7. Wpyw wdroonych systemów zarzdzania jakoci
8.1. Gówni konkurenci maych i rednich przedsibiorstw przemysu spo-
spo-ywczego
Dla ponad poowy ankietowanych przedsibiorstw, gównymi ich konku-rentami na rynku krajowym s rednie krajowe przedsibiorstwa przemysu
spo-ywczego, a w dalszej kolejnoci plasuj si krajowe mae i due przedsibior-stwa. Niewielki odsetek badanych uwaa, e ich konkurentami na rynku krajo-wym s zagraniczne przedsibiorstwa spoywcze, importujce swoje wyroby do Polski. Gównymi konkurentami maych przedsibiorstw na polskim rynku s
rednie polskie przedsibiorstwa oraz mae polskie firmy spoywcze, natomiast w znacznie mniejszym stopniu due polskie przedsibiorstwa, jak i firmy spoza Polski. Dla ankietowanych rednich przedsibiorstw gównymi konkurentami s
krajowe rednie i due przedsibiorstwa przemysu spoywczego. Pozycja gównych konkurentów jest uzaleniona od przynalenoci branowej przedsi-biorstw. I tak, gównymi konkurentami na rynku krajowym dla wikszoci przedsibiorstw misnych s rednie krajowe firmy spoywcze, a w dalszej ko-lejnoci uplasoway si due krajowe oraz mae krajowe firmy spoywcze. Dla przedsibiorstw brany owocowo-warzywnej gównymi konkurentami s krajo-we due firmy spoywcze, a w mniejszym stopniu rednie krajokrajo-we firmy. Mae krajowe firmy spoywcze i firmy spoza Polski s konkurentami niewielkiego odsetka z grupy ankietowanych przedsibiorstw owocowo-warzywnych. W gru-pie przedsibiorstw gru-piekarskich gównymi ich konkurentami s rednie i mae polskie przedsibiorstwa spoywcze, a w znacznie mniejszym stopniu due pie-karnie i firmy spoza Polski.
Na rynkach zagranicznych gównymi konkurentami maych i rednich przedsibiorstw s przede wszystkim polskie due przedsibiorstwa przemysu spoywczego oraz producenci zagraniczni, natomiast w niewielkim stopniu
redni i mali polscy producenci. Jednake wielko i przynaleno branowa wpywa na rodzaj gównych konkurentów danego przedsibiorstwa. Gównymi konkurentami rednich firm s w takim samym stopniu producenci zagraniczni jak i due polskie przedsibiorstwa. Natomiast mae badane przedsibiorstwa byy zdania, i ich gównymi konkurentami na rynkach zagranicznych s przede wszystkim due polskie firmy spoywcze, a w niewielkim stopniu krajowe mae
i rednie przedsibiorstwa spoywcze. Firmy misne, musz gównie konkuro-wa na rynkach zagranicznych z duymi polskim firmami spoywczymi i fir-mami zagranicznymi. Gówni konkurenci ankietowanych przedsibiorstw
bran-y owocowo-warzywnej to duzi polscy producenci, a w znacznie mniejszym stopniu firmy zagraniczne oraz mae polskie przedsibiorstwa owocowo-warzywne. Niewielki odsetek piekarni eksportuje swoje wyroby, a ci, co je eks-portuj uwaaj, i ich gównymi konkurentami na rynkach zagranicznych s
rednie i mae polskie piekarnie.
Rysunek 8.1. Gówni konkurenci maych i rednich przedsibiorstw przemysu spoywczego na rynku polskim
ródo: Opracowanie wasne na podstawie bada ankietowych.
Rysunek 8.2. Gówni konkurenci maych i rednich przedsibiorstw przemysu spoywczego na rynkach zagranicznych
18%
13%
4%
3%
0% 5% 10% 15% 20%
due firmy krajowe importerzy (firmy
spoza Polski)
rednie firmy krajowe mae firmy krajowe
ródo: Opracowanie wasne na podstawie bada ankietowych.
