Zgodnie z międzynarodowymi standardami stosowanymi w statystyce rynku pracy ludność dzieli się na trzy podstawowe kategorie: pracujących, bezrobotnych i biernych zawodowo. Za minimalny wiek wejścia na rynek pracy przyjmuje się umownie moment ukończenia 15-go roku życia, nie wyznaczając jednocześnie górnej granicy wieku kończącego aktywność zawodową. Określa się natomiast precyzyjne ramy czasowe pozwalające na jednoznaczne uchwycenie stopnia dopasowania obu stron rynku pracy - podażowej i popytowej.
Do pracujących zaliczono wszystkie osoby w wieku 15 lat i więcej, które w okresie badanego tygodnia (25-31 marca 2011 r.J:
- wykonywały przez co najmniej 1 godzinę pracę przynoszącą zarobek lub dochód tzn. były zatrudnione w charakterze pracownika najemnego, pracowały we własnym (lub dzierżawionym) gospodarstwie rolnym lub prowadziły własną działalność gospodarczą poza rolnictwem, pomagały (bez wynagrodzenia) w prowadzeniu rodzinnego gospodarstwa rolnego lub rodzinnej działalności gospodarczej poza rolnictwem,
- nie wykonywały pracy (np. z powodu choroby, urlopu, przerwy w działalności zakładu, trudnych warunków atmosferycznych, strajku), ale formalnie miały pracę jako pracownicy najemni bądź pracujący na własny rachunek.
Bezrobotni są to osoby w wieku 15-74 lata, które spełniły jednocześnie trzy warunki:
- w okresie badanego tygodnia nie były osobami pracującymi,
- aktywnie poszukiwały pracy tzn. podjęły konkretne działania w ciągu 4 tygodni (wliczając jako ostatni - tydzień badany) aby znaleźć pracę,
- były gotowe (zdolne) podjąć pracę w tygodniu badanym i następnym.
Do bezrobotnych zaliczono także osoby, które znalazły pracę i oczekiwały na jej rozpoczęcie w okresie 3 miesięcy oraz były gotowe tę pracę podjąć.
Ludność bierna zawodowo stanowią osoby w wieku 15 lat i więcej, które nie zostały zaklasyfi
kowane jako pracujące lub bezrobotne (tzn. nie pracują i nie chcą pracować lub chcą ale nie spełniają ww. warunków zaliczenia ich do bezrobotnych).
Pracujący i bezrobotni tworzą razem kategorię aktywnych zawodowo.
Do podstawowych wskaźników zaprezentowanych w raporcie i opisujących sytuację na rynku pracy należą:
- współczynnik aktywności zawodowej - stosunek liczby aktywnych zawodowo do sumy aktywnych i biernych zawodowo,
- wskaźnik zatrudnienia - stosunek liczby pracujących do sumy aktywnych i biernych zawodowo, - stopa bezrobocia - stosunek liczby bezrobotnych do aktywnych zawodowo.
W czasie spisu 2011 pytania dotyczące aktywności ekonomicznej skierowano tylko do osób zamieszkałych w mieszkaniach. Oznacza to, że nie ma możliwości określenia statusu na rynku pracy osób w obiektach zbiorowego zakwaterowania oraz bezdomnych. Poza zakresem analizy znalazły się także osoby, które co prawda podlegały badaniu, ale dla których nie udało się ustalić jaki mają status na rynku pracy, co w znacznej części wynikało z faktu przebywania tych osób za granicą.
W spisie ludności i mieszkań 2011 zanotowano 2507,0 tys. osób w wieku 15 lat i więcej spełnia
jących kryterium faktycznego zamieszkania (7,7% ludności Polski). W populacji tej liczba kobiet była grupą przeważającą i stanowiła 52,4% ogółu ludności. Prawie 71% mieszkańców pochodziło z miast.
Dla ponad 6% ludności w wieku 15 lat i więcej nie określono statusu na rynku pracy.
Tabl. 7.1. Aktywność ekonomiczna ludności w wieku 15 lat i więcej według płci i miejsca zamieszkania w 2011 r.
