Turystyka osób z niepełnosprawnościami określona została jako turystyka ludzi w róż-nym wieku wykazujących dysfunkcje ustrojowe. Oddziałuje na omawianą grupę w takich aspektach jak:
– fizyczny – poprzez usprawnianie lub rehabilitację ruchową;
– psychiczny – poprzez psychoterapię;
4 Komisja Europejska, Europejska strategia w sprawie niepełnosprawności 2010–2020: Odnowione zobowią-zanie do budowania Europy bez barier, komunikat Komisji do Parlamentu Europejskiego, Rady, Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego i Komitetu Regionów KOM(2010) 636 wersja ostateczna, Bruksela 2010.
5 J. Grabowski, M. Milewska, A. Stasiak, Vademecum organizatora turystyki niepełnosprawnych, Wydawnictwo WSTH, Łódź 2007.
6 Monitor Polski 1997, nr 50, poz. 474 i 475.
7 European Union, www.europa.eu [11.2019].
8 K. Trybuś, A. Rapacz, Aktywność turystyczna osób niepełnosprawnych z dysfunkcją narządu ruchu, „Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego” 2012, nr 697, s. 319–328.
90 Halina Makała, Sylwia Nalej
– społeczny – poprzez rehabilitację społeczną, socjalizację, resocjalizację9.
Turystyka pełni lub może pełnić ważną rolę w rehabilitacji i poprawianiu stanu zdrowia osób z niepełnosprawnościami, przykładowo niewidomych, niesłyszących lub z dysfunkcją ruchu. Uczestnictwo w wyjazdach rekreacyjnych wpływa bardzo korzystnie na samopo-czucie i stan psychiczny tej grupy osób, stanowiąc tym samym ważny element integracji społecznej. Aktywność fizyczna jest czynnikiem wpływającym na rozwój wszystkich sfer aktywności człowieka, podejmowanie jej realizuje terapeutyczne i profilaktyczne cele rehabilitacji.
Możliwość aktywnego uczestnictwa w turystyce osób z dysfunkcjami jest znacznie ograniczona, pomimo iż mają one do tego zagwarantowane i fundamentalne prawo – na zasadach równości z innymi ludźmi. Niezbędne są zatem zmiany na płaszczyźnie or-ganizacyjno-prawnej, produktowej, instytucjonalnej, umożliwiające aktywizację społeczną osób z niepełnosprawnościami poprzez ich aktywny udział w różnych formach turystyki10. Omawiana grupa napotyka na wiele czynników ograniczających lub utrudniających normalne korzystanie z różnych rodzajów turystyki i rekreacji. Do najczęstszych zalicza się: bariery urbanistyczne, architektoniczne, komunikacyjne, psychospołeczne, finansowe oraz informacyjne11.
Bariery dzieli się na wewnętrzne i zewnętrzne. Do tych pierwszych zalicza się niską samoocenę, strach przed opinią innych, brakiem akceptacji. Są to przeszkody, które tkwią w samej osobie z niepełnosprawnością, w jej psychice. Dodatkowo można wymienić tu stan fizyczny, np. ból przy poruszaniu się lub całkowity brak możliwości przemieszczania się, jak również stan ekonomiczny. Do drugiej grupy barier zalicza się niedostosowanie architektoniczne i infrastrukturalne, które jest jednocześnie najbardziej znaną i poważną przeszkodą dla osób z dysfunkcjami narządów ruchu. Bariery te występują nie tylko w obiektach noclegowych, ale także w placówkach gastronomicznych. Często dosto-sowanie obiektu do potrzeb osób z niepełnosprawnościami jest kosztowne, wymaga dodatkowych nakładów pracy przedsiębiorców12.
Bariera ekonomiczna jest jednym z podstawowych elementów, które ograniczają możliwość uprawiania turystyki. Osoby z niepełnosprawnościami na rynku pracy należą do mniejszości, większość z nich utrzymuje się zazwyczaj ze świadczeń socjalnych.
Według statystyk w polskim społeczeństwie tylko 8% osób wśród czynnych zawodowo to osoby z niepełnosprawnościami. Dlatego też ich sytuacja materialna jest mocno ogra-niczona. Dostępne środki finansowe tej grupy nie pozwalają na skorzystanie z drogich hoteli, a jedynie z najtańszych usług turystycznych, takich jak: schronisko, gospodarstwa agroturystyczne czy kwatery prywatne. Te obiekty z kolei często nie są przystosowane do
9 M. Weiss, Możliwości uprawiania turystyki przez osoby niepełnosprawne, Instytut Turystyki, Warszawa 1979, s. 44.
10 M. Popiel, Turystyka osób niepełnosprawnych w gospodarce opartej na wiedzy, „Prace Komisji Geografii Przemysłu Polskiego Towarzystwa Geograficznego” 2013, nr 24, s. 119–134.
11 B. Granosik, E. Nadolna, Analiza…, op. cit., s. 663–675.
12 Tworzenie i dostosowywanie produktów turystycznych do potrzeb osób niepełnosprawnych, red. A. Borowicka, A. Borowicka, W. Heliński, Forum Turystyki Regionów, Szczecin 2007, s. 13.
Wykorzystanie mediów społecznościowych w rozwoju turystyki… 91 potrzeb osób z niepełnosprawnościami np. poruszających się na wózkach inwalidzkich.
Hotele, mimo że coraz lepiej dostosowane do tej grupy osób, są najczęściej obiekta-mi o wysokich kategoriach jakości usług, pięcio- lub czterogwiazdkowe, a tym samym o mniejszej dostępności ekonomicznej dla niepełnosprawnych13. Dobrym rozwiązaniem dla całej bazy noclegowej, byłoby wsparcie finansowe ze środków UE, umożliwiające ograniczenie istniejących barier14.
