II. ZRÓWNOWAŻONE PROJEKTOWANIE ARCHITEKTONICZNE
2.2. Aspekty formalno-prawne zrównoważonego projektowania
Dokumenty prawne, stanowione na przestrzeni ostatniej dekady przez agendy Parlamentu Europejskiego, wskazują na niezbędne działania, których podejmowanie zagwarantować może zrównoważony rozwój środowiska zbudowanego, przy równoczesnej ochronie zasobów środowiska naturalnego. Większość zawartych w tych dokumentach zapisów odnosi się do budownictwa zarówno mieszkaniowego, jak i usługowego oraz pochodnych mu dziedzin. W rezultacie sięgającego obecnie blisko 50-cio procentowego udziału tej sfery aktywności w ogólnym bilansie zużycia energii w krajach Unii Europejskiej, staje się konieczne określenie restrykcyjnych zasad racjonalnego wykorzystania źródeł energii. Oszczędne gospodarowanie zasobami energetycznymi w odniesieniu do
budownictwa, to przede wszystkim opracowywanie już w fazie projektowej rozwiązań gwarantujących optymalne zużycie zasobów naturalnych służących realizacji i użytkowaniu obiektu.
2.2.1. Standardy rozwiązań projektowych w Dyrektywach Parlamentu Europejskiego
W celu określenia oceny jakości energetycznej obiektów budowlanych w kontekście globalnej redukcji zużycia energii i emisji gazów cieplarnianych uchwalone zostały przez Parlament Europejski - Dyrektywa 2001/91/WE oraz Dyrektywa EPBD (ang. Energy Performance of Building Directive) 2002/91/WE, odnosząca się do charakterystyki energetycznej budynków i zawierająca nakaz projektowania energooszczędnych obiektów, wprowadzająca wymaganie obowiązkowej certyfikacji energetycznej budynków (świadectwa charakterystyki energetycznej). Dyrektywa definiuje pojęcie charakterystyki energetycznej jako wielkości energii niezbędnej do eksploatacji budynku zgodnie z jego przeznaczeniem oraz świadectwa charakterystyki energetycznej jako dokumentu potwierdzającego spełnienie parametrów zgodnie w określonymi przepisami.
Konsekwencją tych obowiązujących aktów prawnych oraz rozporządzenia CPR 305/2011 (Construction Product Regulation), ujednolicającego wymagania względem wprowadzanych do obrotu wyrobów budowlanych, powinien stać się wybór takich rozwiązań technologicznych, zwłaszcza odnoszących się do systemów konstrukcyjnych i infrastruktury technicznej obiektu oraz materiałów budowlanych, które gwarantują racjonalne wykorzystanie energii, ochronę przed stratami termicznymi, redukcję negatywnego oddziaływania na środowisko. Wymagania nałożone na projektantów nakazują uwzględnianie minimalizacji zużycia energii w trakcie eksploatacji budynku w cyklu życia (LCA). Rozporządzenie definiuje ponadto metody projektowania i wykonywania budynków w nowym punkcie zatytułowanym: „Zrównoważone wykorzystanie zasobów naturalnych”42. Ten ostatni warunek, uwzględniony w rozporządzeniu, wskazuje na możliwość odzyskania użytych komponentów, recyklingu oraz wykorzystania materiałów wtórnych. Podkreśla także trwałość obiektów budowlanych jako strategię prowadzącą do zrównoważenia w gospodarowaniu surowcami naturalnymi.
2.2.2. Regulacje prawa polskiego dotyczące projektowania zrównoważonego
Zapisy prawne w polskim ustawodawstwie, odnoszące się do kwestii zrównoważonego rozwoju, po raz pierwszy zostały wprowadzone do Ustawy zasadniczej 1997 roku, w której zasada zrównoważonego rozwoju została uznana za najważniejszą w odniesieniu do ochrony środowiska. Ich kontynuację stanowi uchwała z 2000 roku zatytułowana:
„Strategia zrównoważonego rozwoju Polski do roku 2015”. Uchwała ta określa konieczność podejmowania działań w celu zachowania równowagi pomiędzy ochroną
42 J. Dobrowicz, [w:] L. Runkiewicz , T. Błaszczyński (red.), Ekologia w budownictwie, Dolnośląskie Wydawnictwo Edukacyjne, Wrocław, 2014, s.15
środowiska naturalnego, przy równoczesnym wzroście gospodarczym i tworzeniu warunków sprzyjających społecznemu rozwojowi. Określa również zakres odpowiedzialności organów władzy państwowej i samorządowej wraz z metodami implementacji zasad zrównoważenia na różnych szczeblach administracyjnych.
Rezultatem przystąpienia Polski do Unii Europejskiej w 2004 roku była, między innymi, ratyfikacja obowiązujących w niej przepisów, konsolidacja prac w celu opracowywania nowych dokumentów oraz adaptacja przepisów wewnętrznych i określenie procedur oraz metod gwarantujących osiągnięcie celów określonych w dyrektywach unijnych.
Konsekwencją przyjętej w 2002 roku Dyrektywy Europejskiej EPBD, stała się adaptacja przepisów Prawa Budowlanego obowiązującego w Polsce i uwzględnienie w nim artykułów dotyczących polityki zrównoważonego rozwoju. Nowelizacja Ustawy z dnia 19 września 2007, z późniejszymi zmianami, nałożyła na projektantów obowiązek uzupełnienia dokumentacji projektowej dla nowo wznoszonych i modernizowanych obiektów budowlanych o świadectwa charakterystyki energetycznej z terminem ważności 10 lat.
