Świat Celestyny Fernanda de Rojasa zbudowany został na niedopowiedzeniach, nieciągłościach i niejednoznaczno‐
ściach. Już sama historia powstania dramatu dobrze ilustru‐
je tę właściwość. Wydany po raz pierwszy najprawdopo‐
dobniej w roku 1499, niesygnowany, składał się z 16 aktów zaopatrzonych w streszczenia i nosił tytuł Comedia de Cali‐
sto y Melibea („Komedia o Kalikście i Melibei”). Edycja z roku następnego została poszerzona o serię paratekstów sugerujących, komu przypisać dzieło (albo przynajmniej sporą jego część). W przedmowie mającej formę listu „do swego przyjaciela”1 autor stwierdzał, iż natrafił na anoni‐
mowe „papiery”2, których twórcą „wedle jednych, miał być
______________
1 Fragmenty dramatu w wersji polskojęzycznej (również imiona bo‐
haterów) cytuję zgodnie z wydaniem: F. de Rojas, Celestyna, przeł.
K. Zawanowski, PIW, Warszawa 1962. W przytoczeniach zachowuję oryginalną interpunkcję. Natomiast fragmenty dramatu w wersji orygi‐
nalnej cytuję według edycji: F. de Rojas, La Celestina, red. D.S. Severin, Cátedra, Madrid 1988. W obu przypadkach w nawiasie podaję numer strony, z której pochodzi cytat.
2 „Papeles” (69) w wersji oryginalnej. Tego samego słowa używa Cer‐
vantes w IX rozdziale I części Don Kichota, w którym mowa o odnalezie‐
niu rzekomych zapisków arabskiego kronikarza. Zastosowaną przez Cervantesa formułę „papeles viejos” niektórzy tłumacze przekładają jako
„stare papierzyska” (vide M. de Cervantes, Don Kichot, przeł. E. Boyé, Muza, Warszawa 1995, s. 79) lub „stare papiery” (vide M. de Cervantes Saavedra, Przemyślny szlachcic don Kichot z Manczy, przeł. W. Charcha‐
lis, Rebis, Poznań 2014, s. 167). Z uwagi na to, że tak u Rojasa, jak i u Cervantesa pojawia się motyw odnalezionego rękopisu, posługuję się
Juan de Mena, a wedle innych – Rodrigo Cota” (23). Prze‐
czytawszy zawartą w nich historię, dopisał jej dalszy ciąg, a oryginalny tekst ujął w I akcie3. Dalej, w jedenastu okta‐
wach, wyjaśniał, jaki cel przyświecał mu przy tworzeniu kolejnych części dramatu, a całość zamykał wiersz, w któ‐
rym korektor Alonso Proaza ujawniał, że strofy napisane przez autora są akrostychem4. Rzeczywiście, odczytując początkowe litery wersów składających się na tę kompozy‐
cję, czytelnik dowiadywał się, iż „bakałarz Fernando de Rojas ukończył komedię o Kalikście i Melibei, a urodził się w Puebla de Montalván”. Prawdopodobnie w roku 15025 ukazała się nowa wersja dramatu, wzbogacona o pięć aktów włączonych w tekst Komedii, począwszy od środka aktu XIV. Utwór zyskał teraz tytuł Tragicomedia de Calisto y Melibea („Tragikomedia o Kalikście i Melibei”), a w napi‐
sanym na tę okazję prologu autor tłumaczył, iż poszerzył pierwotną wersję utworu na prośbę przyjaciół pragnących,
„aby dłużej trwała miłość kochanków” (28)6. Niedługo po‐
tem w tytułach hiszpańskich edycji zaczyna pojawiać się imię Celestyny – dodane na końcu około roku 1518 (Libro de Calisto y Melibea y de la puta vieja Celestina)7, w 1569 wy‐
______________
terminem „papiery”, gdyż moim zdaniem można go zastosować w obu przywołanych sytuacjach z lepszym skutkiem niż słowo „karty” (23) użyte w polskim przekładzie Celestyny.
