Tabela 1.Wyniki procentowe uzyskane w poszczególnych podskalach Kwestionariusza Kompetencji Spo³ecznych przez badane kobiety: zabójczynie, przestêpczynie nieagre-sywne oraz kobiety niekarane
Skala Zabójczynie
Przestêpczynie
nieagresywne Kobiety niekarane % I Niskie 32,00 26,00 21,00 Przeciêtne 51,00 54,00 75,00 Wysokie 17,00 20,00 4,00 ES Niskie 30,00 21,00 21,00 Przeciêtne 58,00 54,00 77,00 Wysokie 12,00 25,00 2,00 A Niskie 38,00 23,00 11,00 Przeciêtne 58,00 57,00 79,00 Wysokie 4,00 20,00 10,00
ród³o: Badania w³asne.
Pierwsza, wstêpna analiza wyników wskazuje na wysok¹ reprezentacjê wy-ników skrajnych w obu grupach przestêpczyñ i stosunkowo nisk¹ ocenê w³as-nych kompetencji przez kobiety niekarane. W³aœnie ta grupa w zdecydowanej wiêkszoœci swoje kompetencje oceni³a jako przeciêtne lub niskie. Natomiast prze-stêpczynie czêœciej wskazywa³y swoje kompetencje jako niskie, i co warte podkre-œlenia, wielokrotnie czêœciej ni¿ kobiety niekarane, jako wysokie. Poniewa¿ uzy-skane wyniki okaza³y siê niezwykle ciekawe, poddano je dalszym analizom.
Tabela 2.Analiza wariancji w zakresie poszczególnych wskaŸników kompetencji spo³ecznych w badanych grupach: zabójczyñ, przestêpczyñ nieagresywnych oraz kobiet niekaranych
Rodzaj kompetencji Œrednia w grupie Wynik testu F Df Istotnoœæ zabój-czynie przestêp-czynie nieagre-sywne kobiety niekarane Kompetencje w sytuacjach intymnych 41,20 43,57 42,27 2,473 2;297 0,086 Kompetencje w sytuacjach ekspozycji spo³ecznej 48,12 51,05 47,93 2,609 2;297 0,075 Kompetencje zachowañ wymagaj¹cych asertywnoœci 41,97 45,57 47,71 9,290 2;297 0,000
ród³o: Badania w³asne.
Powy¿sza analiza wskazuje, ¿e jedynym wskaŸnikiem, w którym kobiety za-bójczynie uzyska³y ni¿sze wyniki na poziomie istotnym statystycznie, jest poczucie kompetencji wymagaj¹cych asertywnoœci. W grupie zabójczyñ œrednia war-toœæ jest najni¿sza ze wszystkich porównywanych grup. Jak wykaza³ przeprowa-dzony test POST-HOC, w grupie zabójczyñ kompetencje zachowañ wyma-gaj¹cych asertywnoœci s¹ istotnie ni¿sze ni¿ w grupach kontrolnych. Mo¿e to oznaczaæ m.in., ¿e zabójczynie s¹ bardziej zamkniête na otoczenie, dla osi¹gniêcia w³asnego celu nie bêd¹ d¹¿y³y do uzyskania kompromisu, ale mog¹ pos³ugiwaæ siê manipulacj¹ w celu zdobycia korzyœci. Mog¹ równie¿ byæ bardziej podatne na wp³ywy innych osób. W pozosta³ych dwóch wskaŸnikach: kompetencje w sytua-cjach intymnych oraz kompetencje w sytuasytua-cjach ekspozycji spo³ecznej, nie stwier-dzono istotnych statystycznie ró¿nic, jednak wynik zbli¿a siê do istotnoœci.
Bior¹c pod uwagê ogólny wynik uzyskany w Kwestionariuszu Kompetencji Spo³ecznych, stwierdzono istnienie istotnych ró¿nic w badanych grupach: zabój-czyñ, przestêpczyñ nieagresywnych oraz kobiet niekaranych. Najni¿szy poziom kompetencji spo³ecznych przejawiaj¹ zabójczynie, nieco wy¿szy kobiety niekara-ne, a najwy¿szy poziom kompetencji spo³ecznych ujawni³y przestêpczynie nie-agresywne. Po przeprowadzonej analizie wariancji stwierdzono, ¿e badane gru-py istotnie ró¿ni¹ siê poziomem kompetencji spo³ecznych. Jak wskazuje test POST-HOC, w grupie zabójczyñ kompetencje spo³eczne s¹ istotnie ni¿sze ni¿ w grupie przestêpczyñ nieagresywnych, natomiast poziom kompetencji spo³ecz-nych w grupie kobiet niekaraspo³ecz-nych nie ró¿ni siê istotnie od poziomu tej zmiennej w pozosta³ych grupach.
Tabela 3.Ogólny wynik analizy wariancji w Skali Kompetencji Spo³ecznych w badanych grupach: zabójczyñ, przestêpczyñ nieagresywnych i kobiet niekaranych
Kompetencje Œrednia w grupie Wynik testu F df Istotnoœæ zabójczynie przestêp-czynie nieagre-sywne kobiety niekarane Kompetencje spo³eczne 131,29 140,19 137,91 3,632 2;297 0,028
ród³o: Badania w³asne.
