Analiza zmiennych wykorzystanych w rachunku rentowności kapitału

Analizie poddano parametry z gospodarstw 61 grup wyodrębnionych we-dług typu produkcji (struktury łącznej kwoty standardowej nadwyżki bez-pośredniej) i wielkości mierzonej w ESU. Porównywano 23 grupy gospodarstw polskich i tyle samo gospodarstw węgierskich. W przypadku gospodarstw nie-mieckich porównaniami objęto 15 grup gospodarstw, ponieważ w Niemczech nie monitoruje się kondycji ekonomicznej gospodarstw rolnych o wielkości po-niżej 8 ESU. Analizowano dochody gospodarstw, nakłady pracy własnej rolni-ków i ich rodzin w prowadzonych przez nich gospodarstwach oraz wartość kapitału własnego, który został w tych gospodarstwach ulokowany.

Stwierdzono, że w 2004 roku uległy zmianie relacje dochodów polskich gospodarstw rolnych do dochodów netto gospodarstw dawnej UE-15. Relacje te wcześniej bardzo niekorzystne (o czym pisano wyżej w przeglądzie literatury) uległy zdecydowanej poprawie, na co wskazuje porównanie dochodów polskich gospodarstw z dochodami gospodarstw niemieckich. Aż w 75% przypadków dochody te były w 2004 roku większe w gospodarstwach polskich, a średni arytmetyczny ich dochód był większy o blisko 67%.

Wykres 1. Relacje dochodów* (%) a wielkość gospodarstw rolnych działających w analizowanych krajach w 2004 roku

0 20 40 60 80 100 120

16 – 40 40 – 100 100 i więcej

Polska Węgry Niemcy**

* porównano jedynie gospodarstwa o wielkości 16 i więcej ESU, ponieważ w Niemczech nie monitoruje się kondycji ekonomicznej gospodarstw mniejszych

** dochody wyrażone w średnich arytmetycznych

Źródło: obliczenia własne sporządzone na podstawie danych FADN.

10 W opracowaniu operuje się wyłącznie kosztami pracy netto.

11 Przyjęto, że większe koszty pracy własnej rolników związane są z pracą zarządczą, którą wykonują, a nakłady tej pracy są proporcjonalne do wielkości gospodarstw.

Porównanie dochodów gospodarstw polskich i węgierskich wskazało na zbliżone relacje. W 82% przypadkach dochody gospodarstw polskich były więk-sze, podczas gdy średni dochód był większy o około 69%. Relacje dochodów różniły się zależnie od wielkości gospodarstw (wykres 2 i 3).

Zupełnym brakiem przewag wykazały się najmniejsze analizowane polskie gospodarstwa rolne¹². Dochody gospodarstw kolejnych grup wielkościowych były jednak już istotnie większe.

Tylko częściowo potwierdziły się wnioski wynikające z dokonanego wyżej przeglądu literatury, które wskazywały na przewagę polskich gospodarstw ukierunkowanych na produkcję roślinną nad takimi samymi gospodarstwami wybranych krajów dawnej UE-15. Owszem, przewagę taką wykazano, ale tylko w gospodarstwach z dominacją różnorakiej typowej produkcji roślinnej.

Z wykresu 3 wynika bowiem, że dochody tej grupy polskich gospodarstw były około dwukrotnie większe od dochodów gospodarstw niemieckich.

Wykres 2. Relacje dochodów* (%) w grupach polskich i węgierskich gospodarstw rolnych o wielkości do 16 ESU w 2004 roku

0

* dochody wyrażone w średnich arytmetycznych Źródło: jak w wykresie 1.

Wykres 3. Relacje dochodów* (%) w gospodarstwach o wielkości 16-40 ESU** i ukierunkowanych na różnoraką produkcję w 2004 roku

pecjalistyczne warzywnicze Gospodarstwa:

0,0 20,0 40,0 60,0 80,0 100,0 120,0 140,0 160,0 180,0 z dominacją różnej typowej

** zestawienie sporządzono dla grupy wielkościowej, w której znalazło się najwięcej typów pro

dukcji

Źródło: jak w wykresie 1.

12 Przyczyną tej sytuacji mogło być to, że porównywano jedynie gospodarstwa jednej grupy

Zaskakuje natomiast sytuacja w specjalistycznych gospodarstwach wa-rzywniczych, gdyż gospodarstwa niemieckie wykazały znacząco większe docho-dy. Niewielką przewagę w dochodach wykazały też gospodarstwa niemieckie ze specjalistyczną produkcją zwierzęcą, co częściowo potwierdza opinie zawarte w dok

znym rolnic

j analizowanych gospo-darstw

nie wyglądała sytuacja w gospodarstwach o wiel

cze-n

w

-nic .

Prawdopodobną przyczyną t olskich gospodarstwach do-datnia korelacja między udziałem pracy najemnej w całkowitych nakładach pracy a wielkością gospodarstw.

Wykonane analizy nie wykazały większych różnic w nakładach pracy własnej między grupami gospodarstw o różnym ukierunkowaniu produkcji.

onanym wyżej przeglądzie literatury.

