Rozdział VI. CHARAKTERYSTYKA SPOŁECZNO-EKONOMICZNA LUDNOŚCI
3. Ludność według źródeł utrzymania
W spisie ludności 2011 ustalano główne i dodatkowe źródło utrzymania dla poszczególnych osób oraz odrębnie dla gospodarstw domowych. Informacje o źródłach dochodów, z których pochodziły środki na finansowanie konsumpcyjnych i innych życiowych potrzeb osób dotyczyły całego roku (12 miesięcy) poprzedzającego moment krytyczny spisu, tj. dzień 31 marca. Nie zbierano informacji dotyczących wysokości uzyskiwanych dochodów.
Główne źródło utrzymania osoby jest to źródło przynoszące jej największy dochód. Jeżeli osoba miała w ciągu roku poprzedzającego spis tylko jedno źródło dochodów - było ono jednocześnie jej głównym, a zarazem wyłącznym źródłem utrzymania.
W spisie 2011 wyróżniono następujące grupy źródeł utrzymania:
- dochody (zarobki) z pracy osobiście wykonywanej (również sezonowej, dorywczej bez formalnej umowy) niezależnie od charakteru zatrudnienia - pracujący najemnie, na rachunek własny, a także pomagający w prowadzeniu działalności gospodarczej bez umownego wynagrodzenia członkowie wspólnego gospodarstwa domowego,
- dochody z własności, - dochody z wynajmu,
- niezarobkowe źródło (w tym świadczenia społeczne: emerytury, renty, zasiłki, również świadczenia przedemerytalne),
- pozostałe źródła osobno nie wymienione (w 2002 roku zaliczane do innych niezarobkowych źródeł).
Ze względu na posiadane źródła utrzymania ludność można podzielić na dwie podstawowe kategorie:
- ludność posiadająca własne źródła utrzymania (w wieku 15 lat i więcej), tj. dochody z pracy, ze źródeł niezarobkowych i pozostałych oraz
- ludność utrzymywana (osoby niezależnie od wieku nieposiadające własnych źródeł dochodów (w tym dzieci do 14 roku życia)).
Porównując wyniki spisu ludności 2011 z danymi uzyskanymi ze spisu przeprowadzonego 9 lat wcześniej - można zaobserwować istotne zmiany dotyczące struktury ludności według źródeł utrzymania. W porównaniu do wyników spisu 2002 odsetek osób posiadających własne źródło utrzymania wzrósł o 5,3 p. proc., natomiast zmniejszył się odsetek osób będących na utrzymaniu - aż 0 9,5 p. proc. (podobne tendencje obserwuje się również w kraju odpowiednio wzrost o 4,9 p. proc.
1 spadek o 7,8 p. proc.). Niewątpliwie wpływ na strukturę ludności według źródeł utrzymania mają czynniki demograficzno-społeczne, w tym m.in. zmniejszenie liczby ludności w wieku przedpro
dukcyjnym (0-17 lat).
Największą dynamikę zmian w relacji z 2002 r. obserwuje się w odniesieniu do źródła, jakim były
dochody z pracy najemnej (wzrost o 24,3%), natomiast zmalała liczba osób utrzymywanych (aż o i/t).
Tabl. 6.5. Ludność według płci i głównego źródła utrzymania w latach 2002 i 2011
2002 2011 Dynamika
Wyszczególnienie ogółem mężczyźni kobiety
zmian
(2002 =
= 100)
w tys. w % w tys. w%
OGÓŁEM3... 2907,2 100,0 2915,2 100,0 100,0 100,0 100,3 Posiadający własne źródło
utrzymania... 1779,2 61,2 1938,4 66,5 67,3 65,7 109,0
w tym:Dochody z pracy... 911,0 31,3 1107,4 38,0 43,4 33,0 121,6
praca najemna ... 758,4 26,1 942,8 32,3 35,8 29,2 124,3
praca na rachunek własny b.... 152,5 5,2 164,6 5,6 7,7 3,8 107,9
Niezarobkowe źródło i pozo
stałe źródła osobno nie
wymienionec... 865,6 29,8 828,5 28,4 23,8 32,7 95,7
Na utrzymaniu ... 1094,8 37,7 821,3 28,2 27,4 28,9 75,0
a W dalszym podziale nie uwzględniono nieustalonego źródła utrzymania dla osób przebywających za granicą co najmniej 12 miesięcy i pozostałych oraz dochodów z własności, b Łącznie z dochodami z wynajmu, c Dla porównania z wynikami spisu z 2002 r. łącznie z pozo
stałymi dochodami osobno niewymienionymi.
Istotnym czynnikiem różnicującym struktury ludności według źródeł utrzymania jest płeć. W 2011 r.
mężczyźni nieco częściej niż kobiety posiadali własne źródła utrzymania, natomiast mniej pozo
stawało na utrzymaniu. W populacji mężczyzn dominował dochód z pracy i był to głównie dochód z pracy najemnej. Odsetek kobiet utrzymujących się z pracy oraz ze źródeł niezarobkowych (np. renta, emerytura, zasiłki i świadczenia) lub pozostałych utrzymywał się na podobnym poziomie (co 3 ko
bieta traktowała dochody z pracy jako źródło utrzymania, co 3 utrzymywała się z niezarobkowego źródła). Udział deklarujących niezarobkowe źródło utrzymania był wyższy dla kobiet niż dla męż
czyzn (o 8,9 p. proc.).
Analizując ludność według źródeł utrzymania i ekonomicznych grup wieku zauważyć można, że w wieku produkcyjnym ponad % osób niezależnie od płci i aktywności zawodowej posiadało własne źródła utrzymania, wśród których dominowały dochody z pracy.
