W wyniku działań trzeciego etapu projektu „Lubię pomagać”, a szczególnie poprzez medialną promocję wolontariatu 50+, udało się zainteresować wolontariatem hospicyj-nym wiele osób dorosłych i starszych. Potwierdziły to wyniki badań wśród koordynato-rów wolontariatu, którzy wskazali na wzrost liczby wolontariuszy z grupy 50+ w swoich centrach wolontariatu hospicyjnego (ryc. 5.11). Przybyło zarówno kandydatów do wolontariatu medycznego, jak i chętnych do pozamedycznego wsparcia opieki palia-tywno-hospicyjnej w środowiskach lokalnych.
W badaniach prowadzonych przed kampanią „Hospicjum to też Życie” w 2009 roku i po jej zakończeniu poprosiliśmy koordynatorów wolontariatu uczestniczących w programie „Lubię pomagać” o podanie cech, jakie zauważyli u wolontariuszy dorosłych i starszych. Wyniki badań z 2010 roku wskazały, że w ciągu zaledwie jednego roku znacznie umocniły się pozytywne, a osłabły sceptyczne opinie na temat tej grupy ochotników w zespołowej opiece paliatywno-hospicyjnej (ryc. 5.12).
Szczególnie często koordynatorzy podkreślali sumienność i stałość w realizacji podjętych przez wolontariuszy dorosłych zobowiązań. Rzadziej niż rok wcześniej ko-ordynatorzy dostrzegali ich brak elastyczności, kreatywności czy niechęć do działań 115 P. Krakowiak, D. Krzyżanowski, A. Modlińska (red.). Przewlekle chory w domu... Redaktorami zostali praktycy medycznych, pielęgnacyjnych i pozamedycznych elementów zintegrowanej opieki, a praktyczne wskazówki towarzyszenia w poszczególnych etapach choroby miały być przewodnikiem w procesie opieki. Spośród wszystkich publikacji wydawanych w projekcie „Lubię pomagać” było to najbardziej wymagające wyzwa-nie. Ciepłe przyjęcie poradnika przez opiekunów nieformalnych i zespoły opiekuńcze, a także konieczność przygotowania drugiego wydania tej publikacji wskazywały, iż ten rodzaj narzędzia był potrzebny zarówno w opiece paliatywno-hospicyjnej, jak i w innych instytucjonalnych i domowych formach opieki nad osobami u kresu życia.
charytatywnych jako przeszkodę we współpracy w zespole koordynowanego przez nich wolontariatu. W ciągu tego roku promowania potencjału dorosłych i starszych ochotników ich średnia liczba w badanych ośrodkach paliatywno-hospicyjnych wzro-sła z 4 do aż 17. Uzmysłowiło mi to, jak ważna jest edukacja i likwidowanie uprzedzeń także wśród koordynatorów, w większości będących osobami młodszymi od tej grupy wolontariuszy. Wzmocnienie obecności wolontariuszy 50+ w zespołach wolontariatu
Rycina 5.11. Liczba wolontariuszy w wieku 50+ wśród uczestników programu „Lubię pomagać” Źródło: opracowanie własne
Rycina 5.12. Koordynatorzy o wolontariuszach 50+ Źródło: opracowanie własne
hospicyjnego, dawało nadzieję na większą stabilność zespołów wolontariuszy i wsparcie koordynatorów w ich działaniach.
W porównaniu z 2009 rokiem hospicja uczestniczące w programie „Lubię pomagać” mogły liczyć na pomoc dwukrotnie większej liczby wolontariuszy medycznych, wśród których dużą część stanowiły osoby dorosłe i starsze (ryc. 5.13). Był to również sukces tego etapu kampanii i skuteczna odpowiedź na problem zbyt małej liczby kandydatów do szkoleń i włączenia się w bezpośrednią opiekę nad osobami u kresu życia i ich bliskimi.
Mimo że ośrodki paliatywno-hospicyjne pozyskały wielu nowych ochotników, ko-ordynatorzy wskazali w badaniach, iż wolontariat powinien być nadal rozwijany w celu integracji zespołowej opieki. Wskazywano na potrzebę pozyskania większej liczby wolon-tariuszy akcyjnych, a jeszcze bardziej oczekiwano pojawienia się ochotników gotowych do szkoleń z wolontariatu medycznego i pomocy chorym. Nadzieją na większą stabilność wolontariatu w zespołowej opiece paliatywno-hospicyjnej stali się wolontariusze doro-śli i starsi, długofalowo zaangażowani w prace zespołu i podejmujący systematyczną pomoc w zespołach opiekuńczych zarówno w instytucjach, jak i w opiece domowej. Koordynatorzy dali temu wyraz w odpowiedziach ilościowych, umieszczonych na końcu przeprowadzonej ankiety116. Na rycinie 5.14 przedstawiono perspektywę dalszej pracy nad rozwojem wolontariatu zadeklarowaną przez koordynatorów z ośrodków biorących udział w badaniu w 2009 roku oraz rok później, na koniec działań edukacyjnych poświę-conych wolontariatowi 50+.
