W dotychczasowych politologicznych i historycznych badaniach nad procesem integracji europejskiej można wyróżnić trzy zasadnicze fazy rozwojowe. Pierwsza z nich trwa do końca lat siedemdziesiątych XX w„ a jej pokłosiem są zasadniczo opracowania koncentrujące się naanalizieidei i koncepcji integracjieuropejskiej, a także roli państwa narodowego w przyszłejEuropie.Naszczególną uwagę zasłu gują powstałe w tym okresie opracowania Waltera Lipgensa, Alana S. Milwarda, Rogera Morgana, Piotra Wandycza i Ludwika Frendla oraz Andrzeja Kwileckie- go23. Ponadto godne podkreśleniasą materiały źródłowe typu pamiętnikarskiego, w szczególności zaś wspomnienia Roberta Schumana, Maurice’a Couve de Mur- ville’a, Waltera Hallsteina i Paula-Henriego Spaaka24.
25 W. Lipgens, DieAnfängeder europäischenEinigungspolitik 1945-1950, Bd. 1:1945-1947, Stutt
gart 1977; A. S. Mil ward,The Reconstruction of Western Europe 1945-1951,London 1984; R. Morgan, West European Politics since 1945. The Shapingofthe European Community,London 1972; P. Wandy cz, L. Frendl, ZjednoczonaEuropa. Teoria i praktyka, Londyn 1965; A. Kwilecki, Ideazjednoczenia Eu
ropy,Poznań 1969.Warto także wymienić następujące opracowaniapowstałe w tym okresie: O. Ph i 1i p, Le problème de l’union européenne, Neuchâtel 1950; W. D i e b o 1 d, Tradeand Payments inWestern Euro pe. A Study in EuropeanEconomic Cooperation 1947-1951,New York 1952;idem, The Schuman Plan.
AStudyin European EconomicCooperation 1950-1959, New York 1959.
24 R. Schuman, Pourl'Europe,Paris 1963;M. Couve de Mu rvil le, Une politique étrangère 1958-1969,Paris 1971; W. Halls tein, Europe in the Making,London 1972; P.-H. Spaak,The Continu
ing Battle.Memoirsofa European, 1936-1966, Boston 1971.
25 W.Loth,DerWeg nach Europa.Geschichte der europäischen Integration 1939-1957, Göttingen 1991; P.Gerbet, La construction de l’Europe,Paris 1983; P.Noack, Das Scheiternder Europäischen Verteidigungsgemeinschaft.Entscheidungsprozesse vor und nach dem 30. August 1954, Düsseldorf 1977;
H. J. Küsters, Die Gründung der Europäischen Wirtschaftsgemeinschaft, Baden-Baden 1982; P. Wei
lemann, Die Anfänge der Europäischen Atomgemeinschaft. Zur Gründungsgeschichte von Euratom 1955-1957,Baden-Baden 1983; K. Michałowska-Gorywoda,Europejska Wspólnota Gospodar cza,Warszawa 1981; R. O. Keohane,S. Hoffmann (eds.), The New European Community. Deci
sionmakingand Institutional Change, San Francisco-Oxford 1991; F. Laursen,S. Vanhoonacker (eds.), TheIntergovernmental Conferenceon Political Union.InstitutionalReforms, New Policiesand In
ternational Identityof the EuropeanCommunity, Dordrecht 1992.
Druga faza rozwojowasięga początków lat dziewięćdziesiątych XX w. i wyróżnia się tym, że powstają wówczas poraz pierwszy monografie poświęconeszczegółowej analizie historii pierwszych lat procesu integracji europejskiej, wybranych polityk i organizacji wspólnotowych, a także polityki europejskiej poszczególnych państw członkowskich. Najważniejszymiz nich są prace Wilfrieda Lotha, Pierrea Gerbeta, PaulaNoacka, HannsaJürgena Küstersa, Petera Weilemanna i Krystyny Michałow-skiej-Gorywody,a także opracowania zbiorowe podredakcją Roberta O. Keohanea iStanleyaHoffmanna, Finna Laursena i Sophie Vanhoonacker25.Na uwagę zasługują
25 również opublikowane w tymokresie pierwsze syntezy procesu integracji europej skiej, w szczególnościdzieła Dereka W. Urwina,WalteraLaqueura,Davida W. P.Le wisa i Horsta Teskego26. Spośród materiałów źródłowych warto natomiastwymienić przedewszystkim dokumentację zawierającą korespondencję Jeana Monneta z Ro bertem Schumanemz lat 1947-1953, zbiór dokumentówpod redakcją Wernera Wei- denfelda,a także wspomnienia Roya Jenkinsa, François Mitterranda, Altiera Spinel-liego, Margaret Thatcher i Harolda Wilsona27.