Reasumujc, mae i rednie przedsibiorstwa musz konkurowa na rynku krajowym (lokalnym, regionalnym i ogólnokrajowym) przede wszystkim ze
57%
38%
32%
5%
0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70%
rednie firmy krajowe mae firmy krajowe due firmy krajowe importerzy (firmy
spoza Polski)
rednimi firmami spoywczymi, a w mniejszym stopniu z maymi i duymi fir-mami. W niewielkim stopniu ta grupa przedsibiorstw przemysu spoywczego wskazuje zagraniczne firmy eksportujce swoje wyroby na polski rynek jako konkurenta na rynku krajowym. Natomiast, zdaniem maych i rednich przed-sibiorstw spoywczych, ich gównymi konkurentami na rynkach zagranicznych s przedsibiorstwa zagraniczne i due polskie firmy spoywcze, z wyjtkiem piekarni, gdy konkurencj dla nich s rednie i mae polskie piekarnie.
8.2. Wpyw wdroonych i stosowanych systemów zarzdzania jakoci na wzrost sprzeday w maych i rednich przedsibiorstwach i na
pozy-skanie nowych odbiorców
Zdaniem czci maych i rednich przedsibiorstw, sprzedajcych swoje wyroby w kraju i na rynkach zagranicznych, wdroenie i stosowanie Dobrej Praktyki Higienicznej i Dobrej Praktyki Produkcyjnej, wpyno istotnie na wzrost sprzeday przede wszystkim na rynek UE (28%), w mniejszym stopniu na rynku krajowym, regionalnym czy lokalnym (odpowiednio 11, 14 i 8%). Nie miao natomiast adnego wpywu na sprzeda do krajów trzecich. Ocena wpy-wu stosowania GHP i GMP na wzrost sprzeday bya niewtpliwie uzaleniona od daty wdroenia tych systemów. Te przedsibiorstwa, które wczeniej
wdro-yy te systemy, mogy w wikszym stopniu wykorzysta t przewag w pozy-skiwaniu nowych odbiorców, przede wszystkim na najbardziej wymagajcych ryn-kach, czyli rynku UE, a w dalszej kolejnoci na rynku ogólnopolskim.
Wdroenie i stosowanie systemu HACCP miao i ma znaczenie dla wzro-stu sprzeday zdecydowanej wikszoci badanych przedsibiorstw przede wszystkim na rynku UE oraz na rynku lokalnym, a w mniejszym stopniu na ryn-ku regionalnym i ogólnopolskim. W ocenie istotnoci wpywu stosowania HACCP na wzrost sprzeday wystpio zrónicowane midzy maymi i redni-mi przedsibiorstwaredni-mi przemysu spoywczego. Szczególnie dotyczyo to sprzeday na rynku lokalnym i na rynku UE. Po wdroeniu HACCP wzrosa warto sprzeday na rynku krajowym maych przedsibiorstw o 15%, a red-nich o 33%, natomiast w przypadku sprzeday na rynkach zagranicznych wzrost odnotowaa podobna ilo maych (40%), jak i rednich (47%) przedsibiorstw.
Wikszo przedsibiorstw stosujcych system ISO 9001, odnotowaa je-go wpyw na wzrost sprzeday na rynkach krajowych i na rynku UE. Nie stwier-dzono natomiast adnego wpywu na poziom sprzeday do krajów WNP i pozo-staych pastw. Stosunkowo najwicej przedsibiorstw odnotowao w stopniu istotnym wzrost sprzeday przede wszystkim na rynku UE i rynku ogólnopol-skim, co potwierdza fakt, i najbardziej wymagajcy jest rynek UE i rynek ogólnopolski. W ocenie istotnoci wpywu stosowania ISO 9001 na wzrost sprzeday wystpio zrónicowanie midzy maymi i rednimi przedsibior-stwami przemysu spoywczego.
Rysunek 8.3. Wpyw wdroonego i stosowanego systemu HACCP na wzrost wartoci sprzeday maych i rednich przedsibiorstw przemysu spoywczego
(w procentach)
istotny mao istotny nie miao wpywu
ródo: Opracowanie wasne na podstawie ankiet.
