B. S k r ifte r paa nordvestlandsk maal
IV. Gamalnorsk homiliebok lste hand (1200—1225)
9 a. Tviljodarne vert skrivne:
au (oftast) t. d. pau 63 aud- 29; sjeldan sou, t. d. deoubr 2214 ofl. eller ou\ pou 27 doud 4 l t a brout 583.
x i (oftast) t. d. sein n 7 (27 g, W ; ein 3 g, W ); sjeldan ei, t. d. ei adv. 3015 (ogso, men sjeldnare x i), E ig i 2112 og fleire stader naar ordet vert skrive med stör fyrstebokstav; elles x ig i t. d.
3i 3 ofl- Med ^ vert skrive q ilif{r) 584.5 (4 g; men oftast x i- endaa i same lina som qi- 584.
ny, cpy og x g , t. d. iw y ra io 2 o y rn a gpl. i2 16 hcpyrir 254 x y rn a 2913 5 x u ' x u r u 318 (misskrift?).
b. Dei stigande tviljoder vert skrivne: ia, (sjeldan ja , ix ), io (for tö; 1 gong i x for ig), iu , t. d. gialda 305 (b ix rg r 3 sp. 233 1 g) vid- sm iorvi 3213 (hisortum i8 15) p io fr 3518 drm panda 3212.
M erkn. 1 0 . Derimot vert skrive va, ve, v i (ogso etter konsonant):
dvalt 2312 hvarge n 6 liv x r r 12,4 h vilic j i0 c v x lr 4117 qvala 2312 sva 4318 ofl. tv x im 310 pvisa i9 9 28 ; byggva i64; scva 2417 apl. (for skvä ?).
Sjeldan j for i : ja r n i4 14 i jordum 2g3 ja tta 1 9 ,7 20^ jattem i g 3.
10. Ljodsamhovet i endingarne er gjenomfort som i trondsk, soleis at det stend
a. e etter a, ä, e (upphavleg, naar han ikkje etter 3 d hev gjenge yver til x ) e, 0, ö, g, x , 0 og ij.
Undantak: a lta ris 349 illg ia r n ir 3718 almatigs i2 16 prongvisc 6 l2 algorß 4 17 (3g). Merk at i stend i u t l j o d berre i algorfi.
1907. No. i. V E S T N O R S K E M A A L F 0 R E F Y R E 1350. 47
b. i etter e (i Ijodbr. a og e som hev vorte æ etter 3 b og d ovanfor) i, i, ig, u, ü, y, y, au, ei og ey.
Undantak: brenner 4 i 17; ælsce (-) 516 (3 g; - i 57J ærfede 2 0 il5 ærfçde 49i ærvædes 5 2 ^ erfæde 200J, i ait 7 g; hende i3 8 (-i 373) æ ilifre 2815 (-i 3 g) guile 2g3. Merk at -e stend i u t ljo d i aile undan-taki, so nær som i brenner, ærvædes.
Etter g berre tvo dome: liofdi 6220 (som i trondsk), men algorfre 519.
C. 0 etter â, e (upphavl.) é, 0, 6, Q, æ, é.
Undantak: sâlum 583 (2 g; -o(r) 6112, 10 g, W) varum pr. 34^, (2 g; -om 12g 11 g, W ; varo 200J; orrestum 2 X, æfstu 47 x 3 ; vélum 35 3;
bodorôum 4 16 (3 g; -om 2016) fordumc 6 l8 horfum 1962 orôum I9 8 10 (S g; -om 4 g, t. d. i9 9 g); domum 37, (dômom 3817 3 g) fiorum 3918(3g) f ötum i5 3 (2 g) godum 2810 (6 g, -om 8 g, -0 14 g, W) omodum 2 18;
tsorum 17 x 3 (-om 2 g) vsorum pr. 18 2 5 (3 g, -om 12 i7 3 g) ; æudæfum 3512 (2 g) hæstum 17 7 prælum 528 (-om 9 17).
d. u etter a, e (ljodbr. a eller e etter 3 b og d) i, i, g, ig, u, û, y, ÿ, au, ei, ey.
Undantak: ambonar io 13 (ambunar i620 3 g) varom 6328; ælsco 514 i~u 3 S) bvæsso 12 4 hvçsso 1013 (men hværsu 20 L, 7 g, liver su n 10) langfædrom 6 2 ,4; drotningo 5o2 paradiso 28 j fægnom 609 hærmonnom 55i3 hoggnom 485 olmoso- S2 ( 18 g ; -u Ô216; dette synest visa at andre vokalen i dette ordet hev gjenge yver til 0) socom 4 6 ^ (-um 403 496) veroldo 6o25 7 g, vættratælo 224 ; fylgôo 6325 fyrsto 491 1963 mgcclo 2Ô4 ofdryccio 288 (-u 6219 oil.) ymsom 2gi u \ liæilso 25 (-tt 12 g (W) t. d.
2t l ) hæilog 80 (7 g) kanskje for hœilgg.