3 Wśród znawców tematu do dziś toczą się spory dotyczące tożsamo‐
ści autora I aktu. Część krytyków jest zdania, że jest nim sam Rojas, a historię o znalezionym rzekomo rękopisie uznaje za zabieg literacki.
W pracy nie zajmuję się jednak problemem autorstwa poszczególnych partii tekstu, stosuję więc uproszczoną formułę „dramat Rojasa” (i po‐
dobne) na określenie całości dzieła.
4 Żadnej z tych kompozycji nie ujęto w polskim przekładzie. Treść akrostychu została przedstawiona przez tłumacza we wstępie; vide K. Za‐
wanowski, Przedmowa, w: F. de Rojas, Celestyna, op.cit., s. 11.
5 Vide P.E. Russell, Introducción, w: F. de Rojas, La Celestina. Come‐
dia o tragicomedia de Calisto y Melibea, Castalia, Barcelona 2013, s. 14.
6 Prócz pięciu nowych aktów, do istniejącego tekstu pierwotnej Ko‐
medii wprowadzone zostały również inne modyfikacje, przede wszystkim uzupełnienia.
7 „Książka o Kalikście i Melibei, i o starej kurwie Celestynie”.
suwa się na czoło ([Celestina] Tragicomedia de Calisto y Melibea) i z czasem spycha w cień imiona dwojga nie‐
szczęsnych kochanków8.
Zredagowany w co najmniej dwóch etapach, hybry‐
dyczny z uwagi na rozwiązania przypominające gatunek powieściowy9, nacechowany parodią, a przez to ambiwa‐
lentny, dramat Rojasa maluje obraz rzeczywistości, która również jest niejednorodna, „popękana”. Maravall w swoim klasycznym społeczno‐historycznym ujęciu pokazuje, że świat „panów” ściera się tu z coraz wyraźniej emancypują‐
cym się światem „służących”, a zerwanie więzów między tymi dwiema grupami, ustalonych w średniowieczu, jest, w wizji autora, prawdziwą przyczyną tragedii bohaterów i upadku tradycyjnego społeczeństwa10. Przełamania za‐
______________
8 Vide E. Berndt Kelly, Peripecias de un título: en torno al nombre de la obra de Fernando de Rojas, „Celestinesca” 1985, 9.2, s. 12–13; cf. P. Botta, La última década de la labor ecdótica sobre „La Celestina”, w: „La Ce‐
lestina”, V centenario (1499–1999). Actas del Congreso Internacional (Salamanca, Talavera de la Reina, Toledo, La Puebla de Montalbán, 27 de septiembre – 1 de octubre de 1999), red. F.B. Pedraza, R. González &
G. Gómez, Universidad de Castilla‐La Mancha, Cuenca 2001. Wcześniej jednak zmiana tytułu dokonuje się poza granicami Półwyspu Iberyjskiego – we włoskim przekładzie z roku 1519; zgodnie z tą tendencją pierwsza francuskojęzyczna edycja, z roku 1527, nosi tytuł Celestine; vide E. Berndt Kelly, op.cit., s. 9–10, 18 i 21 oraz P.E. Russell, op.cit., 25.
9 Dyskusja dotycząca zagadnienia gatunku literackiego, do jakiego winno się zaliczyć Celestynę, ma długą i bogatą historię. W myśl dwóch dominujących – i ścierających się ze sobą – opinii dzieło Rojasa uznać można bądź to za dramat, bądź to – przede wszystkim z uwagi na jego hybrydyczność – za swoistą formę powieściową. Historię tej debaty przedstawiają pokrótce Ma. E. Lacarra, Cómo leer la Celestina, Júcar, Madrid 1990, s. 37–38 i I. Ruiz Arzálluz, Género y fuentes, w: F. de Rojas, La Celestina. Tragicomedia de Calisto y Melibea, red. F.J. Lobera, G. Serés, P. Díaz‐Mas, C. Mota & F. Rico, Crítica, Barcelona 2000, s. XCII–CVII (traktując to jako przyczynek do dyskusji dotyczącej autorstwa dramatu, zauważmy, że w wydaniu tym, na karcie tytułowej, po nazwisku Fernanda de Rojasa dodano w nawiasie „i poprzedni autor”); vide również S. Gil‐
man, La Celestina: arte y estructura, Taurus, Madrid 1974, s. 337–340.