Rysunek 8.4. Wpyw wdroonego i stosowanego systemu ISO 9001 na wzrost wartoci sprzeday maych i rednich przedsibiorstw przemysu spoywczego
(w procentach)
is totny mao is totny nie miao wpywu
ródo: Opracowanie wasne na podstawie ankiet.
O wzrocie konkurencyjnoci danego przedsibiorstwa wiadczy pozy-skiwanie nowych odbiorców, czyli powikszenie rynków zbytu, czy zwiksze-nie udziaów w rynku ywnoci. Z przeprowadzonych bada wynika, e
wdro-enie i stosowanie systemu GHP i GMP miao znaczenie w pozyskaniu nowych odbiorców szczególnie na rynku regionalnym (67%) i rynku lokalnym (57%).
W ocenie istotnoci wpywu stosowania GHP i GMP na pozyskanie nowych od-biorców wystpio zrónicowane midzy maymi i rednimi przedsibiorstwami.
Na pozyskanie nowych odbiorców na rynku ogólnopolskim i rynku UE nie wy-starczyo wdroenie GHP i GMP, konieczne byo legitymowanie si
funkcjonu-jcym systemem HACCP, bowiem te rynki s bardziej wymagajce. Ponad
po-owa (56%) badanych przedsibiorstw wskazywaa na zwizek midzy wdroe-niem HACCP a pozyskawdroe-niem nowych odbiorców na rynku UE. Stwierdzono równie wzrost liczby nowych odbiorców na rynku lokalnym, po wdroeniu przez przedsibiorstwa, szczególnie mae, systemu HACCP. Nie stwierdzono natomiast zalenoci pomidzy stosowaniem systemu HACCP a moliwoci
pozyskania nowych odbiorców na rynkach WNP i innych rynkach zagranicz-nych. O moliwoci sprzeday na rynku WNP decydoway bowiem wzgldy polityczne, a nie wymagania higieniczno-sanitarne.
Rysunek 8.5. Wpyw wdroonego i stosowanego systemu HACCP na pozyski-wanie nowych odbiorców przez mae i rednie przedsibiorstwa przemysu
spo-ywczego (w procentach)
32
istotny mao istotny nie miao wpywu
ródo: Opracowanie wasne na podstawie ankiet.
Rysunek 8.6. Wpyw wdroonego i stosowanego systemu ISO 9001 na pozy-skiwanie nowych odbiorców przez mae i rednie przedsibiorstwa przemysu
spoywczego (w procentach)
istotny mao istotny nie miao wpywu
ródo: Opracowanie wasne na podstawie ankiet.
Posiadanie certyfikatów potwierdzajcych wdroenie i stosowanie syste-mu ISO 9001 wpywa na zwikszenie moliwoci pozyskiwania nowych od-biorców zarówno na rynku krajowym, jak i zagranicznym. Z przeprowadzonych bada wynika, e ogólnie przedsibiorstwa, które wdroyy ten system zarz-dzania jakoci odnotoway wzrost iloci nowych odbiorców przede wszystkim na rynkach polskich, a w mniejszym stopniu na rynku UE. Jednake uwzgld-niajc poziom tego wpywu, to sytuacja jest odwrotna, bowiem najwikszy od-setek przedsibiorstw deklarujcych istotny wpyw stosowania systemu ISO 9001 na pozyskanie nowych odbiorców dotyczy rynku unijnego. Zwaszcza
rednim przedsibiorstwom podejmujcych próby lokowania swoich wyrobów na rynku UE, posiadanie certyfikatu na wdroony system ISO 9001 uatwio prowadzenie rozmów z handlowcami i pozyskanie nowych odbiorców.
