B ARIERY INNOWACYJNOŚCI W PRZEDSIĘBIORSTWACH W P OLSCE Poziom innowacyjności polskiej gospodarki nie należy do najwyższych

Zgodnie z raportem Innovation Union Scoreboard 2014¹¹ Polska osiągnęła wskaźnik innowacyjności na poziomie 0,279, czyli wiele poniżej średniej

9 Ibidem, s. 49.

10 Ibidem, s.51.

11 Jest to tak zwana Tablica Wyników Innowacyjności stworzona przez Komisję Europejską po raz pierwszy w 2014 roku. Przy jego pomocy mierzy się poziom innowacyjności regionów.

W ramach Tablicy wyróżnia się trzy najważniejsze typy wskaźników, a mianowicie katalizatory innowacji, wyniki innowacji oraz działalność na poziomie przedsiębiorstw. Następnie te trzy typy wskaźników określają osiem innowacyjnych wymiarów, a te z kolei są ważone dwudzie-stoma pięcioma innymi wskaźnikami. Za: M. Nieć, Innovation Union Scoreboard 2014, [http://www.pi.gov.pl/PARP/chapter_86197.asp?soid=8771DBB1291D4965B59BFF6B10573 A46], (27.12.2014).

unijnej, co również pozwoliło ją zaliczyć do grupy państw o tzw. umiarko-wanej innowacyjności, czyli moderate innovators¹².

Polskiej gospodarce pod względem innowacyjności udało się jedynie wyprzedzić trzy gospodarki – bułgarską, łotewską oraz rumuńską, które zostały zaliczone do grupy skromnych innowatorów (modest innovators).

Pozostałe dwie grupy to liderzy innowacji (innovation leaders) oraz tzw.

grupa doganiających, czyli innovation followers¹³. Poniższy rysunek przed-stawia porównanie poziomów innowacyjności w państwach Unii Europej-skiej w 2014 roku.

Rysunek 1. Zestawienie poziomów innowacyjności państw UE w 2014 roku

Źródło: Innovation Union Scoreboard 2014, raport opracowany przez H. Hollanders, N. Es-Sadki, [http://ec.europa.eu/enterprise/policies/innovation/policy/inno vation-scoreboard/index_en.htm], (27.12.2014), s. 5.

W przypadku analiz barier innowacyjności w polskich przedsiębior-stwach dość często sięga się do tzw. Podręcznika Oslo¹⁴. Na podstawie za-stosowanej w tym podręczniku metodologii wyróżnia się pięć podstawowych grup czynników, które ograniczają innowacyjność w przedsiębiorstwach¹⁵. Na rysunku nr 2 został przedstawiony wyżej wymieniony podział czynni-ków.

12 Innovation Union Scoreboard 2014, raport opracowany przez H. Hollanders, N. Es-Sadki, [http://ec.europa.eu/enterprise/policies/innovation/policy/innovation-scoreboard/index_e n.htm], (27.12.2014), s. 5.

13 Tamże.

14 Podręcznik Oslo Manual jest międzynarodowym podręcznikiem metodologicznym z dziedziny badań statystycznych dotyczących innowacji. Jest to jeden z serii podręczników wydawanych przez Eurostat oraz Organizację Współpracy Gospodarczej i Rozwoju (OECD). Za: Słownik in-nowacji: hasło Oslo Manual, [http://www.pi.gov.pl/parp/chapter_96055.asp?soid=E57FDB12 9BC04E42B19E7D4AC12269A1], (20.12.2014).

15 W. Leoński, Bariery działalności innowacyjnej w mikroprzedsiębiorstwach, [w]: Strategie zarzą-dzania organizacjami w społeczeństwie informacyjnym, pod red. A. Stabryła, T. Małkus, Fun-dacja Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie, Kraków 2014, s. 227.

Rysunek 2. Czynniki ograniczające innowacyjność w przedsiębior-stwa według Podręcznika Oslo

Źródło: opracowanie własne na podstawie W. Leoński, Bariery działalności innowacyjnej w mikroprzedsiębiorstwach, [w]: Strategie zarządzania organizacjami w społe-czeństwie informacyjnym, pod red. A. Stabryła, T. Małkus, Fundacja Uniwersy-tetu Ekonomicznego w Krakowie, Kraków 2014, s. 227.

Czynniki dotyczące wiedzy zaliczają się do grupy czynników we-wnętrznych i są one ściśle związane z samym przedsiębiorcą. Za wyelimi-nowanie tej bariery innowacyjności odpowiedzialny jest przede wszystkim manager, który zarządza przedsiębiorstwem¹⁶. Do tej grupy uwarunkowań innowacji w małych i średnich przedsiębiorstwach zalicza się chociażby niedostateczny potencjał innowacyjny przedsiębiorstwa, jak również brak wykwalifikowanej kadry pracowniczej nie tylko w przedsiębiorstwie, ale tak-że na rynku pracy czy „skostniałość organizacyjną” przedsiębiorstwa.