M e r k n . 11. E n d in g i er i i o rd paa -endi som læiôçndi i8 3 hæilendis 2o o2 9 ; u n d a n ta k Jiyggiænde 3 7. 8 (-t 4 2, 2 g). A g je k tiv paa -legr fæ r en- d in g a r m ed e og o, t. d. astsanilegre d s f 3 2 iardlegom 4 1 3 ; u n d t. -legum
6 14 (3
g)-M e r k n . 12. I o rd m ed e (æ) a v u p p h a v le g ei e r e n dingsvo kalarne i og u, t. d. ængi 5 o 16 hçlgum 6 2.
M e r k n . 1 3 . I fo rm e r a v g é r a oftast é og 0 : g e r e (-) 2 0 0 4 (44 g ; - i 24 g, t. d. 4 5 17) g e r o m 19 , (4 g ; - u - 2 0 1 . , 3 g ); i fo rm e r av m e g a a lltid e og 0 , t. d. m e g e (2 9 m e g e r 2 spk 6 g m e g e n i 1 p p k i 9 6 16 ofl. m e g o 6 o 26
— l i æ n n e (for h æ n n e ) 3 3 9 ofl. (h e n n i 1 9 7 4 ,) , — p e sse h e v e og 0 , t. d.
B e s s e r 5 5 10 p e sse d s f 6 o 2 p e s s o m 6i3 (14 g ; p e s s o 3 g ; - u n i 4 8 l i , 5 g).
M e r k n . 14. T ris ta v in g s fo rm e r paa - 0 ; m en dersom - m k je m attaat, v e r t e n d in g i -um, t. d. glatado 4 9 4 diupasto 4 13 pionasto s 2, m en iôran- dum 2 o s ; u n da ntak sidaru 2 o o n æigandum 29g osidsamom 9 7 æigna- âomc
355-48 M A R IU S H /E G S T A D . H.-F. Kl.
M e r k n . 1 5 . D e i van le ge a v le id in g s e n d in g a r e r m ed i ljodsa m ho vet,
t.d. olden 6 131x n g il 6i31. U n d a n ta k :
a. s u b s ta n tiv paa - i n g , - i n g r u ta n u m s y n paa v o k a le n i fy re v e g e n , t. d. x n d r m i n n i n g i8 4 h x ü s u l x c n i n g i 9 1 2 ; b e rre desse o rd i h e v - e n g : d o m e n g e n 2 4 5 (3 g) f r a m n e n g 5 3 4 i a t n e n g i g 9 (2 g ; - i n g 5 3 2) le s n e n g 7 g - i !• 16 8 i k i n g 5 31) la e r e n g 19721 ( r i n 9 3 410) v i d r c o m n e n g a r 1 7 l4 i812.
b. a d je k tiv paa -legr og a d v e rb paa -lega, t. d. ranglega i 9 3 ; n o k re faa h e v -Ix g r eher Iq g r: diofüllegre 2 618 licamlggs 32 41 dyrlxgsta 6 2 10 h x rfilx g s to 2 417 manlasgs 4 5 , nylxgs 509; v o k a le n i h e v b e rre naudsyn- lig t 34
8-c. den e tterh eng de a r tik e l h e v a lltid e (som i tro n d s k ) t. d. lydren 9 19.
M e r k n . 16. mic 2 4 (mik i 3) pic I 5 l8 sic i 5 2, a lltid m ed i.
M e r k n . 1 7 . andlete 1 7 lg dsg. (andlsete 1 410) fo r a n d liti er v e l ogso ein v e rk n a d a v ljo d s a m h o v e t, sjaa G. T r . 113 m e rk n .
11. Adjektivartikelen er h in n m. 34 (15 g, h in 2 17 2 g) h m f. 2912 (7 g, h in n io 5 2 g) h ü 27 (23 g, h itt 2012). A v enn finn me ens gsg 6i21 et asn i9 7 23, lifs ens x ilif a i9 9 25 =» lifs hins x i l i f a 2 0 i4 ; enn er rygsk, men kann vel ogso ha aatt heima i andre maalfore.
12. p vert bruka i fyrstningi av ord, d etter vokal, f, g — ogso:
hxngdr 6313 Ixngd 229 — og r ; etter andre konsonanter stend d, undt.
hxm dar 36] 4 og 4 gonger styred, t. d. 56g (eiles alltid -t i dette hove).
For p stend ofte D i fyrstningi av ei setnlng baade i pron. og andre ord, t. d. Dessen 56 7 Dxceileg 1814 (i denne boki soleis reint grafisk skilnad).
