AktywnoĞü macedoĔskich rządów w obszarze polityki spoáecznej w dobie kryzysu gospodarczego

Obecny rząd N. Gruewskiego okreĞla swoją politykĊ mianem polityki kontynuacji z dodaniem nowych elementów mających stanowiü odpowiedĨ na kryzys gospodar-czy (zgodną zatem z hasáem „ewolucja, a nie rewolucja”). ZaáoĪeniem gabinetu byáo osiągniĊcie w latach 2012–2013 wzrostu gospodarczego rzĊdu 4–5%, podczas gdy w latach 2014–2015 indeks ten miaá wynieĞü 5–7%. PodkreĞlano przy tym zastrzeĪe-nie, Īe uda siĊ to osiągnąü tylko wtedy, gdy nie wystąpią nadzwyczajne okolicznoĞ-ci34. W ramach polityki fiskalnej rząd zamierzaá utrzymywaü deficyt na poziomie 2–3% PKB, tak aby móc zrealizowaü kluczowe projekty energetyczne, transportowe, edu-kacyjne i zdrowotne. Gáównym sposobem na odzyskanie zaufania zagranicznych in-westorów miaá siĊ staü rozwój specjalnych stref przemysáowych. Rząd szacowaá, Īe w ciągu czterech lat wartoĞü inwestycji zagranicznych wzroĞnie z 300 milionów euro (2011) do co najmniej 500 milionów euro (2015). Zdecydowanie mniej optymistyczne szacunki dotyczyáy stopy bezrobocia – N. Gruewski zapowiadaá, Īe w 2015 roku bĊ-dzie ono niĪsze niĪ 25% (jedyną receptą na osiągniĊcie tego celu jest jednak dziaáanie na rzecz wzrostu gospodarczego, który automatycznie ma wygenerowaü nowe miejsca pracy)35.

Przeáomowy charakter miaáy zapowiedzi macedoĔskiego rządu w sprawie obni-Īenia podatków (m.in. obniobni-Īenia stawki VAT na usáugi turystyczne z 18% do 5% czy zwolnienia z podatku maáych przedsiĊbiorstw o obrotach nieprzekraczających 3 miliardów dinarów) oraz zniesienia opáat celnych dla przedsiĊbiorstw w wybranych

33 ɋɬɪɚɬɟɲɤɢ ɩɥɚɧ ɧɚ ɦɢɧɢɫɬɟɪɫɬɜɨ ɡɚ ɬɪɭɞ ɢ ɫɨɰɢʁɚɥɧɚ ɩɨɥɢɬɢɤɚ 2014–2016 ɝɨɞɢɧɚ, http://www.mtsp.gov.mk/WBStorage/Files/mtsp_strateski_plan.doc, odczyt: 01.11.2013. 34 ɉɨɥɢɬɢɤɢ ɢ ɪɟɮɨɪɦɢ ɡɚ ɩɨɞɢɧɚɦɢɱɟɧ ɟɤɨɧɨɦɫɤɢ ɪɚɡɜɨʁ, s. 1, http://vlada.mk/sites/default /files/programa/2011-2015/2-ekonomski-razvoj.pdf, odczyt: 13.11.2012. 35 Ibidem, s. 2.

(uznanych za strategiczne) sektorach gospodarki36. Problem w tym, Īe obniĪenie po-datku zapowiadano na 2011 rok, wówczas to jednak nie nastąpiáo.