Wnioski
Za³o¿ona hipoteza, ¿e istniej¹ istotne ró¿nice w kompetencjach spo³ecznych zabójczyñ, przestêpczyñ nieagresywnych i kobiet niekaranych, oraz, ¿e zabójczy-nie ujawniaj¹ ni¿szy poziom kompetencji spo³ecznych ni¿ pozosta³e kobiety ba-dane, zosta³a czêœciowo zweryfikowana pozytywnie. O ile pozytywnie zweryfi-kowano pierwsz¹ czêœæ hipotezy, druga nie uzyska³a potwierdzenia, uzyskane wyniki okaza³y siê zaskakuj¹ce.
Ni¿szy poziom kompetencji spo³ecznych mog¹ t³umaczyæ doœwiadczenia so-cjalizacyjne badanych. Wszak wiele umiejêtnoœci spo³ecznych nabywamy w œro-dowisku rodzinnym, w czasie codziennych, pozytywnych relacji. Zabójczynie zwykle maj¹ trudniejsze doœwiadczenia wyniesione ze swojego domu rodzinne-go w porównaniu z pozosta³ymi badanymi (Majchrzyk 1994, 2008, 2009; Miros³aw 2010). Osoby o niskim poziomie kompetencji mog¹ posiadaæ utrudnienia w przy-stosowaniu spo³ecznym oraz funkcjonowaniu interpersonalnym, a tak¿e charak-teryzowaæ siê ma³o plastycznym stosunkiem do rzeczywistoœci i wysokim pozio-mem lêku. Ma³e umiejêtnoœci spo³eczne wi¹¿¹ siê tak¿e z brakiem asertywnoœci, a w³aœnie to kobiety skazane za zabójstwo uzyska³y najni¿sze natê¿enie w skali badaj¹cej umiejêtnoœci w zachowaniach asertywnych.Wysoki poziom kompe-tencji spo³ecznych sprawczyñ przestêpstw nieagresywnych mo¿e wynikaæ z do-brego przystosowania do przestêpczego stylu ¿ycia, zwi¹zanego z ³atwym zdoby-ciem pieniêdzy, umiejêtnoœciami manipulowania innymi ludŸmi, co w œrodowis-ku kobiet przestêpczyñ nierzadko jest wysoko cenion¹ umiejêtnoœci¹. M. Argyle (1999) zauwa¿a, ¿e posiadane kompetencje spo³eczne mog¹ byæ wykorzystane do celów prospo³ecznych, ale równie¿ do antyspo³ecznych. Posiadanie odpowied-nich kompetencji spo³ecznych nie pozostaje bez znaczenia, poniewa¿ dotycz¹ tak wa¿nych sfer ¿ycia, jak: przyjaŸñ, ma³¿eñstwo czy prawid³owe relacje interper-sonalne. A przecie¿ w budowaniu owych relacji bardzo wa¿ne s¹ takie umiejêtno-œci, jak empatia lub radzenie sobie w sytuacjach intymnych.
Mo¿na zatem s¹dziæ, ¿e w resocjalizacji kobiet skazanych za zabójstwa bêd¹ po¿¹dane programy kszta³tuj¹ce ich umiejêtnoœci spo³eczne, szczególnie progra-my wp³ywaj¹ce na: samoocenê, asertywnoœæ oraz umiejêtnoœæ wspó³pracy z in-nymi. Skazane powinny uczestniczyæ w nich ju¿ od pocz¹tku osadzenia. Kolejne zalecenie, które dotyczy obu grup kobiet karanych, polega na nawi¹zaniu lub podtrzymywania kontaktów z rodzin¹, osobami najbli¿szymi. W miarê mo¿liwo-œci kobiety powinny zostaæ zaanga¿owane w wykonywanie pracy na terenie jed-nostki i poza ni¹, jak równie¿ aktywne uczestniczyæ w rozwoju w³asnym poprzez dostêpne œrodki na terenie zak³adów karnych, takich jak: nauczanie, szkolenia, kursy.
W grupie przestêpczyñ nieagresywnych nale¿y przekierowaæ umiejêtnoœci spo³eczne na dzia³ania prospo³eczne, s³u¿¹ce dobru innych ludzi.
Bibliografia
Argyle M. (1999), Psychologia stosunków miêdzyludzkich, PWN, Warszawa
Goleman D. (1999),Inteligencja emocjonalna w praktyce, Wydawnictwo Media Rodzina,
Po-znañ
Majchrzyk Z. (1995), Motywacje zabójczyñ, alkohol i przemoc w rodzinie, Wydawnictwo
PARPA, Warszawa
Majchrzyk Z. (2008),Zabójczynie i zabójcy, Wydawnictwo UKSW, Warszawa Majchrzyk Z. (2009),Kiedy kobieta zabija, Wydawnictwo UKSW, Warszawa
Matczak A. (2001),Kwestionariusz Kompetencji Spo³ecznych, podrêcznik, Pracowania Testów
psychologicznych PTP, Warszawa
Miros³aw K. (2010),Doœwiadczenia socjalizacyjne i style reagowania w sytuacjach trudnych kobiet skazanych za zabójstwo, niepublikowana praca doktorska, Wydawnictwo APS, Warszawa Rola J. (2004).Melancholia rodzinna. Psychologiczne uwarunkowania zaburzeñ depresyjnych dzieci
z niepe³nosprawnoœci¹ intelektualn¹, WydawnictwoAPS, Warszawa Social competence of imprisoned women
(Summary)
There is an increasing need to do research concentrated on women who commited crime. So far, conducted analysis considered mostly the motives and circumstances of com-miting crimes, but they ignored such crucial elements as social skills. But these social skills determine the effectiveness of dealing with different social situations in every day life. Moreover, social skills are useful in better communication, undrestanding other people or self presetation. The estimation of the level of women’s who commited crime social skills was the aim of conducted research.