Jakie istniejące
Istniejące działania podstawowe służące realizacji powyższych celów:
1. Analiza uwarunkowań do ratyfikacji przez Polskę Konwencji balastowej przez określenie procedur technicznych, logistycznych, administracyjnych i kontrolnych postępowania z wodami balastowymi ze statków na polskich obszarach morskich oraz statków podnoszących polską banderę wraz z oceną kosztów i korzyści wprowadzenia tych rozwiązań (prace koordynowane przez MGMiŻŚ).
2. Włączenie monitoringu obcych gatunków do systemu PMŚ (GIOŚ).
3. Pilotażowe wdrożenie monitoringu gatunków i siedlisk morskich w latach 2015–2018 (GIOŚ).
Działania ogólne mające na celu poprawę stanu wód morskich Bałtyku w zakresie cechy
Działania ogólne mające na celu poprawę stanu wód morskich Bałtyku w zakresie cechy: „gatunki obce” zostały uwzględnione w szeregu dokumentów programowych różnego szczebla, których przykłady zaprezentowano poniżej:
Zielona Księga „Wiedza o morzu 2020: od mapowania dna morskiego do prognozowania oceanicznego”
Kompleksowy system gromadzenia danych i wyników prac badawczych dotyczących środowiska morskiego umożliwiający wykorzystywanie informacji do zarządzania i planowania działań gospodarczych. Pośrednie wspieranie ochrony ekosystemów morskich.
Polityka morska Rzeczypospolitej Polskiej do roku 2020 (z perspektywą do roku 2030)
Zapobieganie introdukcji obcych gatunków inwazyjnych przenoszonych przez wody balastowe.
Strategia zrównoważonego rozwoju wsi, rolnictwa i rybactwa na lata 2012–2020
Wskazanie na potrzebę realizacji działań służących minimalizacji ryzyka wprowadzania do środowiska gatunków obcych zagrażających różnorodności biologicznej lub bazie genetycznej produkcji roślinnej, zwierzęcej i rybackiej.
Dokumenty międzynarodowe BSAP HELCOM
Zapobieganie wprowadzaniu obcych gatunków jako działanie zmierzające do osiągnięcia właściwego stanu ochrony Morza Bałtyckiego.
Dziennik Ustaw – 69 – Poz. 2469
68 We współpracy z Konwencją o ochronie środowiska morskiego obszaru Północno-Wschodniego Atlantyku (Convention for the Protection of the Marine Environment of the North-East Atlantic - OSPAR Convention) zbadanie i, jeśli to możliwe, wyznaczenie obszarów poza Morzem Bałtyckim na wymianę wód balastowych.
Założenia co do Konwencji balastowej ograniczającej negatywny wpływ rozprzestrzenienia się obcych gatunków inwazyjnych wraz z wodami balastowymi statków.
Dokumenty krajowe
Program ochrony i zrównoważonego użytkowania różnorodności biologicznej wraz z Planem działań na lata 2015–2020
Sformułowano zadania związane z ograniczeniem presji ze strony obcych gatunków inwazyjnych, w ramach których przewidziano dostosowanie polskiego ustawodawstwa oraz opracowanie i wdrożenie odpowiednich rozwiązań organizacyjno-finansowych, wdrożenie programów zwalczania inwazyjnych gatunków obcych, a także ustanowienie systemu nadzoru i monitorowania obcych gatunków.