Problemom spoáecznym związanym z kryzysem gospodarczym miaáa takĪe zapo-biec gigantyczna, nawet jak na baákaĔskie warunki, inwestycja Ğrodków publicznych w realizacjĊ projektu „Skopje 2014”. Budowa wielu monumentalnych pomników oraz obiektów architektonicznych (m.in. áuk tryumfalny Porta Macedonia, filharmonia, Mu-zeum Architektury, MuMu-zeum Narodowej Walki, ministerstwo spraw zagranicznych) jak równieĪ zaplanowana renowacja najwaĪniejszych zabytków (m.in. Ğredniowiecz-nej twierdzy Kale) miaáa jednak cele nie tylko ekonomiczno-spoáeczne, ale takĪe geo-polityczne. Wieloletni grecko-macedoĔski spór o nazwĊ paĔstwa wywoáywaá bowiem w MacedoĔczykach coraz wiĊkszą potrzebĊ wzmocnienia swojej narodowej toĪsa-moĞci, a twórcy projektu „Skopje 2014” doskonale na to zapotrzebowanie odpowie-dzieli. Pierwotnie planowano, Īe rząd na tĊ inwestycjĊ przeznaczy z budĪetu paĔstwa 80 milionów euro, ale wraz z postĊpem prac koszty te znacząco wzrosáy (media dono-szą o koniecznoĞci sfinansowania inwestycji wartych juĪ ponad póá miliarda euro)37.

NiezakoĔczony spór z Grecją, skutkujący odáoĪeniem ad acta negocjacji akcesyj-nych (Macedonia ma status kandydata do UE od 2005 roku), powoduje, Īe MacedoĔ-czycy coraz sceptyczniej odnoszą siĊ do UE. Badania sondaĪowe wskazują na to, Īe wiĊkszoĞü obywateli byáaby przeciwna akcesji, gdyby musiaáa siĊ ona wiązaü ze zmianą nazwy paĔstwa. Relatywna poprawa wyników gospodarczych w pierwszych kwartaáach 2013 roku dodatkowo osáabia impuls integracyjny. Rząd N. Gruewskiego jest wiĊc aktywny nie tylko w polityce europejskiej, ale takĪe próbuje pozyskaü in-westorów zagranicznych z Azji, uznając – podobnie jak w wiĊkszoĞci pozostaáych paĔstw baákaĔskich – Īe to wáaĞnie inwestycje zagraniczne mogą staü siĊ motorem napĊdowym szybkiego wzrostu gospodarczego przekáadającego siĊ na zmniejszenie liczby osób pozostających bez pracy czy teĪ zmniejszenie poziomu ubóstwa.

Jak dotąd poczynaniom lidera WMRO–DPMNE sprzyja kapitaá chiĔski – tamtej-szy Eksim Bank zdecydowaá siĊ udzieliü Macedonii nisko oprocentowanego kre-dytu w wysokoĞci 574 milionów dolarów. ĝrodki te mają zostaü przeznaczone na dwie kolejne duĪe inwestycje infrastrukturalne – autostrady áączące Skopje i Štip oraz Kiczewo i Ochryd38. Kilkaset milionów euro chce z kolei zainwestowaü w Macedonii

36 Ibidem, s. 3.

37 M. Piotrowski, P. Kawalec, B. Grdanoski, Spór o bardzo trudną nazwĊ „Macedonia”, czyli

miĊdzy Grecją, Unią i Chinami, http://wyborcza.biz/biznes/1,101716,15199751,Spor_o_bardzo

_trudna_nazwe_Macedonia_czyli_miedzy.html#ixzz2sMZSlXli, odczyt: 12.11.2013.

38 G. Kapor, Zemlje Balkana u trci za 10 milijardi iz Kine, http://www.vijesti.me/vijesti/zemlje-balkana-trci-10-milijardi-kine-clanak-166399, odczyt: 17.12.2013.

102 Przemysáaw ĩukiewicz

indyjski magnat, Subrata Roy. Jego celem jest turystyczne zagospodarowanie regionu Jeziora Ochrydzkiego. Mają tam powstaü luksusowe hotele, kasyna oraz marina. Pla-ny S. Roya obejmują takĪe stworzenie w macedoĔskich górach waĪnego oĞrodka nar-ciarskiego, ale póki co nie poinformowano o szczegóáach tego przedsiĊwziĊcia³⁹.