8.3. Wpyw wdroonych i stosowanych systemów zarzdzania jakoci na konkurencyjno maych i rednich przedsibiorstw
W grupie badanych maych i rednich przedsibiorstw przemysu
spo-ywczego, czynnikami wzrostu konkurencyjnoci wpywajcych w stopniu bar-dzo istotnym lub istotnym, obok wdroenia i stosowania systemów zarzdzania jakoci, byy przede wszystkim: dostosowanie do potrzeb i oczekiwa konsu-mentów; wysoka jako wyrobów oraz wysoki poziom bezpieczestwa zdro-wotnego wyrobów; wysoki poziom kontaktów z klientami, czyli te czynniki, które mog by osignite przez przedsibiorstwo w wyniku wdroenia i stoso-wania obligatoryjnych i nieobligatoryjnych systemów zarzdzania jakoci lub te stanowi cel stosowania tych systemów (patrz: rys. 8.7). Do istotnych czyn-ników wzrostu konkurencyjnoci przedsibiorstw niezwizanych bezporednio ze stosowaniem systemów zarzdzania jakoci, zdaniem ankietowanych przed-sibiorstw, nale: konkurencyjne ceny wyrobów; marka przedsibiorstw; niskie koszty produkcji; zrónicowana oferta towarowa. Stosunkowo niewiele ankie-towanych przedsibiorstw (35%) uwaao, i wstpienie Polski do UE wpyno bezporednio na wzrost ich konkurencyjnoci.
Wikszo badanych rednich i maych przedsibiorstw uwaaa, i
wdro-enie i stosowanie systemów zarzdzania jakoci wpyno i wpywa pozytyw-nie na poziom ich konkurencyjnoci. Badane przedsibiorstwa stwierdziy, e wdroenie systemów zarzdzania jakoci byo czynnikiem wzrostu ich konku-rencyjnoci, z czego 51% uznao ten czynnik jako istotny, a 15% jako bardzo istotny. Przedsibiorstwa rednie czciej podkrelay, i wdroenie i stosowanie systemów zarzdzania jakoci wpywa na wzrost ich konkurencyjnoci.
Badane przedsibiorstwa deklaroway, e stosowanie systemu Dobrej Praktyki Produkcyjnej i Dobrej Praktyki Higienicznej wpyno w ich przypad-ku na wzrost konprzypad-kurencyjnoci na rynprzypad-ku lokalnym oraz regionalnym. O
istotno-ci wpywu w wikszym stopniu przekonane s rednie przedsibiorstwa ni
mae. Na zalenoci midzy stosowaniem GHP i GMP w przedsibiorstwie a ich
konkurencyjnoci na rynku ogólnopolskim wskazywaa mniejszo badanych.
O istotnoci wpywu w wikszym stopniu przekonane s i w tym przypadku
rednie przedsibiorstwa ni mae przedsibiorstwa.
Rysunek 8.7. Najwaniejsze czynniki wzrostu konkurencyjnoci maych i red-nich przedsibiorstw przemysu spoywczego (w procentach)
75
Dostosowanie do potrzeb i oczekiwa
konsumentów
Wysoki poziom bezpieczestwa zdrowotnego wyrobów
Konkurencyjne ceny wyrobów Wysoka jako kontaktów z klientami Marka
ródo: Opracowanie wasne na podstawie ankiet.
Natomiast najwikszy wpyw wdroenia i stosowania systemu HACCP na wzrost konkurencyjnoci przedsibiorstw odnotowano na rynku lokalnym i ryn-kach unijnych. Stwierdzono due rónice midzy maymi a rednimi przedsi-biorstwami w ocenie wpywu stosowania systemu HACCP na wzrost poziomu konkurencyjnoci. Mae przedsibiorstwa przemysu spoywczego, po wdroe-niu HACCP, podwyszyy swoj pozycj przede wszystkim na rynku lokalnym,
natomiast rednie przedsibiorstwa w wikszym stopniu stay si bardziej kon-kurencyjne na rynkach unijnych.
Rysunek 8.8. Wpyw wdroonego i stosowanego systemu HACCP na konkuren-cyjno maych i rednich przedsibiorstw przemysu spoywczego
(w procentach)
istotny mao istotny nie miao wpywu
ródo: Opracowanie wasne na podstawie ankiet.
