III. SYTUACJA EKONOMICZNA GOSPODARSTW
4. Porównanie wybranych grup gospodarstw rolnych różniących się typem produkcji i
0,0*
*) różnica w punktach procentowych
Źródło: opracowanie własne na podstawie materiałów Polskiego FADN za 2005 rok.
4. Porównanie wybranych grup gospodarstw rolnych różniących się typem produkcji i wielkością ekonomiczną
W tej części opracowania poddano analizie grupy gospodarstw nie rozli-czających się z KRUS, które różnią się typem produkcji i wielkością ekono-miczną mierzoną w ESU. Analizą objęto gospodarstwa o wielkości 8-16 ESU i 16-40 ESU, należące do typów: uprawy polowe, zwierzęta ziarnożerne oraz mieszana produkcja roślinno-zwierzęca.
Gospodarstwa z uprawami polowymi
Gospodarstwa nie rozliczające się z KRUS i z uprawami polowymi były nieco większe, co zapewne wynikało z większych zasobów ziemi i kapitału.
Mniejsze były jedynie nakłady pracy, w których przeważała własna siła robocza (tabela 6).
Tabela 6 Wielkość ekonomiczna oraz nakłady pracy, zasoby ziemi i kapitału w gospodarstwach z uprawami polowymi różniących się w 2005 roku
relacją z KRUS
Źródło: opracowanie własne na podstawie materiałów Polskiego FADN za 2005 rok.
Gospodarstwa
-w tym praca najemna AWU
% 2,1
-w tym grunty dodzierżawione
ha
Średnia wartość kapitału tys. zł 323 345 570 574
Gospodarstwa nie rozliczające się z KRUS charakteryzowały się ponadto
nością produkcji. Większy wskaźnik uzbrojenia pracy w tych gospodarstwach oznaczał więc lepsze wyposażenie w budynki, maszyny i urządzenia (tabela 7).
Tabela 7
Wyposażenie techniczne pracy oraz pracochłonność produkcji w gospodarstwach z uprawami polowymi różniących się w 2005 roku relacją
z KRUS
Źródło: opracowanie własne na podstawie materiałów Polskiego FADN za 2005 rok.
Gospodarstwa
8-16 ESU 16-40 ESU
Zmienna jedn.
z KRUS bez KRUS z KRUS bez KRUS Powierzchnia użytków rolnych
na 1AWU nakładów pracy razem
ha/AWU 14,0 18,3 24,3 28,0
Średnia wartość kapitału na 1AWU nakładów pracy razem
tys.zł/
AWU 154 192 211 239
Nakłady pracy razem na 1000 zł wartości produkcji razem
AWU/
1000 zł 0,025 0,015 0,012 0,01
Gospodarstwa nie rozliczające się z KRUS uzyskały zbliżoną wielkość dochodów z produkcji rolniczej, a w przypadku tylko wielkości 8-16 ESU dochody były wyższe aż o około 25%. Należy jednak zauważyć, że nastąpił wyraźny spadek dochodów w porównaniu z sytuacją z 2004 roku. Jakie mogły być przyczyny tego zjawiska? Złożył się na nie prawdopodobnie gorszy układ warunków pogodowych w 2005 roku (lokalne susze), a więc spadek wielkości produkcji, a także utrzymujący się w porównaniu z 2004 rokiem spadek cen na produkty roślinne [5].
Analizowane gospodarstwa nie rozliczające się w 2005 roku z KRUS cechował zróżnicowany poziom odtworzenia majątku trwałego. Gospodarstwa o wielkości 8-16 ESU miały zbliżoną do prostej reprodukcję ze stopą w wyso-kości -0,2%, a ich pasywność inwestycyjna mogła wynikać z konieczności spłat wcześniej zaciągniętych kredytów i braku potrzeb w zakresie nowych inwestycji. Aktywność inwestycyjna charakteryzowała natomiast gospodarstwa o wielkości 16-40 ESU.
Gospodarstwa te, mimo że w porównaniu z gospodarstwami służącymi za punkt odniesienia uzyskały w 2005 roku mniejszy dochód z działalności rolni-czej, to wyróżniły się większą o około 2 punkty procentowe stopą reprodukcji majątku trwałego (5,3%).
Wartość wskaźnika określającego relację zadłużenia do wartości ogółem środków produkcji (17%) informowała ponadto, że kierownicy tych gospo-darstw przeprowadzali inwestycje nie tylko ze środków pochodzących z pro-dukcji rolniczej, ale również ze środków obcych (tabela 8).
Tabela 8 Dochód z produkcji rolniczej, reprodukcja majątku trwałego oraz zadłużenie w gospodarstwach z uprawami polowymi różniących się w 2005 roku relacją
z KRUS
Źródło: opracowanie własne na podstawie materiałów Polskiego FADN za 2005 rok.
Gospodarstwa Relacje inwestycji netto do
wartości środków trwałych % 0,3 -0,2 3,3 5,3
Relacje kwoty zadłużenia do łącznej wartości środków
produkcji ogółem % 10 11 11 17
Gospodarstwa z chowem zwierząt ziarnożernych
Na podstawie tabeli 9 można stwierdzić, że gospodarstwa nie rozliczające się z KRUS charakteryzowały się większym potencjałem wytwórczym. Posia-dały one zarówno większy obszar użytkowanych gruntów, jak również większe zasoby użytkowanego kapitału. Mniejsze były natomiast nakłady pracy, ale różnica była niewielka i dotyczyła przede wszystkim nakładów pracy własnej właściciela i członków jego rodziny.
Tabela 9 Wielkość ekonomiczna oraz nakłady pracy, zasoby ziemi i kapitału w gospodarstwach z chowem zwierząt ziarnożernych różniących się w 2005
roku relacją z KRUS
Źródło: opracowanie własne na podstawie materiałów Polskiego FADN za 2005 rok.
