ROZDZIAŁ 4. Regionalne produkty turystyczne w Polsce
4.4. Bariery i stymulatory rozwoju regionalnych produktów turystycznych
Analiza wyników badań przeprowadzonych na potrzeby niniejszej pracy wykazała, że w polskiej ofercie turystycznej brak kompleksowych, zintegrowanych regionalnych produktów turystycznych. Produktowe podejście do rozwoju turystyki i postrzeganie jej jako efektywnego narzędzia rozwoju lokalnego i regionalnego – zwłaszcza rozwoju zrównoważonego i aktywizacji społeczności lokalnych – jest zagadnieniem stosunkowo nowym w polskiej praktyce gospodarczej, ale na pewno bardzo aktualnym i cieszącym się coraz większym zainteresowaniem poszczególnych jednostek terytorialnych. Gminy, powiaty oraz województwa, w mniejszym lub większym stopniu, realizują zadania do-tyczące kształtowania regionalnych produktów turystycznych85, w zależności od
nasi-84 W. Grzegorczyk, Marketing na rynku międzynarodowym, Ofi cyna Ekonomiczna, Kraków 2005, s. 89.
85 M. Bednarczyk, Turystyka szansą rozwoju…, s. 16.
lenia czynników wspomagających bądź hamujących proces tworzenia i rozwoju tych produktów. Zidentyfi kowanie barier i stymulatorów w zakresie rozwoju regionalnych produktów turystycznych w Polsce pozwala na usprawnienie procesów oraz optymali-zację efektów podejmowanych działań.
W oparciu o informacje uzyskane podczas wywiadów przeprowadzonych z pra-cownikami odpowiedzialnymi za produkty turystyczne w Urzędach Marszałkowskich w Krakowie, Rzeszowie i Katowicach oraz wyniki badań ankietowych, zostały ziden-tyfi kowane czynniki hamujące i wspomagające rozwój regionalnych produktów tury-stycznych w Polsce. W badaniach ankietowych86 respondenci mieli wskazać bariery i stymulatory procesu kształtowania regionalnych produktów turystycznych. Pytanie miało charakter otwarty. Wstępna analiza zebranego materiału badawczego pozwoliła na pogrupowanie udzielonych odpowiedzi i wyłonienie ośmiu grup czynników ograni-czających oraz sześciu grup czynników wspomagających proces kształtowania omawia-nego produktu. Ponadto została wyodrębniona kategoria „inne”. Wykaz zidentyfi kowa-nych barier i stymulatorów znajduje się w tabeli 12.
Tabela 12. Bariery i stymulatory rozwoju regionalnych produktów turystycznych
Bariery Stymulatory
▪ bariery infrastrukturalne,
▪ brak sprawnego sytemu informacji turystycznej,
▪ bariery fi nansowe,
▪ bariery kadrowe,
▪ niewiedza,
▪ brak współpracy między podmiotami,
▪ bariery ze strony samorządów terytorialnych,
▪ bariery ze strony organizacji turystycznych,
▪ inne.
▪ poprawa infrastruktury,
▪ ułatwienie dostępu do funduszy UE,
▪ organizacja tematycznych szkoleń i konferencji,
▪ partnerska współpraca podmiotów,
▪ odpowiednie działania ze strony jednostek administracji publicznej,
▪ utworzenie jednostki nadrzędnej koordynującej/
zarządzającej rpt,
▪ inne.
Źródło: opracowanie własne.
Zarówno jeśli chodzi o bariery, jak i czynniki stymulujące rozwój regionalnych pro-duktów turystycznych, kluczowe wydają się kwestie infrastrukturalne. Braki i niedostat-ki, szczególnie jeśli chodzi o infrastrukturę transportową, ale również turystyczną, są najczęściej wymienianą przez pracowników urzędów marszałkowskich (merytorycznie odpowiedzialnych za produkty turystyczne w poszczególnych województwach) prze-szkodą w rozwoju regionalnych produktów turystycznych w Polsce (23%). W poprawie infrastruktury najczęściej upatruje się też szans na usprawnienie procesu rozwoju tych produktów (18%). Strukturę procentową zidentyfi kowanych barier i stymulatorów w za-kresie ich kształtowania w Polsce zaprezentowano na wykresach 6 i 7.
86 Ankiety zostały rozesłane do wszystkich szesnastu urzędów marszałkowskich. Piętnaście z nich udzie-liło odpowiedzi.
Wykres 6. Bariery rozwoju regionalnych produktów turystycznych w Polsce
Źródło: opracowanie własne.