Dla mnie i zespołu badaczy ważne było poznanie czynników ograniczających rozwój wolontariatu hospicyjnego w ośrodkach. O ich wymienienie w ankiecie poprosiliśmy koordynatorów. Udzielone przez nich odpowiedzi pozwoliły mi na porównanie sytuacji z 2009 roku (w drugim roku projektu) z sytuacją w ostatnim roku podjętych działań. Naj-większym zmianom uległy trzy kategorie, przedstawione w dwóch badaniach: negatywny stosunek do opieki paliatywno-hospicyjnej w społeczeństwie zmniejszył się zdaniem
116 Wypowiedzi koordynatorów wolontariatu w archiwum Fundacji Hospicyjnej.
Rycina 5.13. Liczba wolontariuszy medycznych wśród uczestników programu „Lubię pomagać” Źródło: opracowanie własne
respondentów o 11 punktów procentowych (27% w 2009 r. i 16% w 2010 r.); o 10 punk-tów zmniejszył się poziom niewiedzy społeczeństwa na temat zadań wolontariuszy hospicyjnych (58% w 2009 r. i 48% w 2010 r.). W przeciągu roku koordynatorzy zauwa-żyli też wzrost obojętności ze strony kierownictwa lub członków zespołu opiekuńczego. W przypadku członków zespołu było to 9 punktów procentowych (8% w 2009 r. i 17% w 2010 r.), a w przypadku osób kierujących ośrodkami różnica wynosiła aż 13 punktów (4% w 2009 r. i 17% w 2010 r.). Niepokojące dla mnie dane potwierdzały przypuszczenia, że kierownictwo jest bardziej chętne do współpracy, gdy projektowi towarzyszy pomoc finansowa i rzeczowa. W ostatnim roku pomoc ta była znacznie mniejsza, co mogło sta-nowić jeden z elementów mniejszego zainteresowania działaniami w ramach programu „Lubię pomagać”. Wszystkie czynniki i ich zmianę w ciągu ostatniego roku projektu przedstawiono na rycinie 5.15.
Podsumowując te elementy badania, wraz z zespołem badaczy uznałem, iż będą-cy wynikiem działań edukabędą-cyjnych wzrost społecznej wiedzy na temat ochotniczego zaangażowania w zespołową opiekę paliatywno-hospicyjnej pomagał w rekrutacji do wolontariatu. Edukacja społeczna zmieniła negatywny stereotyp dotyczący opieki palia-tywno-hospicyjnej, przyczyniając się do wzrostu liczby chętnych do współpracy w opiece nad osobami u kresu życia. Lepsze przygotowanie koordynatorów wolontariatu związane z przeprowadzonymi szkoleniami pozwalało dobrze wykorzystać siły społeczne osób przy-chodzących do ośrodków w celu podjęcia ochotniczej służby. Zdaniem koordynatorów, niezmiennymi w czasie prowadzonych badań były ograniczenia finansowe i lokalowe hamujące rozwój wolontariatu w ośrodkach i będące ciągłym wyzwaniem dla wielu z nich. Znając realia opieki w ośrodkach, a także wypowiedzi koordynatorów, wiedziałem, że utrudnieniami, z którymi się zmagają, był ciągły brak dostatecznej akceptacji zaanga-żowania ochotników ze strony szefostwa ośrodków i ze strony pracowników zespołów opiekuńczych. Oba wyniki uświadomiły mi, że należy kontynuować działania edukacyjne
Rycina 5.14. Odpowiedzi koordynatorów na pytanie: „Czy w Państwa ośrodku potrzebna
jest większa liczba wolontariuszy?”
kierownictwa i zespołów opiekuńczych na temat roli wolontariatu w zintegrowanej opiece palliatywno-hospicyjnej. Korzyści związane z rozwojem ochotniczego udziału w opiece były bowiem konfrontowane z trudnościami finansowymi i organizacyjnymi, z którymi borykała się większość ośrodków.