M e r k n . 18. 2 pe rs. p ro n . p l. h e ite r a lltid per e lle r per (ik k je er), pü v e r t ofte tilja m n a e tte r o rd e t som g je n g i fy re v e g e n , anten t il du, e lle r tu, og per til der; t. d. geräu (o: ger pü) 2 2 2, liafe der6 3 23 m ontu (o: mont ph) 3 ° 14‘
13. Hom. I hev 25 g m n og 19 g fn . -mn i himneskr 2g1 h im n i etc. 30] 6 ofl. h xm n d a r 205 hxm dar i 4 l i hxm dar 36] 4 hxm nanda 20JS (men hefna i4 9 h x fn a 14, 524 h x fn d a r 43lä ) iam n- 32 iam- 56] 6 i9Ö18 tarnt 595 hiam t n e m n a 6 s (men n x fn a ig 6 10 8 g) namne 5712 nömn pl. 563 (men n a fn ig 6 10 8 g) ramnen 25, ramnleg 25g samna 5013 samnasc 4912 samner 2 spk 30,. Berre svofne 3216 h a fn a n s t (3 g) h a fn a r 3 sp 9. er utan sideformer med mn.
14. gh hev ikkje Hom. I.
15. f t og p t finst paa lag like mange gonger (47 f t & 45 p t, W.) og me finn dei fieste ordi snart med f t og snart med pt, soleis: a ftr 2j 3 (5 g! a p tr 22j 2 g) x f ü r 39 (6 g; e ß ir i3 10 e ftir 2 i 18 2 g; tils. f t 9 g; x p t ir 205 9 g, e p tir 23g, 2 g), c ra ftr 316 (10 g; c ra fta 273 3 g,
crafte i 7 l 0 3 g , craftum 4210 c ra ft 217, t i l s , f t 18 g ; crapte i6 1 8 ) o fta r 8 8 (3 g ) o ft 2lfi (4 g ; opt 2,; i 6 g , opleg 7l t ) s c rifta r i8 16 (-pf- i8 18
2 0 ,2 , 10 g ) .
Berre med f t finn me: h x if t 437 (4 g).
Berre med p t : koypti 19633 apne (0: aptne) 3 8 ,2.
M e r k n . 1 9 . crapz s i 14 er v e l fo r crapts; fs i rsefsing 3 7 ^.
16. F o r m e r av y m is t s la g :
a. F y r r n o r d is k l j o d s k i f t e e — i. Hertil former:
med e: dvenar 3 sp 523 (nyn. dvena Flelg. dvxn(a) Lof. dvina Hard.) regner 3 sp (pluit) i i2 tvennom 17n (men tv in npn 539 tv in n a 716) prsemr 496 p rx n n a r 226.
med i: i f an 4 6 g ifa n a la u st 3,5 (2 g) i f i 3 spk 2 3 ,; y fa n d a 18,4 (for ifa n d a; i f > y gjenom paaverknad av f).
M e r k n . 2 0 . I S hi. R y f. og Jsed. seg je r de i enno m ange stad er yvast u m aa evast e lle r k v id a seg ; paa Jsed. ogso ivast. E lie s h e ite r d e t no eva, evast, xvast i B e rg . bp. og V in je i T e l. ive T e l. 1 Sogn ova seg, som k a n n v e ra baade i f a og efa i g a m a lt m aal.
1). F y r r n o r d is k ljo d s k if t e 0 — u. Hertil former:
med 0: fogls 589 godlegar 86 (elles allstad gud-); or praep. 4218>
ogso som praefiks: o r x ig i 31, o rv iln a n 118 orvilnasc 6 ,, (ol- 6 , 7 misskrift), men urug- 242 (2 g) og u ro y n d r for u re n d r 4 , 0 (jfr. orheimings Sfj. Ytre Sogn); sonr 217 8g, sonar gsg 5 9 ,, sona gpl 26, (2 g) sono apl 24,5 3 g (men sunar gsg 5,3 s y n ir npl 269; um s a y n ir • sjaa nedan- for under h, C) cono 3 3 ,0 ofl. Iseidtoga obi. 810 ofl. oret adv. n 5 (oyret 259). •
med u : g u ll 36,3 ofl. cumum ver 2 0 i4 (elles alltid coma; sjaa § 24) tyia v. (hjelpa) 24 (55,3).
M e r k n . 2 1 . M e rk e le g t e r h u g vxr i6 4 adj. hugvxrs i6 2 adj. fo r van- le g t hogvasrr; jf r . n y n . hugmoe seg H a ll. V a ld . fo r hogmoda seg.
C. Frumnordisk aiv hev vorte ei (eller x i) 3°i5 °- m- A- sb Men ogso x (x) vert brukt, t. d. 20022 ofl. x ( = eigi) 3,3.
Frumnordisk auh hev vorte 6 i hor adj. nsm i56 holegra 42131 etter jamlaging med adj. (som blgr) hev former med d fenge yvertaket { M r i5 4 ofl.).
6. A v substantiv paa -endi hev hdsk. h yggixnd i 42 (-e 37 °fl-) Ixidqndi 183 h xile n d is 2oo29 (undt. illy n d i 53,5 saman sett med lyndi'i)\
morgen 256 ofl. morgon 248 ofl.