10 Russell zauważa, że w dramacie wszystkie postaci, bez względu na miejsce, jakie zajmują w hierarchii społecznej, zwracają się do siebie
uważamy również w czasowej strukturze dramatu. Czas w Celestynie – nieciągły, chwilami wewnętrznie sprzeczny, zaskakujący – staje się elementem niepokojącym, którego nie sposób zignorować. W odczytaniu, które przedstawiam, historia opowiadana przez Rojasa postrzegana jest właśnie przez pryzmat czasu i czasowości.
Zacznijmy od sceny z pierwszego aktu, w której Sem‐
pronio, służący Kaliksta, przez długą chwilę nie może zde‐
cydować się, czy wejść do pokoju, w którym jego pan cierpi w miłosnej udręce po spotkaniu z Melibeą. Jeśli pojawi się nieproszony, może drogo za to zapłacić; lęka się jednak, że pozostawiony samemu sobie Kalikst, w odruchu rozpaczy, targnie się na życie. W końcu postanawia: „A niechaj sam zostanie, co mi tam, ostatecznie; jeśli życie mu ciąży, lepiej niech on umrze niźli ja, mnie życie miłe” (32–33). Kolejne akty dramatu potwierdzą, iż owo zadeklarowane przez Sempronia cieszenie się życiem, chęć wykorzystania każdej nadarzającej się okazji, by zakosztować jego uroków i przy‐
jemności, jest – bynajmniej nieskrywaną – siłą napędową działań bohaterów Celestyny, gdyż „żyć jest przyjemnie”
(73), a w hiszpańskim oryginale nawet słodko: „el bibir es dulce” (155). Maravall, łącząc to zdanie ze „słodyczą życia”, o której Leon Battista Alberti pisze w I Libri della Famiglia11, stwierdza, iż życie pojmowane jako wartość sama w sobie,
______________
w drugiej osobie liczby pojedynczej. Ta formuła, zapożyczona z komedii łacińskiej, była obca XV‐wiecznej kulturze i literaturze hiszpańskiej i mogła tym mocniej wyrazić zmiany i przewartościowania dokonujące się w społeczeństwie przedstawionym przez Rojasa; vide R.E. Russell, op.cit., s. 42.
11 „Chociaż umieranie nazbyt mnie nie niepokoi, to przecież ta sło‐
dycz życia, ta przyjemność spotkania się i rozmawiania z Wami i z przy‐
jaciółmi, to cieszenie się widokiem należących do mnie rzeczy – żal ści‐
ska, że trzeba się z tym rozstać” („Benchè il morire non mi turbi troppo, pure questa dolcezza del vivere, questo piacere di avermi e ragionarmi con voi e con gli amici, questo diletto di vedermi le cose mie, pur mi duole lasciarlo!”); L.B. Alberti, Della famiglia, Sonzogno, Milano s. a., s. 43. Dziękuję Pani dr Joannie Dimke‐Kamoli za pomoc w przekładzie tego fragmentu.
a zarazem i przyjemność, której łaknie się ponad wszystko, jest podstawą wizji świata społecznego w dramacie Rojasa.
„Wszystko dla życia” (73) – mówi więc Celestyna i w swych działaniach kieruje się zasadą utylitaryzmu, korzy‐
stając z każdej sposobności osiągnięcia zysku, niezależnie od jej kwalifikacji etycznej: „Czy to cnota, czy niecnota,/ Aż po strych dom pełen złota!” (52), tłumaczy oryginalną for‐
mułę „A tuerto o a derecho, nuestra casa hasta el techo”
(123) Zawanowski. Każda decyzja podejmowana jest zgod‐
nie z zasadami ekonomii korzyści i przez nią zdeterminowa‐
na – nawet dobrych czasów nie ma sensu wspominać, bo to
„[n]ic nie daje” (133). „Jakiej chcesz innej korzyści, niemą‐
dra, nad zaspokojenie własnych życzeń?” (70), pyta Lukre‐
cję Celestyna, a Sempronio nie tai: „[p]ragnę zarobku” (66).
