SPÓR O KSZTAŁT USTROJOWY WSPÓLNOT EUROPEJSKICH
I UNII EUROPEJSKIEJ W LATACH 1950-2010
<8>
SOCIETAS
seria pod redakcją BOGDANA SZLACHTY
41
Janusz Józef Węc
SPOR O KSZTAŁT USTROJOWY WSPÓLNOT EUROPEJSKICH
I UNII EUROPEJSKIEJ W LATACH 1950-2010
Między ideą ponadnarodowości a współpracą międzyrządową
Analiza politologiczna
Kraków2012
Recenzent:
prof. zw. dr hab. Jan Barcz
Korekta:
Aneta Tkaczyk
Skład i łamanie:
Mtaita. /pl
Wydanie II zmienione i rozszerzone
Publikacja dofinansowana przez
Wydział Studiów Międzynarodowych i Politycznych oraz Instytut Nauk Politycznych i Stosunków Międzynarodowych
Uniwersytetu Jagiellońskiego
ISBN 978-83-7638-135-0
KSIĘGARNIA AKADEMICKA Sp. z o. o.
ul. św. Anny 6, 31-008 Kraków tel. /faks: 12 43-127-43 akademicka@akademicka. pl
Księgarnia internetowa:
www. akademicka. pl
SPIS TREŚCI
Uwagi wstępne... 13
Rozdział I. Pod znakiem idei ponadnarodowości... 29
I. Motywy i przesłanki integracji państw Europy Zachodniej ... 29
II. Projekty federalistów ... 35
II. 1. Plan Schumana... 35
11. 2. Traktat ustanawiający Europejską Wspólnotę Węgla i Stali... 39
11. 2. 1. Struktura traktatu... 39
11. 2. 2. Definicja i cele... 39
11. 2. 3. System instytucjonalny ... 40
11. 2. 4. Budżet ... 52
11. 3. Plan Plevena... 53
11. 4. Traktat ustanawiający Europejską Wspólnotę Obronną ... 57
11. 4. 1. Definicja i cele... 57
11. 4. 2. System instytucjonalny... 59
11. 4. 3. Budżet ... 70
11. 4. 4. Europejskie Wojska Obronne ... 70
11. 5. Wokół idei utworzenia Europejskiej Wspólnoty Politycznej ... 72
11. 6. Projekt traktatu określającego statut Wspólnoty Europejskiej ... 75
11. 6. 1. Definicja i cele... 75
11. 6. 2. System instytucjonalny... 76
11. 6. 3. Budżet ... 82
11. 7. Niepowodzenie projektów federalistycznych... 83
III. Między kryzysem a odnową... 88
III. 1. Od planu Beyena do konferencji międzyrządowej ... 88
III. 2. Traktaty ustanawiające Europejską Wspólnotę Gospodarczą i Europejską Wspólnotę Energii Atomowej ... 91
111. 2. 1. Struktura traktatów... 91
111. 2. 2. Definicja i cele ... 92
111. 2. 3. System instytucjonalny EWG i Euratomu ... 94
111. 2. 4. Budżet... 111
Rozdział II. Próby umocnienia współpracy międzyrządowej ... 117
I. Koncepcja „Europy państw” de Gaullea... 117
II. Projekty Unii Narodów Europejskich... 120
II. 1. Pierwszy plan Foucheta... 124
11. 2. Drugi plan Foucheta... 127
11. 3. Projekt Cattaniego ... 130
III. Od traktatu elizejskiego do koncepcji „Europy narodów" StrauBa ... 131
IV. Kryzys instytucjonalny... 138
V. Fuzja instytucjonalna ... 145
Rozdział III. Na drodze do Unii Europejskiej ... 151
I. Zmiany instytucjonalne w latach 1970-1975 ... 151
1. 1. Traktat luksemburski z 22 kwietnia 1970 r... 155
1. 2. Decyzje paryskiej konferencji szefów państw lub rządów (9-10 grudnia 1974 r. )... 157
1. 3. Traktat brukselski z 22 lipca 1975 r... 159
II. Projekty utworzenia Unii Europejskiej... 161
II. 1. Od raportu Tindemansa do wyborów bezpośrednich do Parlamentu Europejskiego... 161
11. 2. Zjawisko tzw. eurosklerozy... 169
11. 3. Od projektu Aktu Europejskiego do deklaracji stuttgarckiej... 174
11. 4. Projekt Spinelliego ... 176
III. Konferencja międzyrządowa 1985 r... 183
IV. Jednolity Akt Europejski ... 186
V. Konferencje międzyrządowe w latach 1990-1991 ... 195
V. l. Konferencja międzyrządowa w sprawie ustanowienia Unii Politycznej ... 201
V. 2. Konferencja międzyrządowa w sprawie ustanowienia Unii Gospodarczej i Walutowej ...204
V. 3. Rezultaty konferencji międzyrządowych ... 206
VI. Traktat z Maastricht ... 209
VI. 1. Struktura traktatu... 209
VI. 2. Definicja i cele Unii... 209
VI. 3. Prawa podstawowe i obywatelstwo Unii ... 212
V1. 4. Stosunki między Unią Europejską a państwami członkowskimi... 213
VI. 5. Zasady podziału kompetencji...213
VI. 6. System instytucjonalny...216
VI. 6. 1. Zasady określające system instytucjonalny ...216
VI. 6. 2. Rada Europejska...219
VI. 6. 3. Rada Unii Europejskiej...221
VI. 6. 4. Komisja Europejska ...225
VI. 6. 5. Parlament Europejski ...227
VI. 6. 6. Rzecznik Praw Obywatelskich... 232
VI. 6. 7. Trybunał Sprawiedliwości...233
VI. 6. 8. Trybunał Obrachunkowy...234
VI. 6. 9. Komitet Ekonomiczno-Społeczny... 235
VI. 6. 10. Komitet Regionów...237
VI. 6. 11. Organy Unii Gospodarczej i Walutowej ... 239
Rozdział IV. Reforma Unii Europejskiej w latach 1996-2002 ... 251
I. Konferencja międzyrządowa w latach 1996-1997 ... 251
1. 1. Raport Westendorpa ... 251
1. 2. Koncepcja elastycznej integracji...257
9
I. 3. Obrady konferencji międzyrządowej... 261
1. 3. 1. Pierwsza faza konferencji...261
1. 3. 2. Druga faza konferencji ...270
II. Traktat amsterdamski ... 273
II. 1. Struktura traktatu ... 273
11. 2. Tożsamość europejska... 274
11. 3. Obywatelstwo Unii ... 275
11. 4. Legitymacja demokratyczna Unii... 276
11. 5. Wzmocniona współpraca ...277
11. 6. System instytucjonalny... 279
11. 6. 1. Rada Europejska ... 279
11. 6. 2. Rada Unii Europejskiej ...280
11. 6. 3. Komisja Europejska...282
11. 6. 4. Parlament Europejski...288
11. 6. 5. Trybunał Sprawiedliwości ...290
11. 6. 6. Trybunał Obrachunkowy ... 291
11. 6. 7. Komitet Ekonomiczno-Społeczny i Komitet Regionów... 291
III. Konferencja międzyrządowa 2000 r... 294
III. 1. Pierwsza faza konferencji ...294
111. 2. Nowe inicjatywy polityczne...304
111. 3. Druga faza konferencji...309
IV. Traktat nicejski ... 314
IV. 1. Struktura traktatu ... 314
IV. 2. Nowelizacja art. 7 TUE...314
IV. 3. Wzmocniona współpraca ...315
IV. 4. System instytucjonalny...316
IV. 4. 1. Rada Europejska ...316
IV. 4. 2. Rada Unii Europejskiej ...317
IV. 4. 3. Komisja Europejska...321
IV. 4. 4. Parlament Europejski...323
IV. 4. 5. Trybunał Sprawiedliwości ... 325
IV. 4. 6. Trybunał Obrachunkowy ... 329
IV. 4. 7. Komitet Ekonomiczno-Społeczny i Komitet Regionów... 330
V. Konkluzje Rady Europejskiej z Sewilli... 332
Rozdział V. Konwent w sprawie przyszłości Europy (2002-2003)... 337