Zapisy oficjalnych strategii i dokumentów rządowych jak dotąd „luĨno” korespon-dowaáy z budĪetowymi realiami. Dobrze pokazują to dane dotyczące beneficjentów pomocy spoáecznej w Macedonii przedstawiane przez MajĊ Gerovską Mitev. Zdaniem badaczki z informacji przedstawianych przez macedoĔski urząd statystyczny wynika, Īe zmniejsza siĊ liczba rodzin korzystających z zasiáków wypáacanych przez paĔstwo (zob. tabela 16). M. Gerovska Mitev odrzuca jednak interpretacjĊ, wedle której spada po prostu liczba osób potrzebujących i twierdzi, Īe jest to efekt przyjĊcia przez rząd N. Gruewskiego zdecydowanie bardziej restrykcyjnych reguá przyznawania pomocy spoáecznej40.

Tabela 16. Liczba beneficjentów pomocy spoáecznej w Republice Macedonii w latach 2008–2010

Rok ^{Gospodarstwa domowe korzystające} _{z pomocy paĔstwa korzystający z pomocy spoáecznej paĔstwa} ^{Czáonkowie gospodarstw domowych}

2008 52 974 208 797

2009 49 515 193 220

2010 44 940 176 431

ħródáo: M. Gerovska Mitev, op. cit., s. 114.

W przeciwieĔstwie do ĞwiadczeĔ socjalnych w czasach kryzysu gospodarczego systematycznie wzrastaáa w Macedonii liczba osób pobierających zasiáek dla bezro-botnych. Wprawdzie nie zmieniáy siĊ w sposób znaczący zasady jego przyznawania ani jego wysokoĞü, ale sam fakt posiadania niewielkiego staáego Ĩródáa dochodu w kontekĞcie trudnej sytuacji, która dotknĊáa takĪe szarą strefĊ zatrudnienia, wydawaá siĊ istotnym wsparciem finansowym dla czĊĞci rodzin. O ile w 2008 roku zasiáki dla bezrobotnych pobieraáa grupa okoáo 7% pozostających bez pracy, o tyle w 2011 roku odsetek ten zwiĊkszyá siĊ do ponad 9% (zob. tabela 17 na stronie nastĊpnej).

WĞród dziaáaĔ ochronnych, które rząd Macedonii podjąá w czasie kryzysu gospo-darczego, warto wymieniü te dotyczące systemu edukacji, poniewaĪ to wáaĞnie inwes-tycje edukacyjne byáy postrzegane przez N. Gruewskiego i jego gabinet jako gwa-rancje szybkiego przezwyciĊĪenia trudnoĞci i dostosowania systemu ksztaácenia do potrzeb rynku pracy. Aby zatem przeciĊtna obniĪka dochodów w gospodarstwach

39 M. Piotrowski, P. Kawalec, B. Grdanoski, op. cit.

domowych nie znalazáa negatywnego odzwierciedlenia w statystykach dotyczących edukacji, zdecydowano w 2009 roku o zapewnieniu uczniom darmowych podrĊczni-ków i refundacji kosztów dojazdu do szkóá. Byáo to znaczące obciąĪenie dla budĪetu centralnego, ale mimo wszystko dziaáania te nie speániáy wszystkich oczekiwaĔ oby-wateli. Nadal ponad 1/4 rodzin utrzymuje, Īe ma problemy finansowe wynikające z kosztów posyáania dzieci do szkóá41.

Tabela 17. Pobierający zasiáek dla bezrobotnych w Republice Macedonii w latach 2008–2011

Pobierający zasiáek dla bezrobotnych 2008 2009 2010 2011

Razem 23 565 24 648 24 263 25 486

Odsetek wĞród wszystkich bezrobotnych 6,9% 7,2% 7,5% 9,1% ħródáo: M. Gerovska Mitev, op. cit., s. 114.