Rysunek 8.9. Wpyw wdroonego i stosowanego systemu ISO 9001 na konku-rencyjno maych i rednich przedsibiorstw przemysu spoywczego
(w procentach)
istotny mao istotny nie miao wpywu
ródo: Opracowanie wasne na podstawie ankiet.
Stosunkowo najwikszy wpyw wdroenia i stosowania systemu ISO 9001 na popraw konkurencyjnoci przedsibiorstwa dotyczy rynku UE. Nie stwierdzono istotnych rónic midzy maymi i rednimi przedsibiorstwami w ocenie wpywu stosowania systemu ISO 9001 na wzrost konkurencyjnoci
badanych przedsibiorstw, zwaszcza w odniesieniu do rynku krajowego oraz unijnego.
Standard IFS lub BRC wdroya nieliczna grupa przedsibiorstw, ale zde-cydowana wikszo z nich uwaa, e wpyno to istotnie na poziom ich kon-kurencyjnoci.
Reasumujc, w opinii wikszoci ankietowanych maych i rednich przed-sibiorstw, wdroenie i stosowanie obligatoryjnych systemów zarzdzania
jako-ci, a w szczególnoci systemu HACCP wpyno na popraw ich konkuren-cyjnoci na rynkach ywnoci, przede wszystkim na rynkach lokalnych, regio-nalnych, a take na jednolitym rynku europejskim. Wdroenie i stosowanie HACCP byo podstawowym warunkiem, aby firma moga sprzedawa swoje wyroby na rynku UE. Legitymowanie si posiadaniem HACCP, dawao take przewag na rynku lokalnym i regionalnym w stosunku do innych przedsi-biorstw spoywczych, które nie wdroyy tego systemu. Nieliczne ankietowane mae i rednie przedsibiorstwa, które wdroyy nieobligatoryjne systemy za-rzdzania jakoci, deklaroway, i ich poziom konkurencyjnoci wzrós
w zwizku z wdroeniem tych systemów, bowiem z jednej strony tylko nielicz-ne mae i rednie firmy spoywcze wdroyy te systemy, a z drugiej strony sto-sowanie tych systemów nie jest jedynym warunkiem wejcia na dany rynek.
Stosowanie systemu ISO 9001 poprawio pozycj danego przedsibiorstwa przede wszystkim na rynku UE i na rynku ogólnopolskim, bowiem te rynki s
znacznie bardziej wymagajce ni rynki regionalne czy lokalne.
Najczciej wymienian barier wzrostu konkurencyjnoci badanych
ma-ych i rednich przedsibiorstw jest: nieuczciwa konkurencja innych firm
spo-ywczych, niewystarczajcy poziom wiedzy i niedocenienia wanoci jakoci i bezpieczestwa zdrowotnego produkowanej ywnoci, brak motywacji pra-cowników i niewystarczajcy poziom zaangaowania kadry kierowniczej w za-gadnienie jakoci oraz spadek popytu na produkowane przez przedsibiorstwo wyroby. Wyniki bada wskazuj, i czynnik ludzki jest barier we wzrocie po-ziomu konkurencyjnoci. Jednoczenie tylko 30% ankietowanych uwaao, i
barier wzrostu poziomu ich konkurencyjnoci by brak nieobligatoryjnych sys-temów zarzdzania jakoci.
Rysunek 8.10. Istotne bariery wzrostu konkurencyjnoci maych i rednich przedsibiorstw przemysu spoywczego (w procentach)
ródo: Opracowanie wasne na podstawie ankiet.