Dwa elementy badań przeprowadzonych wśród koordynatorów wolontariatu hospi-cyjnego w 2010 roku były tożsame z pytaniami zadanym kandydatom na koordynatorów na początku projektu „Lubię pomagać” w 2007 roku. Przygotowałem je, by porównać nastawienie osób koordynujących działanie wolontariuszy na początku i w ostatnim roku projektu. Wyniki przedstawione w rycinie 5.16 pokazują zmianę świadomości koordyna-torów w zakresie rodzajów aktywności, które można powierzyć wolontariuszom. Pytanie postawione w 2007 roku dotyczące przyszłości brzmiało: „W jakich pracach twojego ze-społu mogliby uczestniczyć przygotowani wolontariusze?”117. W badaniach z 2010 roku przygotowałem podobne pytanie, oparte tym razem na konkretnych doświadczeniach koordynacji zespołów wolontariuszy w ośrodkach. Brzmiało ono: „W jakich pracach
117 Ankieta na rozpoczęcie projektu „Lubię pomagać” w 2007 roku. Archiwum Fundacji Hospicyjnej.
Rycina 5.15. Czynniki ograniczające rozwój wolontariatu hospicyjnego — odpowiedzi
koordynatorów
twojego ośrodka uczestniczą odpowiednio przygotowani wolontariusze”118. Porównanie odpowiedzi kandydatów na koordynatorów z odpowiedziami tych samych osób, będących przeszkolonymi i doświadczonymi w praktycznym działaniu koordynatorami zespołów ochotników było źródłem pierwszych informacji na temat wykonanej z nimi pracy.
Na rycinie 5.16 przedstawiono różnice między oczekiwaniami a praktycznym działa-niem, wśród których najwyraźniejszymi były: uznanie kompetencji odpowiednio przygoto-wanych wolontariuszy w towarzyszeniu chorym, pomocy psychopedagogicznej i socjalnej oraz towarzyszeniu bliskim w żałobie. Przed rozpoczęciem projektu 50% respondentów widziało ten potencjał u wolontariuszy, podczas gdy w 2010 roku 90% koordynatorów wskazało na ten rodzaj pracy ich wolontariuszy. Różnica wynosząca 40 punktów pro-centowych była ważną informacją dla mnie, gdyż od początku projektu uważałem, iż wolontariusze mogą przyczynić się do poprawy pozamedycznych elementów zespołowej opieki, na którą często brak czasu lekarzom, pielęgniarkom i pozostałym pracownikom. Różnica wynosząca 35 punktów procentowych pomiędzy zakładaną możliwością pracy wolontariuszy przy łóżku ciężko chorych (100% respondentów w 2007 roku) a praktycz-ną pracą zespołów prowadzonych przez koordynatorów wynosząca 65%, pozwoliła mi przekonać się, iż informacje o potrzebie solidnego przygotowania i selekcji ochotników do pracy z chorymi zostały potraktowane bardzo poważnie przez koordynatorów wo-lontariatu. Trzecią z różnic wykazanych przez to badanie było „odkrycie” kompetencji 118 Ankieta na zakończenie trzeciego roku projektu „Lubię pomagać” w 2010 roku. Archiwum Fundacji Hospi-cyjnej.
Rycina 5.16. Odpowiedzi na pytanie: „W jakich pracach zespołu mogliby (2007)/uczestniczą (2010)
wolontariusze?”
wolontariuszy w pracach niezwiązanych z opieką medyczną i towarzyszeniem chorym, ale ważnym w codziennym funkcjonowaniu rodzin. Kompetencję nazwaną „Współpraca z rodzinami chorych (recepcja, transport, pomoc socjalna)” w 2007 roku wskazało 19% respondentów, podczas gdy w 2010 roku realizowali ją wolontariusze w 32% ośrodków, biorących udział w projekcie.
Pierwsze porównanie danych dało nam jako zespołowi badaczy pierwsze, cząstkowe informacje na temat efektywności projektu, jednak zgodnie z przyjętymi założeniami, badanie podsumowujące nasze działanie postanowiłem zlecić profesjonalnej firmie. Po spotkaniach, w których zespół badaczy z Fundacji Hospicyjnej przedstawił swoje oczekiwania i zaprojektowany plan badań, zrealizowała je Pracownia Badań Społecznych (PBS) w Sopocie. Pierwsze badania przeprowadzono pod koniec 2009 roku, a kolejne pod koniec projektu, w 2010 roku. Przedstawienie ich wyników będzie treścią kolejnej części tej publikacji.