Autor: Leopoldo Alas, Clarín

Regentka¹  jest  wielką,  z  pewnością  najwybitniejszą  po‐

wieścią  hiszpańską  XIX  wieku,  jak  twierdzi  Mario  Vargas  Llosa  w  książce  La  orgía  perpetua².  Co  ciekawe,  jej  autor,  Leopoldo Alas, wahał się, czy oddać ją do druku, krytyczny  wobec  samego  siebie,  zgodnie  z  tym,  jak  postrzegali  go  współcześni – bardziej jako krytyka literackiego niż pisarza. 

Leopoldo  Alas,  w  prasie  używający  pseudonimu 

„Clarín”, pochodził z Asturii, tam też skończył szkołę śred‐

nią.  Urodził  się  natomiast  w  Zamorze  (1852),  okresowo  mieszkał  też  w  innych  hiszpańskich  miastach.  Od  1871  do  1878  roku  studiował  prawo  w  Madrycie  –  wówczas  też  za‐

debiutował jako publicysta. Po studiach wygrał konkurs na  uniwersytecką  katedrę,  choć  jej  nie  otrzymał.  Dopiero  pierwszy liberalny rząd³ zaoferował mu pracę na uniwersy‐

tecie  w  Saragossie;  później  przeniesiono  go  do  Oviedo,  gdzie  kierował  Katedrą  Prawa  Rzymskiego,  a  następnie  Prawa Naturalnego. Zmarł w Oviedo w roku 1901. 

Clarín  należał  do  znakomitej  grupy  hiszpańskich  inte‐

lektualistów, którzy kształtowali kulturę okresu Restauracji 

______________

1 Polskojęzyczny tytuł i inne odwołania do powieści zgodnie z wyda‐

niem:  L.  Alas  „Clarín”,  Regentka,  przeł.  K.  Wojciechowska  i  J.  Carlson; 

wstęp E. Skłodowska, PIW, Warszawa 1988, t. 1 i 2 (przyp. tłum). 

2 M.  Vargas  Llosa,  La  orgía  perpetua.  Flaubert  y  „Madame  Bovary”,  Taurus, Madrid 1975, s. 254. 

3 Chodzi o rząd utworzony w 1881 r. przez Práxedesa Mateo Sagastę   z Partii Liberalnej, sprawującej władzę w okresie Restauracji naprzemien‐

nie z Partią Konserwatywną (przyp. tłum.). 

– epoki zapoczątkowanej przez przewrót 1868 roku i ponowne  ustanowienie  monarchii  Burbonów  w  roku  1874.  Uformo‐

wany  w  duchu  krausizmu,  myśli  filozoficznej  zaimporto‐

wanej  z  Niemiec  i  zaszczepionej  na  gruncie  hiszpańskim  przez  Juliána  Sanz  del  Río,  wyznawał  poglądy  republikań‐

skie.  Po  rewolucji  1874  roku  związał  się  ze  środowiskiem  wolnomyślicieli.  Był  człowiekiem  serdecznym  i  oddanym  swoim  przyjaciołom,  do  których  należeli  między  innymi  José  María  de  Pereda,  Benito  Pérez  Galdós,  Marcelino  Menéndez Pelayo i Emilio Castelar; jednocześnie wielu oba‐

wiało się go ze względu na jego cięte recenzje literackie⁴.  Przenikliwość  i  uczciwość  intelektualna  wyniosły  Cla‐

rína  do  rangi  największego  autorytetu  krytycznego  epoki. 

Publikował  w  czasopismach  w  całym  kraju,  ściągając  na  siebie  nienawiść  niektórych  i  szacunek  ogółu⁵.  Chociaż 

