Aspekty edukacyjne elementów przestrzeni zamkniętych

Partycypacja użytkowników w projektowaniu środowiska zbudowanego, oznaczająca współodpowiedzialność za podejmowane decyzje projektowe, znajduje kontynuację w trakcie eksploatacji budynku. Stan techniczny obiektu oraz koszty konserwacji i komfort psychofizyczny zależą w dużym stopniu od świadomości i wiedzy użytkowników.

Podejmowane przedsięwzięcia i programy nauczania, propagujące idee zrównoważonego rozwoju oraz upowszechniane wśród architektów nowe metody projektowe, mogą zyskać dodatkowe narzędzie edukacyjne, ktorym stać się może sam budynek lub wnętrze architektoniczne.

„Zielone” wnętrza obiektów, zwłaszcza użyteczności publicznej do których należą także przestrzenie biurowe administracyjne projektowane zgodnie z zasadami ekologii i energooszczędności, coraz częściej pełnią dodatkowe funkcje nie związane z pierwszorzędnym przeznaczeniem obiektów. Należą do nich te funkcje, które można określić jako prośrodowiskowe - informacyjne oraz edukacyjne. Metoda, która jako jedna z pierwszych służyła informowaniu odbiorcy o zastosowanych materiałach konstrukcyjnych i ujawniała zawartość przegród budowlanych, to tzw. okna prawdy (truth windows)¹¹² stosowane w zrównoważonych obiektach architektonicznych.

il.16. Fragment przegrody zewnętrznej z widoczną wewnątrz pomieszczenia warstwą izolacji termicznej z bali naturalnej słomy wypełniających szkieletową drewnianą konstrukcję z osłoną z panelu szklanego,kawiarnia uniwersytecka,proj.HewittStudio,Herefordshire,UK,źródło:http://www.jessicarobinthomas.wordpress.com/2012/0 1/04/its-straw-bale-and-its-beautiful/, [dostęp:02.12.2015]

112 http://www.en.wikipedia/wiki/truth_window, [dostęp: 01.11.2015]

Zasada ich funkcjonowania polega na zastosowaniu w warstwie wykończeniowej wewnętrznej przegrody panelu szklanego, umożliwiającego obserwację poprzez niego komponentów budowlanych, w tym np. warstw izolacji termicznej lub akustycznej i zabezpieczającego strukturę przegrody przed korozją mikrobiologiczną. To pierwsze, niekonwencjonalne w formie, zaznajomienie użytkownika ze strukturą przegrody budynku daje mu okazję do refleksji i rozbudzenia zainteresowania sposobem budowy elementu wnętrza i szerzej budynku (il.16).

Realizacja funkcji edukacyjnych, przykładowo, polega także na lokalizowaniu w eksponowanych komunikacyjnych strefach wejściowych lub ogólnodostępnych w budynkach, paneli i ekranów informujących o przyznanych obiektowi certyfikatach ewaluacji wielokryterialnej lub bardziej rozbudowany opis obejmujący charakterystykę obiektu. Jego dostępność umożliwiają multimedialne kody informacyjne umiejscowione np. na przeszklonych przegrodach zewnętrznych lub ekrany dotykowe montowane w wolnostojących strukturach przestrzennych. Atrakcyjna ekspozycja w budynku oraz we wnętrzach zastosowanych rozwiązań technicznych, służących kształtowaniu zrównoważonego środowiska zbudowanego, może stanowić ważny element edukacji społecznej. Budynek edukacyjny (Educating Building), jak proponuje w swojej koncepcji P.Kuczia¹¹³, zrealizowany zgodnie z imperatywem zrównoważonego projektowania architektonicznego, przyjmuje tym samym dodatkową rolę. Polega ona na aktywizacji użytkowników w sferze intelektualnej, zmierzającej do świadomego korzystania przez nich z technicznych rozwiązań komponentów obiektu. Przestrzeń zamknięta budynku może nie tylko zapewniać komfort użytkowania i realizację podstawowych funkcji, ale także poprzez umiejscowione w niej systemy informacyjne ukazywać szeroki kontekst środowiskowy w jakim obiekt jest zrealizowany i funkcjonuje (il.17).

Do metod służących realizacji postulatu edukacyjnego budynku należy umieszczanie w pomieszczeniach ogólnodostępnych o największym natężeniu ruchu użytkowników stałych, jak i okazjonalnie wizytujących obiekt, ekranów prezentujących schematycznie systemy zarządzania i dystrybucji energią w budynku wraz z monitorowaniem jej bieżącego zużycia w trakcie codziennej eksploatacji. Możliwość taką zapewnia, na etapie konstrukcji, montaż systemu elektronicznych sygnalizatorów w wybranych charakterystycznych fragmentach budynku. Inną metodą, którą proponuje P.Kuczia¹¹⁴, równie sugestywnie ilustrującą sprawne funkcjonowanie (performance) budynku - oprócz konwencjonalnych, jak wykonywanie w skali i prezentowanie publiczności modeli ilustrujących budowę i funkcje elementów obiektu - jest jeszcze inna, szczególnego rodzaju ingerencja architektoniczna w strukturę obiektu. Polega ona na eksponowaniu konstrukcji budynku, struktury przegród budowlanych, zwłaszcza zewnętrznych, oraz instalacji infrastruktury technicznej ze szczególnym uwzględnieniem systemów HVAC. Fragmentaryczny wgląd w strukturę

113 P.Kuczia, Educating Buildings. Learning Sustainability Through Displayed Design, NUSO Verlag, 2013

114 Omawiana metoda projektowa znalazła się w koncepcji budynku 3E, wykonanej pod kierunkiem P.Kuczii, przeznaczonego dla Wydziału Inżynierii Środowiska Politechniki Wrocławskiej, opracowanej przy współudziale Rady Ekologicznej i Środowiskowej Edukacji w Osnabrueck

komponentów budynku zapewniają mocowane w wybranych i dostępnych dla obserwatora miejscach transparentne panele-okładziny wykonane ze szkła bezpiecznego lub z płyt PMMA (il.18).