26 D. W. Urwin, TheCommunity ofEurope. A History of European Integration since 1945, Lon
don-NewYork1991; W. Laqueur, Europa auf dem Weg zur Weltmacht 1945-1992, München 1992;
D.W P.Le wis, The Road to Europe. History, InstitutionsandProspects of EuropeanIntegration1945- -1993, NewYork1993; H. Teske, Europa zwischen gestern und morgen. Von denRömischen Verträgen bis zur EuropäischenAkte, Köln1988.
27 J. Monnet, R. Schuman, Correspondance 1947-1953, Lausanne 1986; W. Weidenfeld (Hrsg.), Wie Europa verfaßt sein soll - Materialien zur Politischen Union, Gütersloh 1991; R. Jenkins, EuropeanDiary 1977-1981,London1989;F.Mitterrand, Réflexions sur la politique extérieure de la France, Paris 1986; A. Spinelli, Diario europeo1948-1969, Bologna 1989; idem, Towards the Europe an Union, Florence 1983; M. Thatcher, The DowningStreetYears, NewYork 1993; H. Wilson,Me moirs. TheMaking of aPrimeMinister 1916-1964, London1986.
2" R. Corbett, TheTreaty of Maastricht. From Conception to Ratification,Harlow 1993; idem, The European Parliaments Role in Closer EU Integration, London1998; A. N.D uff, Reforming theEuropean Union,London 1997; R.Deh ou ss e, Europe.The Impossible status quo, New York 1997; A. P.Geddes, Immigration and European Integration.Towards Fortress Europe?, Manchester2000; E. Januschko wetz,Das Demokratieproblem der Europäischen Union.Der Stufenbau der Staatsgewalt als Lösung, Wien 2003; M.O’Neill, The Politics ofEuropeanIntegration, London 1996; F. R. Pfetsch,Die Europäische Union. Geschichte, Institutionen, Prozesse. EineEinführung, München 1997; A.Stubb, Negotiating Fle xibility in the EuropeanUnion. Amsterdam, Nice and Beyond,London 2002;D.Galloway, The Treaty ofNice and Beyond. Realities and Illusions of Power intheEU, Sheffield 2001;I. Tömmel, Das politische Systemder EU, München-Wien 2003;P. Nor m an, TheAccidental Constitution. TheStoryof the Euro pean Convention, Brussels 2003; M.Longo,ConstitutionalisingEurope.Processes andPractices, Aider shot 2006; J. Ba r cz, Traktat z Nicei. Zagadnienia prawne i instytucjonalne. Warszawa 2003; idem, Unia Europejskanarozstajach. Traktatz Lizbony. Dynamika i główne kierunkireformyustrojowej,Warsza wa 2010; idem,Prezydencja wRadzie Unii Europejskiej. Podstawy prawne iramyinstytucjonalnewraz zpodstawowymidokumentami,Warszawa 2010;A. Nowak-Far, Unia Gospodarcza i Walutowa w Eu
ropie,Warszawa2001; K. Bachmann,Konwent o przyszłości Europy. Demokracja deliberatywnajako
Trzecia faza rozwojowa obejmuje okres od początków lat dziewięćdziesiątych XX w. do końcapierwszej dekadyXXI w. i charakteryzuje się już niezwykle bogatym dorobkiem, obejmującymprace poświęcone poszczególnym politykom wspólnoto wym, systemowi instytucjonalnemu, mechanizmowi elastycznej integracji, deficyto wi demokracji, pozycji i roli Unii Europejskiej w stosunkach międzynarodowych, reformie Unii Europejskiej, analizie przebiegu obrad poszczególnych konferencji międzyrządowych (1996-1997, 2000,2003-2004, 2007)iKonwentuw sprawie przy szłościEuropy(2002-2003).Szczególnie godne uwagi są powstałe w tym czasie opra
cowania Richarda Corbetta, Andrew Nicholasa Duffa, Renauda Dehousse’a, Andrew P.Geddesa,ElisabethJanuschkowetz, Michaela O’Neilla,Franka R. Pfetscha, Alexan
dra Stubba, Davida Gallowaya, IngeborgTómmel, Petera Normana, Michaela Lon-gi,Jana Barcza,Artura Nowaka-Fara,KlausaBachmanna, Leszka Jesienią, Dariusza Milczarka, Rafała Trzaskowskiego, Philippa Kiivera i Simona Hixa28.