______________

4 W kontekście uprawianej przez niego ostrej krytyki warto spojrzeć  na karykatury, w jakich przedstawiali go rysownicy epoki, np. na podobi‐

znę Clarína z pejczem zamieszczoną w czasopiśmie Los Madriles (20–VII–

1889)  i  zdigitalizowaną  pod  adresem  http://cvc.cervantes.es/actcult/cla  rin/catalogo/articulos/bonet.htm lub na rysunek autorstwa Ramóna Cilla,  na  którym  krytyk  przebija  ostrzem  postać  pisarza,  opublikowany  w  Ma‐

drid  Cómico  (4–II–1883),  dostępny  pod  adresem:  http://cvc.cervantes.es/ 

actcult/clarin/catalogo/articulos/martinez.htm 

5 Według  J.M.  Gonzáleza  Herrána:  „wielu  jego  kolegów  –  zwłaszcza  tych  bezpośrednio  dotkniętych  –  widziało  w  Alasie  jedno  z  najgroźniej‐

szych piór krytycznych”. Vide J.M. González Herrán, Clarín y la sociedad  literaria de su tiempo: estado de la cuestión, w: Leopoldo Alas, un clásico  contemporáneo (1901–2001): actas del congreso celebrado en Oviedo (12–16  de noviembre de 2001), red. E. de Lorenzo Álvarez, A. Ruiz de la Peña Solar,  A. Iravedra Valea, tom. I, Oviedo 2002, s. 203–218. Vide też: http://www.cer  vantesvirtual.com/obra‐visor/clarn‐y‐la‐sociedad‐literaria‐de‐su‐tiempo‐‐

‐estado‐de‐la‐cuestin‐0/html/ffe8b36c‐82b1‐11df‐acc7‐002185ce6064_3.html. 

Aktywność  recenzencka  Clarína,  naznaczona  konsekwentnym,  czasem  bezdusznym  rygoryzmem,  zaowocowała  potężnym  zbiorem  artykułów. 

Ich spis oraz antologię sporządził Yvan Lissorgues we wczesnej pracy z lat  1980–1981. Vide Y. Lissorgues, Clarín, político, Institut d´Etudes Hispani‐

ques et Hispano‐Américaines, Université de Toulouse‐Le Mirail, Toulouse  1980–1981,  2  vols.  Stosunkowo  niedawno  (2002–2009)  wydawnictwo  No‐

bel  de  Oviedo  opublikowało  Obras  completas  [„Dzieła  Wszystkie”]  Cla‐

rína  w  dwunastu  obszernych  tomach,  z  których  pięć  zawiera  różnorakie 

mieszkał na prowincji, na bieżąco śledził europejskie życie  literackie⁶.  Szybko  stał  się  jednym  z  najwybitniejszych  znawców  i  komentatorów  współczesnej  literatury.  Swoje  recenzje  zbierał  i  sukcesywnie  publikował.  Tak  powstały: 

Solos de Clarín (1881), La literatura en 1881, we współautor‐

stwie  z  Palacio  Valdésem  (1882),  Sermón  perdido  (1885),  Nueva  campaña (1887), Mezclilla  (1889),  Ensayos  y  revistas  (1892)  i  Palique  (1894).  Ponadto  przygotował  osiem  autor‐

skich „broszur literackich” pod nazwą Folletos literarios. 

Recenzje  Clarína  znane  były  i  poważane  w  całej  Hisz‐

panii.  Nierzadko  ujawniały  satyryczny  ton,  zabarwiony  ironią,  kpiną  czy  sarkazmem,  za  pomocą  których  zwalczał  zły smak i nadmierną pewność siebie dyletantów. Jego dzia‐

łalność  krytyczna,  która  przyczyniła  się  do  upowszechnie‐

nia  twórczości  najlepszych  powieściopisarzy  hiszpańskich,  takich jak np. Benito Pérez Galdós, nie opierała się na roz‐

budowanym,  erudycyjnym  warsztacie,  ale  na  uważnej  re‐

fleksji,  na  znajomości  literatury  europejskiej  i  wnikliwej  lekturze. 

Chociaż  sławę  w  Hiszpanii  lat  70.  XIX  wieku  zawdzię‐

czał talentowi i ciętości recenzenckiej, z powodzeniem pu‐

blikował  też  opowiadania  i  nowele,  które  zebrał  później   w  kilku  tomach,  między  innymi  El  Señor  y  lo  demás  son  cuentos (1893), Cuentos morales (1896) czy Pipá, Doña Ber‐

ta, Cuervo y Superchería. Pięć lat po opublikowaniu swojego  szczytowego  osiągnięcia  oddał  do  druku  kolejną  powieść,  Su único hijo (1890). 