68%
65%
63%
50%
34%
32%
30%
27%
25%
23%
23%
0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80%
nieuczciwa konkurencja ze strony innych firm niewystarczajacy poziom
wiedzy i motywacji pracownków spadek popytu na produkowane wyroby niewystarczajcy poziom zaangaowania kadry
kierowniczej otwarcie polskiego rynku dla producentów z innych krajów
UE
upowszechnienie si marek globalnych brak wdroony i stosowanych
systemów zarzdzania jakoci
problemy z pozyskaniem surowców brak integracji pionowej z
dostawcami surowców liberalizacja wiatowego
handlu artykuami spozyczymi wzmocnienie polskiej waluty
Podsumowanie i wnioski kocowe
1. Wejcie Polski w struktury Unii Europejskiej miao istotny wpyw na stan wdroenia i stosowania obligatoryjnych systemów zarzdzania jakoci
w przedsibiorstwach przemysu spoywczego wytwarzajcych ywno po-chodzenia niezwierzcego. W tej grupie, od 1 maja 2004 r. do 1 maja 2009 r., wzrost liczby przedsibiorstw stosujcych GHP i GMP by prawie cztero-krotny, a w przypadku systemu HACCP a ponad szeciokrotny.
Jednake stan wdroenia i stosowania obligatoryjnych systemów zarzdzania jakoci w grupie przedsibiorstw produkujcych ywno pochodzenia nie-zwierzcego, a podlegajcych nadzorowi Pastwowej Inspekcji Sanitarnej jest znacznie mniej korzystny ni w grupie przedsibiorstw podlegajcych nadzorowi Inspekcji Weterynaryjnej. Wprawdzie redni stan wdroenia dla tej grupy w przypadku GHP wynosi 88% i GMP 85%, to w przypadku HACCP wskanik ten wynosi tylko 43%, pozostae przedsibiorstwa s na etapie wdraania lub dotychczas nie rozpoczy procedury wdraania obliga-toryjnego systemu zarzdzania jakoci. Najwicej przedsibiorstw z nie-wdroonymi systemami to mae i mikroprzedsibiorstwa.
Stan wdroenia obligatoryjnych systemów zarzdzania jakoci w grupie przedsibiorstw przetwarzajcych produkty pochodzenia niezwierzcego prawdopodobnie uzaleniony jest od sprawnoci organów Pastwowej In-spekcji Sanitarnej w nadzorze oraz egzekwowaniu od przedsibiorców obo-wizku wdraania, przede wszystkim zasad systemu HACCP. Najwikszy procent przedsibiorstw z wdroonym systemem HACCP wystpuje w wo-jewództwie dolnolskim (82%, najmniejszy natomiast stopie wdroenia mona zaobserwowa w województwie opolskim (zaledwie 14 %).
Najbardziej zawansowane s procesy wdroenia i stosowania systemów w duych (93% GHP, GMP i HACCP) i w rednich przedsibiorstwach (96% GHP, 95% GMP i 88% HACCP). W zalenoci od województwa sto-pie wdroenia i wdraania zasad systemu HACCP jest róny. w wikszoci województw – mazowieckie, witokrzyskie, kujawsko-pomorskie, lubuskie, podlaskie, ódzkie, lubelskie, dolnolskie, warmisko-mazurskie, opolskie- proces wdraania zasad systemu HACCP w duych przedsibiorstwach uleg
zakoczeniu. Sporód duych przedsibiorstw najgorszy stopie wdroenia odnotowuje si w województwach pomorskim i podkarpackim (na poziomie 75%).
Dobra sytuacja w zakresie stopnia wdroenia wystpuje równie w rednich przedsibiorstwach przemysu spoywczego. Stopie wdroenia w poszcze-gólnych województwach w tej wielkoci przedsibiorstw mieci si w prze-dziale 80-90%. Jedyny wyjtek stanowi województwo podkarpackie, w któ-rym stopie wdroenia wynosi 72%. W duych i rednich przedsibiorstwach istnieje zdecydowanie wiksza wiadomo kadry kierowniczej oraz pra-cowników o pozytywnych skutkach stosowania w praktyce zasad
obligato-ryjnych systemów, a take wiksze moliwoci kadrowe i finansowe co przekada si na ilo przedsibiorstw, które ju wdroyy system HACCP.
