pracy w zakładzie energetycznym w ch a rak te rz e k reślarza technicznego. Przypuszczalnie razem z kolegam i z sem in ariu m nauczycielskiego: Józefem K law ikow skim i W itoldem Kmieci
kiem , n a początku okupacji d ziałał w organizacji K om enda O brońców Polski, rozbitej przez
4 1 2
£
6
Biogram y i noty biograficzne
gestapo w 1940 r. W 1942 r. po odezw ie F orstera złożył w niosek o w pis n a DVL podczas akcji masowego składania w niosków i zo stał w pisany do III grupy DVL. W połow ie 1942 r. został członkiem TOW „G ryf P o m o rsk i”, zw erbow any do tej organizacji przez pracującego w za
kładzie energetycznym w Tczewie Alojzego O m ern ik a, p rzed w ojną podoficera zawodowego y y/ 2. Batalionie Strzelców w Tczewie. Przysięgę organizacyjną o debrał o d niego osobiście sierż. pchor. Józef Klawikowski ps. „Tur”, kolega z se m in a riu m nauczycielskiego, ówcześ- v / nie kom endant pow iatow y „G ryfa” w Tczewie. O trz y m a ł p seu d o n im organizacyjny „N iu t”.
W ram ach „G ryfa” Gajewski u trzy m y w ał k o n ta k t z p racow nikiem biurow ym Bolesławem Jaśkowiakiem oraz Janem W olligiem . Z niem ieckiego a k tu o skarżenia w ynika, że o trzy m ał S także dodatkowe zadanie, aby w w y p a d k u za ła m an ia się sytuacji m ilitarn ej Rzeszy u n ie możliwić zniszczenie u rzą d zeń elektrycznych w jego zakładzie. Po opuszczeniu Tczewa przez Klawikowskiego w m aju 1943 r. u trzy m y w ał k o n ta k t z A rtu re m P illarem , k om endan- tem pow iatowym TO W „G ry f P o m o rsk i” w Starogardzie, k tó ry d ziałał wówczas ta k że jako kurier. P illar odw iedzał Gajewskiego w jego m ieszkaniu, skontaktow ał go także z nauczy
cielem M arianem H eroldem , k tó ry po K law ikow skim został k o m e n d an te m pow iatow ym •*r
„Gryfa” w Tczewie. W lipcu 1943 r. G ajew ski zw erbow ał do organizacji pracow nika za k ła du energetycznego M ieczysława M ichalika. U trzym yw ał także stały k o n ta k t z członkam i +
„Gryfa”: A ndrzejem F rankow skim , p rze d w ojną zaw odow ym podoficerem w 2. Batalionie Strzelców w Tczewie, k tó ry po H eroldzie przejął funkcję k o m e n d an ta powiatowego „Gry- v fa” w Tczewie, oraz Stefanem K w aśniew skim ps. „S zczupak”. Gajewski spotykał się w ielo- - krotnie z członkam i K om endy Powiatowej „G ryfa” w Tczewie i został w niej k ierow nikiem biura. W d n iu 27.11.1943 r. o trz y m a ł pow ołanie do W ehrm achtu, do 7. baterii zapasowej artylerii we Freisingu. Zgłosił się w jed n o stce wojskowej z zam iarem przejścia na d ru g ą s tro nę frontu przy pierwszej nadarzającej się okazji. Po przeszkoleniu od 18.12.1943 r. odbyw ał służbę w oddziale 79. rezerw ow ym arty lerii górskiej w A lbertville w A lpach francuskich. 0 ) Nie zdołał zrealizować za m ia ru dezercji, poniew aż jego je d n o stk a nie została skierow ana ^ na front. G dy Gajewski przebyw ał w A lbertville, w d n iu 4.02.1944 r. w Tczewie doszło do dużej dekonspiracji. G estapo gdańskie aresztow ało wówczas k ilk u członków T O W „G ryf Pom orski”, m .in. M arian a H erolda i A n d rzeja Frankow skiego. W trakcie śledztw a gestapo \ / \ / uzyskało inform ację o wcześniejszej działalności Gajewskigo w „G ryfie”. W zw iązku z ty m na polecenie A bw ehry został on aresztow any tym czasow o 18.02.1944 r. przez ż a n d a rm e rię wojskową i osadzony w w ięzieniu w ojskow ym w forcie Z ina k. Torgau. Podczas jego rozpraw y w ykorzystano zeznania jako św iadka fu n k cjo n ariu sza gestapo gdańskiego asy
