Celem badań terenowych była analiza stereotypów i przekonań dotyczących islamu oraz indyjskich muzułmanów w optyce społe- czności hindusów. Rzeczone badania były realizowane w ramach kwerendy bibliotecznej na Uniwersytecie Jawaharlala Nehru w sty- czniu 2019 roku i zostały poprzedzone stażem studyjno-badawczym w Indiach, we wsi Kokamthan w 2018 roku.
W badaniu zastosowano metody jakościowe, takie jak obserwa-cje, wywiady oraz kwestionariusze. Badania wykonano na próbie 60 respondentów obu płci, w wieku od 18 do 64 lat. Kwestionariu-sze oraz wywiady prowadzone były zarówno w języku angielskim, jak i w językach hindi oraz urdu. Badani pytani byli o skojarzenia, doświadczenia, opinie oraz fobie względem muzułmanów, a także o ewentualne zagrożenia płynące z muzułmańskiej obecności w In-diach. Respondenci hinduscy przytaczali liczne anegdoty oraz co-dzienne doświadczenia z ludnością muzułmańską. Na zakończenie ankiety respondenci pytani byli o swój pogląd dotyczący rodzin mie-szanych i potencjalną akceptację muzułmańskiego członka rodziny.
Wszyscy badani potrafili wskazać przynajmniej kilku przyjaciół rodziny, kolegów z pracy lub zatrudnionych w swojej firmie pracow-ników wywodzących się ze społeczności muzułmańskiej. Wszyscy badani przeze mnie hinduscy pracodawcy wypowiadali się o nich z najwyższym szacunkiem i aprobatą. 36-letni Pankaj, zatrudniający muzułmanina w swoim sklepie, bardzo chwali sobie jego lojalność i oddanie. Przekonywał, że zarówno on, jak i jego otoczenie jest zgodne, że:
Muzułmanie to dobrzy ludzie, dobrzy sąsiedzi i przyjacie-le. Sam chętnie zatrudniłem młodego muzułmańskiego chło- pca ze względu na jego motywację do ciężkiej, ale uczciwej pracy. Wielu moich znajomych z branży handlowej ma po-dobne zdanie. Z mojego doświadczenia wynika, że muzułma-nie to uczciwi ludzie, choć nasze kultury, religie i mentalności często znacznie się od siebie różnią.
Znaczna większość badanych nie wyobraża sobie jednak muzuł-manina w roli członka rodziny. 32-letnia lekarka urodzona w rodzi-nie braminów uważa, że taki mezalians w hinduskiej rodzirodzi-nie rodzi-nie mógłby zostać zaakceptowany.
Nie mam nic przeciwko muzułmanom jako takim, sama wychowałam się z moim przyjacielem Azarem Shaikhiem i moja rodzina traktowała go jak członka rodziny. Wspomi-nam te lata bardzo pozytywnie i sielankowo. Jednak różni-my się. Nawyki jedzeniowe, higieniczne, rytualne to coś nie do pogodzenia w małżeństwie mieszanym.
Inny respondent, który wolał pozostać anonimowy, potwierdza to stanowisko:
Hindusi i muzułmanie potrafią żyć razem, ale żaden hin-dus nie zaakceptowałby w pełni muzułmanina jako członka rodziny. Rytualnie czysta dieta i zakaz spożycia wołowiny są dla społeczności hinduskiej kluczowe i nie pozostawiają miej-sca na jakiekolwiek wątpliwości.
Na uwagę zasługuje fakt, że respondenci zdecydowanie przesza-cowywali liczbę przedstawicieli mniejszości muzułmańskiej w In-diach oraz w zamieszkiwanych przez siebie społecznościach. Trzy czwarte badanych była przekonana, że liczba muzułmanów w Indiach jest znacznie wyższa niż w rzeczywistości. Zgodnie z ich szacunkami wskaźnik ten jest wyższy o 10–30 punktów procentowych od rze-czywistego odsetka muzułmanów wynoszącego zgodnie ze spisem 2011 roku 14,2%. Ponad połowa badanych twierdzi też, że przyrost naturalny ludności muzułmańskiej w Indiach jest niebezpieczny dla przyszłości tego kraju. 62-letni dyrektor szkoły nazywa ten przy-rost galopującym, zaś 28-letni nauczyciel geografii w szkole podstawo-wej z obawą patrzy w przyszłość, mówiąc: „mniejszość muzułmańska w Indiach powiększa się w zastraszającym tempie. Podejrzewam, iż niebawem, choćby w 2030 roku, będziemy mogli mówić o większości”.
Inny badany z kolei wskazuje, iż społeczność muzułmańska nie prze-strzega niepisanej zasady ograniczania potomstwa oraz święcącej coraz większe triumfy wśród mieszkańców Indii polityki jednego dziecka57.