Niekorzystna sytuacja w poziomie wdroenia zasad systemu HACCP wyst-puje w maych przedsibiorstwach. Najmniejszy stopie wdroenia wystpu-je w wowystpu-jewództwie lubelskim (24%) i opolskim (27%). Najwyszy stopie
wdroenia odnotowa mona w województwie dolnolskim (91%). Analiza dostpnych danych wskazuje, e stopie wdroenia i wdraania zasad syste-mu HACCP w mikroprzedsibiorstwach jest zrónicowany. Najwyszy sto-pie wdroenia wystpuje w województwie dolnolskim (79%). Najniszy w województwie opolskim (6%) oraz mazowieckim (10%).
Przedstawione powyej dane wskazuj, e w mikro- i maych przedsibior-stwach podjto trud wdroenia zasad systemu HACCP pomimo, niejedno-krotnie, braku wykwalifikowanego personelu. Do podjcia decyzji o wdraa-niu zasad systemu HACCP w maych i mikroprzedsibiorstwach skania Przede wszystkim lk przed otrzymaniem kary za nie wywizywanie si
z obowizków prawnych, które nakada ustawa z dnia 25 sierpnia 2006 r. o bezpieczestwie ywnoci i ywienia. Przedsibiorca, który nie wdraa w przedsibiorstwie produkcji lub obrotu ywnoci zasad systemu HACCP podlega karze grzywny.
Wpyw na szybko wdraania systemu ma równie rodzaj prowadzonej dziaalnoci. Najbardziej zaawansowany proces wdraania systemu HACCP odnotowano w brany: przetwórstwa kawy i herbaty (76%), piwowarskiej (75%), olejarsko-tuszczowej (67%), winiarskiej (62%), natomiast najmniej w branach: cukrowniczej (36%), pozostaych artykuów spoywczych (38%), zboowo-mynarskiej (40%), piekarskiej (41%), makaronowej (49%).
2. W przedsibiorstw przetwarzajcych ywno pochodzenia zwierzcego (przedsibiorstwa brany: misnej, rybnej, mleczarskiej i paszowej), a podle-gajce nadzorowi Inspekcji Weterynaryjnej, procesy wdraania obligatoryj-nych systemów zarzdzania jakoci w zdecydowanej wikszoci zostay za-koczone. I tak, wszystkie przedsibiorstwa paszowe maj wdroone i stosuj
GHP, GMP i HACCP, 90% firm brany misnej i 90% mleczarni wdroyo te systemy. Wyjtkiem s przedsibiorstwa brany rybnej, bowiem tam obli-gatoryjne systemy zarzdzania jakoci wdroyo tylko 63% firm, w tej gru-pie licznie reprezentowane s przedsibiorstwa rozpoczynajce dziaalno
w tej brany.
3. W przemyle spoywczym udzia przedsibiorstw posiadajcych certyfikat przyznany przez jedn z szeciu firm certyfikujcych (w tym przez PCBC, gówn polsk firm certyfikujc) na wdroone ii stosowane poszczególne nieobligatoryjne systemy zarzdzania jakoci nie przekracza 1%. Biorc pod uwag fakt, i nie wszystkie dziaajce w Polsce firmy certyfikujce udzieliy informacji na temat przyznanych certyfikatów, odsetek przedsi-biorstw z nieobligatoryjnymi systemami jest wikszy, i nie przekracza 5-10% ogóu przedsibiorstw przemysu spoywczego.
Przedsibiorstwa przemysu spoywczego mog wdroy i stosowa niebli-gatoryjne systemy z wasnej woli lub jeeli wymagaj tego krajowi lub za-graniczni odbiorcy (co jest zjawiskiem coraz czstszym).
Udzia procentowy przedsibiorstw stosujcych nieobligatoryjne systemy za-rzdzania jakoci i majcych przyznane certyfikaty na te systemy w
Udzia procentowy przedsibiorstw stosujcych nieobligatoryjne systemy za-rzdzania jakoci i majcych przyznane certyfikaty na te systemy w