stenta krym inalnego R óhrera, k tó rem u p odlegały pow iaty Tczew i Starogard, oraz zeznania członków „Gryfa” z Tczewa: Józefa Klawikowskiego, M a ria n a H erolda i A ndrzeja Franków - >r y \J skiego. Do aktu o skarżenia dołączono ta k że sta tu t T O W „G ry f P o m o rsk i”. W akcie o sk a r
żenia podkreślano, że w okresie o d w iosny do jesieni 1943 r. „podejm ow ał przygotow ania do zdrady stanu” oraz „podejm ow ał działalność, by w czasie w ojny dać nieprzyjacielow i wsparcie skierow ane przeciw ko R zeszy”. U stalono także, iż jako kiero w n ik b iu ra K om endy Powiatowej „Gryfa” w Tczewie o trz y m a ł pism o z K om endy N aczelnej, w k tó ry m polecano sporządzić spis osób w spółpracujących z N iem cam i. Sąd W ojenny Rzeszy skazał go na karę śmierci, chociaż podczas p rze słu ch a n ia przez sędziego śledczego p róbow ał tw ierdzić, że nie wiedział, iż organizacja jest skierow ana przeciw ko N iem com . W d n iu 23.09.1944 r. został stracony w Torgau.
AMS, Kolekcja K. Ciechanowskiego, Teczka nr 46, Gajewski Wilhelm, Akt oskarżenia W. Gajew
skiego (RKA III 134/44) z 29.06.1944; Relacja J. Klawikowskiego, A. Omernika; B. Chrzanowski, A. Gą- siorowski, K. Steyer, dz. cyt., s. 236, 467, 566; K. Ciechanowski, Gajewski Wilhelm ps. „Niut”, „Piorun”
(1916-1944), kierownik Biura Kdy TO W GPnapow. Tczew, SBKP, cz. I, s. 73; A. Gąsiorowski, Jan Kaszu- bowski..., s. 180; J. Milewski, Kociewie w latach okupacji hitlerowskiej, Warszawa 1977, s. 176.
413
7
i
8
9
10
Gajev/ski Wilhelm
W i l h e l m G a j e w s k i , u r . 27. l . i91fi w T c z e w i e , n a u c z y c i e l . W p i s a n y n a n i e m i e c k ą l i s t ę n a r o d o w o ś c i o w ą i p o w o ł a n y w g r u d n i u 1943 r. d o W e h r m a c h t u z g ł o s i ł s i ę n a p u n k t z b o r n y , J i c z ą c , ż e k i e d y z o s t a n i e s k i e r o w a n y n a f r o n t z d o ł a p r z e l a ć n a s t r o n ę a l i a n t ó w . W w y n i k u d e k o n s p i r a c j i z o s t a j e w l u t y m 1944 r . a r e s z t o w a y i p r z e z s ą d w o j e n n y R z e s z y s k a z a n y n a ś m i e r ć . W y r o k w y k o n a n o 19. 11. 1044 r o k u .
11
12
13
14
15
-£a
16
T c\j oJ
5 f
Gajewski Wilhelm - ur.27.I .1916r.w Tcze-wie, nauczyciel. Wpisany na niemiecką listę narodowa ciową i powołany w grudniu 1943r.do Wehrmachtu zgłosił się na punkt zhorny,licząc,że kiedy zos
tanie skierowany na front zdoła przejść na stro
nę aliantów.W wyniku delconspiracji zostaje w lu
tym 1944r.aresztowany i przez sąd wojenny Rzeep?
szy skazany na śmierć. Wyrok wykonano 19.ll.44r, Źródło: K.Ciechanowski obsada pers.TOW Gryf Pomorski "Pomerania" - 1977/5.
17
18
19
•