Wyszczególnienie
OGÓŁEM ... 2507,0 1266,9 1098,8 168,1 1088,0 152,1
mężczyźni... 1193,3 693,8 602,6 91,2 427,0 72,5
kobiety ... 1313,7 573,1 496,2 76,9 661,0 79,6
Miasta... 1772,1 887,6 774,7 112,9 769,8 114,7
Wieś... 734,8 379,3 324,1 55,2 318,1 37,4
Poniższa analiza z punktu widzenia sytuacji na rynku pracy dotyczy więc w praktyce 2354,8 tys.
osób, tj. tych dla których uzyskano informacje o aktywności ekonomicznej.
Zbiorowość aktywnych zawodowo w wieku 15 lat i więcej stanowiła 53,8% (w kraju 53,3%) ogółu ludności w tej grupie wieku sklasyfikowanej według statusu na rynku pracy. Prawie co 2 osoba w wieku co najmniej 15 lat miała pracę (o czym świadczy wskaźnik zatrudnienia 46,7%, w kraju - 46,4%), a blisko co 8 osoba spośród aktywnych zawodowo miała problemy ze znalezieniem pracy (stopa bezrobocia kształtowała się na poziomie 13,3%, w kraju - 13,0%). Grupa biernych zawodowo stanowiła 46,2% (w kraju - 46,7%) ogółu ludności w wieku 15 lat i więcej.
Tabl. 7.2. Podstawowe wskaźniki aktywności ekonomicznej ludności w wieku 15 lat i więcej według płci i miejsca zamieszkania w 2011 r.
Wyszczególnienie
53,3 46,4 13,0 53,8 46,7 13,3
61,2 53,5 12,5 61,9 53,8 13,1
46,1 39,9 13,5 46,4 40,2 13,4
54,4 47,7 12,4 53,6 46,7 12,7
51,5 44,4 13,9 54,4 46,5 14,5
a Przy wyliczaniu wskaźników nie uwzględniono nieustalonego statusu na rynku pracy.
Wśród aktywnych zawodowo przeważali liczebnie mężczyźni (zarówno wśród pracujących, jak i bezrobotnych), natomiast kobiety dominowały w grupie biernych zawodowo, co ma związek m.in.
z przerwą w wykonywaniu pracy ze względu na wypełnianie obowiązków rodzinnych, jak i z wcześ
niejszym niż u mężczyzn progiem wieku emerytalnego i dłuższym, przeciętnym trwaniem życia.
W związku z tym obserwuje się zdecydowanie wyższy współczynnik aktywności zawodowej oraz wskaźnik zatrudnienia w grupie mężczyzn niż kobiet. Kobiety miały także większe problemy z zatru
dnieniem niż mężczyźni, o czym świadczy wskaźnik stopy bezrobocia (wyższy dla kobiet niż męż
czyzn).
Czynnikiem różnicującym społeczeństwo na rynku pracy według statusu zatrudnienia jest również
miejsce zamieszkania. Wyższy wskaźnik zatrudnienia oraz niższa stopa bezrobocia wskazują na lep
szą sytuację na rynku pracy w miastach niż na wsi. Odnotowano natomiast wyższy współczynnik aktywności zawodowej na wsi niż w miastach, ze względu na występujący na obszarach wiejskich niższy niż w miastach odsetek biernych zawodowo (odpowiednio 45,6% i 46,4%).
Tabl. 7.3. Podstawowe wskaźniki aktywności ekonomicznej ludności w wieku 15 lat i więcej według grup wieku w 2011 r.
Polska Dolnośląskie
15-24 lata... 35,7 25,3 29,0 37,2 27,1 27,0
25-34 ... 82,9 72,5 12,6 83,2 72,9 12,4
35-44 ... 83,9 75,6 10,0 84,7 76,0 10,2
45-54 ... 74,9 66,7
n,o
75,6 66,4 12,255-64 ... 36,1 32,4 10,4 36,8 32,2 12,6
65 lat i więcej ... 3,6 3,5 2,2 3,4 3,3 2,4
Według ekonomicznych grup wieku
Przedprodukcyjnym ... 2,1 1,8 12,4 1,8 1,5 15,2
Produkcyjnym... 69,4 60,3 13,2 69,8 60,4 13,5
mobilnym ... 74,3 63,7 14,3 75,4 64,8 14,0
niemobilnym ... 61,6 54,8 11,0 61,6 53,9 12,5
Poprodukcyjnym ... 5,2 5,0 2,9 5,2 5,0 3,9
a Przy wyliczaniu wskaźników nie uwzględniono nieustalonego statusu na rynku pracy.