I. Skład i struktura Konwentu...337
II. Obrady Konwentu...340
II. 1. Definicja Unii ... 340
11. 2. Aksjologia Unii... 341
11. 3. Osobowość prawna Unii ...343
11. 4. Podział kompetencji między Unią a państwami członkowskimi ... 345
11. 5. Wzmocniona współpraca ...349
11. 6. Instrumenty prawne i procedury stanowienia prawa ...351
11. 7. Legitymacja demokratyczna Unii... 354
11. 8. System instytucjonalny...358
II. 8. 1. Projekty rządów państw członkowskich... 358
10
11. 8. 2. Projekty instytucji wspólnotowych ... 360
11. 8. 3. Raporty Prezydium ... 365
II. 9. Procedura passerelle... 382
Rozdział VI. Od konferencji międzyrządowej (2003-2004) do kryzysu konstytucyjnego ... 385
I. Obrady konferencji...385
1. 1. Cele, wartości, podział kompetencji i życie demokratyczne Unii... 391
1. 2. Współpraca strukturalna i klauzula sojusznicza... 394
1. 3. Procedura passerelle ... 396
1. 4. System instytucjonalny... 400
1. 4. 1. Rada Ministrów... 400
1. 4. 2. Status ministra spraw zagranicznych Unii... 421
1. 4. 3. Komisja Europejska ... 423
1. 4. 4. Parlament Europejski ... 426
1. 4. 5. Trybunał Sprawiedliwości...430
II. Traktat ustanawiający Konstytucję dla Europy ... 431
II. 1. Struktura traktatu ... 431
11. 2. Definicja i cele Unii ... 432
11. 3. Aksjologia Unii... 433
11. 4. Osobowość prawna... 436
11. 5. Podział kompetencji między Unią Europejską a państwami członkowskimi ... 437
11. 5. 1. Stosunki między Unią a państwami członkowskimi ...437
11. 5. 2. Zasady podziału kompetencji...438
11. 5. 3. Kategorie podziału kompetencji...439
11. 6. Wzmocniona współpraca ... 443
11. 7. Instrumenty prawne i procedury stanowienia prawa ...448
11. 8. Legitymacja demokratyczna Unii...451
11. 8. 1. Zasady życia demokratycznego Unii ... 451
11. 8. 2. Umocnienie pozycji parlamentów narodowych...454
11. 9. System instytucjonalny... 457
11. 9. 1. Zasady określające system instytucjonalny... 457
11. 9. 2. Rada Europejska ... 459
11. 9. 3. Rada Ministrów ... 460
11. 9. 4. Minister spraw zagranicznych Unii... 462
11. 9. 5. Komisja Europejska... 464
11. 9. 6. Parlament Europejski... 467
11. 9. 7. Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej... 469
11. 9. 8. Trybunał Obrachunkowy ...470
11. 9. 9. Instytucje i organy Unii Gospodarczej i Walutowej...470
11. 9. 10. Komitet Ekonomiczno-Społeczny... 473
11. 9. 11. Komitet Regionów... 473
II. 10. Procedury rewizji traktatu...473
III. Kryzys konstytucyjny... 479
III. l. Proces ratyfikacji traktatu ustanawiającego Konstytucję dla Europy... 479
III. 2. Przebieg kryzysu konstytucyjnego ...481
111. 3. Istota kryzysu konstytucyjnego ...484
111. 4. Scenariusze przezwyciężenia kryzysu konstytucyjnego...486
Rozdział VII. Od prezydencji niemieckiej do konferencji międzyrządowej w 2010 r...491
I. Prezydencja niemiecka... 491
1. 1. Konsultacje dyplomatyczne w sprawie nowego traktatu...491
1. 2. Mandat konferencji międzyrządowej ... 495
II. Obrady konferencji międzyrządowej w 2007 r... 501
II. 1. Pierwsza faza konferencji...503
11. 2. Druga faza konferencji... 507
III. Podstawowe podobieństwa i różnice pomiędzy traktatem lizbońskim a traktatem konstytucyjnym...514
III. 1. Struktura traktatu lizbońskiego...514
111. 2. Definicja i cele Unii... 515
111. 3. Status prawnomiędzynarodowy Unii ... 516
111. 4. Aksjologia Unii... 519
111. 5. Podział kompetencji między Unią a państwami członkowskimi... 524
111. 6. Usystematyzowanie i uproszczenie katalogu aktów oraz procedur ustawodawczych...526
111. 7. Modyfikacja zasad demokratycznych Unii ... 528
111. 8. System instytucjonalny... 529
111. 8. 1. Zasady określające system instytucjonalny ...529
111. 8. 2. Instytucje i organy międzyrządowe ... 531
111. 8. 3. Instytucje i organy ponadnarodowe ... 533
111. 9. Umocnienie pozycji parlamentów narodowych w procesie legislacyjnym Unii ... 538
111. 10. Procedury rewizji traktatów...540
111. 11. Wzmocniona współpraca...541
IV. Konferencja międzyrządowa w 2010 r. Rewizja protokołu nr 36 w sprawie postanowień przejściowych... 542
Zakończenie ... 547
Aneksy... 569
Wykaz ważniejszych skrótów... 593
Wykaz wykresów...595
Wykaz aneksów...597
Bibliografia ... 599
Indeks osób ... 641
UWAGI WSTĘPNE
TERMINOLOGIA
Spór o kształt instytucjonalny integracji europejskiej majuż swojąhistorię, która jest niemal tak długa jak historia samej integracji. Przedmiotem tego sporu były dotąd m. in. takie kwestie jak:miejsce państwa narodowego wprocesieintegracji, transfer su
werenności na szczebel wspólnotowy, a następnie unijny, struktury ponadnarodowe, tożsamość narodowa i europejska czy legitymizacja demokratyczna integracji. Jedną z podstawowych osi problemu od początku procesu integracjieuropejskiejbyły relacje międzysuwerennością narodową państw członkowskich a ideą ponadnarodowości1.
Pojęcieponadnarodowości funkcjonuje w języku filozofów, prawników ihistoryków od kilkustuleci, jednak do dnia dzisiejszego nieudałosię wypracować jego jednoznacznej definicji. Pojawiłosięono m. in. w projekcie Wiecznego pokojuImmanuela Kanta(1795 r.), który postulował utworzenie państwa narodów, czyli ponadnarodowej organizacji, stanowiącej swojego rodzaju federację wolnychpaństw2 *. Na przełomieXIXi XX w. po jęcia ponadnarodowości używanodla wykazania wyższości prawa międzynarodowego (lub prawanatury) nad prawemkrajowym1. W okresiemiędzywojennym XX w. idea ponadnarodowości przyświecała działalności Unii Paneuropejskiej, założonej w 1926 r.
przez austriackiego politykahrabiego Richarda Coudenhove-Kalergiego4.
' Na temat wzajemnych relacji międzysuwerennością a integracją por. J. Barć z, Suwerenność w procesach integracyjnych,[w:]Suwerenność i integracja europejska, pod red. W. C za p 1 i ń s k i e g o, I. Li
powicz, T. Skocznego iM. Wyrzykowskiego, Warszawa1999,s. 29-40; T. S t e i n, Suwerenność, organizacja międzynarodowa i integracja, [w: ] Suwerenność i integracja europejska,op. cit., s. 41-47.