Instrumenty prawne
Wykaz inwazyjnych gatunków obcych/rozporządzenie w sprawie gatunków obcych; ustawa o ochronie przyrody; rozporządzenie w sprawie listy gatunków obcych/minister właściwy ds. środowiska
Zakaz wprowadzania okazów gatunków obcych do środowiska naturalnego/
ustawa o ochronie przyrody; rozporządzenie w sprawie listy gatunków obcych/GDOŚ
Zezwolenie na wwożenie z zagranicy gatunków obcych, które w przypadku uwolnienia do środowiska przyrodniczego mogą zagrozić rodzimym gatunkom lub siedliskom przyrodniczym/ustawa o ochronie przyrody;
rozporządzenie w sprawie listy gatunków obcych / GDOŚ
Zezwolenie na prowadzenie na obszarach morskich RP chowu lub hodowli organizmów morskich albo zarybiania/rozporządzenie w sprawie gatunków obcych; rozporządzenie w sprawie akwakultury; ustawa o rybołówstwie morskim/minister właściwy ds. rybołówstwa
Zezwolenie na wprowadzanie do obszarów morskich RP lub przenoszenie na tych obszarach organizmów morskich gatunków obcych lub gatunków niewystępujących miejscowo/rozporządzenie w sprawie akwakultury; ustawa o rybołówstwie morskim/minister właściwy ds. rybołówstwa w porozumieniu z ministrem właściwym ds. środowiska
Obowiązek monitorowania gatunków obcych lub niewystępujących miejscowo (nakładany w decyzji administracyjnej)/rozporządzenie w sprawie akwakultury ustawa o rybołówstwie morskim/obowiązek nałożony na wnioskodawcę
Rejestr wprowadzeń i przeniesień gatunków obcych i niewystępujących miejscowo / rozporządzenie w sprawie akwakultury; ustawa o rybołówstwie morskim / minister właściwy ds. rybołówstwa
aPGW dla dorzecza Wisły
W ramach działań przypisanych do JCWP przybrzeżnych i przejściowych – prowadzenie kontrolowanego zarybiania – jednostka odpowiedzialna OIRM.
aPWŚK
Regulacja wprowadzania do środowiska przyrodniczego gatunków obcych (wydawanie zezwoleń). Podstawa prawna art. 120 ustawy o ochronie przyrody. Jednostki odpowiedzialne: GDOŚ i RDOŚ.
Dziennik Ustaw – 70 – Poz. 2469
69 aPGW dla dorzecza Odry, także dorzecza Regi, Parsęty, Wieprzy oraz pozostałych rzek uchodzących do Zalewu Szczecińskiego oraz do Morza Bałtyckiego na zachód od ujścia Słupi
W ramach działań przypisanych do JCWP przybrzeżnych i przejściowych – prowadzenie kontrolowanego zarybiania – jednostka odpowiedzialna minister właściwy ds. rybołówstwa.
Wdrażanie Konwencji balastowej (opracowanie m.in. narzędzi kontroli i postępowania z wodami i osadami w portach).
Polska rozpoczęła proces ratyfikacji Konwencji balastowej. Instytucja odpowiedzialna – minister właściwy ds. gospodarki morskiej.
Jakie są
Identyfikacja oraz analiza dróg niezamierzonego wprowadzania lub rozprzestrzeniania się inwazyjnych gatunków obcych stwarzających zagrożenie dla Unii Europejskiej, na terytorium kraju z uwzględnieniem wód morskich
Działanie polega na identyfikacji oraz analizie dróg niezamierzonego wprowadzania lub rozprzestrzeniania się inwazyjnych gatunków obcych, które wymagają działań priorytetowych. Obejmuje sporządzenie i wdrożenie planu działania w sprawie priorytetowych dróg przenoszenia inwazyjnych gatunków obcych, uwzględniającego gatunki obce pochodzące z wód balastowych.
Planowane korzyści z wdrożenia działania wiążą się ze zmniejszaniem i wyeliminowaniem ryzyka wprowadzania gatunków obcych do ekosystemu.
Przedmiotowe działanie wpisuje się w podstawowe założenia zrównoważonego rozwoju, poprzez dążenie do ładu środowiskowego w obszarze tematycznym bioróżnorodność i ekosystemy morskie, zgodnie z rozporządzeniem w sprawie gatunków obcych oraz Konwencją o różnorodności biologicznej, sporządzoną w Rio de Janeiro dnia 5 czerwca 1992 r. (Dz. U. z 2002 r. poz. 1532).
Instytucja odpowiedzialna za wdrożenie: minister właściwy ds. środowiska w uzgodnieniu z ministrem właściwym ds. gospodarki morskiej.
Edukacja akwarystów w zakresie zagrożeń związanych z uwalnianiem okazów obcych gatunków inwazyjnych do środowiska naturalnego
Działanie polega na przeprowadzaniu akcji uświadamiającej klientów sklepów zoologicznych o zagrożeniach związanych z uwalnianiem obcych gatunków inwazyjnych do środowiska (ulotki informacyjne, spoty informacyjne).