Czynniki kosztowe są, podobnie jak czynniki dotyczące wiedzy, zaliczane do grupy czynników o charakterze wewnętrznym. Przede wszystkim wystę-puje brak środków finansowych, pochodzących zarówno z wewnętrznych, jak i zewnętrznych źródeł. Z kolei czynniki rynkowe należą do czynników o charakterze zewnętrznym. Zalicza się do nich głównie niepewny popyt na innowacyjne produkty, czy też usługi, jak również zdominowanie danego obszaru rynku przez istniejące i funkcjonujące w jego ramach inne przed-siębiorstwa. Barierą innowacyjności o charakterze instytucjonalnym jest zwłaszcza brak odpowiedniej infrastruktury, czy też słabość praw własności oraz kwestie związane z ustawodawstwem, uregulowaniami prawnymi bądź opodatkowaniem. Do innych aspektów wpływających na brak prowadze-nia działalności innowacyjnej przez przedsiębiorstwa zalicza się przede wszystkim brak potrzeby przedsiębiorstwa do prowadzenia działalności in-nowacyjnej ze względu na wcześniej już wprowadzone innowacje lub też brak takiej potrzeby wynikający z braku popytu na takie rozwiązania inno-wacyjne¹⁷.

Inny podział barier innowacyjności w polskiej gospodarce zaprezento-wała J. Włodarczyk. Wyróżniła ona bowiem:

 bariery informacyjne, jak np. ograniczony dostęp do informacji oraz ich powolny przepływ, analfabetyzm cyfrowo-techniczny oraz towarzy-szący mu problem absorpcji wiedzy,

16 W. Leoński, Bariery działalności innowacyjnej w mikroprzedsiębiorstwach, [w]: Strategie zarzą-dzania organizacjami w społeczeństwie informacyjnym, pod red. A. Stabryła, T. Małkus, Fun-dacja Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie, Kraków 2014, s. 227.

17 Podręcznik Oslo. Zasady gromadzenia i interpretacji danych dotyczących innowacji, Wspólna Publikacja OECD i Eurostatu, Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego, Departament Stra-tegii i Rozwoju Nauki, Warszawa 2008, s. 118.

 bariery społeczne, czyli m.in. masowe bezrobocie, niewielka motywa-cja do zdobywania wiedzy, pejoratywne postrzeganie innowacyjności, jako elementu nieuczciwych praktyk,

 bariery naukowe – zalicza się tu przede wszystkim małą różnorodność form oraz metod prowadzenia badań, jak również niski poziom współ-pracy pomiędzy ośrodkami badawczo-rozwojowymi a przemysłem,

 bariery techniczne – to głównie przestarzałe technologie oraz wyposa-żenie techniczne, jak również niewielkie doświadczenie polskich przed-siębiorców w dziedzinie innowacyjności oraz niewielkie zapotrzebowa-nie polskiego rynku na innowacje,

 bariery naturalne wynikają przede wszystkim z nikłym zasobów natu-ralnych znajdujących się na terytorium Polski (np. brak źródeł ropy naftowej czy gazu ziemnego) oraz duże zanieczyszczenie środowiska,

 bariery ekonomiczne związane są przeważnie z nikłymi i skąpymi możliwościami finansowania działalności badawczo-rozwojowej w pol-skich przedsiębiorstwach oraz niewielkimi nakładami finansowymi przeznaczanymi na tę właśnie działalność oraz na edukację,

 bariery instytucjonalne to przede wszystkim słabości o charakterze merytorycznym oraz systemowym, które utrudniają skuteczne wyko-rzystywanie funduszy unijnych przeznaczonych na sektor badań i roz-woju (B+R) oraz niewielka, a raczej znikoma, ochrona własności inte-lektualnej oraz patentowej,

 bariery czasoprzestrzenne wynikają z niewykorzystanego potencjału położenia geograficznego Polski, któremu towarzyszy długotrwałe funk-cjonowanie polskiej gospodarki jako gospodarki centralnie planowa-nej¹⁸.

Natomiast w odniesieniu do polskich przedsiębiorstw jedną z bardziej wyczerpujących list barier innowacyjności przedstawiła E. Okoń-Horodeń-ska. Do uwarunkowań działalności organizacji w tym zakresie wymienia ona przede wszystkim:

 brak woli politycznej i towarzyszącej jej długookresowej strategii rozwo-ju gospodarki,

 znikomą aktywność państwa lub jej całkowity brak w strategicznych przedsięwzięciach,

 brak zrozumienia władz dla priorytetowego znaczenia procesów inno-wacyjnych w działalności przedsiębiorstw,

 stosunkowo niskie nakłady finansowe przeznaczane na sektor B+R oraz na edukację,

18 J. Włodarczyk, Działalność innowacyjna i jej ograniczenia w polskiej gospodarce, [w]: Innowacje w rozwoju gospodarski i przedsiębiorstw: siły motoryczne i bariery, pod red. E.. Okoń-Horo-dyńskiej, A. Zachorowskiej-Mazurkiewicz, Instytut Wiedzy i Innowacji, Warszawa 2007, s. 110-111.

 problemy związane z wykorzystywaniem środków finansowych z Unii Europejskiej,

 występujący na polskim rynku niewielki popyt na innowacje technolo-giczne,

 niedoskonała infrastruktura telekomunikacyjna i komunalna¹⁹.

Powyższe bariery innowacyjności wraz z innymi ograniczeniami tego procesu powodują, że polskie małe oraz średnie przedsiębiorstwa cechują się bardzo niskim poziomem innowacyjności, a co za tym idzie – nie są one w stanie konkurować na rynku nie tylko polskim, ale także globalnym, z innymi podmiotami. Również przedsiębiorstwa z sektora MSP w ten spo-sób nie mogą przy wykorzystywaniu innowacji osiągnąć jakiejkolwiek prze-wagi konkurencyjnej²⁰.