Jak wspomniano wyżej, najczęściej wskazywanym czynnikiem wpływającym nega-tywnie na proces kształtowania regionalnych produktów turystycznych w Polsce były niedomagania i braki infrastrukturalne, tak w zakresie infrastruktury transportowej, jak i turystycznej. Jeśli chodzi o infrastrukturę transportową, to podkreślano przede wszyst-kim niską jakość i zły stan techniczny nawierzchni dróg oraz niedostatek autostrad i dróg szybkiego ruchu. Niska dostępność transportowa niektórych regionów, a także mała liczba połączeń kolejowych typu InterCity i regionalnych kolei turystycznych, to kolejne niedomagania infrastruktury transportowej wymieniane przez respondentów.
Poza tym wskazywano m.in. na duży stopień wyeksploatowania bazy turystycznej, zwłaszcza w przypadku uzdrowisk i schronisk górskich, oraz niski poziom zagospo-darowania turystycznego i niezadowalający stan sanitarny na obszarach recepcji tury-stycznej. Podkreślano również zły stan zabytków, przede wszystkim rezydencjonalnych oraz zespołów parkowych, i związaną z tym konieczność ponoszenia dużych nakładów fi nansowych na ich renowację.
Brak funduszy lub niewystarczający kapitał inwestycyjny były kolejnymi, wymie-nianymi zaraz po infrastrukturze, barierami w procesie kształtowania regionalnych produktów turystycznych (16%). Wskazywano tu na brak odpowiednich środków na rozwój i upowszechnianie turystyki, a także na współfi nansowanie projektów związa-nych z tworzeniem omawiazwiąza-nych produktów oraz trudności z wykorzystaniem funduszy unijnych.
Wielokrotnie podkreślano też ograniczenia występujące po stronie jednostek samo-rządu terytorialnego (11%). Wskazywano tu przede wszystkim na małe zaangażowanie i zainteresowanie samorządów lokalnych sprawami turystyki. Przyczyn tego stanu rze-czy upatrywano przede wszystkim w niewiedzy na temat znaczenia i roli turystyki oraz regionalnych produktów turystycznych wśród wójtów i burmistrzów. Wspomniano także
o kadencyjności decydentów, małej sprawności administracyjnej, a także niewystarcza-jącej liczbie osób zatrudnionych w jednostkach odpowiedzialnych za rozwój turystyki.
Braki kadrowe, a zwłaszcza poziom kwalifi kacji i znajomość języków obcych, wymie-niano jako kolejny, negatywny czynnik w zakresie kształtowania regionalnych produktów turystycznych (9%). W równym stopniu wskazywano też na niedostatki edukacyjne, jeśli chodzi o wiedzę dotyczącą pojmowania istoty turystyki jako czynnika wpływającego na rozwój gospodarczy regionów (9%). Niewiedza i niska świadomość korzyści wynikają-cych z rozwoju turystyki przejawia się również w niewłaściwym defi niowaniu pojęcia produktu turystycznego, który często jest rozumiany w kategoriach pojedynczej atrakcji bądź jednorazowej imprezy, na co również zwracali uwagę ankietowani.
Conditio sine qua non zaproponowania pełnej, zintegrowanej oferty regionalnego produktu turystycznego jest współpraca i koordynacja działań podmiotów zaangażo-wanych w proces jego kształtowania. Niewystarczająca współpraca, a często jej brak były stosunkowo często wymienianymi barierami procesu kształtowania omawianego produktu (9%). Dotyczyło to zwłaszcza sfery współpracy na rzecz rozwoju turystyki regionalnej, zarówno między podmiotami sektora turystyki (podmiotami biznesu tury-stycznego, organizacjami wspierającymi rozwój turystyki), jak i poszczególnymi jed-nostkami terytorialnymi (gminami, powiatami, województwami). Przyczyny tego stanu rzeczy upatrywano w rozbieżności interesów instytucji i osób współtworzących produk-ty turysproduk-tyczne, a także w braku umiejętności „dogadania się” oraz niechęci do kompro-misów i współpracy. Powody słabej współpracy podmiotów w zakresie kształtowania zintegrowanych regionalnych produktów turystycznych prawdopodobnie leżą również po stronie organizacji wspierających i działających na rzecz rozwoju turystyki w regio-nie. To one stanowią bowiem ogniwo łączące instytucje publiczne oraz podmioty bi-znesu turystycznego i powinny być swego rodzaju platformą współpracy dla tworzenia i kształtowania produktów turystycznych. Niska aktywność tego typu organizacji, ich słaba pozycja kadrowa i fi nansowa były również wskazywane jako bariery w zakresie kształtowania regionalnych produktów turystycznych (7%).