W oryginale hiszpańskim we wszystkich tych zdaniach12 pojawia się – różnie przełożony przez polskiego tłumacza – termin provecho, który staje się prawdziwym leitmotivem dramatu Rojasa. Maravall przypomina, że słowo to, po‐
wszechnie używane w XV wieku, stosowane było w znacze‐
niu łacińskiego lucrum, rozumianego jako materialny zysk będący wynikiem czynności podjętej w celu jego osiągnię‐
cia13. I takie też znaczenie ma w Celestynie. „Procuremos provecho mientra pendiere la contienda” (141), zachęca Sempronio, co Zawanowski tłumaczy jako „[k]orzystajmy więc, póki można” (62). W przekładzie tym nie do końca wyraźnie wybrzmiewa jednak znaczenie słowa „contienda”, które Castro rozumie jako „walkę ludzkiego życia z cza‐
sem”14, a warto przy tym zauważyć, iż ten sam wyraz poja‐
wia się również w pierwszym zdaniu wstępu do Tragikome‐
dii. „Wszystko rodzi się w walce i zmaganiach” (25), pisze Rojas, przytaczając słowa Heraklita: Omnia secundum litem
______________
12 „[N]ingún provecho trae” (236); „¿Más provecho quieres, bova, que complir hombre sus desseos?” (151); „Desseo provecho” (146).
13 Vide J.A. Maravall, El mundo social de „La Celestina”, Gredos, Ma‐
drid 1981, s. 67.
14 A. Castro, „La Celestina” como contienda literaria (castas y casti‐
cismos), Revista de Occidente, Madrid 1965, s. 121.
fiunt. Zacytowany wcześniej fragment można zatem prze‐
łożyć jako: „Szukajmy korzyści, póki jeszcze trwają nasze zmagania”15, a w takim rozumieniu umiejscawia nas w sa‐
mym środku problematyki czasu i czasowości w dziele Roja‐
sa. A Elicja dorzuci: „[N]ie możemy żyć wiecznie, używajmy i bawmy się, mało ludzi doczeka starości” (113–114).
Ta łapczywa chęć wykorzystania każdej chwili i okazji, jaką daje istnienie, przejawia się przede wszystkim w za‐
skakującym pośpiechu, w jakim działają i umierają bohate‐
rowie dramatu, których autor obdarza wyjątkową świado‐
mością upływu czasu i własnej czasowości. Czas jest czynnikiem, który determinuje losy i wszelkie pragnienia postaci bez względu na ich pozycję społeczną i rolę, jaką odgrywają w opowiadanej historii. „Wszyscy rodzimy się, by umrzeć” (76), stwierdza, nie bez racji, Celestyna, a Berndt16 zauważa, że nawet rodzice Melibei, choć znajdu‐
ją się – jak powiedziałby autor Żywota Łazika z Tormesu –
„u szczytu powodzenia”17, w swych działaniach kierują się właśnie myślą o śmierci. To ona skłania ich, by szybko wy‐
dać córkę za mąż i w ten sposób zapewnić jej odpowiedni byt, gdy ich zabraknie. W wypowiedzi Pleberia dotyczącej tej właśnie kwestii zauważamy długą listę literackich i kul‐
turowych motywów mówiących o kruchości życia, upływie czasu, nieuchronności i bliskości śmierci:
Aliso, przyjaciółko moja, zdaje mi się, że czas, jak się to mówi, przecieka nam przez palce; dni płyną niby woda w rzece; nic nie przemija szybciej niż życie; śmierć zdąża w nasze ślady
______________
15 Zauważmy również, że według słownika Królewskiej Akademii Hiszpańskiej czasownik „pender” zastosowany w oryginale wyraża przej‐
ściowy stan, po którym nastąpi rozwiązanie lub zakończenie; Diccionario de lengua española, wyd. 23, Real Academia Española, Madrid 2014. Uży‐
cie tego czasownika w cytowanym zdaniu podkreśla nieunikniony koniec ludzkich zmagań.
