Środki służące zapobieganiu powstawaniu odpadów i oceny ich użyteczności

Do strategii informacyjnych, których celem jest podwyższenie świadomości społeczeństwa, co do potencjalnego udziału w zmniejszaniu ilości wytwarzanych odpadów, zalicza się:

kampanie informacyjne – informacje o technikach zapobiegania powstawaniu odpadów, programy szkoleniowe dla właściwych organów,

oznakowania ekologiczne.

Do strategii promocyjnych, zachęcających do zmiany zachowań i zapewniających finansowe i logistyczne wsparcie dla inicjatyw korzystnych dla środowiska, zalicza się:

wsparcie dla dobrowolnych porozumień, promocję ponownego wykorzystania i napraw, promocję systemów zarządzania środowiskiem, propagowanie czystej konsumpcji,

promowanie badań i rozwoju.

Strategie regulacyjne, nakładające ograniczenia dotyczące wytwarzania odpadów, poszerzające zakres zobowiązań względem środowiska naturalnego i nakładające kryteria środowiskowe na zamówienia publiczne, obejmują:

planowanie, podatki i zachęty.

Jednym z podstawowych działań w zakresie zapobiegania powstawaniu odpadów powinno być podnoszenie świadomości ekologicznej mieszkańców regionu poprzez akcję edukacyjną rozumianą jako szkolenia, ulotki czy informatory. Każdy wytwórca odpadów, zarówno w sektorze gospodarczym, jak i komunalnym jest zobowiązany do stosowania takich sposobów produkcji, form usług czy konsumpcji oraz surowców i materiałów, które pozwolą utrzymać ilość wytwarzanych odpadów na możliwie najniższym poziomie. Dzięki racjonalnej gospodarce odpadami zostanie ograniczone negatywne oddziaływanie na środowisko, a nawet zagrożenie życia czy zdrowia ludzi.

Do sposobów zapobiegania powstawaniu odpadów należy zaliczyć przede wszystkim:

kampanie informacyjne, programy szkoleniowe w zakresie gospodarki odpadami, co prowadzi do optymalizacji zużycia surowców,

89 zachęty do czystej konsumpcji,

promocja ponownego wykorzystania i napraw,

selektywne zbieranie surowców wtórnych (papier, szkło, metal, tworzywa sztuczne) i dalsze postępowanie z nimi prowadzące do odzysku materiałowego,

stosowanie najlepszych dostępnych technik lub technologii przy wyborze i zastosowaniu urządzeń i maszyn,

przestrzeganie parametrów procesów technologicznych,

analizowanie i weryfikacja stosowanych technologii i norm zużycia materiałów pod kątem ograniczenia ilości wytwarzanych odpadów,

zwiększenie ilości odpadów poddawanych procesom odzysku i recyklingu oraz ograniczenie składowania nieprzetworzonych odpadów komunalnych,

wprowadzanie systemów zarządzania środowiskowego ISO oraz zasad „Czystszej Produkcji”

w sektorze gospodarczym, co wpływa bezpośrednio na ograniczenie zanieczyszczeń spowodowanych wytwarzanymi odpadami w procesie produkcyjnym.

Konieczna jest intensyfikacja edukacji ekologicznej promującej właściwe postępowanie z odpadami oraz prowadzenie skutecznej kampanii informacyjno-edukacyjnej, w celu kształtowania odpowiednich postaw zmierzających do zmniejszania ilości wytwarzanych odpadów komunalnych. Zasadnym jest zatem promowanie wśród społeczeństwa takich działań jak:

kupowanie produktów w opakowaniach zwrotnych,

unikanie używania produktów, których unieszkodliwianie jest możliwe jednie poprzez składowanie,

kupowanie produktów zabezpieczonych minimalną ilością opakowań, ograniczanie zakupu produktów jednorazowego użytku,