Turyści z niepełnosprawnościami, by dotrzeć do docelowego miejsca destynacji tury-stycznej, najczęściej wybierają jako środek transportu własny samochód. Wyzwaniem dla tej grupy jest podróż autokarem czy koleją. Również infrastruktura turystyczna jest słabo przystosowana dla turystów z niepełnosprawnościami, co stanowi duży problem. Barierą są również często zbyt wysokie koszty wyjazdu, które dla wielu osób utrzymujących się z renty są dużym wyzwaniem15. Obniżenie ich jest możliwe, przede wszystkim wtedy, gdy zostanie udzielone dofinansowanie przez PFRON (Państwowy Fundusz Rehabili-tacji Osób Niepełnosprawnych) lub przez inne organizacje pozarządowe, które wspiera-ją osoby z niepełnosprawnościami. PFRON wspomaga finansowo wszelkie działalności o charakterze kulturalnym i sportowym, zaś nie wspiera organizacji obozów wędrownych, kajakowych, konnych czy innym form turystyki kwalifikowanej, które również są dobrym źródłem rehabilitacji16.
Rozwiązaniem przedstawionego wyżej problemu byłoby stworzenie odpowiednich warunków prawnych dotyczących osób z niepełnosprawnościami. Mogłoby to ułatwić kierowanie i przyznawanie dofinansowań w obrębie przygotowania i realizacji ofert tury-stycznych dla omawianej grupy. Dałoby to nie tylko swobodny dostęp do usług wypoczyn-kowych, ale również zwiększyłoby zainteresowanie organizatorów osobami z niepełno-sprawnościami i tym segmentem turystyki17.
Kolejną przeszkodą jest brak ofert w biurach podróży lub niewielka liczba jednostek specjalizujących się w tej grupie docelowej. Przyczyną takiego stanu jest fakt, iż organiza-torzy i touroperaorganiza-torzy nie widzą w turystyce dla osób z niepełnosprawnościami potencjału i zysków dla swojego przedsiębiorstwa18. Dodatkowym utrudnieniem jest brak odpowied-nio wykwalifikowanej kadry. Wielu pracowników tej branży nie ma odpowiedniej wiedzy i świadomości, jakie są potrzeby omawianej grupy, np. związane z uwarunkowaniami dla turysty poruszającego się na wózku inwalidzkim19.
13 M. Długokęcka, M. Ogonowska, Bariery ograniczające udział osób niepełnosprawnych w turystyce, „Roczniki Naukowe Stowarzyszenia Ekonomistów Rolnictwa i Agrobiznesu” 2006, t. 8, z. 4, s. 100.
14 R. Ziółkowski, Osoby niepełnosprawne w turystyce, Oficyna Wydawnicza Politechniki Białostockiej, Białystok 2010, s. 52.
15 K. Trybuś, A. Rapacz, Aktywność…, op. cit., s. 319–328.
16 M. Szczuciński, Przygotowanie psychologiczno-motoryczne i możliwości organizacyjne osób niepełnospraw-nych oraz organizacji skupiających osoby o specjalniepełnospraw-nych potrzebach do udziału w ruchu turystycznym, [w:]
Społeczne i organizacyjne aspekty aktywności turystyczno-rekreacyjnej osób niepełnosprawnych, red. D. Ślęzak, Polskie Towarzystwo Turystyczno-Krajoznawcze, Warszawa 2005, s. 23.
17 Tworzenie i dostosowywanie…, op. cit., s. 13.
18 Ibidem, s. 25.
19 T. Skalska, Turystyka osób niepełnosprawnych. Ograniczenia i możliwości rozwoju, WSHGiT, Warszawa 2004, s. 6–7.
92 Halina Makała, Sylwia Nalej
Wyjazdy dla osób z niepełnosprawnościami należy przygotowywać ze starannością, a jest to ważne z punktu widzenia samego turysty, który dzięki obsłudze przez wysoko wykwalifikowaną kadrę będzie mieć poczucie bezpieczeństwa, co jest dla niego najważ-niejsze. Brak informacji o różnych usługach turystycznych jest kolejnym ograniczeniem w podejmowaniu wyjazdów przez osoby z niepełnosprawnościami. Ta grupa potrzebuje aktualnych i wiarygodnych informacji na temat obiektów noclegowych, gastronomicznych czy poszczególnych atrakcji, do których chce się udać. Brak danych może spowodować wiele trudności, a w rezultacie albo niezadowolenie z podróży albo rezygnację z niej.
Informacje kierowane do osób z niepełnosprawnościami powinny zawierać adnotacje dotyczące stopnia i rodzaju dysfunkcji. Jest to kluczowe, ponieważ inny przekaz będzie skierowany do osób poruszających się na wózku inwalidzkim, a inny dla niewidomych.
W przewodnikach turystycznych istnieje aktualnie duża luka informacyjna w tym zakresie20. Na rynku wciąż brakuje biur podróży, które mogłyby oferować usługi dla osób porusza-jących się na wózku czy z innymi dysfunkcjami. Rozwój infrastrukturalny jest dostrzegalny, jednakże obiekty są wciąż za mało dostosowane do turystów z niepełnosprawnościami, którzy, głównie z przyczyn ekonomicznych, nie będą mieli do nich dostępu. Pomimo tego szereg organizacji oraz instytucji podejmuje się działania na rzecz poprawy stanu osób z niepełnosprawnością. Działania te mają różne założenia i charakter, jednakże wszystkie one są oparte na wiedzy i mądrości, by ułatwić dostęp osobom z niepełnosprawnościami do infrastruktury turystycznej21.