2 Kant wychodzi!z. założenia, że prawo narodów winno się opierać na federalizmie wolnych państw.
Jeżeli w sprzyjających okolicznościach jakiśpotężnyi oświecony naródukonstytuuje się jako republika(„któ ra ze swej natury samej skłonna jest do wiecznego pokoju”),wtedyutworzy on„centrumfederacyjnego zjed noczenia dla innychpaństw,bymogły sięprzyłączyć i zgodnie zideą prawa narodówzapewnić ów stan wolności, a przez więcej niż jednopołączenie tego rodzajucoraz dalej powolisięrozszerzać” -por. I. Kant, Wieczny pokój,Toruń 1992, s. 26; idem, O wiecznym pokoju. Zarysfilozoficzny,Wrocław1995,s. 47.
’ J. Barcz, Organizacjaponadnarodowa, „Sprawy Międzynarodowe”, 1991, nr 7-8, s. 89.
4 Szerzej na ten tematpor. K. Łastawski, Od idei dointegracji europejskiej. Warszawa 2003, s. 49-51; A. Marszałek,Suwerenność a integracja europejskaw perspektywiehistorycznej. Spór o istotę suwerenności iintegracji,ł.ódź 2000, s. 149-152 i podana tamliteratura.
14
Z prawnego punktu widzenia ponadnarodowość można rozumieć w dwojaki sposób: jako fenomen przekazywania przezpaństwa narodowe ich praw zwierzch nich organizacjom lub organom międzynarodowym albojakowłaściwość organiza
cji lub organów międzynarodowych5. Ten ostatni przypadek prowadzi nas również nieuchronnie do definicji organizacji ponadnarodowej. Choć i wtej kwestii panuje w doktrynie znaczna rozbieżność poglądów, to jednak większość badaczy zgodnie podkreśla,żeorganizacjaponadnarodowa wyróżnia się na tle innych organizacji mię dzynarodowych kilkoma istotnymiatrybutami. Są to: popierwsze, możliwość stano
wienia prawa, wiążącegodla państw członkowskich orazosóbfizycznychiprawnych, przy czym normyprawne mogą być bezpośrednio skuteczne i mają pierwszeństwo wobec norm prawa krajowego; po drugie, decyzje podejmowane sąw trybie więk szościgłosówiwiążą równieżtepaństwa, które się imsprzeciwiają; po trzecie,zasada autonomii sądowej, polegająca na posiadaniu specjalnej instytucji sądowej, upraw nionej do rozstrzygania sporów w sprawiestosowaniaiinterpretacjiprawa stanowio
nego przez organizację ponadnarodową, której jurysdykcja jest obowiązkowa i nie może być wyłączona;poczwarte,zasadaautonomiifinansowej,wyrażającasię w tym, że źródłemdochodów budżetowych organizacji ponadnarodowej sązasoby własne, a nie składki państw członkowskich6. Jan Barcz wskazuje także na dwie dodatkowe cechy organizacji ponadnarodowej, a mianowicie „niezawisłość personelu” zasiada
jącego w jej ponadnarodowych instytucjach, a także możliwość rozwiązania takiej organizacjijedynie za zgodąjej własnych organów7.
5 J. Barcz, Organizacja ponadnarodowa, op. cit., s.91.
6 W. Czap 1iński, A. Wy rozu mska,Prawomiędzynarodowe publiczne. Zagadnienia systemo we, Warszawa 2004,s. 336-337; W. Czapliński,Zarys prawa europejskiego, Warszawa 2002, s.13-14;
J. Barcz, Organizacja ponadnarodowa, op. cit., s.91; K.Lenaerts, P.van Nuffel,R.Bray,Constitu- tional Lawof the European Union, London 2005, s.11-18; T. O p p er mann, Europarecht. Ein Studien
buch,München 2005, s. 274-276; por. teżP. Czu b ik,B. Ku ź n i ak, Organizacje międzynarodowe, War
szawa 2004, s. 8; V. B o g da n o r, 'lhe Blackwell Encyclopaediaof PoliticalScience, Oxford 1993,s. 597-598;
Encyclopedia of PublicInternationalLaw, Vol.3, Amsterdam-NewYork-Oxford 1983,s. 263.
7 J.Ba r cz,Organizacjaponadnarodowa,op. cit., s. 91.
" K. Gawlikówska-Hueckel, A. Zielińska-Głębocka, Integracja europejska. Od jed
nolitego rynku do unii walutowej,Warszawa 2004, s.17-18;M. Leonard, Sposób na Europę. Pomiędzy federalizmem a Europą narodów,Warszawa 2000, s. 27-29. Szerzej na temat ponadnarodowości por.
A. von Bogdandy,Supranationaler Föderalismus als WirklichkeitundIdee einer neuen Herrschafts form zur Gestalt der EuropäischenUnion nachAmsterdam, Baden-Baden1999; P. C1 o se, Ihe Legacy of
Supranationalism,Basingstoke-New York2000.
Z punktu widzenia większościteorii stosunków międzynarodowych ponadnaro
dowość jest natomiast następstwem dynamicznegoprocesu,który może prowadzić do powstaniaorganizacjiponadnarodowej. Altiero Spinelli, jako przedstawicielteorii tzw. federalizacji skokowej, przewidywał ustanowienie federacji już na samym po czątku procesu integracji. Jean Monnet, zwolennik teorii tzw. federalizacji stopnio
wej, zakładał utworzenie wspólnoty politycznej (federacji) niejako niepostrzeżenie, wnastępstwie integracjiekonomicznej, amianowicieprzez ukształtowanie się więzi instytucjonalnych między państwami narodowymi najpierww sferze gospodarczej, a następnie w obszarachpozaekonomicznych,w tym także w dziedzinie polityki8.
15 Idea ponadnarodowości pojawiałasięrównież bezpośrednio lub pośrednio w teo
riach zajmujących się oceną, systematyzowaniem i uogólnianiem dotychczasowych doświadczeń integracji europejskiej. Były to: funkcjonalizm, neofunkcjonalizm, li
beralnawspółpraca międzyrządowa, kooperatywny federalizm oraz neoinstytucjo- nalizm. David Mitrany, główny przedstawicielfunkcjonalizmu, wswym fundamen talnym dziele zatytułowanym Działający system pokojowy (1943 r.) wyrażał opinię, że nowoczesnespołeczeństwamogązrastać się tylko wtedy,gdyintegracja w jednej, wyspecjalizowanej dziedzinie będzie się rozgałęziać (ramification) na pozostałe ob szary gospodarki. W wyniku tak rozumianego procesu integracji miałoby dojść do ukształtowania się sieci instytucji międzynarodowych, które następnie umożliwiły by „polityczneporozumienie” między rządami państw członkowskich. ErnstHaas, reprezentant neofunkcjonalizmu, w pracach Jednocząc Europę (1958 r.) i Poza pań stwem narodowym (1964 r.) postrzegał proces integracjijako swojego rodzaju reak
cję łańcuchową, w wyniku której integracja, raz pobudzona w sferze gospodarczej, miałabypodlegać mechanizmowi„przelewania się” (spill-over) i przenikania do in
nych dziedzin życia, takich jak technologia, polityka, kultura itp. W efekcie proces ten miałby prowadzić do ukształtowania się unii politycznej. Inny czołowy przed
stawiciel tej teorii, Leon Lindberg, za końcowe ogniwo procesu integracji uznawał wspólnotę polityczną, wyposażoną w instytucje ponadnarodowe, uchwalające pra wodawstwo nadrzędne wobec prawakrajowego, dziękiczemuelity polityczne i go
spodarcze oraz grupy nacisku mogłyby lepiej realizować swoje interesy na szczeblu ponadnarodowym9.Zwolennicy neofunkcjonalizmu dokonywalirozróżnienia także międzyspill-over funkcjonalnyma spill-overpolitycznym.O ile spill-overfunkcjonal
ny miał odzwierciedlać wzrastające współzależności między gospodarkami państw uczestniczących w procesie integracji, o tyle spill-over polityczny był konsekwencją
„rozlewania się” funkcji gospodarczych na politykęi prowadziłdo tworzenia sięno wychwspólnych instytucji, którez biegiemczasu mogły przybierać postać instytucji ponadnarodowych10.