Przestrzenna, zintegrowana oferta wymaga sprawnego, zintegrowanego systemu informacji turystycznej. Braki w tym zakresie, zarówno na poziomie regionalnym, jak i lokalnym zostały także wymienione wśród barier kształtowania regionalnych produk-tów turystycznych (7%). Wśród innych przeszkód, wymienionych pojedynczo i zakwa-lifi kowanych do kategorii „inne”, warto wymienić: brak spójnego systemu wspomaga-nia przedsięwzięć publiczno-prywatnych w sektorze turystyki oraz wzrastającą pozycję konkurencyjną innych regionów i miejscowości.
Te dwa ostatnie wymienione czynniki, a więc konkurencja i ostateczne rozstrzygnię-cie wątpliwości dotyczących tworzenia i działania partnerstw publiczno-prywatnych, zo-stały również pojedynczo wymienione jako czynniki stymulujące proces kształtowania regionalnych produktów turystycznych. Pełny wykaz i procentową strukturę zidentyfi ko-wanych w ramach badań empirycznych stymulatorów zaprezentowano na wykresie 7.
Czynników wspomagających procesy kształtowania regionalnych produktów w Pol-sce upatruje się w poprawie infrastruktury (18%), zwłaszcza transportowej. Przede wszystkim wskazuje się tu na rolę krajowych i międzynarodowych połączeń lotniczych (zwłaszcza tzw. tanich przewoźników) w poprawie dostępności transportowej regionów.
Czynnikiem wspomagającym byłby również, zdaniem ankietowanych, system połączeń
drogowych z rynkami międzynarodowymi, zwłaszcza z Europą Zachodnią (budowa au-tostrad). Wskazywano również na rozbudowę bazy turystycznej, zwłaszcza w rejonach górskich i uzdrowiskowych.
Wykres 7. Stymulatory rozwoju regionalnych produktów turystycznych w Polsce
Źródło: opracowanie własne.
Równie często (jak konieczność poprawy infrastruktury) dostrzega się wagę partner-skiej współpracy zaangażowanych podmiotów jako czynnika usprawniającego procesy kształtowania regionalnych produktów turystycznych (18%). Wskazuje się w tym za-kresie na konieczność włączenia się wszystkich szczebli administracji samorządowej i rządowej oraz poszczególnych stowarzyszeń i organizacji (w tym ROT-ów i LOT-ów) w rozwój turystyki w danym regionie. Do lepszej współpracy w ramach tworzenia oma-wianych produktów przyczyniłyby się, zdaniem ankietowanych, „umowy i wspólne przedsięwzięcia ponad podziałami administracyjnymi (np. związki gmin)” oraz „świa-domość, że wspólne cele i ich realizacja przyczynią się do rozwoju wszystkich podmio-tów w branży”.
Promowanie idei regionalnych produktów turystycznych w ramach cyklu konferencji oraz szkolenia doradcze z zakresu powstawania regionalnych produktów turystycznych to kolejne z wymienionych czynników wspomagających procesy ich rozwoju (14%).
Proponowano w tym względzie szkolenia podnoszące kwalifi kacje kadry zarządzającej i pracowników sektora turystycznego oraz przedstawicieli jednostek samorządów tery-torialnych.
Równie ważnym, zdaniem ankietowanych, bodźcem dla rozwoju regionalnych pro-duktów turystycznych są odpowiednie działania ze strony jednostek samorządu teryto-rialnego (14%). Wymieniano tu kwestie związane z uporządkowaniem planów zago-spodarowania przestrzennego oraz praw własności terenów i obiektów, które mogłyby być elementem produktu turystycznego. Istotną sprawą jest także docenianie turystyki, jako ważnego czynnika restrukturyzacji i aktywizacji gospodarczej w regionie przez
ad-ministrację rządową i samorządową. Ankietowani wskazywali na większe wsparcie ze strony jednostek samorządu terytorialnego, w tym również większe nakłady fi nansowe na przedsięwzięcia związane z rozwojem produktów turystycznych jako czynnik zdecy-dowanie stymulujący procesy rozwoju regionalnych produktów turystycznych.
Przeprowadzona wyżej analiza pozwala stwierdzić, że część ze wskazanych przez ankietowanych stymulatorów procesu kształtowania regionalnych produktów turystycz-nych, stanowi „lustrzane odbicie” wymienionych przez nich barier. Korelacja taka jest szczególnie widoczna w kwestiach infrastruktury, współpracy podmiotów zaangażowa-nych w proces tworzenia omawiazaangażowa-nych produktów, a także stanowiska i stopnia zaanga-żowania jednostek administracji publicznej oraz edukacji i wiedzy. Obszary te wydają się zatem wymagać szczególnego wspomagania w celu usprawnienia procesów kształ-towania regionalnych produktów turystycznych w Polsce.