używanie pojemników wielokrotnego użytku na żywność celem ograniczenia powstawania odpadów z folii aluminiowej, czy papieru śniadaniowego,

ponowne wykorzystanie i wydłużanie okresu używalności niektórych przedmiotów,

prowadzenie wstępnej segregacji odpadów (szkła bezbarwnego, szkła kolorowego, tworzyw sztucznych i papieru), w wyniku czego otrzymuje się wysegregowane surowce wtórne, co ograniczy powstawanie zmieszanych odpadów,

selektywne magazynowanie/zbieranie odpadów ulegających biodegradacji, kompostowanie odpadów biodegradowalnych w gospodarstwach domowych, kupowanie napojów w szklanych butelkach i za kaucją,

wielokrotne używanie słoików,

przeznaczanie zużytego papieru na makulaturę,

przechowywanie danych na dyskach lub płytach CD zamiast na papierze, przekazywanie niepotrzebnej odzieży do punktów opieki społecznej, unikanie artykułów, które po wyrzuceniu stanowią odpady niebezpieczne,

używanie akumulatorów nadających się do ponownego naładowania, zamiast baterii jednorazowych,

korzystanie z pojemników, pudełek nadających się do wielokrotnego wykorzystania, przedłużenie okresu żywotności mebli i wyposażenia domowego.

Ponadto, plany gospodarki odpadami sporządzane na szczeblu wojewódzkim, w których określone zostają cele i działania wraz z harmonogramem przyczyniają się do redukcji ilości wytwarzanych odpadów. Zapisy w strategicznych dokumentach wojewódzkich mają na celu poprawę funkcjonowania gospodarki odpadami. Priorytetowym zadaniem w gospodarce odpadami jest utworzenie regionów gospodarki odpadami, w ramach których będzie prowadzony odzysk i unieszkodliwianie odpadów

90

komunalnych. Odpady powinny być kierowane do instalacji regionalnych, a jeśli takie nie istnieją na terenie województwa należy zainwestować w ich budowę.

Zgodnie z ramową dyrektywą o odpadach (2008/98/WE) państwa członkowskie są zobowiązane do opracowania programów zapobiegania powstawaniu odpadów, nie później niż do 12 grudnia 2013 r.

Programy te powinny być zintegrowane z planami gospodarki odpadami lub funkcjonować jako odrębne programy. W przypadku gdy taki program jest zintegrowany z krajowym planem gospodarki odpadami lub innymi programami, środki służące zapobieganiu powstawania odpadów muszą zostać wyraźnie zdefiniowane.

Zgodnie z opracowaniem zamieszczonym na stronach Ministerstwa Środowiska pn. Wytyczne dla programów zapobiegania powstawaniu odpadów sugerowane strumienie odpadów, którymi należy się zająć to odpady komunalne wytwarzane w gospodarstwach domowych, w tym odpady ulegające biodegradacji. Kampanie informacyjne powinny być proste, dobrze widoczne i skierowane do wszystkich bez wykluczania żadnej grupy społecznej. Sugerowane zmiany w zachowaniach powinny być łatwe w zastosowaniu i jeśli zajdzie potrzeba, wyjaśnione w sposób szczegółowy. Strony zainteresowane powinny brać udział w etapie przygotowania kampanii. Tematy mogą obejmować np.

promowanie korzystania z toreb na zakupy wielorazowego użytku lub ogólne techniki zapobiegania powstawaniu odpadów w gospodarstwie. Należy zachęcać szkoły do edukowania uczniów w zakresie prowadzenia prawidłowej gospodarki odpadami, co zwiększy świadomość wśród młodych ludzi i uwrażliwi ich na tego typu zagrożenia środowiskowe. Programy szkoleniowe powinny zapewniać czytelne wytyczne w celu wsparcia przedsiębiorców, społeczeństwa i władz lokalnych w działaniach na rzecz zapobiegania powstawaniu odpadów.