Gospodarstwa -w tym praca najemna
AWU
-w tym grunty dodzierżawione
ha
Większe zasoby kapitału i bardziej przemyślane jego zagospodarowanie w gospodarstwach nie rozliczających się z KRUS zwiększyło techniczne uzbro-jenie pracy, a więc również ograniczyło pracochłonność produkcji (tabela 10).
Tabela 10
Wyposażenie techniczne pracy oraz pracochłonność produkcji w gospodarstwach z chowem zwierząt ziarnożernych różniących się
w 2005 roku relacją z KRUS
Źródło: opracowanie własne na podstawie materiałów Polskiego FADN za 2005 rok.
Gospodarstwa
Średnia wartość kapitału na 1 AWU nakładów pracy razem
tys. zł/
AWU 183 227 251 284
Nakłady pracy razem na 1000 zł
wartości produkcji razem AWU/
1000 zł 0,01 0,01 0,008 0,005
Gospodarstwa nie rozliczające się z KRUS efektywniej wykorzystywały posiadany potencjał produkcyjny, uzyskując m.in. wyraźnie większe dochody z produkcji rolniczej (tabela 11). Gospodarstwa te jednak nie odtwarzały w pełni majątku trwałego, na co wskazuje ujemna stopa reprodukcji majątku trwałego.
Dzierżawa stosunkowo dużej powierzchni użytków rolnych była jednak jedną z przesłanek pozwalających wnioskować, że właściciele nie rezygnowali z moż-liwości dalszego umacniania pozycji rynkowej własnych gospodarstw.
Tabela 11 Dochód z produkcji rolniczej, reprodukcja majątku trwałego oraz zadłużenie
w gospodarstwach z chowem zwierząt ziarnożernych różniących się w 2005 roku relacją z KRUS
Źródło: opracowanie własne na podstawie materiałów Polskiego FADN za 2005 rok.
Gospodarstwa Relacje inwestycji netto do
wartości środków trwałych % -1,0 -1,0 0,9 -1,3
Relacje kwoty zadłużenia do łącznej wartości środków produkcji ogółem
% 11 12 13 10
Gospodarstwa z mieszaną produkcją roślinno-zwierzęcą
Gospodarstwa nie rozliczające się z KRUS w porównaniu z gospo-darstwami służącymi za punkt odniesienia posiadały zbliżoną wielkość ekono-miczną. Charakteryzowały się one jednak mniejszym zatrudnieniem oraz
mniejszymi zasobami kapitału. Nieco mniejszy był również udział zasobów ziemi w strukturze posiadanego potencjału wytwórczego (tabela 12).
Tabela 12 Wielkość ekonomiczna oraz nakłady pracy, zasoby ziemi i kapitału w gospodarstwach z mieszaną produkcją roślinno-zwierzęcą różniących się
w 2005 roku relacją z KRUS
Źródło: opracowanie własne sporządzone na podstawie materiałów Polskiego FADN za 2005 rok.
Gospodarstwa -w tym praca najemna
AWU
-w tym grunty dodzierżawione
ha
Gospodarstwa nie rozliczające się z KRUS wyróżniała poza tym większa pracochłonność produkcji i mniejsze techniczne uzbrojenie pracy, a zatem mniejszy dochód uzyskiwany na jednostkę przeliczeniową nakładów pracy własnej.
Tabela 13 Wyposażenie techniczne pracy oraz pracochłonność produkcji
w gospodarstwach z mieszaną produkcją roślinno-zwierzęcą różniących się w 2005 roku relacją z KRUS
Źródło: opracowanie własne na podstawie materiałów Polskiego FADN za 2005 rok.
Gospodarstwa
8-16 ESU 16-40 ESU
Zmienna jedn.
z KRUS bez KRUS z KRUS bez KRUS Powierzchnia użytków
rolnych na 1 AWU nakładów pracy razem
ha/AWU 12,2 11,7 19,6 20
Średnia wartość kapitału na
1 AWU nakładów pracy tys.
zł/AWU 146 142 230 222
Nakłady pracy razem na
1000 zł wartości produkcji AWU/
1000 zł 0,025 0,027 0,013 0,014
Mniejsze zasoby materialnych czynników produkcji w gospodarstwach nie rozliczających się z KRUS wskazały na ograniczone możliwości generowa-nia większych dochodów z produkcji rolniczej, co stało się zapewne przyczyną spowolnienia tempa modernizacji majątku trwałego. Ustalenia te potwierdziła sytuacja ekonomiczna gospodarstw średnio małych (8-16 ESU). Mała stopa tej
ogółem środków produkcji. Niewielkie zadłużenie wyróżniało również gospo-darstwa średnio duże (16-40 ESU), ale dużo większy poziom dochodów pozwolił zapewne ich właścicielom na inwestycje powiększające potencjał produkcyjny gospodarstw (tabela 14).
Tabela 14 Dochód z produkcji rolniczej, reprodukcja majątku trwałego oraz zadłużenie
w gospodarstwach z mieszaną produkcją roślinno-zwierzęcą różniących się w 2005 roku relacją z KRUS
Źródło: opracowanie własne na podstawie materiałów Polskiego FADN za 2005 rok.
Gospodarstwa
8-16 ESU 16-40 ESU
Zmienna jedn.
z KRUS bez KRUS z KRUS bez KRUS Dochód z rodzinnego
gospodarstwa rolnego zł 23 723 20 455 53 131 49 514 Relacje inwestycji netto do
wartości środków trwałych % -0,4 -0,3 2,0 3,0
Relacje kwoty zadłużenia do łącznej wartości ogółem
środków produkcji % 6,0 7,0 10,0 11,0