1 9 0 7 . N o . I . V E S T N O R S K E M A A L F 0 R E F Y R E 1350. 4 9
Vid.-Selsk. Skrifter. I I . H .-F . K l. 1907. No. 1. 4
5o M A R IU S H Æ G S T A D . H.-F. Kl.
e. L jo d b r o t e t er i det heile gjenomfort paa vanleg maate; mer- kande er: vidsm iorvi 3213; gudspialle dsg i i18. Uvanlege former er:
giarde 2018 3 si for gerdi (av gera). Jfr. hermed gia rd i 3 sik i den egt trondske hdsk. Tiib. 3S (umrodd i G. Tr. 85 merkn. 2); men nyn. (g )ja ri 3 si av (g)jera Vest Tel. Set. av *g ja rd i < j g ia rd i viser at denne formi hev vore i bruk ogso paa Sudlandet, — giata inf. ( = gæta) 196g. Denne formi (gjâta), som me ogso finn i Horn. I I 664.]8 i3 4 16 og som eg ikkje hev sét paavist annarstad enn i homilieboki, hev eg funne ogso i Am.
307 fol., ei handskrift av Gulatingslog (landslogi) fraa midten av 14 hundr.
med maalfore fraa Sudvestlandet.
I 307 fol. er ordet ofte bruka (53 b, 67 b, 69 b), ogso i particip vanqiat 52 b (hovudhdsk. av landslogi i Ngl. sid. 1482 : uangætt). Det er venteleg same ordet som enno liver i Shi. i formi ja tta (ja tta pà, ja tta te, ja tta ette)1 med tydingi »lægge mærke til, agte paa« og som er utskilt fraa (g)jæ ta; med umsyn til ljodyvergangen jfr. gn. jd ta (segja ja) nyn. ja tta (segja ja). I Horn, I stend ordet i det stykke som er mest trondsk og hev vel ogso aatt heima der.
f. V o k a lle n g jin g . Praep. at I3 S oil. hev ogso formi at I99 9.
Framfor l kons. vert ikkje vokalen lengd, t, d. hiolp I9934 h ia lp a r gsg 617 (v a tn )k a lfr 50,4 s ia lfr 3612 oil. (formerne sialfum i i10 siolfum 3 j (7 g) med endingi -urn her i Horn. I syner at a er stutt).
Hdsk. hev j a m I4 l4 .
M e r k n . 22. I hals 3 2 ^ ôrmsens 626 æ inârt i g g 2i (oftare æ inardr, t. d. I997) Og vest'dz 3 15 er den lange v o k a l anten in n v e rk n a d fraa m aal- fo re fo rm e r i fy re le g g e t, eher aksenten e r b e rre g ra fis k som paa fle ire an dre stad er i H o rn. S m lk . n y n . æinâra ad j. (tru s k y ld ig ) R y f. (Saua, S uldal), m edan d e t elles fraa F jo rd a rn e og n o rd e tte r t il In n h . h e ite r e in a rt; orm (m ed tro n g 0) J æ d .? ; vesâlla f. (stakar) R y f. Shi. Desse fo rm e r syne st ty d a paa at d e r i alle fa ll sum e stad er i R o ga lan d i e ld re tid h e v v o re le n g jin g a v a og 0 i s lik e ho ve som h e r er i um tale, k a n s k je ogso i hals, som enno h e v â i V . A g d e r, R b g . Set. og V . T e l.
M e r k n . 2 3 . A k s e n t y v e r la ng v o k a l e r ik k je g je n o m fo rd , m en stend ik k je so sjeldan, t. d. m al 2g sé 3 spk (av vera ) 3 0 t ill 6i2torn 4 1(| On 4 7 tær 1718 ûvinato 40,. mæ'ler i9 5 28 a ska 6o21.
g. V o k a ls t y t t in g. liænne (for hænne) 339 ofl. hev ogso den stuttare form henni 19717, som endingarne -e og - i syner, — gom dir 201 j for goym dir er venteleg misskrift, som endingi - i r synest visa.
h. Y m se v o k a lh o v e .
a. e hev vorte 0 i labial umstoda i svafne 5216 nsg (jfr. nyn. sevn Forde i Sfj. svnhn Rog. (Dal.)).
1 C h r. V id s te e n : O rd b o g o v e r B ygd em a ale ne i S o n dh ord lan d. B erg en 1900.
1907. No. i. V E S T N O R S K E M A A L F 0 R E F Y R E 1350. 51 Stutt x (e) og 0 skifter i aedli 32, 441 og 0dle 2217 56g, eefsta superl. 262 (4 g) og e(f)ste 244.
Lang ¿e og 0 skifter i: audsefe 2g2 (5 g) og audefe 3o12 (5 g;
audoue 2gl 6 , 2 g).
For f> stend e i metto (3 pi av mo>ta) io9 31 i ein randmerknad, som etter Wadst. sid. 1, note 2 truleg er skriven av fyrste hand.
I alle desse hovi — so naer som aedli — er der labial i naerleiken aat vokalen.
M e rk n . msetto (for mcltto) 209 og veg 372 (for vdg, angels, wiege) synest vera misskrift. Sameleis v x rd v x iz lu (for vard-) 510.