Współczynnik aktywności zawodowej ludności w wieku produkcyjnym był wyższy niż liczony w stosunku do zbiorowości osób w wieku 15 lat i więcej i wynosił 69,8%. W przypadku ludności w wieku produkcyjnym wyższy niż w przypadku całej populacji w wieku 15 lat i więcej był również odsetek osób pracujących (wskaźnik zatrudnienia 60,4% wobec 46,7%), oraz stopa bezrobocia, która stanowiła 13,5% (wobec 13,3%). Dodatkowo częściej pracują lub aktywnie poszukują pracy ludzie w wieku poprodukcyjnym (współczynnik aktywności wynosił - 5,2%), niż ludzie młodzi - w wieku przedprodukcyjnym (1,8%).
Analizując ludność według grup wieku zauważyć można, że w stosunkowo najlepszej sytuacji na rynku pracy znajdują się osoby w wieku 25-44 lata. Świadczy o tym zarówno wskaźnik zatrudnienia - wyższy niż dla innych grup wieku, jak również niższa niż dla pozostałych grup - stopa bezrobocia.
W szczególnej sytuacji znajdują się osoby w wieku do 24 lat, do której należą zarówno osoby bierne zawodowo m.in. te które jeszcze ze względu na naukę nie weszły na rynek pracy, jak również osoby które aktywizują się (często po raz pierwszy) na rynku pracy i poszukują jej. W porównaniu z innymi grupami wieku, w grupie osób młodych wskaźnik zatrudnienia jest zdecydowanie niższy, natomiast stopa bezrobocia - znacznie wyższa.
Analizując wskaźniki aktywności zawodowej można stwierdzić, że sytuacja mężczyzn na rynku pracy pozostaje nadal lepsza niż kobiet. W najlepszej sytuacji na rynku pracy znajdują się mężczyźni w wieku 30-39 lat (wówczas odnotowuje się najwyższy wskaźnik zatrudnienia - 81,0% i najniższą stopę bezrobocia - 9,7%), a kobiety w wieku 35-44 lata (wskaźnik zatrudnienia - 71,9%, stopa bezrobocia -
10
,8
%).Wykres 10. Wskaźnik zatrudnienia oraz stopa bezrobocia według grup wieku i płci w 2011 r.
Kolejnym czynnikiem różnicującym ludność na rynku pracy jest wykształcenie. Generalnie, im wyższy poziom ukończonego wykształcenia - tym większe są szanse na podjęcie pracy, chociaż nawet studia wyższe nie są gwarancją pełnego sukcesu w znalezieniu zatrudnienia. Im wyższe wykształcenie tym wskaźnik zatrudnienia jest wyższy, a stopa bezrobocia - niższa. W najgorszej sytuacji na rynku pracy znajdują się osoby z wykształceniem co najwyżej gimnazjalnym. Stopa bezrobocia dla tej zbio
rowości wyniosła 31,1%, co oznacza, że prawie co trzecia osoba spośród aktywnych zawodowo o niskim poziomie wykształcenia nie mogła znaleźć zatrudnienia. Nieciekawą sytuację tej grupy na rynku pracy potwierdza także wskaźnik zatrudnienia, który w 2011 r. kształtował się na poziomie zaledwie 13,4%.
Tabl. 7.4. Podstawowe wskaźniki aktywności ekonomicznej ludności w wieku 15 lat i więcej według wykształcenia w 2011 r.
Polska Dolnośląskie
Wyższe...
78,2 73,3 6,2 77,7 73,1 5,8
Policealne i średnie zawodowe ..
64,7 57,2 11,5 63,3 56,4 10,9
Średnie ogólnokształcące...
50,8 42,8 15,8 51,7 44,0 15,0
Zasadnicze zawodowe...
60,8 51,3 15,6 60,4 50,2 16,8
Podstawowe ukończone
i gimnazjalne b...
18,4 13,4 26,9 19,5 13,4 31,1
Nieustalony poziom
wykształcenia...
27,3 14,7 46,2 21,2 12,3 42,2
a Przy wyliczaniu wskaźników nie uwzględniono nieustalonego statusu na rynku pracy, b Łącznie z wykształceniem podstawowym nie- ukończonym i bez wykształcenia szkolnego.
