Potencjalne inwestycje w sektorze energetycznym

Rządy poszczególnych paĔstw zwracają uwagĊ na cztery kwestie związane z bezpie-czeĔstwem energetycznym. Po pierwsze, istnieje powszechna ĞwiadomoĞü co do tego, Īe infrastruktura techniczna związana z produkcją i przesyáem energii jest stara i za-wodna, do tego w duĪym stopniu uzaleĪniona od warunków atmosferycznych. Po dru-gie, wáadze zdają sobie sprawĊ, Īe kwestia energetyczna ma ogromne znaczenie geo-polityczne, a podpisywane kontrakty bĊdą odbierane jako deklaracje stricte politycz-ne. Po trzecie, istotnym celem kaĪdego paĔstwa jest zdywersyfikowanie dostaw su-rowców energetycznych, co káóci siĊ z interesami dostarczycieli dąĪących do mono-polizacji rynków. Po czwarte wreszcie, uwalnianie cen energii oraz stymulowanie jej zuĪycia moĪe wywoáywaü niezadowolenie ludnoĞci (wynikające choüby z wpáywu tych dziaáaĔ na gospodarkĊ).

Jasne stanowisko w sprawie energetycznych projektów inwestycyjnych mają – jak do tej pory – jedynie Serbia (porozumienia na rzecz budowy gazociągu South Stream) oraz Albania (zaangaĪowanie na rzecz gazociągu TAP i importu azerskiego gazu). Pozostaáe kraje regionu – w zaleĪnoĞci od uwarunkowaĔ geopolitycznych – starają siĊ wybieraü po-miĊdzy gazociągami popieranymi przez Rosjan oraz wspieranymi przez UE. Macedonia i Republika Serbska BiH skáaniają siĊ ku wspóápracy z Rosją, natomiast Federacja BiH, Kosowo i Czarnogóra swoją przyszáoĞü energetyczną wiąĪą z Albanią.

W przypadku BoĞni i Hercegowiny nie ma Īadnej spójnej wizji rozwoju polity-ki energetycznej. W raporcie z 2011 roku Komisja Europejska stwierdza wprost, Īe „podmioty mają swoje wáasne plany strategiczne bez harmonizujących kryteriów oraz

8 South East Europe Regular Economic Report, s. 33, http://www-wds.worldbank.org/external /default/WDSContentServer/WDSP/IB/2011/12/06/000386194_20111206002312/Rendered/ PDF/659180WP0P1277036B0SEE0RER0Document.pdf, odczyt: 08.09.2013.

146 Przemysáaw ĩukiewicz

bez wspólnego podejĞcia do priorytetów inwestycyjnych”. Jedyną czĊĞcią BiH posia-dającą swój wáasny urząd regulacyjny w zakresie energetyki jest dystrykt Brþko9.

O tym, Īe Kosowo nie wypracowaáo jak dotąd spójnej polityki energetycznej Ğwiad-czą chociaĪby obrady okrągáego stoáu energetycznego, które odbyáy siĊ w Prisztinie 2 lutego 2012 roku. WĞród dyskutantów panowaáa powszechna zgoda co do tego, Īe elektrownia Kosowo A, z uwagi na przestarzaáe technologie oraz zanieczyszczenie Ğro-dowiska, powinna zostaü zamkniĊta tak szybko, jak to moĪliwe. Pomysáem na zastą-pienie dostaw energii z Kosowa A mogáyby byü inwestycje w energiĊ odnawialną: wiatrową, wodną, solarną oraz uzyskaną z biomasy. Problem w tym, Īe – jak podnosi temtejsze ministerstwo rozwoju gospodarczego – są to rozwiązania drogie. W Koso-wie wciąĪ najtaniej produkuje siĊ energiĊ, korzystając z zasobów wĊgla10.

Szczególnie mocno kryzys energetyczny dotknąá w lutym 2012 roku MacedoniĊ. Trudno to jednak uznaü za zaskakujące, skoro – jak stwierdza siĊ w raporcie KE – na początku wrzeĞnia 2011 roku iloĞü zapasów ropy naftowej wystarczaáa na zaspokoje-nie potrzeb w ciągu 33 dni (licząc Ğredzaspokoje-nie macedoĔskie zuĪycie)11. Byü moĪe z tym związane jest zlecenie przez rząd macedoĔski studium wykonalnoĞci elektrowni ato-mowej, która mogáaby Macedonii zapewniü energiĊ po 2020 roku12.

W Serbii jedynie 60% zapotrzebowania na energiĊ pokrywa produkcja krajowa13. Kraj posiada StrategiĊ Rozwoju Sektora Energetycznego do 2015 roku uchwaloną dzie-siĊü lat wczeĞniej. Nowe prawo energetyczne przewiduje, Īe kolejne strategie bĊdą opracowane na okres 15 lat. Do tej pory wiĊkszoĞü importowanego gazu dociera do Serbii z Rosji przez WĊgry. Sposobem uniezaleĪnienia siĊ od tego kanaáu dostaw ma byü budowa nowego gazociągu áączącego Niš z Dimitrovgradem na granicy serbsko-buágarskiej14.

Warto zwróciü uwagĊ na fakt, Īe w kwestii polityki energetycznej gáos coraz czĊĞ-ciej zabierają wáadze serbskiej prowincji autonomicznej, Wojwodiny. Branislava Be-liü, wiceprzewodnicząca tamtejszego parlamentu, wprost przyznaáa, Īe rosyjski gaz jest dla jej regionu zbyt drogi i nic nie wskazuje na to, by ceny miaáy siĊ drastycznie zmieniü. W związku z tym rząd Wojwodiny przygotowuje wáasne strategie rozwoju

9 Progress Report, s. 48, http://www.energy-community.org/pls/portal/docs/1172178.PDF, odczyt:

06.09.2013.