16 E.R. Berndt, Amor, muerte y fortuna en „La Celestina”, Gredos, Madrid 1963, s. 92–93.
17 „[E]n la cumbre de toda buena fortuna”; La vida de Lazarillo de Tormes y de sus fortunas y adversidades, red. A. Blecua, Castalia, Madrid 1989, s. 177.
i krąży wokół nas, z nią przestajemy, zasypiamy pod jej sztandarem, wedle praw natury. Wszystko to jest widoczne, gdy rozejrzymy się wokół; spójrzmy na naszych braci i na‐
szych krewnych – ziemia pochłania wszystkich, wszyscy w jej czeluściach znajdą pomieszczenie. Nikt z nas nie wie, kiedy zostanie powołany, ale widząc znaki tak oczywiste, musimy baczyć i szykować nasze sakwy na nieuchronną drogę, by okrutny głos śmierci nie przechwycił nas raptownie i nie‐
spodziewanie; przygotujmy zatem nasze dusze, gdyż lepiej uprzedzić niż być uprzedzonym: oddajmy całe nasze mie‐
nie miłemu sukcesorowi, znajdźmy naszej jedynej córce męża równego nam stanem, byśmy odeszli ze świata w spokoju i bez żalu. (185)
Wykorzystanie tradycyjnych toposów w zacytowanym fragmencie nie powinno nas dziwić; Rojas często odwołuje się do średniowiecznej obrazowości i repertuaru gatunko‐
wego, a oryginalność jego dzieła, jak podkreślał już Ma‐
ravall, polega na tym, iż bohaterom wpisanym w ogólne ramy exemplum potrafi nadać cechy indywidualne, które czynią ich niepowtarzalnymi. Rzeczywiście, nie ujmując im siły i „ciepłokrwistości”, ich historie wpisać można w triadę tradycyjnych motywów związanych z czasem i czasowością:
carpe diem18 – tempus fugit – vanitas vanitatum. Pchani chęcią wyzyskania szalonej namiętności Kaliksta – Sempro‐
nio zdaje sobie sprawę, że miłosny zapał wkrótce przeminie – służący i rajfurka niezwłocznie przystępują do działania.
„[N]ie traćmy czasu na próżno” (41) – przestrzega Sempro‐
nia Celestyna i chwilę później, gdy wspólnie przemierzać będą ulice miasta, chłopak opowie jej historię raptownego zauroczenia swego pana. Od tej właśnie opowieści rozpo‐
______________
18 Jak w tym fragmencie, którego siłę wzmacnia użycie amplificatio, często zresztą stosowanej przez Rojasa: „Niech Bóg zezwoli jej cieszyć się szlachetną młodością i rzadką urodą, bo to czas uciech rozkosznych i rozrywek, a starość to przytułek ułomności, oberża kłopotów, przyja‐
ciółka waśni, bezustanny niepokój, niezagojona rana, plama na tym, co przeminęło, cierpienie na teraz, ciężka troska na przyszłość, krewniaczka śmierci, źle nakryta buda, do której deszcz leje z każdej strony, to pręt wikliny gnący się pod najlżejszym ciężarem” (72–73).
czyna się historia stręczycielskich usług Celestyny, które, jak wiadomo, zakończą się śmiercią wielu osób. Przyczyną ich tragedii będzie pośpiech, z jakim dążą do osiągnięcia korzyści, pośpiech mający być remedium na nieubłaganie uciekający czas, na życie przeciekające przez palce, na dni płynące niby woda w rzece, o których mówi Pleberio w przywołanym przed chwilą przytoczeniu.