ß. i held seg framfor l og r med konsonant etter: s ilf r 3510 k irk ia ig6r, virda 6i20. i hev vorte e (e) i tvevaldan adj. asm 2017 (2 g).
y. g held seg i f y r i r 3g ofl. (ogso f y r i 44 ofl.) yfi.r n 3 ofl. ymsom 29io ym isar 572; like eins i fortidformerne scyldi 6oifi ofl. m yndi 36, ofl.
<5. For a i endingi etter lang staving Ann me stundom e, soleis ofte i participformer, t. d. brennande gsm 6356 leitande 36 ofl., men ogso i ende adv. 199! 9 n x r r e adv. 19927 kxste 6127 superl. asm b. f.
(av M r), 622 gsm, 17, nsn, iatte 1 si 2 4 scammesc 3 sp 2ol2 . u 26 3.
Ogso etter stutt staving ritade i 3 (1 sik). Sumt av dette kann vera mis
skrift; me finn stundom ogso a for e ell. i, t. d. mseira asf 65 2 b ia rta ra nsm 321S. Sjaa elles merkn. 24 her nedanfor.
e. For u (ell. 0) stend i ljodlinn staving e, (i, x ) i: orrestum 2 1 pionxst(o) 38, xlskzded (for -ud) 6 3 ^ orekted (for -od) 6324 knsid (for -ud) 6323 (men fylgdo per 6325 gerdu per 6316 per kunnud 6 3 ^ , og fleire andre stader paa same sida -ud og -od). Som domi syner, er stavingi i fyrevegen snart lang og snart stutt.
M e r k n . 2 4 . S et i sam anheng m ed y v e rg a n g e n a t il e (un de r d stra ks o v a n fo r) e r de tte v e n te le g , d e r det ik k je er m is s k rift, ei tid le g o v rin g av den ljo d lo g i, som i fjo rd e m a a li sidan h e v g jo rt so m ange e n d in g a r ft og u t i l e (a).
£. Etter stutt e (se) vert ender og daa innskote ein i, naar det kjem i i naeste staving: deeigi io13 sseigi 342! sameleis vert y innskoten etter 0 i same hove: ceyret 259 s o y n ir 268 (Smlk. G. Tr. § 99).
i. K o n s o n a n ty v e r g a n g .
dt tt i batt 2 si (av bidia) 13. 2 15 = bast 4 i 4.
f v i tvevaldan adj, asm 2o17.
Urn auga 4113 ikkje er misskrift for auka, er det innverknad fraa rygsk.
n n hev vorte d framfor r i fid r 53 6 3 sp for fin n r.
rs er utjamna til ss i Hvesso i o 13 ( i2 4) D y s tir 3 sp. 1717 (2 g) hxstileg adj. 4 3 ^ .
52 M A R IU S H /E G S T A D . H.-F. Kl.
Etter den gamle s i ord som vesa, som i Norig umkr. midten av det I2te hundr. hev gjenge yver til r, er der merke i vesa 1965 (elles alltid vera) og est 2 sp i5 18 176.
-Id og -nd hev vorte -Id og -nd.
v ~d> m i mer 5l6 (iia fu m mer)] elles ver, t. d, 519. at hvaro hev vorte at tvaro I9826.
j . K o n s o n a n t b u r t f a ll.
g held seg i framljod framfor n i gnött 294, men ikkje framfor l:
Her adj. 4110 ofl.
h er burtfallen i hi, hn og h r liksom i heile homilieboki, undt. i h riu g (0: b rin g) 412. Sjaa nedanfor sid. 54 note 1.
v er burtfallen i dei vanlege hove i framljod framfor r og u, t. d.
r x id i 393 urdu 48g 3 pi (men svievum dpi 201 j j).
For svieva, inf. 19920 finn me svikia i9912; p in s l hev alltid denne form, t. d. 207.
Konsonant millom konsonantar fell ofte burt, t. d. apne 3812 (for aptne) d ra m ld tr i6 6 (3g) morne 3812 (for morgne) o p l e g j iX (for optleg) v x rz 47 5 (for v x rk s) hxm d a r 1 4 ,7 ( = h xm n d a r 205) sgngi i964 (for syndgi) ofl.
Endings-6 er burtfallen ell. utjamna i uni, allstad skrive umm so naer som 58g (umb).
d fell burt i endingi av 2 pers. pi. av verb framfor per, t. d. kunnu per 63, liafe der 6323.
g er burtfallen fyre d i munud
332.4-Endings-r er oftast burtfallen i vid praep. t. d. vid i gSl 2 (vidr 19730, 3 g); alltid med, t. d. i9 7 31.
Sameles r burtfallen i tv x im 3 10 (men prsemr 495j.