10 An Independent Study Challenges Energy Policy in Kosovo, http://www.indep.info/?id=5,0,0,1, e,2, odczyt: 06.09.2013.

11 Bosnia and Herzegovina 2011…, op. cit., s. 48.

12 Ibidem, s. 49.

13 Ibidem, s. 82.

energetycznego15. AktywnoĞü, którą gabinet pod wodzą Bojana Pajticia przejawia w tym zakresie, potwierdza sáowa B. Beliü – w listopadzie 2011 roku podpisano z NIS (Naftna Industrija Srbije) porozumienie o wspóápracy w zakresie eksploatacji poten-cjalnych 78 geotermalnych Ĩródeá znajdujących siĊ na terenie prowincji. AutonomiĊ tych dziaáaĔ osáabia jednak fakt, Īe NIS to spóáka, w której 51% udziaáów posiada Gazprom.

SpoĞród paĔstw Baákanów Zachodnich tylko Serbia podpisaáa umowĊ z Gazpro-mem w zakresie South Stream. Znajduje to swoje odzwierciedlenie na mapie projekto-wanych gazociągów – nitka poáudniowa szerokim áukiem omija MacedoniĊ i AlbaniĊ, prowadząc przez GrecjĊ do Wáoch. Nitka póánocna dociera zaĞ do Chorwacji, Sáowe-nii i WĊgier, pomijając choüby BoĞni i Hercegowiny.

Nie ma jednak Īadnych wątpliwoĞci co do tego, Īe nie tylko Serbia jest skáonna do wspóápracy z Rosjanami. Na początku lutego 2012 roku odbyáo siĊ spotkanie premiera Czarnogóry, Igora Lukšicia, z przedstawicielem Gazpromu, Leonidem Czugunovem. Omawiano na nim techniczne moĪliwoĞci przyáączenia paĔstwa do jednej z odnóg

South Stream, uznając, Īe taka inwestycja jest przez czarnogórski gabinet „poĪądana”.

Znamienne pozostaje to, Īe o negocjacjach poinformowaá Gazprom, brak natomiast jakiejkolwiek wzmianki o tym wydarzeniu ze strony wáadz Czarnogóry16. NaleĪy przy-pomnieü, Īe do tej pory CzarnogórĊ uwaĪano za paĔstwo pragnące uniezaleĪniü siĊ od serbsko-rosyjskiej wspóápracy gazowej – w 2007 roku wraz z Albanią i Chorwacją przystąpiáa ona do koalicji w sprawie budowy gazociągu IAP (z albaĔskiego Fier do chorwackiego Splitu), którym miaáby byü transportowany gaz z AzerbejdĪanu17. Zain-teresowanie przyáączeniem do sieci South Stream wyraziá równieĪ prezydent Republiki Serbskiej BiH, Milorad Dodik. W tym celu pod koniec listopada 2011 roku odbyá on robocze spotkanie z prezesem Gazpromu, Aleksym Millerem.

W Serbii zwraca siĊ takĪe uwagĊ na to, Īe w specjalnej ustawie projekt South

Stream okreĞlono jako realizacjĊ interesu publicznego. Nowe prawo zostaáo

uchwalo-ne w celu maksymalizacji tempa prac nad budową gazociągu. Ze wzglĊdu na prio-rytetowy charakter inwestycji wszelkie procedury mają zostaü znacząco przyspieszo-ne. Na razie nie odnotowano Īadnych opóĨnieĔ w stosunku do pierwotnego planu bu-dowy gazociągu – jeĞli uda siĊ po stronie serbskiej dotrzymaü powyĪszych terminów,

15 Serbia’s Vojvodina to Meet EU Energy Goals Alone, http://www.balkanalysis.com/serbia /2011/06/03/serbia’s-vojvodina-to-meet-eu-energy-goals-alone/., odczyt: 07.09.2013.

16 Montenegro to join South Stream, http://www.gazprom.com/press/news/2012/february/artic le129035/, odczyt: 09.09.2013.

17 Ministerial Declaration on the Ionian-Adriatic Gas Pipeline Project, http://www.energy-community.org/pls/portal/docs/40178.PDF, odczyt: 09.09.2013.

148 Przemysáaw ĩukiewicz

nów, budowa ruszy pod koniec 2013 roku, a zakoĔczyü powinna siĊ pod koniec 2015 roku. Gaz popáynie rurociągiem juĪ rok póĨniej18.

Gazociąg South Stream ma byü wstĊpem do kolejnych inwestycji w regionie, tak-Īe związanych z przemysáem energetycznym. Mowa jest przykáadowo o spóáce

joint-venture Srbijagazu i Gazpromu z moĪliwoĞcią rozszerzenia wspóápracy o inne

pod-mioty (rozmowy prowadzone są z EPS, General Electric oraz niektórymi bankami). Spóáka miaáaby siĊ zająü budową elektrociepáowni, które byáyby w stanie zapewniü dostawy gazu i ogrzewania nie tylko do najwiĊkszych serbskich miast – Belgradu czy Nowego Sadu – ale takĪe do innych miejscowoĞci (mają powstaü 4 takie elektrow-nie)¹⁹.

Eksperci przewidują, Īe Kosowo i Albania docelowo równieĪ korzystaü bĊdą z po-tencjaáu rynkowego gazu pochodzącego z Rosji i docierającego na Baákany przez

South Stream. Najbardziej prawdopodobne jest to, Īe zostanie on dostarczony Grecji

i stamtąd, w zaleĪnoĞci od zainteresowania i warunków umowy, trafi na wymienione rynki20.