W Macedonii wciąĪ nierozwiązany pozostaje natomiast problem powszechnego dostĊpu do sáuĪby zdrowia. Szacuje siĊ, Īe okoáo 150 tysiĊcy macedoĔskich obywateli nie posiada ubezpieczenia zdrowotnego i w razie wypadku losowego lub choroby mu-si pokrywaü koszty leczenia ze Ğrodków prywatnych bądĨ ze specjalnego paĔstwowe-go funduszu utworzonepaĔstwowe-go wyáącznie w tym celu. Badania M. Gerovskiej Mitev wy-raĨnie wskazują na to, Īe wĞród nieubezpieczonych przewaĪają przedstawiciele mniej-szoĞci albaĔskiej i romskiej, osoby bezrobotne oraz mieszkaĔcy wsi. 11% spoĞród ubezpieczonych deklaruje, Īe nie páaci skáadek regularnie, co naraĪa ich na ryzyko samofinansowania ĞwiadczeĔ medycznych. Co wiĊcej, wĞród osób ubezpieczonych dominuje przekonanie, Īe macedoĔski system opieki zdrowotnej dziaáa Ĩle lub bardzo Ĩle, a prawie 90% respondentów uznaje, Īe bez wrĊczenia áapówki nie zostanie siĊ w nim obsáuĪonym prawidáowo⁴². Po raz kolejny okazuje siĊ wiĊc, Īe kluczem do rozwiązania najwaĪniejszych problemów spoáecznych staje siĊ reintegracja obywateli wykluczonych z dostĊpu do usáug publicznych.

***

Specyficzny podziaá systemu partyjnego Macedonii na segment macedoĔski i al-baĔski stanowi odzwierciedlenie podziaáu etnicznego, który po podpisaniu w 2001 ro-ku porozumienia ochrydzkiego wydawaá siĊ byü „zamroĪony”. Brak zdecydowanych reform spoáecznych sáuĪących reintegracji spoáecznoĞci albaĔskojĊzycznej powodowaá jednak narastającą frustracjĊ i ujawnienie siĊ coraz to nowych pól konfliktowanych pomiĊdzy zamieszkującymi kraj MacedoĔczykami i AlbaĔczykami. Pomimo tego, Īe

41 Ibidem, s. 116.

104 Przemysáaw ĩukiewicz

kaĪdorazowo koalicjĊ rządzącą wspóátworzy partia reprezentująca ludnoĞü albaĔską, nie udaáo ustanowiü proceduralnego wzorca, na bazie którego wiĊkszoĞü kwestii spo-rnych moĪna byáoby rozwiązaü na drodze negocjacji i porozumieĔ. Co wiĊcej, brak takich integrujących dziaáaĔ powoduje stopniowe rozwarstwienie spoáeczne – korzyĞci wynikające z wzrostu gospodarczego z początku I dekady XXI wieku odnieĞli gáów-nie MacedoĔczycy, koszty zaĞ kryzysu gospodarczego, którego skutki w Macedonii ujawniáy siĊ juĪ w 2008 roku, ponoszą w wiĊkszoĞci – jak wskazują badania – przed-stawiciele mniejszoĞci albaĔskiej i romskiej.

Rząd Macedonii stara siĊ stymulowaü lokalną przedsiĊbiorczoĞü, proponując obni-Īenie podatków, i jednoczeĞnie zachĊca zagranicznych inwestorów do ulokowania kapitaáu w jednej ze stref przemysáowych utworzonych w ostatnim okresie. Wáadze paĔstwa finansują takĪe inwestycje publiczne, choü w przypadku gigantycznego pro-jektu, jakim niewątpliwie jest „Skopje 2014”, peánią one nie tylko funkcjĊ stymulatora rynku pracy, ale takĪe kreatora macedoĔskiej toĪsamoĞci. Z istotnych dziaáaĔ podej-mowanych w obszarze polityki spoáecznej warto wymieniü – krytykowane przez wielu specjalistów – zaostrzenie dochodowych kryteriów przyznawania zasiáków socjal-nych, które miaáo ograniczyü deficyt budĪetowy, a takĪe przyznanie nowych dodat-ków mających zrekompensowaü rodzicom koszty ksztaácenia dzieci.

Rozdziaá V

REPUBLIKA ALBANII: