W obliczu zmian w amerykańskiej polityce bliskowschodniej, Jordania musiała znaleźć sposób na odnalezienie się w nowym po-łożeniu. Z jednej strony nie mogła sobie pozwolić na pogorszenie relacji z USA i sojusznikami z Zatoki Perskiej, a z drugiej nie mogła też w pełni poprzeć działań Donalda Trumpa, gdyż dodatkowo za-ogniłoby to sytuację wewnętrzną. W tej sytuacji król Abd Allah II podjął próbę znalezienia „złotego środka”. W całej historii swej pań-stwowości przywódcy jordańscy starannie dobierali strategie ada-ptacji międzynarodowej, uwzględniając ograniczenia wewnętrzne związane ze strukturą społeczeństwa i jego postawami politycznymi oraz uwarunkowania międzynarodowe.
Stosując typologię adaptacji Jamesa Rosenau29, można powiedzieć, że królowie jordańscy praktykowali zarówno adaptację przyzwalają-cą (czego wyrazem było np. zaangażowanie się w wojnę z Izraelem
27 Ibidem, s. 13.
28 Ibidem, s. 1.
29 M. Drygiel, Teoria adaptacji politycznej, [w:] Teorie i podejścia badawcze w nau-
w 1967 roku), jak i promocyjną, próbując przeforsować określone sposoby rozwiązania konfliktu izraelsko-palestyńskiego. Wydaje się jednak, że dominującą strategią była adaptacji zachowawcza, która dążyła do punktu równowagi, jakim była stabilizacja i legitymiza-cja władzy wewnątrz państwa, z zapewnieniem bezpieczeństwa i wsparcia międzynarodowego, głównie dzięki zachodnim sojuszni-kom. Wraz z korektą polityki USA wobec Bliskiego Wschodu, król Abd Allah zaczął aktywnie działać zarówno na forum krajowym, jak i międzynarodowym, starając się uzyskać szerokie społeczne poparcie dla swoich działań. Jednocześnie chciał wzmocnić swoją po-zycję wobec Izraela i USA, dzięki zbudowaniu szerszego konsensusu państw arabskich wokół kwestii palestyńskiej. To zaś zbliża działania Jordanii do strategii nazwanej przez Rosenaua adaptacją kreatywną.
Na arenie międzynarodowej Abd Allah II podjął szereg działań, aby zapobiec lub przynajmniej ograniczyć działania amerykań-skiej administracji, wspierające Izrael w sporze z Palestyńczykami. Początkowo starał się wykorzystać swoją pozycję jako sojusznika Waszyngtonu podczas bezpośrednich rozmów z Donaldem Trum-pem i wiceprezydentem Mikiem Pence’em. Ostrzegał amerykańskie-go przywódcę o możliwych, negatywnych konsekwencjach uznania Jerozolimy za stolicę Izraela30. Jednocześnie stanowczo stanął po stro-nie Palestyńczyków i zdecydowastro-nie opowiedział się za powstastro-niem niepodległego państwa palestyńskiego podczas wystąpienia na sesji plenarnej Zgromadzenia Ogólnego ONZ31. W tym samym wystąpie-niu król wprost odwołał się do swojej roli strażnika świętych miejsc islamu w Jerozolimie, mówiąc: „Haszymidzka opieka nad świętymi miejscami islamu i chrześcijaństwa w Jerozolimie jest obowiązkiem,
30 S. Al-Khalidi, Jordan’s king warns Trump over moving U.S. embassy to
Jeru-salem: palace, „Reuters”, https://www.reuters.com/article/us-usa-jerusalem-jordan
/jordans-king-warns-trump-over-moving-u-s-embassy-to-jerusalem-palace-idUSKBN1DZ2L7, data odczytu 27 lipca 2019.
31 Remarks by His Majesty King Abdullah II at the Plenary Session of the 73rd Ge- neral Assembly of the United Nations, King Abdullah II, https://kingabdullah.jo/en/
speeches/plenary-session-73rd-general-assembly-united-nations, data odczytu 16 li- pca 2019.
z którego pełnienia Jordania jest dumna. Będziemy przeciwstawiać się jakimkolwiek próbom zmiany historycznej tożsamości arabsko--chrześcijańskiej i muzułmańskiej świętego miasta”32.
Oprócz osobistych starań, powtarzanych także później, np. przy okazji rozmów z Jaredem Kushnerem33, król podjął działania na rzecz zjednoczenia państw regionu w spornej kwestii, licząc zapewne, że wzmożona i wielostronna presja może okazać się skuteczniejsza.
Wyrazem solidarności arabskiej – na poziomie deklaratywnym – był szczyt Ligi Państw Arabskich w Tunezji w marcu 2019 roku. Uczestnicy spotkania potępili uznanie przez USA zwierzchnictwa Izraela nad Wzgórzami Golan34 i podkreślali konieczność utworzenia suwerennego państwa palestyńskiego jako jedynego sposobu roz-wiązania konfliktu35.
Jednakże za tymi słowami nie poszły czyny, które miałyby od-wieść USA od obranego kierunku działań. Jordania nie mogła sobie pozwolić na bardziej zdecydowany sprzeciw wobec decyzji pre-zydenta Trumpa. Nie przyniosłoby to zapewne żadnych korzyści, za to niemal na pewno spowodowałoby wymierne straty. Ostatecznie Jordania zdecydowała się wysłać delegację na konferencję w Bahraj-nie, która odbyła się czerwcu 2019 roku i podczas której ujawniono ekonomiczne aspekty deal of the century. Delegacja ta miała jednak dość niską rangę, jej przewodniczącym był wiceminister finansów. Mając zbyt słabą pozycję, aby wpłynąć na Stany Zjednoczone przy jednoczesnych różnicach z sojusznikami z Zatoki Perskiej – Arabią
32 Ibidem.
33 S. Al-Khalidi, Jordan’s king tells Trump adviser peace possible only with a Pale-
stinian state, „Reuters”, https://www.reuters.com/article/us-usa-mideast-jordan/jor
dans-king-tells-trump-adviser-peace-possible-only-with-a-palestinian-state-idUSKCN1SZ1TH, data odczytu 16 lipca 2019.
34 Statement on Golan Heights (in Arabic), http://www.lasportal.org/ar/summits/
Documents/%D8%A8%D9%8A%D8%A7%D9%86%20%D8%A7%D9%84%D8%AC%D9% 88%D9%84%D8%A7%D9%86.pdf, data odczytu 27 lipca 2019.
35 Arab League head warns no Mideast peace deal without Palestinian state,
„Reu-ters”, https://uk.reuters.com/article/uk-israel-palestinians-arabs/arab-league-head-warns-no-mideast-peace-deal-without-palestinian-state-idUKKCN1TI1QV, data od- czytu 16 lipca 2019.
Saudyjską i Zjednoczonymi Emiratami Arabskimi, Jordania zdecy-dowała się na poszukiwanie wsparcia w innych państwach – przede wszystkim w Turcji i Katarze.
W 2017 roku doszło do poważnego kryzysu w relacjach saudyj-sko-katarskich. Saudyjczycy oskarżyli Katar o wspieranie terro-ryzmu i sprzyjanie Iranowi. Skutkowało to zerwaniem stosunków z Katarem przez Arabię Saudyjską, Bahrajn, Egipt i Zjednoczone Emi-raty Arabskie. Jordania zaś odwołała swego ambasadora z Ad-Dauhy. W lipcu 2019 roku oba państwa wysłały nowych ambasadorów do swoich przedstawicielstw. Jednocześnie po okresie ochłodzenia we wzajemnych relacjach, zaobserwować można zbliżenie Jorda-nii również z Turcją – regionalnym rywalem Arabii Saudyjskiej. Prezydent Republiki Turcji zdaje się przyjmować bliższe władzom w Ammanie stanowisko w sprawie palestyńskiej i silniej akcentuje rolę monarchy jordańskiego jako strażnika świętych miejsc islamu w Jerozolimie36.
Obserwując te działania króla Abd Allaha II, można sądzić, że w początkowym okresie prezydentury Donalda Trumpa liczył on na swój wpływ na politykę USA w regionie. Nie mogąc przeciwstawić się swemu najważniejszemu sojusznikowi, szukał rozwiązań, które jednocześnie nie podważyłyby podstaw legitymizacji jego władzy. Wobec braku indywidualnych możliwości wpłynięcia na amerykań-ską politykę poszukiwał wsparcia wśród regionalnych sojuszników. Obecnie próbuje zaś wzmocnić relacje z państwami, z którymi pozo-stawały one chłodne w ostatnich latach. Jest to zgodne z omówioną wcześniej wieloletnią zdolnością Jordanii do zmiany sojuszników w regionie. Tym razem trudniejsze może być jednak zachowanie drugiej cechy jordańskiej polityki zagranicznej – bliskiej współpracy ze Stanami Zjednoczonymi.
Zmiany w amerykańskiej polityce wobec Bliskiego Wschodu wy-musiły na monarchii jordańskiej podjęcie działań nie tylko na arenie
36 S. Al-Khalidi, Top Turkish officials visit Jordan in move to deepen ties: officials, „Reuters”, https://www.reuters.com/article/us-turkey-jordan-ties/top-turkish-offi-cials-visit-jordan-in-move-to-deepen-ties-officials-idUSKCN1UI2LZ, data odczytu 29 lipca 2019.
międzynarodowej, lecz również w polityce wewnętrznej. Po ogło-szeniu decyzji o przeniesieniu ambasady USA do Jerozolimy w kra-ju wybuchły protesty. Tłum zebrał się przed ambasadą amerykań-ską w Ammanie. Protestowali także studenci. Pojawiły się żądania anulowania traktatu pokojowego z Izraelem37. Oprócz protestów środowisk tradycyjnie opozycyjnych, demonstrowały grupy zwy-czajowo popierające monarchię, jak np. byli zawodowi żołnierze38. W tym przypadku bardziej jednak niż o prawa Palestyńczyków cho-dziło o obawy, że plan Donalda Trumpa będzie zmierzał w kierunku uczynienia Jordanii „alternatywnym” państwem palestyńskim, cze- go jordańska elita obawia się od lat. Na te polityczne niepokoje nakładają się trudności ekonomiczne, których jordańska gospodarka doświadcza w ostatnich latach i które powodują kolejne protesty. W 2018 roku pod ich wpływem doszło do zmiany premiera i zawie-szenia planu wprowadzenia reformy podatkowej.
W odpowiedzi na te wydarzenia król podjął działania mające na celu wzmocnienie jego legitymizacji. Podróżował po kraju, spoty-kając się z obywatelami i zapewniając o swej niezmiennej postawie wobec sprawy Palestyny39. W kraju odbyły się również manifesta-cje poparcia dla króla40. W ramach tych działań król odbył również rozmowy z największym ugrupowaniem opozycyjnym – blokiem
37 Thousands take to streets in protest at Trump’s decision, „The Jordanian Times”, http://www.jordantimes.com/news/local/thousands-take-streets-protest-trump% E2%80%99s-decision, data odczytu 28 lipca 2019.
38 S. Al-Khalidi, Tremors across Jordan as Trump Mideast peace plan revives old
fears, „Reuters”, https://www.reuters.com/article/us-usa-mideast-jordan/tremors-ac
ross-jordan-as-trump-mideast-peace-plan-revives-old-fears-idUSKCN1TF10K, data odczytu 29 lipca 2019.
39 R. Husseini, Jerusalem is a red line, and all my people are with me, „The Jorda- nian Times”, http://www.jordantimes.com/news/local/jerusalem-red-line-and-all-my-people-are-me-%E2%80%94-king, data odczytu 16 lipca 2019.
40 Jordanians show support for His Majesty’s position on Jerusalem, Palesti- nian cause, „The Jordanian Times”, http://jordantimes.com/news/local/jordanians-
show-support-his-majestys-position-jerusalem-palestinian-cause, data odczytu 27 li- pca 2019.
Islah, powiązanym z jordańskimi Braćmi Muzułmanami41. Zdobycie poparcia dla swojej postawy wśród zwyczajowo krytycznego wo-bec działań władz w Ammanie ugrupowania umacnia pozycję króla i pozwala budować wizerunek jednomyślności monarchy z narodem na gruncie wspólnych przekonań i wartości. To naturalnie ma służyć złagodzeniu nastrojów. Temu celowi służyć ma także cenzurowanie publikacji w mediach jordańskich, które byłyby krytyczne wobec uczestnictwa delegacji Jordanii na konferencji w Bahrajnie. Według organizacji Reporterzy bez Granic, jordańskie służby specjalne pod-jęły wysiłek na rzecz zablokowania publikowania treści mogących zwiększyć niezadowolenie społeczne.
Podsumowanie
W artykule przedstawiono zmiany w amerykańskiej polityce bli-skowschodniej i ich konsekwencje dla sytuacji międzynarodowej i wewnętrznej Jordanii. Starano się odpowiedzieć na postawione na wstępie pytanie: jak postawa USA w sprawie Palestyny wpływa na działania króla Abd Allaha II. Z przedstawionych powyżej infor-macji wyłania się obraz Jordanii znajdującej się w trudnym położe-niu – z jednej strony silnie uzależnionej od pomocy międzynarodo-wej, szczególnie w obliczu aktualnych problemów ekonomicznych, a z drugiej strony zmagającej się z nierozwiązanymi trudnościami w swoim społeczeństwie.
Sytuacja ta skłania władze do poszukiwania sposobów na zbalan-sowanie przeciwstawnych potrzeb i oczekiwań. Stosując kreatyw-ną strategię adaptacji, Jordania poszukuje nowych źródeł wsparcia zarówno w wymiarze międzynarodowym (zbliżenie z Katarem i Tur-cją), jak i wewnętrznym (próba zbudowania szerokiego frontu po-parcia, z Braćmi Muzułmanami włącznie). Jest to cecha jordańskiej polityki, która wielokrotnie pomogła temu krajowi wyjść z kryzyso-wych sytuacji.
41 King meets Islah parliamentary bloc, urges dialogue, partnership to reach innova-tive solutions to move Jordan forward, Jordanian News Agency,
Jednak pomimo realistycznej oceny sytuacji przez króla oraz za-stosowania kreatywnej strategii adaptacyjnej, ograniczone zasoby polityczne utrudniają Jordanii osiągnięcie swoich celów. Wpłynięcie na działania USA w chwili obecnej wydaje się mało prawdopodobne. Strategia jordańskiego monarchy jest więc osłabiana przez brak sił i środków na jej realizację.