Propozycja własnej typologii

Uważam, że wszystkie przedstawione typologie są trafne i potrzebne, ponieważ każda z nich opiera się na innym kryterium. Chcąc zaproponować własną typologię organizacji, jako kryterium podziału zostało by zastoso-wane coś innego niż do tej pory, aby nie powielać istniejących już typów.

Z racji, że istnieje już teoria mówiąca o więziach pomiędzy organizacją, a zatrudnionymi, warto rozważyć taką relacje pomiędzy organizacją, a ludźmi z jej otoczenia zewnętrznego. Należy przez to rozumieć wszelkie elementy poza nią, ale mające związek z jej funkcjonowaniem, czyli np.

klienci, dostawcy, władze państwowe, media, mieszkańcy okolic, itd.²⁸. Za jedną z ciekawszych i ważniejszych grup uważam społeczność lo-kalną znajdującą się w pobliżu fabryki czy biura organizacji. Mogą być oni zarówno interesariuszami wewnętrznymi (pracownicy) lub zewnętrznymi (klienci czy osoby po prostu mieszkające w sąsiedztwie). Dlatego nie tylko ofiarują organizacji swoje nakłady w postaci pracy, ale i budują jej opinie jako kupujący i sąsiedzi.

Interakcję pomiędzy nimi, można by zaprezentować za pomocą podzia-łu na trzy grupy:

 pozytywne,

 negatywne,

 nieistotne.

W przypadku kontaktów pozytywnych, organizacja ma bardzo dobre stosunki z lokalnymi mieszkańcami. Jej fabryki nie są głośne, nie zatruwa-ją środowiska, a organizacja dba o to, aby odpady były odpowiednio utyli-zowane. Bardzo często dostarcza ludziom z okolicznych domów, wsi czy miast wiele miejsc pracy, co wpływa na ich dobrobyt. Ponadto zdarza się, że takie organizacje są sponsorami lokalnych imprez, biorą udział w akcjach sprzątania świata lub wspomagają mieszkańców podczas powodzi i innych

25 R. Dahrendorf, Klasy i konflikt klasowy w społeczeństwie przemysłowym, Wydawnictwo NO-MOS, Kraków 2008, s. 147.

26 Sz. Wróbel, Władza i rozum, Wydawnictwo Naukowe UAM, Poznań 2002, s. 53.

27 R. Dahrendorf, op. cit., s. 146.

28 J.A. Stoner, R.E. Freeman, D.R. Gilbert, op. cit., s. 79-81.

katastrof. Przykładem takiej firmy może być DHL posiadający bardzo do-brze rozwiniętą politykę CSR.

Interakcje negatywne są wtedy, gdy obywatele narzekają na organizacje w ich mieście. Fabryki znajdują się za blisko domów mieszkalnych, odczu-walny jest z nich brzydki zapach bądź hałas. Czasem niezadowolenie po-wstaje z samego faktu wybudowania budynku w niewłaściwej lokalizacji, czyli np. w miejscu gdzie kiedyś był las, park lub zabytkowy budynek waż-ny dla lokalnej społeczności. Zdarza się, że organizacja wykorzystuje pra-cowników, nie płaci im, lub płaci za mało. Prowadzi zbiorowe zwolnienia lub pod groźbą wydalenia z pracy karze milczeć w związku z przekrętami pro-wadzącymi przez zarząd organizacji. Może to się wiązać ze sprzedażą wadli-wych produktów tak jak było w zakładach mięsnych Viola, których sprawa była nagłaśniania w mediach w programie UWAGA na kanale TVN²⁹. Firma ta sprzedawała przeterminowane, odświeżane produkty mięsne.

Ostatnia grupa to organizacje gdzie kontakty te są nieistotne. Dotyczy to sytuacji w których mieszkańcy nie mają zastrzeżeń do organizacji, po-nieważ nie prowadzi ona żadnej działalności przeszkadzającej im. Ponadto, nie zawdzięczają im np. miejsc pracy czy wsparcia w rozwój ich regionu.

P

Wszystkie przedstawione typologie organizacji łączy to, że trudno jest jednoznacznie zakwalifikować organizacje do jednego typu, ponieważ więk-szość z nich można przypisać do kilku jednocześnie – wyróżnionych w ra-mach różnych typologii.

Ponadto, typologie te częściowo pokrywają się, to znaczy, przedstawiają one bardzo podobny podział, jednak używają innych sformułowań, lub wy-brane przez nich kryteria wskazują na te same organizacje.

Na przykład, organizacje segmentalne zaproponowane przez Goffmana prezentują model integracyjny, o którym mówi Dahrendorf. W końcu model ten zakłada, że więzi społeczne panujące w organizacji są wynikiem ogólnej, dobrowolnej zgody, co do wartości, która jest ważniejsza od różnic pomiędzy opiniami i interesami poszczególnych osób. Organizacja segmentalna świadczy właśnie o dobrowolnym w niej uczestnictwie (przeciwieństwo do organizacji totalnej).

