Słowa kluczowe:
aktywność, aktywizacja, uczestnictwo kulturalne, animacja społeczno-kulturalna, kluby seniora, formy działań w klubie se-niora i pełnione przez nie funkcje
Keywords:
activity, cultural animation, participation, socio-cultural ani-mation, senior clubs, action Club senior and their functions
Streszczenie:
Artykuł jest próbą pokazania działalności klubów seniora nie tylko w optyce aktywizacji społecznej, ale w szerszym kontekście koncepcji uczestnictwa kulturalnego i animacji społeczno-kultu-ralnej. Jest próbą pokazania, że kluby seniora poprzez swoją dzia-łalność wpływają na zmianę osobowości i zachowań osób w star-szym wieku, pozwalają na znalezienie satysfakcjonującego modelu życia w starości. Modelu starości, której podstawowymi elementa-mi mogą i często są: aktywność, twórczość i prospołeczność.
Summary:
Th e article is trying to show activity of senior clubs not only in stir up social, but in the wider context of the concept of participa-tion in the cultural and socio-cultural animaparticipa-tion. Is an attempt to show that senior clubs through their activities aff ect change in personality and behaviour of people, allow you to fi nd a satisfac-tory model life in old age. Model of old age, whose basic elements can and often are: activity, creativity and prosociality.
Wstęp
Ludzie starzejący się i starzy, jako dominująca pod względem liczebności i wieloproblemowości populacja, stają się tematem i podmiotem badań wie-lu nauk i nie tylko ich. Zarówno w nauce, jak i w publicystyce bardzo mocno lansowany jest model dobrego starzenia się, który wiązany jest z szeroko poj-mowaną aktywnością w okresie starości, a ta z kolei jest wysoce korelowana z jakością życia w tym okresie.
W literaturze gerontologicznej można odnaleźć doniesienia (Bugajska, 2007) które wskazują na wysoką korelację pomiędzy aktywnością seniorów a ich poczuciem szczęścia, zadowoleniem i oceną jakości życia w starości. Ja-kości życia w rozumieniu kategorii wartościującej, służącej określeniu tego, co dobre i co złe w życiu poszczególnych ludzi i całych społeczeństw, kategorii nie ograniczającej się do opisu. Trzeba też pamiętać, że jakość życia w odniesieniu do osób starszych nabiera nowego, semantycznego i najczęściej subiektywnie rozumianego znaczenia. Przy założeniu, że pojęcie jakości życia jest konstruk-tem hipotetycznym, funkcjonującym na wysokim poziomie abstrakcji i że po-chodzi ono ze świata wyobrażeniowego, a nie obserwowalnego, należy uznać fakt dysponowania własnym rozumieniem tego pojęcia przez każdą indywi-dualną osobę. Nie oznacza to, by wszyscy mieli różne pojęcia jakości życia, tylko w czym innym upatrują przyczyn tego stanu rzeczy. Tak więc jakość życia jest podmiotowo związana z daną osobą, tak samo jak jej starość i aktywność. Zatem przyjmując, że człowiek przez całe swoje życie powinien dążyć do pew-nego dobrostanu jako wskaźnika jakości życia na emeryturze, a aktywność jest wysoce skorelowana z oceną tej jakości, to człowiek starszy w miarę swoich możliwości powinien podejmować aktywność zgodnie ze sobą i oczekiwaniami otoczenia, a pozostawanie czynnym jak najdłużej, jest zjawiskiem przydatnym i koniecznym do osiągnięcia zadowolenia, satysfakcji życiowej i szczęścia. To droga do czynienia z własnej starości okresu życia opisywanego przez takie przymiotniki jak aktywna, szczęśliwa, satysfakcjonująca i godna.