Określają one wielkość energii niezbędnej do zapewnienia zgodnego z przeznaczeniem funkcjonowania tych obiektów.43 Metodologia obliczania charakterystyki energetycznej budynku oraz wzorów świadectw zawarta została w Rozporządzeniu Ministra Infrastruktury z dnia 6 listopada 2008 r (Dz.U. z 2008r.,Nr 201,poz.1240). Na podstawie Ustawy z dnia 29 sierpnia 2014 r. o charakterystyce energetycznej budynków (Dz.U. z 2014 r. poz. 1200), wdrożone zostały niektóre z postanowień Dyrektyw Europejskich, w tym wspomnianej 2010/31/UE oraz 2009/28/WE w sprawie promowania stosowania energii ze źródeł odnawialnych, oraz niezbędne uzupełnienia i zmiany w Prawie Budowlanym, a także w Ustawie z 21 sierpnia 1997 r o gospodarce nieruchomościami.
Wspomniane akty prawne usankcjonowały prawnie, tym samym, konieczność wykonywania projektów architektonicznych proponujących rozwiązania techniczno-materiałowe spełniające określone w nich wymagania funkcjonalno-przestrzenne oraz gwarantujące równocześnie zminimalizowanie negatywnego wpływu wznoszonych obiektów na naturalne środowisko zewnętrzne. Zmiany Rozporządzenia Ministra Infrastruktury w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie, wprowadzone 6 listopada 2008 r (Dz.U.z 2008 r.Nr 201, poz. 1238), określiły ponadto minimalne parametry efektywności energetycznej nowych i przebudowywanych budynków, które powinny być przez te obiekty spełnione.
W 2010 roku uchwalono aktualizację dyrektywy EPBD (2010/31/EU), która sformułowała wobec państw członkowskich nowe wymagania w zakresie energooszczędnego budownictwa. Najważniejsze wśród nich, to warunek, aby do końca 2020 roku wszystkie nowe i przebudowywane budynki stały się budynkami o blisko zerowym zapotrzebowaniu na energię, oraz aby do końca 2018 ten warunek został
43 Zaktualizowane przepisy Prawa Budowlanego, poza konkretyzacją praktycznych kwestii związanych z opracowaniem świadectw charakterystyki energetycznej, adaptując przepisy zawarte w dyrektywach unijnych, nakazują w przypadku obiektów zajmowanych przez administrację publiczną o powierzchni przekraczającej 250m2 umieszczenie w widocznym miejscu świadectwa. Realizowany jest w ten sposób edukacyjny cel przepisów i upowszechniana wiedza o znaczeniu energooszczędnego zrównoważonego budownictwa.
spełniony przez nowe budynki zajmowane przez organy władzy państwowej. Świadectwa charakterystyki energetycznej budynków modernizowanych i nowowznoszonych, wymagane przez polskie prawodawstwo jako dokument zawierający wiarygodne dane o rocznym zapotrzebowaniu energetycznym budynku, mogą stać się gwarancją osiągnięcia celów nakreślonych w dyrektywie EPBD.
2.2.3. Zrównoważone projektowanie architektoniczne wnętrz w dokumentach formalnych i regulacjach prawnych
Wymienione dokumenty prawne odnoszą się głównie do aspektu energooszczędności i ekologiczności w projektowaniu architektonicznym. Nie precyzują, natomiast, bezpośrednio miejsca w procesie projektowym i znaczenia projektu wnętrz architektonicznych.
Wymagania stawiane wobec przyjętej metodyki projektowej i zawartości dokumentacji wnętrz w kontekście energooszczędności i jakości środowiskowej, pośrednio wynikają z przepisów odnoszących się do budynków. Odniesienia te dotyczą przede wszystkim kwestii materiałów budowlanych, w kontekście racjonalnego wykorzystania surowców naturalnych oraz nakładów energetycznych niezbędnych do produkcji, eksploatacji i zagospodarowania porozbiórkowych odpadów materiałowych.
Wskaźnik rocznego zapotrzebowania na energię końcową, wyznaczony zgodnie z odrębnymi przepisami, jako istotny element charakterystyki energetycznej budynku, daje wskazanie co do możliwej partycypacji architekta wnętrz w jego utrzymaniu na minimalnym poziomie, przy równoczesnym zachowaniu komfortu użytkowania i sprawności obiektu.
Kolejne rozdziały dysertacji wskażą metody, jakimi posłużyć się powinien projektant wnętrz w celu spełnienia postulatu energooszczędności zawartego w tych przepisach. Metody te odnoszą się głównie do respektowania warunku adaptacyjności i organizacji przestrzennej pomieszczeń zamkniętych. Strefowanie i wyposażenie pomieszczeń, zwłaszcza z uwzględnieniem lokalizacji stanowisk pracy względem przegród przeszklonych - to kolejny element w projekcie wnętrz mogący pośrednio wpływać na ogólny bilans zapotrzebowania na energię. Rozwiązania w tym zakresie mogą generować bądź wzrost zużycia energii elektrycznej ze źródeł konwencjonalnych, bądź też powodować jego redukcję.
Odpowiednie zastosowanie systemów technicznych w pomieszczeniach może je jeszcze bardziej obniżyć poprzez uwzględnienie zysków termicznych pochodzących z odnawialnych źródeł energii. Przegrody wewnętrzne, jako wielofunkcyjne i zaawansowane technicznie struktury przestrzenne, dają z kolei możliwość uwzględnienia w projekcie wnętrz aspektów stabilności cieplnej przez odpowiednie wykorzystywanie cech termicznych, głównie masywnych materiałów budowlanych.