’ E. C z i o m e r, L. W. Z y b1 i k i e wi c z,Zarys współczesnych stosunków międzynarodowych, Kra
ków 2000, s.243-245; D. Mi t r a ny,A Working Peace System, London 1943 (1966);E.Haa s,The Uni tingof Europe.Political, Social and Economic Forces 1950-1957,Stanford 1958; idem, Beyond the Na tion-State, Stanford 1964.
1,1 A. Z iel ińska -Gt ęb o c ka, Dynamika UniiEuropejskiej w świetle teoriiintegracji, „Studia Eu
ropejskie”, 1999, nr 3,s. 19.
Przeciwnicy tych poglądów, przedstawiciele teorii liberalnej współpracymiędzy rządowej (m.in. Andrew Moravcsik), wychodzili z założenia, że każdy kraj posiada określone preferencje w procesie integracji i sam zabiega o ich zabezpieczenie. Te preferencje sąfunkcją narodowychinteresów, którezkolei są wynikiem działań po dejmowanychprzez różne krajowe grupy polityczne i społeczne.Na poziomie mię dzynarodowym interesy narodowe są reprezentowane i artykułowane przez rządy w negocjacjach międzynarodowych. W myśl tej teorii współpraca międzynarodo wa miałaby polegaćna stałej konfrontacjiwłasnych interesów narodowych zintere sami narodowymi innych państw. Dlatego istotnym zadaniem integracji miałobyć
16
tworzenie ram instytucjonalnych ułatwiających koordynację narodowych działań w drodze międzynarodowychprzetargów". Inni reprezentanci tejteorii,jak na przy kład Alan S. Milward w książce Europejska obronapaństwa narodowego, podważali tezę o sprzeczności występującej między celami integracji a interesami narodowymi państw członkowskich1112.
11 Ibidem, s. 22;A. Mo raves i k, Preferences and Power inthe EuropeanCommunity: ALiberal In- tergovernmentalistApproach, „JournalofCommon Market Studies”, 1993, No. 4, s. 473-523; A.Mo ra ve si k, K. Nicolaidis, Explaining the Treaty of Amsterdam.Interests, Influence, Institutions, „Journal of CommonMarket Studies”, 1999,No. 1, s. 59-85; K.Gawlikowska -Hueckel, A. Zielińska- -Głębocka, op. cit., s. 15-17.
12 A.S. M ilward, The European Rescue of the Nation - State, London 1992. Szerzej natematlibe
ralnej współpracy międzyrządowejpor. N. B o 11 e y er, IntergovernmentalCooperation. Rational Choices in Federal Systems and Beyond, Oxford 2009.
13 E. Haas, TheUniting ofEurope, op. cit., s. 10-13; A.Z iel iń s k a - G łęb oc ka, Dynamika Unii Europejskiej, op. cit., s. 19, 22; S. Ko nopacki, Neofunkcjonalistyczna teoria integracji politycznejErnsta HaasaiLeona Lindberga, „Studia Europejskie”,1998, nr3,s. 105-115.
Było rzeczą oczywistą, że również zwolennicy rozwiązań ponadnarodowych za biegali o ochronę narodowych interesów reprezentowanych przez siebie państw.
W związku z tym rodziło się pytanie, jak pogodzić interes narodowy danego kraju z koniecznością rezygnacji z niektórych lub nawet większości atrybutów suweren ności. Zwolennicy teoriineofunkcjonalnej zakładali, iż jest to możliwe pod warun
kiem, że potencjalne zyski wynikające z uczestnictwa i działalności w instytucjach ocharakterze ponadnarodowym będą większe niżte wypływające zdziałań instytu
cji międzyrządowych (państwowych). Samoograniczaniepraw suwerennych państw uczestniczących w procesie integracji musiałobybowiemprowadzić do wymiernych korzyści wskaliwewnątrzregionalnej, anawetglobalnej. Wprocesie integracji eko
nomicznej takimi korzyściami mogłyby być: wzrost wymiany handlowej, liberali
zacja przepływu towarów, siły roboczej, inwestycji i usług, ułatwienia w tranzycie osób, wzrost stabilności ekonomicznej, mniejsza podatność na kryzysyzewnętrzne, a w ślad zatym wzrostpotencjału gospodarczegoi siły przetargowej w negocjacjach międzynarodowych z największymi konkurentami na świecie.W procesieintegracji politycznej natomiast wymierne korzyścimogłybywynikać ze współpracyopartej na wspólnych celach, normach isystemach wartości, a w śladzatym zreprezentowania wspólnegostanowiska na zewnątrzi wzrostuznaczenia danej organizacji integracyj
nej wsystemie międzynarodowym13.
Elementy federalizmu i liberalnej współpracy międzyrządowej próbowali nato miast łączyć twórcy i przedstawiciele teorii kooperatywnego federalizmu. Według Wolfganga Wesselsa, który stworzył własnymodel fuzji, sprawa końcowego ogniwa integracji pozostawałaotwarta, co oznaczało, że mogła je stanowić niepełna, pełna lub kooperatywna federacja. Europeizacji podmiotów i instytucji narodowych po
winna jednak zawsze towarzyszyć realizacja interesów narodowych,sama zaś euro
peizacja była rozumianajako logiczny produkt „fundamentalnych wyborów doko nywanych przez rządynarodowe”.Takżezaproponowany w Białej Księdze Rządzenie Europą (wydanej 25 lipca 2001 r. przez Komisję Europejską) model podejmowa
17 nia decyzji,wywodzący się z teorii kooperatywnego federalizmu, łączył współpracę wspólnotową (ponadnarodową)ze współdziałaniem rządówpaństw członkowskich Unii Europejskiej. Zgodnie z nim Unia jest ugrupowaniem integracyjnym, w którym dochodzi do wzajemnego przenikania się rozwiązań federacyjnych i ponadnarodo
wych z pierwiastkamiwspółpracy międzyrządowej, przy czym ta ostatnia ma służyć zarówno narodowym, jaki wspólnotowym interesom14.
14 European Governance. A WhitePaper, COM(2001) 428,Brussels, 25 July 2001, http://europa.
eu.int/rapid/pressReleasesAction.do, s. 1-45; por.też K.Ga wli kowska - H u e ckel, A. Ziel i ńsk a- - Głębocka, op. cit., s. 18-20; W. Wessels,AnEver CloserFusion? A Dynamic MacropoliticalView on Integration Process, „Journal of Common Market Studies”, 1997, No.2,s.267-299; idem, DerAm
sterdamer Vertrag - Durch Stückwerksreformenzu einer effizienteren, erweiterten undföderalen Union?,
„Integration”, 1997, H. 3;M. Szwarc, Biała Księgaoeuropejskim rządzeniu-jak poprawićefektywność prawa Unii Europejskiej? Działania ipostulatyKomisjiEuropejskiej, [w:] Unia Europejska w dobie reform.