Planowane korzyści z wdrożenia działania wiążą się z ograniczeniem wprowadzania gatunków obcych do ekosystemu.
Przedmiotowe działanie wpisuje się w podstawowe założenia zrównoważonego rozwoju, poprzez dążenie do ładu środowiskowego w obszarze tematycznym ekosystemy morskie.
Instytucja odpowiedzialna za wdrożenie: minister właściwy ds. środowiska.
Analiza możliwości wdrożenia wytycznych IMO dotyczących praktyki kontroli i postępowania z organizmami poroślowymi (ang. biofouling) na statkach – opracowanie narzędzi do wprowadzenia systemu zarządzania w żegludze morskiej i śródlądowej
Działanie polega na ekspertyzie naukowej dotyczącej określenia w skali kraju
Dziennik Ustaw – 71 – Poz. 2469
70 znaczenia porastania statków żeglugi morskiej, jak i śródlądowej przez organizmy poroślowe, wraz z analizą możliwości dostosowania polskich przepisów regulujących działalność żeglugową (z uwzględnieniem specyfiki żeglugi śródlądowej) do potrzeb zwalczania zjawiska porastania statków;
materiały informacyjno-edukacyjne prezentujące założenia i wnioski zawarte w opracowaniu.
Przedmiotowe działanie wpisuje się w podstawowe założenia zrównoważonego rozwoju, poprzez dążenie do ładu środowiskowego w obszarze tematycznym ekosystemy wodne, w tym morskie.
Jego realizacja poprzez opracowanie założeń planu zapobiegania procesom porastania elementów konstrukcyjnych statków przez organizmy wodne oraz zwalczania skutków tych procesów i analizie możliwości wprowadzenia przepisów określających procedury zwalczania procesów porastania statku może wpłynąć na sektor żeglugi śródlądowej oraz na przemysł stoczniowy (zwiększenie zamówień).
Instytucja odpowiedzialna za wdrożenie: minister właściwy ds. środowiska w uzgodnieniu z ministrem właściwym ds. gospodarki morskiej w zakresie dotyczącym zaleceń IMO oraz minister właściwy ds. żeglugi śródlądowej.
Opracowanie planów działania w celu zmniejszenia wpływu gatunków inwazyjnych, wraz z określeniem stanu obecnego zagrożenia ze strony gatunków obcych
Środki eliminacji organizmów inwazyjnych gatunków obcych ze środowiska naturalnego oraz finansowe, czasowe, przestrzenne i przedmiotowe ramy ich zastosowania.
Planowane korzyści z wdrożenia działania wiążą się z ograniczeniem wprowadzania gatunków obcych do ekosystemu.
Przedmiotowe działanie wpisuje się w podstawowe założenia zrównoważonego rozwoju, poprzez dążenie do ładu środowiskowego w obszarze tematycznym ekosystemy morskie.
Instytucja odpowiedzialna za wdrożenie: minister właściwy ds. środowiska.
Zapobieganie ucieczkom obcych gatunków ryb z obiektów hodowlanych Opracowanie działań edukacyjnych oraz procedur i środków technicznych minimalizujących wpływ akwakultury na ekosystemy wodne powodowane przez ucieczki osobników/przypadkowe uwolnienia obcych gatunków hodowanych w obiektach na wodach otwartych.
Planowane korzyści z wdrożenia działania wiążą się z ograniczeniem wprowadzania gatunków obcych do ekosystemu.
Przedmiotowe działanie wpisuje się w podstawowe założenia zrównoważonego rozwoju, poprzez dążenie do ładu środowiskowego w obszarze tematycznym ekosystemy morskie.
Instytucja odpowiedzialna za wdrożenie: minister właściwy ds. środowiska we współpracy z ministrem właściwym ds. rybołówstwa.
Do jakiego stopnia działania te są skoordynowane i spójne na poziomie krajowym,
podregionu i/ lub regionu?