Prezentowany przez niego drugi model – koercyjny – występuje za to w organizacjach totalnych gdzie wolność jednostki jest ograniczona oraz występuje podział na dwie grupy: podwładni oraz nadzorujący. Nawiązuje do tego właśnie model koercyjny mówiący o tym, że porządek w społeczeń-stwie jest wynikiem siły i przymusu, dominacji jednych i podległości dru-gich, jak zostało przytoczone wcześniej. W pewnym sensie, typologie te uzupełniają się nawzajem.

Co więcej, większość organizacji totalnych jest organizacjami przymu-sowymi (opisywanymi przez Etzioni’ego), a organizacje normatywne i

29 Więcej informacji: [http://www.rmf24.pl/news-mon-wstrzymal-zamowienia-w-firmie-ktora-miala-odswiezac-wedl,nId,941077], (15.04.2013).

nomiczne (używając typologii Goffmana), powinny zostać nazwane segmen-talnymi. Wynika to z tego, że w obu przebywa się dobrowolnie, czasem w celu samorealizacji i wyższych celów społecznych, a czasem w celach ekonomicznych – zarobek.

Jeśli by chcieć w ten sposób połączyć typologie Katz’a i Kahn’a, sytu-acja nie już taka oczywista, ponieważ organizacje produkcyjne mogą być zarazem ekonomiczne (np. producent mebli), normatywne (kościół oferujący sprzedaż opłatków) i przymusowe (więźniowie w ramach kary pracują na rzecz społeczeństwa).

W XXI wieku, trudno jest wskazać jednoznaczny przykład organizacji adaptacyjnej, która miałaby charakter przymusowy. Jednakże, jak historia pokazuje, podczas II wojny światowej zdarzały się sytuacje przetrzymywania naukowców w celu przymusowej pracy na rzecz rozwoju nauki.

Podsumowując, typy wymienione przez Katz’a i Kahn’a można dopaso-wać do każdego rodzaju organizacji w typologii Etzioni’ego, albo nawet do kilku jednocześnie. Sytuacja jest bowiem podobna, podczas porównywania ich typologii do teorii Goffmana czy Dahrendorfa. Organizacje segmentalne mogą mieć różny charakter: produkcyjny, scalający, adaptacyjny czy poli-tyczny. Mogą jednocześnie należeć do więcej niż jednego typu. To samo dotyczy organizacji totalnych. Jednak nie jest możliwe, aby przykładowo organizacje produkcyjne były zarazem segmentalne i totalne.

Jednakże, zdarzają się firmy, które postępują z pracownikami w zróżni-cowany sposób. Międzynarodowe organizacje posiadające fabryki w Chi-nach mogą traktować swoich pracowników jak niewolników pracujących cały dzień, karanych za opóźnienia i niesubordynacje (co mogło by wskazy-wać na organizację totalną), a pozostałych zatrudnionych, zajmujących się pracą za biurkiem z szacunkiem, godnie wynagradzając ich prace, pozosta-wiając jednostki jako wolne osoby, dobrowolnie przebywające, tylko częścią siebie, w organizacji. To by wskazywało na organizacje segmentalną. Warto w takich sytuacjach nie używać typologii Goffmana, ale odwołać się do kon-cepcji Dahrendorfa mówiącej o typach więzi społecznych w organizacji.

Wtedy w stosunku do pracowników w Chinach można by mówić w kontek-ście modelu koercyjnego, a do pracowników biurowych – modelu integra-cyjnego.

Warto zwrócić uwagę, na to, że wszyscy naukowcy których typologie były analizowane w poniższym artykule, urodzili się na początku XX wieku (między 1919, a 1929 rokiem), tak więc swoje teorie tworzyli w oparciu o te same organizacje, na tym samym poziomie rozwoju gospodarczego.

Nie ulega wątpliwościom, że zaproponowana własna typologia wymaga dopracowania, ale z pewnością porusza zagadnienia których nie powinno się pomijać podczas analizy organizacji. Lokalna społeczność może mieć znaczy wpływ na kształtowanie opinii i funkcjonowanie np. zakładu. Można również stworzyć takie grupy dla innych interakcji organizacji z otoczeniem.

W przypadku klientów czy dostawców prezentowane typy mogłaby wyglądać zupełnie inaczej. W końcu organizacja nie tylko wpływa na jednostki i gru-py społeczne będące wewnątrz niej, ale także i na otoczenie zewnętrzne.

W dzisiejszych czasach, gdzie organizacje są wszechobecne, a ich zróż-nicowanie ciągle rośnie, bez podziału ich na typy było by jeszcze trudniej

zrozumieć je, a także powstałe różnice między nimi i ich przyczyny. Doko-nywanie typologii organizacji pomaga lepiej zrozumieć jej sposób funkcjo-nowania, zasady w niej panujące, a także pozwala na przewidywanie jej zachowań. Funkcjonowanie z tak wielu różnych organizacjach, dzięki ich typologii staje się łatwiejsze. Wiemy która jakie ma zadanie, do czego służy, oraz czego można się po niej spodziewać.