KonwentEuropejski-Traktat konstytucyjny-Biała Księga w sprawie rządzenia Europą, pod red. C.Mika, Toruń 2004, s. 401-403.
15 Szerzej naten temat por. R. Trzaskowski, Dynamika reformy systemu podejmowania decyzji w Unii Europejskiej, Warszawa2005,s. 56-67.
16 A. Makać, Międzynarodowa integracja gospodarcza - podstawowe problemy teoretyczne, [w:]Procesy integracyjne wewspółczesnej gospodarceświatowej,pod red. E. O z i ew i c z,Warszawa 2001, s. 24-25.
Z kolei twórcy i przedstawiciele teorii neoinstytucjonalizmu koncentrowali się zwłaszcza na takich związanych z pojęciemponadnarodowości kwestiach jak: dele gacjaprerogatyw ze szczebla państwowego na ponadnarodowy, sposoby wywierania wpływu na proces decyzyjny przez instytucje o charakterze ponadnarodowym czy też transfer lojalności z płaszczyzny narodowej naponadnarodową. Rozważania te prowadziły teoretyków neoinstytucjonalizmu dokonstatacji, że autonomiainstytucji o charakterze ponadnarodowym jest uzależniona przede wszystkimodefektywności mechanizmów kontrolnych ustanowionych przezpaństwa narodowe, jednak instytu
cje tewywierajązasadniczy wpływ na proces decyzyjny,główniena etapie ustalania agendy. Ponadtoneoinstytucjonaliści wyrażali opinię, że ponadnarodowy charakter mogą mieć także niektóre działania instytucji międzyrządowych, w szczególności prezydencji, zawsze stojącej przecież przed wyborem między obroną własnych in teresównarodowych a troskąoefektywność działań Rady Europejskiej czy też Rady Unii Europejskiej15.
Idea ponadnarodowości była również przedmiotem badań ekonomicznych teorii integracji. Ponadnarodowa integracja była tam postrzegana jakonowytyp integracji występującywe współczesnej gospodarce światowej, opierający się naświadomym ido browolnymograniczeniuprzez państwa narodoweswojejsuwerenności na rzeczinsty
tucji lub organów ugrupowania integracyjnego. Państwamiały same decydować o for
mieintegracji,uznając luźniejszą integracjęjakocelsamw sobie lub jako pierwszy etap na drodze dowyższych faz integracji16. Dla zrozumienia dynamiki procesu integracji niezbędne jest przedstawienienastępujących pojęć: pogłębienie integracji, przedmio
towe i podmiotowe rozszerzenie integracji. Według AnnyZielińskiej-Głębockiej po głębienie integracji wsensieekonomicznym polegana intensywniejszej realizacji „już przyjętychzobowiązań” i na przykładw odniesieniu do integracjiwalutowejmożeono
oznaczać silniejszyfederalizm finansowy i fiskalny. Pogłębienie integracji wznaczeniu politycznym sprowadza się do zwiększenia uprawnieńinstytucji o charakterze ponadna
rodowym czy teżrozszerzenia zakresu stosowania metody wspólnotowej w procesie decyzyjnym. Przedmiotowe rozszerzenie integracji jest równoznaczne zwłączeniem do tego procesu nowych obszarówgospodarczych lub politycznych. Natomiast pod miotowe rozszerzenie oznacza przyjęcie do organizacji integracyjnej nowych państw członkowskich17. W opiniiwiększości ekonomistówdynamikę procesu integracji eko nomicznej bardzo dobrzewyjaśnia modeletapów integracji zaproponowanyprzezBelę Balassę, który w swym fundamentalnym dziele Teoria integracji ekonomicznej (1961 r.) wyróżnił pięćnastępujących faz integracyjnych: strefę wolnego handlu (free trade area), unię celną (customsunion), wspólny rynek(common market), unię gospodarczą (economic union), a także całkowitą integrację gospodarczą (total economic integration), przyczymwtej ostatniej fazie winnodojść m.in. doustanowieniaorganu ponadnaro dowego,przyjmującego aktyprawnewiążącedlapaństw członkowskich18.
17 K. Gawlikówska-Hueckel,A. Z i el i ńska - Glęb o cka,op. cit., s. 9-11.
" B.Balassa, The Theory of Economic Integration, Homewood1961, s.1-2.
” Szerzejnatemat okoliczności ustanowienia i założeńmetody wspólnotowej por. Y. De vuyst, The European Union at the Crossroads. The EU'sInstitutional Evolution from theSchuman Plan tothe Eu
ropean Convention, Brussels 2003, s. 23-29.
20 Explanatorynote on the „Community method",MEMO/02/102, Brussels,22 May 2002,http://
europa.eu.int/rapid/pressReleasesAction.do,s.1.
Niejako dopełnieniem pojęcia ponadnarodowościsą dwa następne terminy, amia nowicie uwspólnotowienie i metodawspólnotowa. Oba mającharakter dynamiczny, toznaczyichzasięg oddziaływania i określające jeatrybuty podlegałyokreślonej ewo lucji w dotychczasowym rozwoju procesu integracji europejskiej. Uwspólnotowienie jest procesempolegającym natransferze obszarów integracyjnych podporządkowa nych dotąd reżimowi metody międzyrządowej do sfery objętej już zasadami meto
dy wspólnotowej. Natomiastsama metoda wspólnotowa19, zgodnie z oficjalnądefini
cją Komisji Europejskiej jest mechanizmem podejmowania decyzji, polegającym na współdziałaniu ze sobą trzech samodzielnych instytucji,czyli Rady Unii Europejskiej, KomisjiEuropejskiej i Parlamentu Europejskiego20. Tworzą onetzw.trójkąt decyzyjny.
Prezentowany mechanizm zapewnia wzajemne uzupełnianie się, przenikanie i rów
noważenie interesów wspólnotowych i narodowych w procesie integracji. Instytu
cjom wspólnotowym metoda ta stwarza możliwości rozszerzania zakresu ich działań, państwom członkowskim zaś przyznaję instrumenty pozwalające na prezentowanie iobronę ich narodowych interesów. We wspomnianej wyżej Białej Księdze Rządzenie Europą KomisjaEuropejskastwierdziła, że metoda wspólnotowa jest „gwarantem róż
norodności iskuteczności Unii”. Zapewnia ona „sprawiedliwe traktowanie wszystkich państw członkowskichod najmniejszych do największych. Z drugiej strony, umożli
wiaosiąganie kompromisu między[ich] najbardziej nawet zróżnicowanymiinteresa mi”. Istota mechanizmu podejmowaniadecyzji polega na tym, że „Komisja Europejska jako jedynyorgan Unii Europejskiej występuje z propozycjami ustawodawczymi ipo litycznymi”. Jej „niezależnośćwzmacniają uprawnienia wykonawcze,funkcja strażni
19 ka traktatówi prawo do reprezentowania Wspólnoty w negocjacjach międzynarodo wych”. Natomiast Rada Unii Europejskiej i Parlament Europejski podejmują decyzje legislacyjne i budżetowe, przy czym decyzje Rady przyjmowane są zasadniczo więk
szością kwalifikowaną, co stanowi niezwykle istotnyelement skuteczności funkcjono
wania całej metodywspólnotowej. Kompetencja„realizacji norm prawnych należydo Komisji Europejskiej iwładz państw członkowskich”. Zkolei Trybunał Sprawiedliwo ści „czuwa nadprzestrzeganiem praworządności”21.
!1 European Governance.A White Paper, op. cit.,s. 8.
!2 Explanatory note on the „Community method",op.cit. s.1.