Mamy tu do czynienia z wdrażaniem prawa unijnego oraz działaniami wyznaczonymi przez państwa-strony Konwencji Helsińskiej, jednak żadne z nowo zgłoszonych działań nie jest koordynowane regionalnie.
Czy któreś z tych działań ma wpływ na wody innych krajów podregionu?
Tak, wszystkie działania mają wpływ na wody innych krajów podregionu – szczególnie na wody przybrzeżne sąsiadujących krajów, Niemiec i Federacji Rosyjskiej.
Dziennik Ustaw – 72 – Poz. 2469
71
Dział 5 Jaki wkład będą miały wymienione wyżej działania w osiągnięcie do 2020 r.
GES oraz związanych z nim celów środowiskowych? Jakie jest prawdopodobieństwo osiągnięcia GES i czy mają zastosowanie wyjątki, o których mowa w art. 14?
Jest mało prawdopodobne, aby osiągnięty został cel, jakim jest brak pojawienia się do 2020 r. nowych gatunków obcych. Przyczyny tego stanu rzeczy są w dużej mierze niezależne od Polski, co oznacza, że ma zastosowanie art. 14 (1) (a) RDSM.
Uzasadnienie:
Około połowa gatunków obcych została wprowadzona do Bałtyku z wodami balastowymi. Kolejna jedna czwarta dotarła do Bałtyku w wyniku świadomej introdukcji obcych gatunków (głównie słodkowodnych ryb i skorupiaków ze zlewni Morza Czarnego) do zlewni wód śródlądowych Bałtyku.
Polska generuje jedynie część ruchu żeglugowego, a na jej terenie w sposób świadomy do wód wprowadzono niewiele gatunków obcych, z których większość nie radzi sobie w morzu (np. sumik karłowaty, tołpyga). Jest więc wysoce prawdopodobne, że gatunki, które wniknęły do Bałtyku innymi drogami niż z polskich wód morskich lub śródlądowych, będą nadal rozprzestrzeniać się i wnikać do POM. Na przykład, spośród 120 gatunków obcych ujętych w bazie udostępnionej przez HELCOM, jedynie 21 jest znanych z polskich wód (nb. baza ta jest niepełna). W bazie jest natomiast 13 gatunków obcych, które występują w akwenach HOLAS przylegających do polskich wód, ale nie są obecne w POM. Sytuacja ta wskazuje na wysokie ryzyko migracji nowych gatunków obcych do polskich wód morskich. Przykładem bardzo niedawnej inwazji jest małż Rangia cuneata, który w 2010 r. pojawił się w rosyjskiej części Zalewu Wiślanego, prawdopodobnie w wyniku introdukcji z wodami balastowymi w porcie Kaliningrad, a w 2011 r. został odnotowany także w części polskiej.
Za pomocą AKK dokonano oceny zasadności wdrożenia nowych działań podstawowych, zidentyfikowanych w celu zmniejszenia luki pomiędzy stanem wód morskich po wdrożeniu istniejących i planowanych do wdrożenia działań a dobrym stanem środowiska GES. Pominięto jedynie działania o charakterze opracowań studialnych, badawczo-monitoringowe, analityczno-prawne oraz działania administracyjne, ponieważ ich efekt będzie dopiero znany po przeprowadzeniu działań i obecnie trudno jest wyrokować, jakie będą wyniki tych działań.
Dla każdego programowego działania oszacowano koszty jego wdrożenia. Przeprowadzone AKK nowych działań potwierdzają zasadność realizacji proponowanych działań.
Dział 6 Czy któreś z zaproponowanych działań przyczynia się do rozwoju spójnej sieci Morskich Obszarów Chronionych?
Nie.
Dział 7 Luki i inne kwestie problematyczne (czy w obecnym zestawie działań istnieją luki uniemożliwiające osiągnięcie GES i/lub czy istnieje potrzeba modyfikacji istniejących bądź planowanych działań?)
We WOSŚWM nie dokonano wstępnej oceny dla wskaźnika opisowego presji W2 – Gatunki obce, a stan stwierdzony do roku 2012 przyjęto za punkt odniesienia do przyszłej oceny, która zostanie wykonana za okres 2012–2017 r.