Etter st fell ofte ein konsonant (r, s) burt i utljod, t. d. briost gsg
6o5 C rist gen. 621 ofl.
k . K o n s o n a n tin n s k o t.
h vert sumtid sett framfor ord som byrjar med vokal: hiam t 596 (for tarnt) hugganda 2510 (for uggande; sameleis huggir i6 3 2315 for uggir) h ilm r 584 (for ilm r) ; jfr. § 8 merkn. 50.
l. K o n s o n a n tle n g d .
a. For stutt konsonant stend ikkje sjeldan lang, serleg II framfor d og t, t. d. halide i9 6 22 H it I2 12 ofl. [ lit 2019). Sjeldan n n framfor d : h u n n d r 22, hannd ar 373; mycclo 2 64 spacer a 37 7 x p p li 62 7.
ß. For lang konsonant stend ikkje sjeldan stutt, baade etter stutt og lang vokal, millom vokalar og framfor konsonant: m iscunar gsg
1907. No. 1. V E S T N O R S K E M A A L F 0 R E F Y R E 1350. 53 2 i 4 iateng 17t l f t d r 389 rsenr t)2 l l re tlä tr i9 15. — I utljod stend ofte stutt konsonant etter ljodsterk lang vokal, lang konsonant etter ljodsterk stutt vokal, t. d. ssel 3,5 rsein 3i 14 fä t 3 8 ,5 call 439 butt I 3> (hin n nsf io 5).
M e r k n . 2 5 . P ron . oss v e r t s k riv e soleis 80 g (W ) og OS 7 14 (3 g) som k a n n v e ra ÖS. S jaa ne d a n fo r H o m . I I og W a d s t. sid. 133.
m . Y m se k o n s o n a n th o v e .
Guttural k vert oftast skriven c: callasc g 3 soc 129 scal 9i9> framan- for v ogso ofte q : qvad 13,7 (cvad i 2 , 2). — Palatal k vert oftast skriven k : speki 36 (spacr 314). Men regelen er ikkje gjenomford; serleg er der mykje k for c. No og daa vert det innskote ein i etter g og k til aa syna den palatale uttale, t. d. gisengr 19734 3 spk !977 (= fJ ^ e
1975) kisenning 20028 (G. Tr. § 18 merkn. 5).
Lang k vert skriven cc eller ck.
v vert oftast skriven v, sjeldan / som i algorfi 4n bolfan 45io>
eller u som i E uo 62 5. — Upphavleg bilabial spirant vert oftast skriven f, men ikkje sjeldan u, t. d. haue 3 spk 1311 (Jia f a 13
13)-£ = ts, t. d. retz 5115; = ds, t. d. goe 5910; = äs, t. d. holz 326;
= s i aldyggvazta, superl. 29! 2; = st, t. d. syniz 5116.
17. O rd fo rm e r.
a. substantiv: sonr nsg 34 lim a r m. npl (for lim ir) 32i drycs m. gsg 49t -vega apl (av vegr, via) 1974 5 ofl. — endir, nsg 1974 ofl.
men enda cas. obl. 19634 ofl. — h io rtu n en apl (for vanlegt h io rtu n ) 45i4< _ Merk postola 2 i 18 v ilia 1978, baae former nom. sing.
ß. pseccia adj. asf. 115 ; sida.ru komp. npf. b. f. 20026. (Sjaa Noreen3
§ 425 merkn. 2).
y. pron. mer 1 pl. 51C (1 gong for ver 24 ofl.); sia, dem. nsm g 6, nsf 42; — pesser nsm 6o3 (2 g), -or nsf & npn 254 198, (8 g), pesse dsf 6o2 (2 g) pvisa dsn i9 9 28 (ogso pesso 58 ofl.), pesse npm 6 T (-er i8 7 ofl.);
h u ilic r 47,3 7 10; huatke io , ofl.; sengi asm 6221 196,, engi asf 2019.
— noccve dsn 504.
d. talord : tv x im 3,0 prsemr 49 5.
e. v e r b p a a -va e t t e r g o g k : byggva i6 4 ryggvisc4 1 18 (4 g ) slocver 316 svicva 19920 (svikia i9 9 12) (syngia 613).
2 pers. pl. endar paa -S, t. d. erod S13 gefed i i , a rakod 633. Merk:
hvserf a ftr pu t i l guds oc liu i (lat. vives) 246; liu i imperativ?
Merk: h x i t i r for hseitr 24, (vokalen i i - ir er vel halvljod).
Refleksive verb paa -sc 235 g (derav 225 paa s. 1— 59, 3 paa s. 60
—64, 7 paa s. 197— 201) -ec (2 g), ogso -z (11 g), og -s (11 g) og -st (3 g)
54 M A R IU S HtE G S T A D . H.-F. Kl.
t. d. 26 i4 2 22-fr i7 2 22j. Dessutan -umc i sp i 2, -omc i sp 356, -umc i pp 5is 6 18 2917 6o9 , -omc 1 pp 269 279, -omsc 1 pp i2 5, -emsc 1 ppk io 12 199^
C. adverb: a ld rig in 2215 (3 g) a ld rig i ^)6 1 (2 g) vsel (alltid med se, t. d. 4S); adverb paa -a : harda 57j4, hardla i8 13 audvsella 5 5 ,2 ;
sidarsta, superb 3 9 ,3 (jfr. nyn. seinaste adv.).
rj. For praep. m ilium finn me allstad berre (a) medal, t. d. 514 i9 8! !• — o r 4218 (4
g)-af- vert nokre gonger bruka som praefiks med same tydning som of-, t. d. afä t 4818 ( = o f at 28 8) a fcite dsg 62 4 6; jfr. afgamla D. N.