.

il.17. Wewnętrzna wolnostojąca pełna przegroda w foyer, jako termiczny magazyn akumulacyjny (thermal storage), poprzez powłokę wykończeniową termochromatyczną wskazuje zewnętrzną zmienną temperaturę modelu ilustrującą stopień nagromadzenia w nim energii cieplnej. Budynek 3E Politechniki Wrocławskiej, zródło: P.Kuczia, Educating Buildings. Learning Sustainability Through Displayed Design, NUSO Verlag, 2013

Uzupełnione o umieszczone na nich trwale podstawowe informacje techniczne, elementy te dostarczają użytkownikowi w atrakcyjnym graficznie przekazie konieczną wiedzę niezbędną dla zrozumienia współczesnych prośrodowiskowych rozwiązań architektoniczno - budowlanych. Wiedza zyskana przez użytkownika budynku lub wnętrz, przy okazji rutynowych, codziennie wykonywanych czynności, ma pomóc w odpowiedzialnym korzystaniu z obiektu i posługiwaniu się jego elementami. Jak twierdzi D.P.Wyon: „Przekazanie użytkownikowi zakresu kontroli (nad środowiskiem pracy-przypis autorki) oznacza także przejęcie przez niego części nowej odpowiedzialności. Musi zrozumieć sposób w jaki budynek pracuje (works) oraz konsekwencje swoich własnych działań, a zatem musi mieć wgląd do wnętrza jego struktury. Użytkownik musi nauczyć się wykorzystywać uzyskaną kontrolę oraz ciągłą informację. Te dwa czynniki – wgląd oraz informacja stanowią gwarancję wpływu na środowisko pracy” ¹¹⁵ (tlum. autorki).

115 D.P.Wyon, Individual control at each workplace: the means and the potential benefit, [w:] D.Clements-Croome (red.), Creating the Productive Workplace, E&FN SPON, London, New York, 2000, s.194

il.18. Warstwy struktury przegrody zewnętrznej widoczne w stanie naturalnym poprzez osłonę ze szklanego panelu w miejscu okładziny wykończeniowej wnęki okiennej. Dodatkowa informacja wskazuje na relacje między grubością warstwy i wartością wymaganego przepisami współczynnika przenikalności cieplnej U przegrody budowlanej. Budynek 3E Politechniki Wrocławskiej, zródło: P.Kuczia, Educating Buildings. Learning Sustainability Through Displayed Design, NUSO Verlag, 2013

Edukacja w zakresie projektowania zrównoważonego, realizowana w prezentowany nowatorski sposób, ma istotne znaczenie służąc popularyzacji problemu i jego znaczenia w rozwoju gospodarczym oraz w kształtowaniu świadomości społecznej. Staje się także dla projektanta istotnym elementem formalnym w kształtowaniu wnętrza dostarczając odbiorcy nowych i nieoczekiwanych zarówno estetycznych, jak intelektualnych i poznawczych doświadczeń. Konsekwentna edukacja użytkownika w zakresie racjonalnego dysponowania przestrzenią stwarza mu możliwość aktywnego wpływania na optymalizację środowiska zbudowanego.

V. KONCEPCJE ORGANIZACYJNE I PRZESTRZENNE WNĘTRZ BIUROWYCH

Zmiany strukturalne zachodzące w przestrzeniach biurowych w ostatnim półwieczu spowodowane zostały postępem technologicznym. Dokonują się one szczególnie w odniesieniu do funkcji administracyjno-biurowych, w zakresie technologii teleinformatycznych zmieniających sposób komunikacji między poszczególnymi pracownikami i odrębnymi działami, wewnętrznego obiegu informacji i przepływu oraz sposobu archiwizacji dokumentacji. Spowodowane są także rosnącą konkurencją w obszarze technologii informatycznych, a w konsekwencji koniecznością ekonomizacji kosztów operacyjnych i poszukiwaniem nowych sposobów zapewnienia wzrostu efektywności. Następowała ewolucja form organizacyjnych i wprowadzanie adekwatnych rozwiązań przestrzennych w postaci stopniowej rezygnacji z powszechnie stosowanego i dominującego do początku lat 50-tych układu korytarzowego konwencjonalnych budynków biurowych z celkowym systemem indywidualnych pomieszczeń pracy. Lata 60-te przyniosły wprowadzenie systemu pomieszczeń wielkoprzestrzennych w oparciu o szkieletową konstrukcję, umożliwiającą swobodne kształtowanie wnętrza, a zwłaszcza intensywne inwestowanie - głównie w środki techniczne i nowe technologie. Nie przyczyniło się to w znaczącym stopniu do większej wydajności pracy i w konsekwencji do poprawy osiąganych przez firmy zysków. Analiza rezultatów zmian organizacyjnych, w kontekście technicznym i konstrukcyjnym wykazała, iż ”technologia stosowana w biurze, jako jedyna metoda zwiększenia wydajności (ang. productivity), nie była wystarczająca”¹¹⁶ (tłum.autorskie).

il 19. Schemat hierarchii oczekiwań i motywacji pracowników wg.Maslowa. Opracowanie własne na podstawie:

S.Raymond, R.Cunliffe, Tomorrow’s Office. Creating Effective and Humane Interiors, E&FN Spon, London, New York, 2000, s.21, Duffy F.,Design for Change: the Architecture of DEGW, Birkhauser Verlag, Basel Boston Berlin,1998, s.69

116S.Aronoff, A.Kaplan,Total Workplace Performance…,op.cit., s.15,