22maja 2002 r. Komisja Europejskawspecjalnej nociewyjaśniającej sprecyzowa
ła pojęciemetody wspólnotowej, co pozwala przyjąć,że charakteryzujesię ona sied miomaatrybutami.Po pierwsze, Komisja Europejskama wyłączneprawo do inicjaty wyustawodawczej, realizowanew interesie wspólnotowym. Oznacza to,że Komisja, korzystając z tegoprawa, definiuje zarazem wspólne interesyeuropejskie. Po drugie, Rada Unii Europejskiej jako organ międzyrządowy podejmuje swoje decyzje prze
ważniewiększościąkwalifikowaną. Potrzecie, Parlament Europejski,w którego skład wchodzą deputowani wyłaniani w drodze wyborów bezpośrednich,współuczestni
czy łub co najmniej ma prawo do konsultacji w procesie legislacyjnym. Po czwar te,Rada Unii Europejskiej może wprowadzać zmiany doprojektów aktów prawnych KomisjiEuropejskiej jedyniewtrybie głosowania jednomyślnego. Po piąte,państwa członkowskie są zasadniczo odpowiedzialne za implementację polityk wspólnoto wych.Poszóste, instytucje wspólnotowe mogą również współuczestniczyć w procesie implementacji, zwłaszcza wtedy, gdy idzie o harmonizację aktówprawnych. Komi sjaEuropejska, która posiadanadane jej przez Radę Unii Europejskiej upoważnienie do wykonywanianorm stanowionych przez tę ostatnią, jest częstowspierana przez komitety złożone z urzędników reprezentującychrządypaństw członkowskich. Po siódme, instytucje wspólnotowe, państwa członkowskie i zainteresowanepodmioty mają prawo do wnoszeniaskarg do TrybunałuSprawiedliwości. Wszelako Komisji Europejskiej przypada w postępowaniach przed Trybunałem Sprawiedliwości otyle kluczowa rola, żemoże ona także wnosićskargiprzeciwko państwom członkowskim niewypełniającym lub zaniedbującym obowiązek implementacji prawa wspólnoto wego,i w tym sensie wypełniafunkcję strażnika traktatów22.
CELE BADAWCZE I STRUKTURA PRACY
Cezury niniejszej monografii wyznaczająwydarzenia związane z ogłoszeniem9 maja 1950 r. planu Roberta Schumana w sprawie utworzenia Europejskiej Wspólnoty Wę
gla i Stali (EWWS), z drugiej zaśstronyokoliczności zwołania tzw. małej konferencji międzyrządowejz 23 czerwca2010r. orazprzyjęte w jej wyniku postanowienia. Za
sadniczymcelem badawczym rozprawy jest odtworzeniedynamiki procesu integracji europejskiej w latach 1950-2010z punktu widzenia wzajemnych relacji międzyideą
20
ponadnarodowości a współpracą międzyrządową. Przedmiotem analizy nie będzie jednak cały proces integracji, lecz jedynie ewolucja ustroju Wspólnot Europejskich, a następnie Unii Europejskiej w prezentowanym okresie. Wszelako spośród kwestii ustrojowych analiziepoddanezostanąjedynietzw. zagadnienia horyzontalne, czylita kie, które przenikają całą materię Wspólnot Europejskich i Unii Europejskiej. Są to:
cele integracyjne, status prawnomiędzynarodowyi podstawy aksjologiczne Wspólnot Europejskichi Unii Europejskiej, zasady regulujące stosunki między Unią Europejską apaństwami członkowskimi oraz zasady ikategoriepodziału kompetencji pomiędzy Unią a tymi państwami, katalog aktów prawnych i procedur legislacyjnych,system in stytucjonalny Wspólnot Europejskich, anastępnie Unii Europejskiej,budżetWspólnot Europejskich i Unii Europejskiej,legitymacjademokratyczna i proces kształtowania się tożsamości Unii Europejskiej, pozycja parlamentów narodowychw procesielegisla
cyjnym Unii Europejskiej, mechanizm wzmocnionej współpracy oparty na koncepcji elastycznej integracji, atakżeprocedury rewizjitraktatów. Inaczej mówiąc,zamiarem autora jest rekonstrukcja debaty politycznej na tematkształtuustrojowego Wspólnot Europejskich, a następnieUnii Europejskiej, jaka od zarania towarzyszyła procesowi integracyjnemu i charakteryzowała się sporami oraz kontrowersjami między rzecz nikami rozwiązań ponadnarodowych a zwolennikami współpracy międzyrządowej.
W mniejszym stopniu niniejsza rozprawaodnosi się do zasad funkcjonowania Unii Gospodarczej i Walutowej orazwspółpracymiędzyrządowej w II i III filarze Unii Eu
ropejskiej. Zagadnienia te interesowały mnie o tyle, o ile dotyczyłykwestii instytu cjonalnych. Rozprawa niniejsza nie obejmuje także szczegółowej analizy poszczegól nych polityk sektorowych, ponieważnaten temat istnieją już bardzo liczne publikacje.
Przedmiotem analizy niebędzie również ocenaprocesu integracji europejskiej zpunk
tu widzenia teorii integracji, gdyż takie ujęciemusiałobyprowadzić nieuchronnie do zbyt wielu uogólnień,a nawet uproszczeń.
W ślad za tym podejmuję w niniejszej rozprawie próbę odpowiedzi na nastę
pujące pytania: W jakich okolicznościach i dlaczego rodziły się kolejne inicjatywy polityczne mające wpływ nakształtustrojowyWspólnot Europejskich, a następnie Unii Europejskiej? Jak powstawały koalicje poszczególnych państw członkowskich w celu urzeczywistniania tych inicjatyw?Którez tych inicjatyw kończyły się sukce
sem,aktóreniepowodzeniem,i dlaczego? Które państwamiałynajwiększy wpływ na rozwój zdarzeń w procesie integracji europejskiej? Które z nich wypowiadały sięza rozwiązaniami wzmacniającymi metodę wspólnotową, aktóre sprzeciwiały się temu, broniąc metody międzyrządowej, i dlaczego? Jakimzmianom podlegał rozwój me
tody wspólnotowej i międzyrządowej? W jaki sposób zmieniała się infrastruktura ponadnarodowai międzyrządowa poszczególnych Wspólnot Europejskich, a następ
nie Unii Europejskiej?Jakie znaczenie dla procesu integracjimiała ijakim zmianom podlegała koncepcja elastycznej integracji? Co było przyczyną największych dotąd kryzysów politycznych w procesie integracji europejskiej, w szczególności w latach 1954-1955, 1965-1966i2005-2007.
Przedmiotem analizybędą m.in.projektyfederalistówiunionistówzlat pięćdzie
siątych i sześćdziesiątych XX w., raportydotyczące utworzeniaUniiEuropejskiej zlat
21 siedemdziesiątych i osiemdziesiątych,memoranda instytucji wspólnotowych, rządów poszczególnych państw członkowskich i grup ekspertów przygotowywane i przedkła
dane nakolejnych konferencjach międzyrządowychpoświęconychreformie Unii Eu
ropejskiej wlatach dziewięćdziesiątych XXw. i pierwszej dekadzie XXIw.Zrekonstru owany zostanie przebieg negocjacji dyplomatycznych prowadzących do podpisania m.in. traktatu ustanawiającego EWWS z 18 kwietnia 1951 r., traktatów ustanawia
jących Europejską Wspólnotę Gospodarczą (EWG) i Europejską Wspólnotę Energii Atomowej(Euratom)z 25marca 1957 r.Odtworzone zostaną obrady najważniejszych konferencji międzyrządowych(1985, 1990-1991,1996-1997, 2000,2003-2004,2007) oraz Konwentu w sprawie przyszłości Europy (2002-2003), wwyniku których pod pisane zostałyodpowiednio: JednolityAktEuropejskiz 17/28 lutego 1986 r„ traktat oUnii Europejskiej z7lutego 1992 r., traktat amsterdamski z2 października 1997 r., traktat nicejski z 26 lutego 2001 r„ projekt traktatu konstytucyjnego z 10lipca 2003 r., traktat ustanawiający Konstytucję dla Europy z 29października2004r., atakże trak tat lizboński z 13 grudnia 2007 r. Następnie przeprowadzona zostanie analiza tychże dokumentóww celu znalezienia odpowiedzi na pytanie, które projekty lubpropozy
cje znalazłyostatecznieodzwierciedleniewich postanowieniach. Omówione zostaną także najważniejszeakty wspólnotowego prawa pochodnego,mająceistotne znacze niedlatematuniniejszej rozprawy.