Lansowany model dobrego, bo aktywnego starzenia się, jest generowany przez współczesność i większość opisujących ją wskaźników. To ona (współ-czesność) nakłada na współczesnego człowieka, bez względu na wiek, choć wydaje się, że najmocniej odnosi się to do generacji obecnych seniorów, ko-nieczność uruchamiania i kształtowania zdolności adaptowania się do złożo-ności i różnorodzłożo-ności charakteryzujących ją zmian i ich tempa. Oznacza to, że w proces adaptowania się seniorów do szybkich zmian współczesności zaan-gażowane są dwie strony. Pierwsza z nich to sami seniorzy, bo to im właśnie stawia się za zadanie aktywność jako gwarant ich społecznej użyteczności, społecznego prestiżu i poważania, a jednocześnie warunek dobrego starzenia się. I społeczność lokalna lub szerzej społeczeństwo, na których spoczywają rzeczywiste i założone zadania realizowania szeroko rozumianej aktywizacji
społecznej i życiowej tej grupy osób. Aktywizacji w rozumieniu społecznego procesu tworzenia warunków i okazji do bycia aktywnym lub optymalizowania już istniejących form aktywizacji osób w okresie późnej dorosłości. Aktywi-zację społeczną traktować należy jako proces społeczny realizowany w środo-wisku lokalnym, realizatorami którego są różne podmioty instytucji pomoco-wych począwszy od Powiatowego Centrum Pomocy Rodzinie, przez ośrodki, placówki i domy kultury, a skończywszy na bibliotekach bądź wybranych sto-warzyszeniach, jak np. Związek Nauczycielstwa Polskiego. To rodzaj strategii społecznego działania, celem którego jest tworzenie warunków do realizowa-nia szeroko pojmowanej aktywności w starości.
W tę złożoność starań, zarówno społeczności lokalnej (społeczeństwa) w sensie organizatora, jak i seniorów, w rozumieniu podmiotów tych działań, doskonale wpisują się kluby seniora z całą ofertą działań i pełnionych przez nie funkcji. Historycznie i zwyczajowo traktujemy je jako placówki wolnoczasowe dla osób w starszym wieku. Miejsce, w którym seniorzy mogą realizować swoje zainteresowania, rozwijać hobby, czuć się komfortowo w kręgu spraw i ludzi, których znają i rozumieją, co więcej wykazują postawę akceptującego uczest-nictwa, tzn. kluby seniora są płaszczyzną spotkania i porozumienia ludzi o po-dobnych wartościach, zainteresowaniach, priorytetach i sposobach realizowa-nia siebie w przestrzeni innych ludzi. Jednak na przestrzeni ostatnich kilku lat kluby seniora wpisują się w świadomość ludzi zwłaszcza starszych, do których ofertę swoich działań kierują, jako placówki pomocowe powoływane do życia przez podmioty pomocy społecznej, jak PCPR czy ośrodki pomocy społecznej. Kluby seniora zwyczajowo (ale także merytorycznie) zaczynają być traktowa-ne jako forma pracy socjaltraktowa-nej, forma aktywizacji społecztraktowa-nej i życiowej, której głównym zadaniem jest utrzymanie ludzi starszych w stanie aktywności, a tym samym samowystarczalności i samodzielności życiowej do jak najdłuższych lat życia w naturalnym dla nich środowisku.
Traktowanie klubów seniora w kategorii formy wsparcia i aktywizacji spo-łecznej uznać należy za dość zawężone zadanie, tym bardziej, że współcześnie funkcjonujące kluby seniora znacznie rozszerzyły swoją ofertę działań i pełnio-ne funkcje. Odwołanie się do podstaw działalności kulturalno-oświatowej i te-orii uczestnictwa kulturalnego oraz animacji społecznej i edukacyjnej ukazuje, że mają one znacznie szerszy społeczny i kulturowy kontekst i wymiar. Ozna-cza to, że klubom seniora należałoby przywrócić dawny prestiż i znaczenie jako placówkom uczestnictwa kulturalnego i animacji społeczno-edukacyjnej, wpisując je tym samym w nurt edukacji permanentnej z jednej i aktywizacji społecznej z drugiej strony.
W tym wystąpieniu kluby seniora traktowane są jako forma aktywizacji spo-łecznej, na płaszczyźnie której realizowane jest uczestnictwo kulturalne i ani-macja społeczno-edukacyjna.