26
Spośródopracowańzbiorowych na uwagę zasługują prace pod redakcjąRicharda Corbetta, Francisa Jacobsa i Michaela Shackletona, Andrew Nicholasa Duffa, Joh
na Pindera i Roya Prycea, Geoffreya Edwardsa i Alfreda Pijpersa, Davida O’Keeffe’a i Patrica Twomeya, Yves’a Ményego iAndrewKnappa,Jana Wintera, Deirdrea Curti- na, Alfreda Kellermana i Bruna de Witte, Jörga Monarai Wolfganga Wesselsa, Giseli Müller-Brandeck-Bocquet, Karlheinza Neunreithera i Antje Wiener, Martina West-lakea, Edwarda Besta, Marka Graya i Alexandra Stubba, Helen Wallace i Williama Wallacea, GuyaMiltonaiJacques’a Keller-Noelleta, Clive’a Churcha i Davida Phinne-morea, Beate Kohler-Koch, Thomasa Conzelmanna i MichèleKnodt, a także Anny Wolff-Powęskiej, Jana Barcza, Konstantego Adama Wojtaszczyka, Cezarego Mika, Jana Woutersa, Luca Verheya iPhilippa Kiivera, a takżeArturaNowaka-Fara29 *.
metoda legitymizacji władzyw wielopłaszczyznowym systemie politycznym, Wrocław 2004;L. Jesień, PoAmsterdamie przed poszerzeniem. Panorama polityczna Unii Europejskiej, Warszawa1998; D. Mil
czarek,Pozycjai rola Unii Europejskiejw stosunkachmiędzynarodowych. Wybraneaspektyteoretyczne.
Warszawa 2003; R. Trzaskowski, Dynamika reformy systemu podejmowania decyzjiwUnii Europej skiej, Warszawa 2005; Ph. Kii ver, The NationalParliaments in the European Union. A Critical View onEU Constitution-Building, Hagua 2006; S. Hi x, System polityczny Unii Europejskiej, Warszawa2010.