Łatwo dostrzec niewielki dochód uzyskany przez niemieckie gospo-darstwa rolne ukierunkowane na mieszaną roślinno-zwierzęcą produkcję. Być może przyczyną jest to, że w wyrafinowanym pod względem technologic

twie przestają sprawdzać się gospodarstwa prowadzące wiele rodzajów produkcji. Prowadzi to bowiem do powiększania kosztów: utrzymania maszyn, marketingu i pozyskiwania informacji o najkorzystniejszych sposobach prowa-dzenia produkcji.

Z porównania polskich i węgierskich gospodarstw o wielkości 16-40 ESU wynika, że niektóre spośród gospodarstw węgierskich osiągnęły w 2004 roku dużo mniejsze dochody. Są to gospodarstwa specjalizujące się produkcji sadowniczej i warzywniczej oraz ze specjalistyczną produkcją zwierzęcą.

Odmiennie w stosunku do sytuacji dochodowe

przedstawiała się sytuacja odnosząca się do nakładów pracy własnej rol-ników i członków ich rodzin we własnych gospodarstwach. Nakłady te w gospo-darstwach polskich były średnio nie tylko o 40% większe niż w analogicznych grupach gospodarstw niemieckich, ale także aż o 82% większe w zestawieniu z gospodarstwami węgierskimi. Przyczyną tego zjawiska był duży udział pra-cowników najemnych w łącznych nakładach pracy. Średni ich udział w gospo-darstwach węgierskich wynosił około 89%, podczas gdy w gospogospo-darstwach polskich 31,5%, zaś w niemieckich nieco ponad 19%.

Stwierdzono, że różnice między nakładami pracy własnej w polskich i wę-gierskich gospodarstwach o wielkości od 2 do 16 ESU oraz 16 i więcej ESU od-biegały w niewielkim stopniu do wielkości przeciętnych (różnice rzędu kilku punktów procentowych). Podob

kości przekraczającej 16 ESU (wykres 4). Odmiennie zaś przedstawiała się w przypadku gospodarstw niemieckich. Nakłady pracy własnej w przeli

iu na 1 gospodarstwo o wielkości 16-40 ESU były mniejsze o około 39% niż gospodarstwach polskich, podczas gdy w gospodarstwach największych róż

e te (nadal na niekorzyść gospodarstw polskich) wynosiły już tylko około 3%

ego zjawiska była w p

Wykres 4. Relacje nakładów pracy własnej do łącznych nakładów pracy*

(%) w gospodarstwach różnej wielkości działających w analizowanych krajach w 2004 roku

20,0

nakłady pracy własnej wyrażono w średnich arytmetycznych

** poró

stwa różnej wielkości (wykres 5). Dystans w wyposażeniu w kapitał

łasny obniej

b

darstw.

* rolników (%)

krajach w 2004 roku

^*

wnano jedyniegospodarstwa o wielkości 16 i więcej ESU, ponieważ w Niemczech nie monitoruje się kondycji ekonomicznej gospodarstw mniejszych

Źródło: jak w wykresie 1.

Ostatnim elementem składowym rachunku rentowności kapitału własnego rolników jest sama wartość tego kapitału. Średnie wielkości wskazują, że gospo-darstwa polskie dysponowały mniejszą o około 56% wartością tego zasobu niż gospodarstwa niemieckie. Ten prosty obraz komplikuje się, jeśli porównuje się gospodar

w malał wraz ze wzrostem wielkości gospodarstw, co najprawdopod

yło spowodowane większym stopniem zadłużenia tych niemieckich gospo-Wykres 5. Relacje wartości kapitału własnego

w gospodarstwach różnej wielkości w analizowanych

0

Gospodarstwa polskie charakteryzowało również mniejsze przeciętne wy-posażenie w kapitał własny niż gospodarstwa węgierskie, choć dystans był o 24 punkty procentowe mniejszy niż w przypadku opisanym wyżej. Nieco większe było jedynie wyposażenie gospodarstw polskich o wielkości 2-16 ESU i 16-40 ESU, co być może było spowodowane większym stopniem ich zadłużenia w odn

Z przeprowadzonych obliczeń wynika, że średnie koszty jednostki na

większe niż ane przede

wszystkim większym stopniem nasycenia tej pracy pracą zarządczą. Dużo większa różnica kosztów pracy wystąpiła w gospodarstwach niemieckich, gdzie koszty te były około sześciokrotnie większe niż w gospodarstwach polskich.

Różnice te były też spowodowane większym nasyceniem pracy własnej pracą zarządczą, ale przede wszystkim były pochodną wielokrotnie większego średniego poziomu wynagrodzeń w Niemczech w stosunku do średniego poziomu wynagrodzeń w Polsce.

Różnice łącznych kosztów pracy własnej między polskimi a węgierskimi gospodarstwami były w tych ostatnich dodatnio skorelowane z wielkością gos-podarstw (wykres 6). Spostrzeżenia tego nie można natomiast odnieść do

ztów pracy własnej (%) a wielkość gospodarstw iesieniu do analogicznych grup gospodarstw węgierskich.