W grupie osób z wykształceniem co najmniej średnim wskaźnik zatrudnienia kształtował się na
poziomie 65,3%, a stopa bezrobocia wyniosła 9,6%. Oznacza to, że częściej niż co 2 osoba z takim
wykształceniem pracowała, natomiast co 10 była bez pracy, choć jej aktywnie poszukiwała.
Wykres 11. Wskaźnik zatrudnienia według powiatów w 2011 r.
Wykres 12. Stopa bezrobocia według powiatów w 2011 r.
Ważną informacją dla charakterystyki osób pracujących jest status zatrudnienia. Wśród pracu
jących największą zbiorowość stanowią pracownicy najemni (83,8%). W miastach odsetek ten kształtował się na poziomie 85,6% i był wyższy niż na wsi (79,6%). Drugą co do wielkości grupę stanowiły osoby pracujące na własny rachunek (15,0%). Ze względu na specyfikę pracy na wsi, jej mieszkańcy częściej niż w miastach pracują na własny rachunek i jako pomagający członkowie rodzin (odpowiednio na wsi - 18,0% i 2,3%, w miastach - 13,7% i 0,7%).
Struktura populacji mężczyzn i kobiet według statusu zatrudnienia kształtowała się podobnie.
Zarówno mężczyźni, jak i kobiety najczęściej pracowali jako pracownicy najemni, przy czym w przypadku kobiet odsetek ten był wyższy o 7,1 p. proc. i wyniósł 87,7%. Mężczyźni częściej niż kobiety byli pracodawcami (5,0% wobec 3,0%), podczas gdy kobiety częściej niż mężczyźni pomagały w prowadzeniu rodzinnej działalności gospodarczej (1,4% wobec 1,0%).
Tabl. 7.5. Pracujący według statusu zatrudnienia, płci, miejsca zamieszkania i ekonomicznych grup wieku w 2011 r.
Pracownicy najemni Pracujący na własny
rachunek
602,6 486,0 449,2 110,6 30,2 5,9
496,2 435,3 388,4 54,0 14,8 6,8
Miasta Wieś ..
Według miejsca zamieszkania
774,7 663,2 599,4 106,2 33,0 5,2
324,1 258,2 238,2 58,4 12,0 7,5
Według ekonomicznych grup wieku
Przedprodukcyjny... 1,4 1,2 0,3 0,0 - 0,2
-Produkcyjny... 1073,0 904,1 829,4 156,9 42,7 11,8 0,2
mobilny ... 685,5 593,1 544,1 85,5 22,2 6,7 0,2
niemobilny... 387,5 311,0 285,3 71,4 20,5 5,1
0,1
Poprodukcyjny... 24,4 16,1 7,9 7,6 2,3 0,7
-Analizując pracujących według statusu zatrudnienia i grup wieku, zauważyć można, że w naj
większej grupie pracujących, tj. wśród pracowników najemnych ponad % ogółu to osoby w wieku 25-55 lat. Wśród pracujących na własny rachunek sytuacja wygląda podobnie; na 100 takich osób po
nad 77 było w wieku 25-55 lat.
Wykres 13. Pracujący według miejsca zamieszkania i statusu zatrudnienia w 2011 r.
Miasta Wieś
0,7%
79,6%
...
D Pracownicy najemni 0 Pracujący na własny rachunek H Pomagający członkowie rodzin
W województwie dolnośląskim osoby pracujące to głównie osoby wykształcone. Ponad % popu
lacji pracujących (68,4%) stanowią osoby z wykształceniem co najmniej średnim (w 2002 r. - 62,3%), w tym 28,7% to osoby z wyższym wykształceniem (9 lat wcześniej - 19,2%). Zaledwie 6,5% stano
wią osoby z wykształceniem co najwyżej gimnazjalnym.
Analizując sytuację bezrobotnych na rynku pracy należy zwrócić szczególną uwagę na długość bezrobocia. Bardzo ważne jest aby okres bezrobocia trwał możliwie jak najkrócej, szczególnie w sytu
acji, gdy przechodzi on w stan bierności zawodowej.
Tabl. 7.6. Bezrobotni według okresu poszukiwania pracy, płci, miejsca zamieszkania i ekonomicznych grup wieku w 2011 r.
Według okresu poszukiwania pracy
Wyszczególnienie
91,2 100,0 23,6 23,6 29,0 23,6
76,9 100,0 24,1 23,7 28,7 23,5
Miasta Wieś ..