29 R.Co rb e11, F.Ja cob s, M. Sh a ekle to n, TheEuropean Parliament, London 2000; A.N. D uff, J.Pinder, R. Pryce (eds.),Maastricht andBeyond. Building the European Union,London-New York 1995; G. Edwards, A. Pijpers (eds.),ThePolitics of European Treaty Reform. The 1996Intergovern
mental Conferenceand Beyond, London 1997; D. O’Keeffe, P. Twomey (eds.), Legal Issues of the MaastrichtTreaty, London 1994;iidem,Legal Issues of the Amsterdam Treaty, Oxford 1999; Y. Mén y, A.Knapp, Government and Politics in WesternEurope.Britain, France, Italy, Germany, Oxford 1998;
J. Winter, D. Curtin,A. Kellerman, B. deWitte (eds.), Reforming theTreatyon EuropeanUnion, The Hague 1996; J. Monar, W. Wessels (eds.), The European UnionAfter the Treatyof Amsterdam, NewYork 2000; G. Müller-Brandeck-Bocquet (et al.), Deutsche Europapolitik von KonradAde nauer bis Gerhard Schröder, Opladen 2002; K. Neunreither, A. Wiener (eds.), European Integration After Amsterdam.InstitutionalDynamicsand Prospects forDemocracy, Oxford 2000; M. Wes 11a k e (ed.), The European Union beyond Amsterdam. NewConcepts of European Integration, London 1998; E. Best, M.Gray, A. Stubb, Rethinking the European Union. IGC 2000andBeyond, Maastricht2000; H.Wai -lace,W. Wallace (eds.), Policy-Making in the European Union,Oxford 2000; G. Mi 1 ton,J. Keller--N o e11et, TheEuropeanConstitution. Its Origins, Negotiation andMeaning, London 2005; C. Chur c h, D. Phinnemore, Unterstanding the European Constitution. An Introduction to the EU Constitutional Treaty, London 2005; B. Kohler-Koch, T. Conzelmann, M. Knodt, Europäische Integration -Europäisches Regieren, Wiesbaden 2004; Wspólna Europa. Mit czy rzeczywistość?, podred. A. Wolff- Powęskiej,Poznań 1990; Przyszły Traktatkonstytucyjny. Zasadnicze zmiany ustrojowe w Unii Europejskiej, pod red. J. Ba r cz a, Warszawa 2004; Przyszły Traktat konstytucyjny. Zagadnienia prawno-polityczne, insty
tucjonalne i proces decyzyjny wUE, pod red. J.B a rc z a,Warszawa 2004; Traktat z Lizbony.Główne reformy ustrojoweUnii Europejskiej, pod red. J.B a rcza, Warszawa 2008;System instytucjonalny Unii Europejskiej, podred. K. A. Wo j t a s z cz y k a, Warszawa2005; Unia Europejska w dobie reform. KonwentEuropejski- Traktatkonstytucyjny-Biala Księga w sprawie rządzenia Europą, podred. C. Mi k a,Toruń 2004; J. W ou
ters,L. Ver hey, Ph.Ki i ver (eds.), EuropeanConstitutionalismBeyond Lisbon, Antwerp 2009;Prezy- denejaw Unii Europejskiej. Instytucje, prawo i organizacja, pod red. A. Nowaka-Fara,Warszawa2010.
Istotną pozycję w dorobku badawczym zajmują również prace poświęcone hi
storii integracji europejskiej, wszczególności dzieła Marie-Thérèse Bitsch, Martina J.Dedmana, Desmonda Dinana, JohnaGillinghama, RichardaT. Griffithsa, Tonyego Judta, Johna Killicka,Petera M. R. Stirka, GerhardaBrunna, Dietmara Herza, a także opracowaniazbiorowepod redakcjąWilfriedaLotha, Fritza Breussa, Gerharda Finka
27 iStefanaGrillera30.Spośród prac źródłowych warto wymienić dokumentacje Trevora
M M.-T. Bitsch, Histoire de la construction européenne de 1945 à nos jours, Bruxelles 1996;
M. J. Dedman,The Origins andDevelopmentof the European Union 1945-1995. A History ofEurope an Integration, London-NewYork 1996; D. Dinan (ed.), Origins and Evolution of the European Union, Oxford 2006;J. Gillingham,European Integration 1950-2003. Superstateor NewMarket Economy?, Cambridge 2003; R.T. Griffiths,Europe's First Constitution1952-1954, London 2000; T. Judt, Gros
se Illusion Europa. Gefahren und Herausforderungen einer Idee, München-Wien 1996; idem,Postwar.
A History of Europe since 1945,NewYork-London2005; J. Killick,The United Statesand European Reconstruction 1945-1960, Keele 1997;P.M. R. Stirk, A History of EuropeanIntegration since 1914, London-NewYork 2001; G. Brunn, DieEuropäischeEinigung. Von 1945 bis heute,Ditzingen 2002;
D.H e r z, Die EuropäischeUnion, München 2002; W. L o t h (ed.), Crises and Compromises. The European Project 1963-1969,Baden-Baden2001; F. Breuss, G. Fink,S. Griller (Hrsg.), Vom Schuman-Plan zum Vertrag von Amsterdam. Entstehung und Zukunftder EU, Wien-New York 2000.