______________

artykuły, zebrane i przygotowane przez Yvana Lissorgues i Jean François  Botrela. 

6 „Istotnie, niewielu pisarzy jego czasów mogłoby się poszczycić (on  sam,  nie  grzesząc  skromnością,  robił  to  regularnie)  bieżącą  znajomością  tego,  co  rzeczywiście  liczyło  się  w  prądach  myślowych,  estetycznych,  literackich  i  politycznych  jego  czasu;  jednocześnie  Clarín  nie  ograniczał  się do tego, by wiedzieć, ale starał się dzielić zdobytą wiedzą, dbając o jej  upowszechnienie wśród czytelników, których niemała rzesza stale śledzi‐

ła  jego  działalność  krytycznoliteracką.  (…)  W  ten  sposób  organizował   i dynamizował życie kulturalne” (J.M. González Herrán, op.cit.). 

Arcydziełem Clarína pozostaje Regentka, powieść, którą  zaczął  pisać w  roku  1883,  pełen  wątpliwości co  do tej  inic‐

jatywy. W listach do Benita Péreza Galdósa⁷, swojego wiel‐

kiego  przyjaciela  i  podziwianego  pisarza,  wielokrotnie   wyraża żal, że podjął się tego zobowiązania wobec wydaw‐

nictwa Daniela Cortezo z Barcelony. W końcu jednak złożył  do druku powieść w dwóch tomach, z których każdy liczył  piętnaście rozdziałów – razem 527 stron. 

Dziś książka Clarína stanowi integralny element kultu‐

ralnej  tożsamości  Oviedo,  miasta,  o  którym  opowiada  pod  fikcyjną nazwą „Vetusta”. W asturyjskiej stolicy, przy kate‐

drze, stanął pomnik Regentki, bohaterki dzieła Alasa. Rzeź‐

ba  jest  dziełem  Mauro  Álvareza  Fernándeza,  miejscowego  artysty, urodzonego w 1945 roku. Piękną statuę Any Ozores  odsłonięto w 1997 roku. 

Regentkę przeniesiono też na duży ekran. W 1974 roku  na podstawie powieści Gonzalo Suárez wyreżyserował film,  obsadzając w głównej roli Emmę Penella. W 1995 Fernando  Méndez  Leite  nakręcił  z  kolei  miniserial  w  trzech  odcin‐

kach, z Aitaną Sánchez Gijón i Carmelo Gómezem w rolach  Regentki  i  księdza  kanonika.  Ekranizacja  ta  cieszyła  się  wielką popularnością. 

Wirtualna  biblioteka  Instytutu  Cervantesa  [Biblioteca  Cervantes  Virtual]  udostępnia  elektroniczną  wersję  wielkiej  powieści Clarína wraz z interesującym wstępem, którym jego  przyjaciel, Benito Pérez Galdós, opatrzył drugie wydanie dzie‐

ła. Jest to wersja, którą wydawnictwo Fernando Fe opubliko‐

wało  w  roku  1900.  Z  kolei  najbardziej  kompletną  kolekcję  dzieł Clarína – w dwunastu tomach (2002–2009), opracowa‐

nych przez znakomitych specjalistów z Hiszpanii i Francji –  przygotowało wydawnictwo Ediciones Nobel z Oviedo. 

______________

7 W połowie 1884 roku pisał do Galdósa: „Być może wiadomo Panu,  że  ja  także  zabrałem  się  za  pisanie  powieści,  a  nawet  sprzedałem  ją  już  (choć  nie  otrzymałem  jeszcze  wynagrodzenia)  wydawnictwu  Daniela  Cortezo  z  Barcelony.  Gdyby  nie  zawarta  umowa,  wycofałbym  się  chyba   z  tego  zamiaru.  Nosi  tytuł  Regentka  i  liczy  sobie  dwa  tomy,  zgodnie   z założeniem wydawcy (vide G. Sobejano, Introducción, w: L. Alas, „Clarín”,  La Regenta, Clásicos Castalia, Madrid, 2014, s. 5).