Wróćmy na moment do sceny, w której Sempronio opowiada Celestynie o szaleńczym uczuciu Kaliksta. Autor wykorzystuje w niej zabieg, do którego ucieka się również w innych partiach dramatu: jego postaci wygłaszają kwe‐
stie, ani na chwilę nie przerywając swej aktywności, często przemieszczając się z jednego miejsca w drugie, jakby chciały zyskać na czasie. Przydaje to, rzecz jasna, dynami‐
zmu akcji, ale przede wszystkim jest kolejnym dowodem na to, iż bohaterowie Rojasa żyją – jeśli można tak rzec o lite‐
rackich postaciach – w zawrotnym tempie, nie pozwalając sobie na chwilę wytchnienia, zawieszenia, spoczynku.
W akcie VII Celestyna i Parmeno zajęci rozmową zdążają do domu Areusy; kilkakrotnie widzimy rajfurkę, jak idzie i rozmawia ze sobą: gdy po raz pierwszy udaje się do Meli‐
bei, zastanawiając się gorączkowo, jakie pożytki i niebez‐
pieczeństwa mogą wyniknąć z tej wizyty, po rozmowie z dziewczyną i jeszcze wtedy, gdy po raz drugi wychodzi z jej domu19. W przywołanych scenach Celestyna dwa razy skarży się na spódnice20, które krępują jej ruchy: nie pozwa‐
lają iść tak szybko, jakby sobie życzyła, chcąc jak najrychlej przekazać Kalikstowi dobre nowiny, a w innym miejscu – dogonić Sempronia. Ten ostatni na jej widok wykrzykuje, zapewne w odruchu zaskoczenia: „¡[H]aldear que trahe!”
______________
19 Sempronio potwierdza, że Celestyna, idąc ulicą: „[c]oś tam mamro‐
cze przez zęby” (84). W streszczeniu aktu XI czytamy również: „Ce‐
lestyna, odprawiona przez Melibeę, idzie ulicą, mówiąc sama do sie‐
bie” (144).
20 W hiszpańskim oryginale raz są to „malditas haldas, prolixas y lar‐
gas” (171; przeklęte, obfite i długie spódnice), a w drugim przypadku
„luengas haldas” (249; długie spódnice).
(172), co Zawanowski tłumaczy jako „[a] to się kryguje, idąc” (84). Gubi w ten sposób sens czasownika „haldear”, który, jak podaje słownik Królewskiej Akademii Hiszpań‐
skiej21, opisuje szybki marsz osoby ubranej w spódnice.
Zwracam uwagę na ten drobny wszak szczegół, gdyż wydaje mi się znaczący. Zdecydowany marsz Celestyny, szybki mimo „przeklętych spódnic”, jej uparty i pospieszny zara‐
zem ruch naprzód, w jakiś sposób wyraża ogromny wysiłek, którego dokonują bohaterowie Rojasa, by zwalczyć wszel‐
kiego rodzaju opór, jaki stawia życie, i szybko osiągnąć zamierzony cel22. I dodajmy od razu, że w Celestynie ruch w kierunku pionowym jest równie ważny jak ten, który odbywa się w wymiarze poziomym. Kalikst pospiesznie przeskakuje mur ogrodu Melibei; śmiertelny upadek z dra‐
biny dokonuje się, rzecz jasna, jeszcze szybciej. Tragicznym rysem bohaterów Rojasa jest nieświadomość tego, że ich gorączkowy ruch kończy się unicestwieniem. Korzyści i przyjemności, których tak pospiesznie poszukują, jeszcze szybciej obracają się w nicość: „Moje szczęście uleciało jak dym, moja radość stracona i moja chwała sczezła!” (204), wykrzyczy na krótko przed śmiercią Melibea. Chwilę póź‐
niej potwierdzi wpisaną w ludzkie życie rozdzierającą nie‐
umiejętność docenienia doznawanego szczęścia, które przeminie, nim człowiek zda sobie sprawę, że go doświad‐
cza: „Czemu nie nacieszyłam się tą radością? Czemu ją tak mało ceniłam, gdy znajdowała się w moich rękach?