W pracyprzedstawione zostanąrównież nieznane dotąd fakty z rozwoju procesu integracji europejskiej, wtym m.in. przyczyny nieratyfikowania przez Francję trak
tatu ustanawiającego Europejską Wspólnotę Obronną z Tl maja 1952 r., przesłan ki i długofalowe skutki kryzysu instytucjonalnego we Wspólnotach Europejskich w latach 1965-1966, międzynarodowe uwarunkowania zmian instytucjonalnych wlatach siedemdziesiątychXX w., przyczyny i skutki kryzysu zwanego „euroskle- rozą”, okoliczności zwoływania kolejnych konferencji międzyrządowych poświęco
nych idei utworzeniaUniiEuropejskiej (1985, 1990-1991), a następnie reformie Unii (1996-1997, 2000, 2003-2004, 2007). Woparciu oanalizę dokumentów opracowy
wanych przez rządy państw członkowskich, partie polityczne, instytucje wspólno
towe czy też pojedynczych polityków zrekonstruowane zostaną także okoliczności i zdarzenia towarzyszące inicjatywom politycznym, które nigdy nie doczekały się realizacji, a miały istotne znaczenie dla rozwoju myśli politycznej integrystówi sa mego procesu integracji. Byłyto m.in.: traktatustanawiający Europejską Wspólnotę Obronną z Tlmaja 1952 r„ projekt traktatu określającego statutWspólnotyEuropej skiej z 10 marca 1953 r., francuskie projekty utworzenia Unii Narodów Europejskich z 2 listopada 1961 r. i 18 stycznia 1962 r.,zachodnioniemieckapropozycja ustano
wienia Unii Europejskiej z12lipca 1964 r., memorandum członka Komisji Wspólnot Europejskich Hansavon der Groebena z 23 czerwca 1969 r., projekt premiera Belgii LeoTindemansa z 29 grudnia 1975 r., projekt Aktu Europejskiego opracowany przez ministrów spraw zagranicznych RFN i Włoch Hansa-DietrichaGenschera i Emilio Colombo zTl listopada 1981 r., projektParlamentu Europejskiego w sprawie trakta
tuo utworzeniu UniiEuropejskiej z 14lutego 1984 r., dwaprojektyKomisjiEuropej skiej z 4grudnia 2002 r.,a także traktat konstytucyjny z 29 października 2004 r.
22
Książkata jestmonografią, opierającą się na kryterium chronologicznym i podpo
rządkowanym mu kryteriumrzeczowym. Wybór taki uzasadniają przede wszystkim trzy argumenty. Po pierwsze, kryterium to zawszeułatwia możliwiewierneodtwo
rzenie procesu historycznego, zwłaszczawtedy, gdy - jak matomiejscewtym przy padku - nie został on jeszcze dotąd dogłębnie zbadany. Po drugie, w największym chyba zakresie umożliwiaono także zachowanie ciągów chronologicznych (przyczy nowo-skutkowych). Po trzecie, takie ujęcie pozwala również uniknąć,typowych dla każdej pracyproblemowej, licznych powtórzeń. Być może dlacelów analizy poszcze gólnych aktów wspólnotowego prawapierwotnego ipochodnego lepszym rozwiąza
niem byłoby przeprowadzenie jejwosobnym rozdziale. Pragnęjednak podkreślić, że nataki wybór się nie zdecydowałem. Nie kierowałem się przytymw żadnym razie rygoryzmem metodologicznym, lecz jedynie przekonaniem, że analiza wspomnia nych dokumentów nie powinna być dla mnie celem samym w sobie, lecz jedynie instrumentempozwalającym lepiej odpowiedzieć na pytanie, które projekty i propo
zycjepaństw członkowskich, instytucji wspólnotowychczy nawet pojedynczych po litykówznalazłyostatecznie odzwierciedlenie w postanowieniach tychżedokumen
tów. Wślad za wyborem kryteriumchronologicznego jako zasadniczego kryterium konstrukcyjnego podstawową metodą badawcząwykorzystanąw niniejszej mono grafii będzie metoda historyczna, zwana też metodą genetyczną,ponieważ pozwala ona w najszerszym zakresie wyjaśnić analizowany problem, dzięki opisowi kolejnych stadiów rozwojowych danego zdarzenia wraz z podaniem ich przyczyn. Z drugiej strony metoda historyczna jest zawsze najbardziejprzydatna w wypadku analizy źró
dełarchiwalnych, a testanowią przecież zasadniczą częśćbazy źródłowej niniejszej monografii.Nie oznacza to jednakdeprecjacjiinnych metod badawczych.Obok me
tody historycznej w rozprawie wykorzystane zostaną bowiem również: metodapo równawcza i dedukcyjna, a także analiza stanudokumentów i literatury.
Wyznaczone cele badawcze określają strukturę monografii, która składa się z siedmiu rozdziałów. W pierwszym rozdziale przedstawione zostaną anteceden
cje procesu integracji europejskiej,wydarzenia obrazujące ścieranie sięze sobą za
równo interesów poszczególnych państw członkowskich,jaki dwóch różnych wizji i koncepcjiintegracji europejskiej,reprezentowanych irealizowanychprzez federa- listów oraz unionistów wokresie od drugiej połowylat czterdziestychdo pierwszej połowy latpięćdziesiątych XX w„które doprowadziłydo utworzenia EWWS, EWG i Euratomu. Rozdział drugi poświęcony będzie analizie konfliktu interesówmiędzy Francją a Republiką Federalną Niemiec i Włochami, a niekiedy także między Fran cją a wszystkimipozostałymi pięcioma krajami członkowskimi, stanowiącego za
sadnicząprzyczynę stagnacji i kryzysuinstytucjonalnego wprocesie integracyjnym w latachsześćdziesiątych XX w. Omówionyzostanie takżejego wpływ na dalszelosy koncepcji federalistów i idei ponadnarodowości. Przedmiotem analizy w rozdzia
le trzecim będą przyczyny i następstwa zmian instytucjonalnychwe Wspólnotach Europejskich w latach 1970-1975, przebiegkolejnegokryzysu we Wspólnotach Eu
ropejskich,określanego mianem „eurosklerozy”, okoliczności,wjakichzrodziłasię idea powołania do życia Unii Europejskiej, a także trwającedwadzieścia lat wysiłki
23 państw członkowskich zmierzające do jej utworzenia.Wśladza tym omówionezo
staną raporty i projekty ustanowieniaUnii Europejskiej, opracowane w latach sie demdziesiątych i osiemdziesiątych XXw., a także sam traktat o Unii Europejskiej podpisany 7 lutego 1992 r. w Maastricht. W rozdziale czwartym zaprezentowane zostaną plany reformy ustrojowej Unii Europejskiej, opracowywane już od momen
tu jej utworzeniaaż dopodpisania traktatu nicejskiego 26 lutego2001 r. Omówio ne zostaną różnice stanowisk między poszczególnymi państwami członkowskimi w tej sprawie, wynikające najczęściej ze zderzania się ich odmiennych interesów politycznych i ekonomicznych, a także rozbieżności poglądów na temat koncepcji strategicznej,według którejwinien przebiegać proces integracji europejskiej. W roz
działach piątym i szóstym przedstawionyzostanie przebiegdebatynad przyszłością Unii Europejskiej, jaka toczyła się w instytucjach wspólnotowych i państwach człon kowskich od 2002 r. Oile podstawowym celem badawczymw rozdziale piątym bę dzie odtworzenie obrad Konwentu w sprawie przyszłościEuropy oraz okoliczności towarzyszących opracowaniu i przyjęciu 10 lipca 2003 r. projektu traktatu konsty tucyjnego,o tyle wrozdziale szóstym zrekonstruowane zostaną obrady konferencji międzyrządowejw latach 2003-2004, przedstawiony procesdecyzyjny towarzyszący ich przebiegowi, a w końcu także analiziepoddany zostanie sam traktatustanawia jącyKonstytucję dla Europy z 29 października 2004 r. W rozdzialesiódmymuwa
ga autora koncentruje sięnatomiast na rekonstrukcji obradkonferencji międzyrzą
dowej z 2007 r., omówieniu podstawowychróżnic pomiędzy traktatem lizbońskim z 13 grudnia 2007 r. a traktatemkonstytucyjnym, a takżeprzedstawieniu okoliczno
ści zwołaniaiwyników obrad tzw. małejkonferencji międzyrządowejz 2010 r.