IV , 90ss (Stavanger 1311, rygsk maalfore), a, äv — of, Nfj. og ä-, d{v), av- Sudvestl. t. d. dstor'd (d: ofstörr) Nfj. ävrsea f. (ovleg stor ting) L i.; og Aaboin, Aabuen, Aamycke, Chr. Jenson.
§ 24. U m s k o d in g . Som denne etterroknaden syner, hev Horn. I i det heile dei merke me set upp for nordvestlandsk maalfore; men ho hev ogso fleire former, som ikkje kann ha vore til i denne landsluten i det I3de hundr.
For det fyrste er der i Alcuins De virtutibus etc. (Ungers utg. 1—59) og i Oratio dominica (Unger: 195— 201) nokre former som er mykje eldre enn den tid homilieboki — som ho no ligg fyre oss — kann vera skrivi, t. d. vesa ig 6 s est 15lg i7 6 pesse npm 6 7, kanskje ogso vi l i a nsg (for vHi) 1978. Desse former laet seg forklaara som atterstodor fraa eldre norske fyrelegg, ikkje jmgre enn midten av I2te hundr.1 Med umsyn paa stykket De natiuitate domini sermo (Unger 60—64) er det vandare aa segja noko visst um alderen for fyrelegget; det hev i det heile ein yngre svip (alltid arm r, adj. for a u m r; sola for ond\ vxgsemdar 616), um endaa refleksivformerne, som alle endar paa -sc, syner at ogso her ligg det eit fyrelegg til grunn, som ikkje kann vera yngre enn um kr.-1200.
Men umfram dette er der i alle tri s ty k k i2 nokre former her og der, som ikkje hover med maalbygnaden i Horn. I i det heile og som ikkje kann ha aatt heima paa Nordvestlandet.
Soleis er der ymse undantak fraa ljodsamhovet i endingarne (sjaa ovanfor under § 23, 10) som for det allermeste peikar paa eit maalfore
1 D e rsom h riu g 4 1 2 (fo r bring) i A lc u in s b o k ik k je er island sk paa- v e rk n a d — i so m aate den einaste a v de tte slaget i h e ile h o m ilie b o k i — k je m me endaa le n g e r u p p i tid i. E r h r paa denne staden islandsk, maa d e t v e l v e ra p a a v e rk n a d paa a v s k riv a re n e tte r islandsk le sning, ik k je e tte r island sk fy re le g g , m ed d i A lc u in s b o k ik k je synest k je n d paa Isla n d anna e tte r ei isl. u m s e tjin g fra a 15 aarh.
2 H o rn. I in n e h e ld b e rre dei 3 s ty k k i som h e r er nem nde.
utan slikt samhove, men med einkyndte endingar paa -e, -o og -um (ell. -om) ; slike maalfore kjenner me fraa Rogalandskanten paa Sudvest- landet.
T il sudvestlandsk ly t me ogso rekna former som sein&rt, hals, örmsens, vesälz (sjaa ovanfor under § 23, 16 f), yfande, liy r fa 2118 (jfr.
nyn. hyrva, v. (ar) Dal. gaa i orska), svcpfne, kanskje ogso h io rtu n (en) 4514 og — um det ikkje er misskrift — auga 4113 f° r au^a- Um- bytingi nokre faa gonger av artikelen h in n med enn, og formerne hsemdar og hcengdr ofl. — um ikkje desse former er alderdomsmerke — hover ogso best til sudvestlandsk. Den sterke halting millom f n og mn, p t og ft, priv. part. Ü- og 6- kann ogso hava sin grunn i sudvest
landsk innverknad; men desse sistnemnde former finst ogso paa Nord- vestlandet, som det fyrr er paavist.
Denne utvilsame sudvestlandske paaverknaden kjem sterkast fram i Alcuins De virtutibus etc. og tyder paa at det nae m a ste fyrelegget for dette stykke hev vore skrive paa ei maalform fraa Rogalandskanten, paa lag som Horn. I l i a (Unger: 202—2io22). I dei tvo andre stykke, serleg det siste, er der ikkje meir av dette slaget enn som me kann tenkja oss hev fylgt med i pennen fraa tidlegare avskriving etter rygsk fyrelegg.
Men ogso etter austnorsk er der ymse merke i Horn. I. Denne innverknaden, som i ljodformerne paa denne tid best syner seg ved det, at der vantar w-ljodbrigde av a, kann me raaka paa her og der gjenom heile handskrifti (sjaa ovanfor under 23ia). I Alcuins bok er der ikkje meir av det enn som kann finna si forklaaring i avskrivaren sin kjennskap til trondsk eller i det, at det er atterstodor fraa eit endaa eldre fyrelegg. Heller ikkje i De natiuitate dom. er der mykje av dette.