Według miejsca zamieszkania
112,9 100,0 24,9 23,0 27,4 24,5
55,2 100,0 21,6 24,9 31,9 21,6
Według ekonomicznych grup wieku
Przedprodukcyjny... 0,2 100,0 66,0 27,5 4,5 2,5
Produkcyjny... 166,8 100,0 23,8 23,6 28,9 23,6
mobilny ... 111,4 100,0 26,9 25,4 29,1 18,5
niemobilny... 55,5 100,0 17,5 20,1 28,5 33,8
Poprodukcyjny... 1,0 100,0 27,1 22,3 23,1 27,6
Według wyników spisu 2011, bezrobotni poszukujący pracy do 3 miesięcy stanowili 23,8%
ogólnej liczby bezrobotnych. Prawie co czwarta osoba była natomiast długotrwale bezrobotna, tzn.
aktywnie poszukiwała pracy przez okres ponad 12 miesięcy. Sytuacja bezrobocia według czasu poszukiwania pracy była podobna w populacji kobiet i mężczyzn, różniła się natomiast wśród mieszkańców miast i wsi. W miastach odsetek osób poszukujących pracy do 3 miesięcy i powyżej 12 miesięcy był wyższy niż na wsi.
Czynnikiem wpływającym na okres poszukiwania pracy jest również wiek. Analiza bezrobocia pokazuje, że odsetek osób długotrwale poszukujących pracy jest tym większy im osoby są starsze.
Najkrócej poszukują pracy osoby młode (15-24 lata), choć należy pamiętać, że może to wynikać z faktu, że osoby ze względu na swój wiek mogły nie mieć jeszcze możliwości poszukiwania pracy przez dłuższy okres. Odsetek bezrobotnych w młodym wieku (15-24 lata) poszukujących pracy przez okres powyżej 12 miesięcy wynosił 11,6%, podczas gdy w grupie wieku 50 lat i więcej - 35,2%
(osoby najbardziej narażone na długotrwałe bezrobocie).
Analizując bezrobocie według wykształcenia, zauważyć można, że najmniej narażone na bezro
bocie są osoby z najwyższym wykształceniem (11,6% osób z wykształceniem wyższym jest bez pracy, ale jej aktywnie poszukuje), podczas gdy najgorszą sytuację odnotowuje się w grupie osób z wykształceniem co najwyżej zasadniczym zawodowym (co 2 osoba jest bezrobotna).
Ważną grupą na rynku pracy są również osoby bierne zawodowo - z reguły osoby wiekowo
najmłodsze i najstarsze. Wśród najczęstszych przyczyn nieposzukiwania przez osoby bierne zawo
dowo pracy, wymieniono emeryturę (46,2%). Prawie co 5 osoba zadeklarowała jako przyczynę bier
ności naukę i uzupełnienie kwalifikacji, a co 8 chorobę, niepełnosprawność. Rzadko także jako powód podawano zniechęcenie bezskutecznością poszukiwania pracy (zaledwie 1,0% osób) oraz wyczerpanie wszystkich znanych możliwości znalezienia pracy (0,6%).
Wykres 14. Bierni zawodowo według wybranych przyczyn bierności, płci i miejsca zamieszkania w 2011 r.
Według płci Według miejsca zamieszkania
Kobiety zdecydowanie częściej niż mężczyźni jako powód bierności podawały opiekę nad dziećmi i innymi osobami (8,6% wobec 0,6% dla mężczyzn) oraz emeryturę (49,0% wobec 41,9%). Mężczy
źni natomiast (których jest zdecydowanie mniej niż biernych zawodowo kobiet) częściej niż kobiety byli nieaktywni na rynku pracy z powodu kontynuacji nauki, uzupełniania kwalifikacji (22,6% wobec 15,5%) oraz choroby, niepełnosprawności (15,3% wobec 9,8%). W miastach częściej niż na wsi wy
mieniano za przyczynę bierności emeryturę (49,1% wobec 39,3%). W przypadku pozostałych powo
dów odsetki na wsi były wyższe niż w miastach.
Wykres 15. Udział biernych zawodowo w ogólnej liczbie ludności w wieku 15 lat i więcej
według powiatów w 2011 r.
W dokumencie
Raport z wyników w województwie dolnośląskim. Narodowy Spis Powszechny Ludności i Mieszkań 2011
(Stron 51-59)