Do przykładowych środków zapobiegających powstawaniu odpadów poza wymienionymi powyżej zaliczyć należy również te, wskazane w załączniku do projektu ustawy o odpadach z dnia 15 marca 2011 r.

wykorzystanie środków planowania lub innych instrumentów ekonomicznych wspierających efektywne wykorzystanie zasobów,

promocja badań i rozwoju w obszarze pozyskiwania czystszych i bardziej oszczędnych produktów i technologii oraz upowszechnianie i wykorzystywanie wyników takich badań i rozwoju,

opracowanie skutecznych i przydatnych wskaźników presji na środowisko związanej z wytwarzaniem odpadów.

Środki, które mogą mieć wpływ na fazę projektu, produkcji i dystrybucji produktów:

promocja eko-projektowania (uwzględnianie aspektów środowiskowych przy projektowaniu produktu z zamiarem poprawienia charakterystyki oddziaływania, jakie dany produkt wywiera na środowisko przez cały cykl życia),

objęcie środkami zapobiegania wytwarzaniu odpadów instalacji niepodlegających pozwoleniom zintegrowanym,

promocja wiarygodnych systemów zarządzania środowiskiem, w tym EMAS i ISO 14001, propagowanie ponownego użycia lub naprawy wyrzucanych produktów lub ich składników, w szczególności przez stosowanie środków edukacyjnych, ekonomicznych, logistycznych i innych, takich jak wspieranie lub tworzenie akredytowanych sieci napraw i ponownego użycia, zwłaszcza w regionach gęsto zaludnionych,

wprowadzenie obowiązkowej zapłaty przez konsumentów za dany artykuł lub element opakowania, który w przeciwnym wypadku byłby wydawany bezpłatnie,

promocja wiarygodnego etykietowania ekologicznego.

91

Środki służące zapobieganiu powstawaniu wybranych grup odpadów sektora gospodarczego:

1. Odpady zawierające PCB

Ze względu na ustawowy obowiązek wyeliminowania z użytkowania PCB, na obecnym etapie nie można rozważać zapobiegania powstawaniu tych odpadów. Jednakże należy podkreślić, że zakaz wprowadzania tych substancji do obrotu spowodował, że w przyszłości nie będą powstawały omawiane odpady.

2. Odpady zawierające azbest

Zgodnie z rozporządzeniem Ministra Gospodarki z dnia 13 grudnia 2010 r. w sprawie wymagań w zakresie wykorzystywania wyrobów zawierających azbest oraz wykorzystywania i oczyszczania instalacji lub urządzeń, w których były lub są wykorzystywane wyroby zawierające azbest (Dz. U z 2011 r. Nr 8, poz. 31), wyroby zawierające azbest wykorzystuje się w sposób niestwarzający zagrożenia dla środowiska i zdrowia ludzi w terminie do dnia 31 grudnia 2032 r.

W związku z tym, w tej perspektywie, nie jest możliwe zapobieganie powstawaniu tych odpadów, należy jednak zaznaczyć, że zakaz wprowadzania do obrotu wyrobów zawierających azbest spowoduje w dalszej perspektywie brak powstawania odpadów zawierających azbest.

3. Oleje odpadowe

Zapobieganie powstawaniu odpadów w przypadku olejów odpadowych polega na stosowaniu olejów o wydłużonym okresie ich użytkowania.

4. Zużyty sprzęt elektryczny i elektroniczny

Szybki rozwój technologiczny powoduje, że sprzęt elektryczny i elektroniczny spełnia coraz wyższe parametry techniczne, ale jednocześnie powoduje u potencjalnych użytkowników chęć posiadania coraz to nowszych urządzeń (nowej generacji), co nie służy zapobieganiu powstawaniu odpadów.

Istotnym elementem zapobiegania powstawaniu odpadów zużytego sprzętu elektrycznego i elektronicznego jest rozszerzona odpowiedzialność producenta za wprowadzony na rynek produkt.