BAZA ŹRÓDŁOWA
Bazę źródłową rozprawy stanowią źródła archiwalne i publikowane. Wśród źródeł archiwalnych szczególnie cenne są zasoby elektronicznego Archiwum Unii Europej
skiej, zwłaszcza komunikaty, sprawozdania i memoranda Komisji Europejskiej,rezolu cjei raportyParlamentu Europejskiego, konkluzje i komunikaty końcowe z posiedzeń Rady Europejskiej, dokumenty zkonferencji międzyrządowych obradujących w latach 1996-1997, 2000, 2003-2004, 2007i 2010,a także z obrad Konwentu w sprawieprzy
szłościEuropy w latach2002-2003. Po raz pierwszywykorzystane zostaływ tej rozpra
wie m.in.: raporty grup roboczych, dokumenty Prezydium, projekty poszczególnych rozdziałów traktatu konstytucyjnegoiprotokoły z obrad plenarnychKonwentu wspra
wie przyszłości Europy, propozycje poprawek do projektu traktatu konstytucyjnego zgłaszane przez rządy poszczególnych państwczłonkowskich iinstytucje wspólnotowe, a takżememoriały i noty obu prezydencji, włoskiej i irlandzkiej, przedstawione pod czas konferencji międzyrządowej w latach 2003-2004 oraz prezydencji portugalskiej w czasie konferencjimiędzyrządowej w 2007 r.Spośród spożytkowanychwmonografii źródeł drukowanych należy wymienić przedewszystkimzbiory dokumentówi doku
mentacje zawierające niezwykleważne, choć nieznane dotąd projekty, raporty i proto-
24
koty grup roboczychoraz innych gremiów zajmujących sięod wielu lat problematyką reformyustrojowej Unii Europejskiej. Bazę źródłowąuzupełniająw końcu także prze
mówienia,pisma,korespondencjeimateriały typu pamiętnikarskiego.
STAN BADAŃ
W dotychczasowych politologicznych i historycznych badaniach nad procesem integracji europejskiej można wyróżnić trzy zasadnicze fazy rozwojowe. Pierwsza z nich trwa do końca lat siedemdziesiątych XX w„ a jej pokłosiem są zasadniczo opracowania koncentrujące się naanalizieidei i koncepcji integracjieuropejskiej, a także roli państwa narodowego w przyszłejEuropie.Naszczególną uwagę zasłu gują powstałe w tym okresie opracowania Waltera Lipgensa, Alana S. Milwarda, Rogera Morgana, Piotra Wandycza i Ludwika Frendla oraz Andrzeja Kwileckie- go23. Ponadto godne podkreśleniasą materiały źródłowe typu pamiętnikarskiego, w szczególności zaś wspomnienia Roberta Schumana, Maurice’a Couve de Mur- ville’a, Waltera Hallsteina i Paula-Henriego Spaaka24.
25 W. Lipgens, DieAnfängeder europäischenEinigungspolitik 1945-1950, Bd. 1:1945-1947, Stutt
gart 1977; A. S. Mil ward,The Reconstruction of Western Europe 1945-1951,London 1984; R. Morgan, West European Politics since 1945. The Shapingofthe European Community,London 1972; P. Wandy cz, L. Frendl, ZjednoczonaEuropa. Teoria i praktyka, Londyn 1965; A. Kwilecki, Ideazjednoczenia Eu
ropy,Poznań 1969.Warto także wymienić następujące opracowaniapowstałe w tym okresie: O. Ph i 1i p, Le problème de l’union européenne, Neuchâtel 1950; W. D i e b o 1 d, Tradeand Payments inWestern Euro pe. A Study in EuropeanEconomic Cooperation 1947-1951,New York 1952;idem, The Schuman Plan.
AStudyin European EconomicCooperation 1950-1959, New York 1959.
24 R. Schuman, Pourl'Europe,Paris 1963;M. Couve de Mu rvil le, Une politique étrangère 1958-1969,Paris 1971; W. Halls tein, Europe in the Making,London 1972; P.-H. Spaak,The Continu
ing Battle.Memoirsofa European, 1936-1966, Boston 1971.
25 W.Loth,DerWeg nach Europa.Geschichte der europäischen Integration 1939-1957, Göttingen 1991; P.Gerbet, La construction de l’Europe,Paris 1983; P.Noack, Das Scheiternder Europäischen Verteidigungsgemeinschaft.Entscheidungsprozesse vor und nach dem 30. August 1954, Düsseldorf 1977;
H. J. Küsters, Die Gründung der Europäischen Wirtschaftsgemeinschaft, Baden-Baden 1982; P. Wei
lemann, Die Anfänge der Europäischen Atomgemeinschaft. Zur Gründungsgeschichte von Euratom 1955-1957,Baden-Baden 1983; K. Michałowska-Gorywoda,Europejska Wspólnota Gospodar cza,Warszawa 1981; R. O. Keohane,S. Hoffmann (eds.), The New European Community. Deci
sionmakingand Institutional Change, San Francisco-Oxford 1991; F. Laursen,S. Vanhoonacker (eds.), TheIntergovernmental Conferenceon Political Union.InstitutionalReforms, New Policiesand In
ternational Identityof the EuropeanCommunity, Dordrecht 1992.
Druga faza rozwojowasięga początków lat dziewięćdziesiątych XX w. i wyróżnia się tym, że powstają wówczas poraz pierwszy monografie poświęconeszczegółowej analizie historii pierwszych lat procesu integracji europejskiej, wybranych polityk i organizacji wspólnotowych, a także polityki europejskiej poszczególnych państw członkowskich. Najważniejszymiz nich są prace Wilfrieda Lotha, Pierrea Gerbeta, PaulaNoacka, HannsaJürgena Küstersa, Petera Weilemanna i Krystyny Michałow- skiej-Gorywody,a także opracowania zbiorowe podredakcją Roberta O. Keohanea iStanleyaHoffmanna, Finna Laursena i Sophie Vanhoonacker25.Na uwagę zasługują