L

:

[1] Babie, E., Podstawy badań społecznych, Wydawnictwo Naukowe PWN, War-szawa 2009.

[2] Bielski, M., Podstawy teorii organizacji i zarządzania, Wydawnictwo C.H.

Beck, Warszawa 2002.

[3] Dahrendorf, R., Klasy i konflikt klasowy w społeczeństwie przemysłowym, Wydawnictwo NOMOS, Kraków 2008.

[4] Engelhardt, J., Typologia przedsiębiorstw, Wydawnictwo CeDeWu, Warszawa 2009.

[5] Gąciarz, B., Instytucjonalizacja samorządności, Wydawnictwo IFiS PAN, War-szawa 2004.

[6] Goodmann, N., Wstęp do socjologii, Wydawnictwo PWN, Warszawa 1970.

[7] Griffin, R.W., Podstawy zarządzania organizacjami, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2004.

[8] Jemielniak, D., Latusek, D., Zarządzanie. Teoria i praktyka od podstaw, Wy-dawnictwo Wyższej Szkoły Przedsiębiorczości i Zarządzania im. Leona Koź-mińskiego, Warszawa 2005.

[9] Kaczmarek, B., Organizacje. Polityka. Władza. Struktury, Wydawnictwo Mię-dzynarodowa Szkoła Menedżerów, Warszawa 2001.

[10] Katz, D., Kahn, R.L., Społeczna psychologia organizacji, Wydawnictwo PWN, Warszawa 1979.

[11] Kostera, M., Organizacje i archetypy, Oficyna a Wolters Kluwer business, Warszawa 2010.

[12] Koźmiński, A.K., Latusek-Jurczak, D., Rozwój teorii organizacji, Oficyna a Wolters Kluwer business, Warszawa 2011.

[13] Pańków, W., U źródeł organizacyjnego porządku, Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego Instytucji Socjologii, Warszawa 1988.

[14] Stoner, J.A., Freeman, R.E., Gilbert, D.R., Kierowanie, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa 2011.

[15] Szczepański, B., Elementarne pojęcie socjologii, Polskie Wydawnictwo Na-ukowe, Warszawa 1970.

[16] Wróbel, Sz., Władza i rozum, Wydawnictwo Naukowe UAM, Poznań 2002.

[17] Zakrzewska-Bielawska, A. (red.), Podstawy zarządzania, Oficyna a Wolters Kluwer business, Warszawa 2012.

Zasoby internetowe:

[18] [http://sjp.pwn.pl/slownik/2466463/instytucja], (04.02.2013).

[19] [http://sjp.pwn.pl/slownik/2579028/typologia], (15.04.2013).

[20] [http://www.rmf24.pl/news-mon-wstrzymal-zamowienia-w-firmie-ktora-mia la-odswiezac-wedl,nId,941077] (15.04.2013).

S

Typologia organizacji

Opracowanie jest analizą typologii organizacji na przykładzie podziałów dokonanych przez czterech socjologów: D. Katza i R.L. Kahna, A. Etzio-ni’ego, E. Goffmana oraz R. Dahrendorfa. Pomimo iż odwołują się do róż-nych kryteriów i tworzyli swoje podziały niezależnie, typologie ich w niektó-rych miejscach pokrywają się. Organizacja, jako jednostka wszechobecna w dzisiejszych czasach, wymaga dokładnej analizy. Na przestrzeni lat po-wstało jej mnóstwo odmian i rodzajów i aby lepiej zrozumieć jej istotę oraz styl funkcjonowania, zaczęto stosować typologię. Wielu naukowców odwo-ływało się do różnych kryteriów jak wielkość, obszar działania, struktura czy forma prawna. Są to czynniki mierzalne i jak najbardziej oczywiste. Mu-szą one zostać wręcz ustalone podczas zakładania organizacji. Zupełnie inne spojrzenie mają socjologowie. Dla nich istotne są atrybuty więzi orga-nizacyjnej, mechanizmy władzy i przywództwa organizacyjnego czy charak-ter uczestnictwa organizacyjnego.

Słowa kluczowe: typologia, organizacja.

S

Typology of organizations

This paper is an analysis of the typology of the organization on the ex-ample of divisions made by four sociologists: D. Katz i R.L. Kahn, A. Etzioni, E. Goffman oraz R. Dahrendorf. Despite the fact that they refer

to different criteria and create their divisions independently, typologies them in some areas overlap each other. Organization, as omnipresent enti-ty in present times, requires careful analysis. Over the years, was estab-lished a lot of varieties and types of organization and to better understand its essence and style of functioning, began to use the typology. Many schol-ars would refer to the various criteria such as size, area of operation, struc-ture and legal form. These are measurable factors and the most obvious.

They must be established during the formation of the organization. Com-pletely different perspective have sociologists. For them, important are the attributes of organizational relationships, mechanisms of power and organ-izational leadership or organorgan-izational nature of participation.

Keywords: typology, organization.