” T. C. Salmon,W. Nicoll,Building European Union. A Documentary Historyand Analysis, Manchester1996; W.Loth, Entwürfe einer europäischen Verfassung.Eine historische Bilanz, Bonn 2002;
M. Jopp undO. Schmuck (Hrsg.),Die Reform der EuropäischenUnion. Analysen - Positionen -Do kumente zur Regierungskonferenz 1996/97, Bonn 1996; J. Delors, Mémoires, Paris 2004;J. Ma) or,The Autobiography, London 1999.
32 D. La s o k, Law and Institutions of the European Union, London1994; J. Peterson,M.Shackle
ton, The Institutions of the European Union, Oxford 2002; E. Bomberg, A. Stubb, The European Union: how doesit work?, Oxford 2003;K. Lenaerts, P. van Nuffel, R. Bray,Constitutional Law of the European Union, London 2005; A. Eva n s, Prawo integracjieuropejskiej, cz. 1-2, Warszawa 1996;
M. Schweitzer, W. Hummer, Europarecht. Das Rechtder EuropäischenUnion - DasRechtder Eu
ropäischen Gemeinschaften (EGKS, EG, EAG) - mit Schwerpunkt EG, Neuwied1996; T. Oppermann, Europarecht. Ein Studienbuch, München 2005; H. W. Arndt, Europarecht, Heidelberg 1999; A.Ha-ratsch, C. Koenig, M. Pechstein, Europarecht,Tübingen 2006; R. Bieber, A.Epiney, M. Haag, Die Europäische Union.Europarechtund Politik,Baden-Baden 2005; Prawo Unii Europejskiej.Zagadnie
nia systemowe,pod red. J. Ba r cz a,Warszawa2003; Prawo Unii Europejskiej. Prawo materialne ipolity ki, podred. J. Barcza, Warszawa 2003; W. C z a p 1iń s k i, Zarys prawa europejskiego.Warszawa 2002;
J.Galster,C.Mik, Podstawy europejskiego prawa wspólnotowego. Warszawa 1998;K. M ich alow -ska-Gorywoda, Podejmowanie decyzji w Unii Europejskiej, Warszawa 2002; Unia Europejska, pod red. K. Michałowskiej-Gorywody,Warszawa1998; Integracja europejska, podred.A. Marszał
ka, Łódź 1997; Z.Doi iwa-Klep ack i, Integracja europejska (poAmsterdamie i Nicei), Białystok 2001.
C. Salmona i Williama Nicolla, Wilfrieda Lotha, Mathiasa Joppai Otto Schmucka, a także wspomnienia lub autobiografie Jacquesa Delorsa i Johna Majora31. Ważne miejsce w dorobku naukowym tej fazy rozwojowej zajmują również podręczniki, w szczególności prace Dominika Lasoka, JohnaPetersona i Michaela Shackletona, Elisabeth Bomberg i AlexandraStubba, Koena Lenaertsa, PietaVanNuffela i Rober taBraya, Andrew Evansa, Michaela Schweitzera i Waldemara Hummera, Thomasa Oppermanna, Hansa Wolfganga Arndta, Andreasa Haratscha, Christiana Koeniga i Matthiasa Pechsteina,RolandaBiebera,Astrid Epiney i Marcela Haaga, Jana Barcza, Władysława Czaplińskiego, Jana Galstera i Cezarego Mika, a także Krystyny Micha
łowskiej-Gorywody, Antoniego Marszałka i ZbigniewaDoliwy-Klepackiego32.
Pragnę wtym miejscu wyrazić serdeczne podziękowania RecenzentowiWydaw nictwa, PanuProf. dr. hab. Janowi Barczowi, specjaliściew zakresieprawa między narodowego publicznego oraz prawaeuropejskiego, za niezwykle cenne wskazówki i sugestie, które były dlamnie ważną i niezbędną inspiracją podczas ostatecznego re
dagowania niniejszejmonografii.