Należy podkreślić, iż producenci sprzętu elektrycznego i elektronicznego powinni zwracać uwagę na sposób jego produkcji, a także na wykorzystywane materiały i surowce.

5. Zużyte baterie i akumulatory

Zapobieganie powstawaniu zużytych baterii i akumulatorów polega głównie na stosowaniu baterii i akumulatorów o przedłużonej żywotności, a także stosowaniu baterii z możliwością ich ponownego ładowania.

6. Odpady medyczne i weterynaryjne

W przypadku tych odpadów możliwości zapobiegania powstawaniu odpadów są bardzo ograniczone, gdyż niezbędne jest stosowanie jednorazowego wyposażenia, w przypadku odpadów, które mają styczność z tkanką ludzi lub zwierząt. Selektywne zbieranie odpadów medycznych i weterynaryjnych pozwala na zmniejszenie masy wtórnie wytwarzanych odpadów zakaźnych.

7. Pojazdy wycofane z eksploatacji

W przypadku pojazdów wycofanych z eksploatacji możliwości zapobiegania powstawaniu odpadów są bardzo ograniczone. Element zapobiegania powstawaniu tych odpadów stanowi rozszerzona odpowiedzialność producenta, która oznacza odpowiedzialność producentów pojazdów również za odpady powstające po zakończeniu użytkowania produktów przez nich wprowadzonych. Należy podkreślić, iż producenci pojazdów powinni na etapie ich produkcji korzystać z takich materiałów, aby umożliwić ich późniejszy odzysk.

92 8. Zużyte opony

Zapobieganie powstawaniu zużytych opon jest zdeterminowane wymaganiami bezpieczeństwa ruchu drogowego.

9. Odpady opakowaniowe

Istnieje wiele możliwości zapobiegania powstawaniu odpadów oraz redukcji ilości wytwarzanych odpadów opakowaniowych. Wśród nich można wymienić:

włączenie kryterium projektowania ekologicznego (m.in. ograniczenie do minimum ilości odpadów opakowaniowych, stosowanie materiałów, które mogą być poddane procesom recyklingu) w procesie rozwijania nowych produktów,

stosowanie zasady rozszerzonej odpowiedzialności producentów za wprowadzone przez nich opakowania na rynek,

wydłużenie okresu użytkowania opakowań, zmniejszenie ilości opakowań trafiających na rynek oraz zwiększenie udziału opakowań wielokrotnego użytku,

stosowanie oznakowania ekologicznego na opakowaniach, które pozwala konsumentom zidentyfikować produkty spełniające kryteria ekologiczne.

10. Przeterminowane środki ochrony roślin

Zapobieganie powstawaniu przeterminowanych środków ochrony roślin polega głównie na kształtowaniu świadomych postaw konsumenckich, w kierunku nabywania takiej ilości środków ochrony roślin, aby nie ulegały one przeterminowaniu.

11. Zbędne środki bojowe i odpady materiałów wybuchowych

Zapobieganie powstawaniu odpadów jest w tym przypadku ograniczone wymaganiami bezpieczeństwa państwa i możliwościami technologicznymi.

12. Odpady z budowy, remontów i demontażu obiektów budowlanych oraz infrastruktury drogowej Ze względu na fakt, iż odpady te powstają na różnych etapach prac remontowych oraz budowlanych możliwości zapobiegania ich powstawaniu są ściśle powiązane ze stosowaną technologią i trudne do osiągnięcia. Celem zapobiegania powstawaniu odpadów konieczne jest stosowanie technologii bezodpadowych lub małoodpadowych.

13. Komunalne osady ściekowe

Istnieją ograniczone możliwości zapobiegania powstawaniu komunalnych osadów ściekowych.

Stosując bardziej zaawansowane technologie, można ograniczyć ich ilość w formie uwodnionej.

5.5. Instalacje do zagospodarowania odpadów podlegających odrębnym przepisom