Men so mykje meir er der i Oratio dom. (195—201). I dette stykke finn me ikkje berre vanlege austnorske former som adrum, diet f u l l (fleire gonger) fadur, gangutn, lagum, mannum, samu, sakunwutem, skalu, skalum, gera (199j 7), men endaa ofte hanum pron. og ein gong cunmm {per) 2014 1 pp. kuma for koma synest vera ei austnorsk form, som me ogso finn annarstad i homilieboki i slik samanheng som syner trondsk innverknad paa eikor vis, soleis fleire gonger i lag med andre dilike former i stykket um Olavs jarteigner i Horn. II. Like eins kuma i Horn. I l l i det stykke som er skrive paa trondsk (Horn. I l l b), men alltid coma (med o) i det stykke som same handi hev skrive nogje av etter rygsk (Horn. I I I a); jfr. nytrondsk kytni partic. av käm(m)ä som kann vera gn. kuma, liksom gnorsk muna i Trondelag hev vorte
I 0 0 7 - N o . I . V E S T N O R S K E M A A L F 0 R E F Y R E 1350. 55
56 M A R IU S H L E G S T A D . H.-F. Kl.
m a ^ i)n a 1. A t alt dette er tr 0 n d s k og ikkje a u s tla n d s k paaverknad i Hom. I hev me bl. a. lov aa d0ma av heile boki si skrift og rett- skrivning 2, og denne paaverknaden er i Oratio dom. so sterk at me ly t tru dette stykke er skrive beintfram etter eit trondsk fyrelegg.
Etter dette skulde daa avskrivaren av Hom. I havt fyre seg Alcuins bok paa eit rygsk maalfore, medan Oratio dom. (og kanskje ogso De natiuitate etc.) skulde vera avskrive etter trondsk fyrelegg3. A lt hev han daa freista jamna til etter sitt eige bygdemaal. Best hev dette lukkast med De natiuitate etc. som berre hev nokre faa og smaa avvik fraa nordvestlandsk. Rettar me paa desse 4 sidor (Unger 60—64) dei sjolvmotsegjande former fsognom, fylgdo, dioflinom, örmsens, varom, kallum, samu og urseinum, som alle saman berre finst 1 gong, til dei fylgjerette fsognum, fylgdu, dioflinum, ormsens, vsorum, ksollum, ssomuog orseinum, faer me med umsyn paa ljodformer ei god prova paa gamal- norsk fraa Sunnmare eher ytre Nordfjord soleis som me ly t tenkja oss maalforet der i fyrstningi av 1200-talet.
Med det som her ovanfor er bore fram, er likevel ikkje noko sagt um det eher dei u p p h a v le g e fyrelegg til Hom I. Det synest meg rimelegast at alle tri stykki hev sitt fyrste norske upphav fraa Tronde- lag. For dette talar — umfram dei oftnemnde trondske ljodformer, som ein til deils kann forklaara paa annan maate — den störe mengd med refleksivformer, mest i De virtutibus etc,, som ikkje sjeldan hev passiv tydning, liksom ofte i trondske diplom og ikkje sjeldan i det nytrondske folkemaal no. I Alcuins bok er ikkje berre dei latinske passiva stendigt umsette med refleksiva: demasc (judicantar) callask (vocari), men reflek- siva vert endaa stundom bruka med passiv tydning, der latinen ikkje
1 E lle s er d e r k a n s k je m e rk e i dei n y e m a a lfo ri i Snm . (og F jo rd a rn e ? ) e tte r e it kuma; sup. h e ite r soleis m angstad paa Snm . Jfymd (av kumit,
jf r . gjeld a v gcda), kjenid F o rd e i S fj. og E id i N fj. — k a n n v e ra e tte r praesens, m en e r u n d e rle g e a v v ik , som ik k je er k je n d e andre stad er i landet.
2 H o m ilie b o k i b ru k a r soleis la tin s k e il. heg f -(/'), s k r iv den g u ttu ra le s p ira n t g, h e v ik k je s je ld a n gey; i austl. e r a lt de tte annarleis. Sjaa In n l. s. 8 nedst og 9 o v s t; s. 12 (um g og gh) ; s. 25 ovst.
3 Paa same v is h e v fu lla a v s k riv a re n a v H o m . I I I h a v t fy re le g g fy re seg paa u lik e m aalfore. M en han h e v s k riv e m e ir b o k s ta v re tt a v baade H o m . I I I a (ry g s k ) og H o m . I I I b (trondsk). D e tte m aa v e ra gru n n e n t il d e i 2 m ä a lfo ri m ed same hand. D e t er ik k je eingong visst, at nöko a v de i tv o m a a lfo ri e r hans. W a d s te in s fo rk la a rin g i L ju d l. s. 2 er annarleis, m en tild e ils b y g d paa fy re s e tn in g a r um m a a ltils ta n d og m aal- v o k s te r, som ik k je e r haevdande.