O, śmiertelni, śmiertelni, jakżeście głupi! Nie potraficie cenić szczęścia, póki go nie stracicie!” (204).
Ten nerwowy pośpiech, który popycha bohaterów do kolejnych działań, dostrzec można już w scenie otwierają‐
cej dramat. „Kalikst, wtargnąwszy za zaginionym sokołem
______________
21 W innym miejscu pytanie Lukrecji „¿Quién es esta vieja que viene haldeando” (151) Zawanowski tłumaczy – zbliżając się do oryginalnego sensu – jako „[c]óż to za starucha tak się spieszy?” (70).
22 W tym kontekście warto podkreślić, że słowa wyrażające ruch są w dramacie wyjątkowo liczne; vide C. Baranda, „La Celestina” y el mundo como conflicto, Ediciones Universidad Salamanca, Salamanca 2004, s. 159.
do ogrodu, spotyka Melibeę, a zapłonąwszy do niej nagłym afektem, próbuje nawiązać rozmowę” (31), czytamy w stresz‐
czeniu aktu I. Ten początkowy fragment odczytywano naj‐
częściej przez pryzmat zespołu zasad tworzących tradycję miłości dwornej i z tej perspektywy okazuje się on mieć wymiar parodystyczny23. Komentatorzy zwracali wielokrot‐
nie uwagę na to, że reguły dwornego dialogu między damą a kawalerem zostają w nim zaburzone. Deyermond dosłu‐
chuje się w tej scenie wyraźnych ech traktatu De amore libri tres Andreasa Capellanusa24. Idąc tym tropem, Lacarra za‐
uważa, że zarówno Kalikst, jak i Melibea są raczej nieuważ‐
nymi czytelnikami tego XII‐wiecznego tekstu. Kalikst, owszem, wychwala urodę Melibei, lecz nie wymienia jej zalet i cnót, choć tego właśnie należałoby się spodziewać po uczniu Capellanusa; nie obiecuje również przyszłych służb i poświęceń, które uczyniłyby go godnym miłości damy.
W rozmowie egoistycznie skupia się na opisie własnych uczuć, dając tym przedsmak dalszego rozwoju wypadków.
Melibea, z kolei, nie wykazuje się rozwagą i dyskrecją i nie powstrzymuje jego wyznań; wręcz przeciwnie, zdaje się go do nich nawet zachęcać, wciągając młodzieńca w retorycz‐
ną pułapkę, co pozwoli jej zakończyć spotkanie formalnym i pełnym (szczerego?) oburzenia odrzuceniem25. Wspólnym mianownikiem tych wszystkich wykroczeń przeciw doktry‐
nie miłości dwornej jest niecierpliwość, jaką wykazują oby‐
______________
23 Omówieniu parodii miłości dwornej w Celestynie poświęciła swą monografię Y. Iglesias, Una nueva mirada a la parodia de la novela sentimental en „La Celestina”, Iberoamericana / Vervuert, Madrid / Frank‐
furt nad Menem 2009. W rozdziale I (s. 13–31) przedstawia również prze‐
krojowy stan badań nad tym zagadnieniem.
24 A.D. Deyermond, The text‐book mishandled: Andreas Capellanus and the opening scene of La Celestina, „Neophilologus”, 1961, nr 3, s. 218–221.
25 Vide Ma.E. Lacarra, op.cit., s. 54–55. Warto również zauważyć moż‐
liwe symboliczne znaczenie sokoła, ucieleśniającego pożądanie. Wyrwał się on spod kontroli Kaliksta i znalazł w – otoczonym murami, wpisują‐
cym się w obrazowość toposu hortus conclusus – ogrodzie Melibei. Od‐
nośnie do dyskusji dotyczącej tego symbolu, vide Ch.B. Faulhaber, The
nośnie do dyskusji dotyczącej tego symbolu, vide Ch.B. Faulhaber, The