Zakończenie
Nie ulega wątpliwości, iż stereotypy stanowią stały element krajo-brazu w każdym społeczeństwie na każdej szerokości geograficznej. Choć nie można podważyć ich szkodliwości społecznej, pamiętać na-leży, że są w pewien sposób uzasadnione, gdyż mają na celu uprosz-czenie i zrozumienie otaczającego nas świata. Przykład indyjski, z jego mozaiką kultur i religii oraz wielomilionową mniejszością muzułmańską, bez wątpienia stanowi doskonały przedmiot badań nad stereotypizacją.
Ze względu na ich wielowymiarowość, rozproszenie geografi- czne, a także rosnącą popularność stereotypów w dyskursie społeczno- -politycznym we współczesnych Indiach, artykuł ten nie wyczerpuje tematu, koncentrując się jedynie na wybranych zagadnieniach. Zgro-madzone stereotypy zostały przytoczone według klucza popularno-ści i częstotliwopopularno-ści występowania w mediach i przekazach ustnych respondentów – mieszkańców stanu Maharasztra, w którym miały miejsce badania terenowe dotyczące stanu wiedzy i wyobrażeń doty-czących indyjskich muzułmanów.
Ze zgromadzonego materiału badawczego wynika, iż znaczna część wymienionych stereotypów ma charakter wykluczający lub dyskryminujący i została oparta na fałszywych przesłankach. Zarzu-ty doZarzu-tyczące związków poligamicznych, a także galopującego wskaź-nika dzietności nie znajdują umocowania ani w świętych tekstach islamu, ani w dostępnych danych statystycznych. Również nacjo-nalistyczna narracja hindutwy wykluczająca muzułmanów z grona pełnoprawnych obywateli Indii i stawiająca ich w pozycji „obcego”, wroga lub intruza nie znajduje potwierdzenia w historii i tradycji
Hindustanu, od wieków stanowiącego dom wielu kultur i religii.
57 Zob. I. Pradhan, T.V. Sekher, Single-Child Families in India: Levels, Trends and
Omówione powyżej stereotypy stanowią dziś bez wątpienia oręż indyjskiej walki politycznej58 i zostały skutecznie zaprzęgnięte do kampanii nacjonalistycznej wzbudzającej coraz większe podzia-ły społeczne, wrogość wobec islamu oraz poczucie obcości muzuł-manów we własnym kraju. Analiza źródeł wskazuje jednak, iż część stereotypów została zweryfikowana pozytywnie. Dane dotyczące edukacji nie pozostawiają złudzeń – poziom analfabetyzmu, infra-struktura, dostępność i jakość edukacji to wciąż palące problemy wśród indyjskiej mniejszości muzułmańskiej.
Należy mieć jednak na uwadze, iż argumentacja dotycząca eduka-cji, poligamii czy planowania rodziny oparta wyłącznie na naukach zawartych w świętych tekstach islamu czy hinduizmu nosi znamiona absurdu i jest drogą donikąd59. Są to dziś źródła z całą pewnością niewystarczające, by wyjaśnić np. wysoką dzietność danej grupy religijnej. Próba analizy rzeczywistości i wyjaśnienia relacji religia--styl życia w oparciu o dosłowne zalecenia Koranu musi prowadzić do licznych nieporozumień. Odpowiedzi na stawiane pytania ba-dawcze należy poszukiwać w interpretacjach i przekazach lokalnych przywódców religijnych, którzy nierzadko sprawują pieczę nad miej-scową wykładnią islamu. Co ciekawe, pochwała wybranych modeli życia, metod planowania rodziny w tym promocja wielodzietności i sprzeciw wobec jej ograniczania była i jest żywo wykorzystywa-na do celów politycznych zarówno przez środowiska muzułmańskie, jak i hinduistyczne60.
Temat stereotypów w odniesieniu do indyjskich muzułmanów pozostaje niewyczerpany i zachęca do dalszej aktywności badaw-czej oraz pogłębionej analizy pozostałych stereotypów dotyczących,
58 M. Safi, India’s Muslims quiver in the new dawn of an emboldened Narendra
Modi, „The Guardian”, https://www.theguardian.com/world/2019/may/26/india-mus
lims-narendra-modi-bjp-new-dawn, data odczytu 1 września 2019. 59 R. Jeffery, P. Jeffery, op. cit., s. 3254.
60 Np. przez Shiv Sena, nacjonalistyczno-prawicową partię hinduistyczną, za-łożoną w 1966 roku, czy Bharatiya Jana Sangh (Indyjskie Zgromadzenie Ludowe), które prowadziło działalność w latach 1951–1980. Por. D.G. Mandelbaum, Human
m.in. sytuacji kobiet, tradycyjnie wykonywanych zawodów muzuł-mańskich lub postaw wobec prawa szariatu, np. kontrowersyjnej procedury rozwodowej.