Tabl. 6.6. Ludność według głównego źródła utrzymania, płci i ekonomicznych grup wieku w latach 2002 i 2011
W tym według głównego źródła utrzymaniaa
Wyszczególnienie Ogółem
w tys. dochody z pracy niezarobkowe
i pozostałe b na utrzymaniu w %
OGÓŁEM ...
w wieku:
2915,2 38,0 28,4 28,2
Przedprodukcyjnym... 504,5 0,1 0,6 97,9
Produkcyjnym... 1912,2 57,2 18,8 16,7
mobilnym ... 1159,6 60,7 9,3 20,9
niemoblinym ... 752,6 51,8 33,4 10,1
Poprodukcyjnym ... 498,5 2,5 93,4 1,6
a W dalszym podziale nie uwzględniono nieustalonego źródła utrzymania dla osób przebywających za granicą co najmniej 12 miesięcy i pozostałych oraz dochodów z własności, b Dla porównania z wynikami spisu z 2002 r. łącznie z pozostałymi dochodami osobno niewy- mienionymi.
Tabl. 6.6. Ludność według głównego źródła utrzymania, płci i ekonomicznych grup wieku w latach 2002 i 2011 (dok.)
Wyszczególnienie Ogółem
w tys.
W tym według głównego źródła utrzymaniaa dochody z pracy niezarobkowe
i pozostałeb na utrzymaniu w %
Mężczyźni... 1402,5 43,4 23,8 27,4
w wieku:
Przedprodukcyjnym... 258,4 0,1 0,6 97,9
Produkcyjnym... 1002,0 60,3 19,7 13,1
mobilnym ... 588,1 65,6 8,3 17,6
niemobilnym ... 413,9 52,8 35,9 6,6
Poprodukcyjnym ... 142,0 2,7 94,8 0,3
Kobiety... 1512,8 33,0 32,7 28,9
w wieku:
Przedprodukcyjnym... 246,1 0,1 0,7 98,0
Produkcyjnym... 910,2 53,8 17,8 20,7
mobilnym ... 571,6 55,7 10,3 24,4
niemoblinym ... 338,7 50,5 30,5 14,4
Poprodukcyjnym ... 356,4 2,5 92,9 2,2
a W dalszym podziale nie uwzględniono nieustalonego źródła utrzymania dla osób przebywających za granicą co najmniej 12 miesięcy i pozostałych oraz dochodów z własności, b Dla porównania z wynikami spisu z 2002 r. łącznie z pozostałymi dochodami osobno niewy- mienionymi.
W mobilnej grupie wieku odsetek osób utrzymujących się z własnego źródła utrzymania jest niższy niż w grupie niemobilnej. Wynika to głównie ze zróżnicowania obserwowanego w grupie osób utrzymujących się ze źródeł niezarobkowych lub pozostałych. Wśród osób w wieku niemobilnym co 3 osoba deklarowała niezarobkowe źródło utrzymania lub pozostałe nie wymienione jako swoje główne źródło, podczas gdy w grupie mobilnej - już tylko co 10 osoba. Zwraca również uwagę stosunkowo duży udział osób młodych w wieku produkcyjnym będących na utrzymaniu. Wśród osób w wieku produkcyjnym 16,7% było na utrzymaniu, przy czym co 5 osoba - w wieku mobilnym.
Ponad 12%-owy wzrost liczby osób w wieku poprodukcyjnym na przestrzeni lat 2002-2011 skutkował przyrostem (o 10,1%) liczby osób utrzymujących się z niezarobkowych źródeł lub innych nie wymienionych. Wśród ludności w wieku poprodukcyjnym 93,4% osób utrzymywało się m.in.
z emerytur, rent, zasiłków, świadczeń i pozostałych źródeł (w 2002 r. - 95,4%), z czego 94,8%
populacji mężczyzn i 92,9% populacji kobiet.
Czynnikiem różnicującym strukturę ludności według źródeł utrzymania jest również miejsce za
mieszkania. W porównaniu do 2002 r. zarówno w miastach, jak i na wsi wzrósł odsetek osób utrzymujących się z pracy (w miastach o 6,0 p. proc., na wsi o 8,2 p. proc.). Spowodowane było to przede wszystkim wzrostem odsetka osób utrzymujących się z pracy najemnej. Na wsi odsetek osób utrzymujących się z pracy najemnej był wyższy o 8,4 p. proc. i wynosił 29,9%. W miastach odsetek ten stanowił 33,4% i na przestrzeni 9 lat wzrósł o 5,5 p. proc. Niezarobkowe źródło lub pozostałe stanowiło podstawę utrzymania dla blisko 30% mieszkańców miast i dla co 4 mieszkańca obszarów wiejskich. W relacji do wyników spisu 2002, znacznie obniżył się udział osób będących na utrzy
maniu zarówno w miastach (o 10,0 p. proc.), jak i na wsi (o 8,5 p. proc.) .
Miasta Wieś
Wykres 8. Ludność według miejsca zamieszkania i głównego źródła utrzymania
w latach 2002 i 2011
Dochody z pracy najemnej
Dochody z pracy na rachunek własny
Niezarobkowe źródła i pozostałe
Na utrzymaniu
% 45,0 40,0 35,0 30,0 25,0 20,0 15,0 10,0 5,0 0,0 0,0 5,0 10,0 15,0 20,0 25,0 30,0 35,0 40,0 45,0
Wykres 9. Ludność utrzymująca się z niezarobkowych źródeł utrzymania według miejsca zamieszkania w 2011 r.
Miasta Wieś
I 1 Emerytury Ul Renty H Zasiłki i świadczenia