barwę za żałobę uważają. Podobnie też nie ton, jako ton, czy to jako pojedyncze brzmienie uwa
żany, czyli też jako zasada tonowa do utworu muzycznego, jest wyrazem idei, lecz idee mistrz wnosi w tonyr, strojąc z nich szatę dla niej, w któ
rej ona jedynie widomym stać się może ideałem.
W p rawdzie tony mol odpowiadają bardziej smę
tnym uczuciom, a przeciwnie tony dur ku weso
łości podniecają; wszelako są to tylko środki ku celom, nie zaś idea sam a; albowiem z tej samej zasady tonowej (n. p. D. dur) inna będzie weso
łość tryumfalnego marszu, a inna skocznego ma
zurka; również z D mol inny będzie smutek po
grzebowej pieśni, a inny dumki naddniestrzańskiej.
W szelako pewien znakomity uczony naszego wieku ( Schubarfs Ideen z u einer Aesthelik der Musik. Wien 1806J inne widzi znaczenie w to
nach wziętych jako zasady. Powiada ón n. p. że ton B dur ma znaczenie szczęśliwej miłości, do
brego sumienia, nadziei i tęsknoty za lepszym światem; ton D mol odpowiada przyrodzie me
lancholijnej niewieściej, podległej splinowi, w a- porom; ton Cis dur ma w swym udziale skargi niewzajemnej m iłości; ton A dur jest tonem oświadczeń niewinnej m iłości, zadowolnienia z swego stanu, nadziei zobaczenia się przy rozsta
niu się z kochankiem, wesołość młodzieńczą i za
ufanie w Bogu i t. d. Hebenstreit popiera zdanie /Szubarta, i nazywa prozaicznemi naturami tych,
Z eszyt V. 1847. 67
526
którzyby to znaczenie tonów za przesadę wzięli.
Być może, iż potrzeba w iększą czarą z kastalskiej krynicy czerpać, by dojrzeć poetycznej strony to
nów; ależbo panowie, poezya jest tylko rodzoną siostra prawdy,-a gdzie idzie o istotę rzeczy, tam podobno lepiej z samą panią jak z jej siostrą po
mówić.
Przepraszam łaskawych czytelników, żem za daleko zboczył od zamierzonego celu uwag nad uprawa języka naszego. S ą rzeczy, które niepo
dobna objaśnić, wytłumaczyć, bez okazania ich pokrewieństwa z innemi. Ja k bowiem niektóre choroby ciała podobnemi oznakami o sobie znać dają; tak i mylne pochody myśli mają podobne sobie ścieżki, a często tak równoległe, ie niepo
dobna puścić się jedną, nie spojrzawszy na dru
gą. Nim jednak tę równoległość powyższych przykładów z uprawą języka naszego wskażemy, powiedzmy, co nam do tego jest powodem.
Od dawna już słychać u nas -o filozoficzności jeżyka; nikt wszakże nie w yłożył nam jasno, na czem właściwie ta filozoficzność polega. Niewie
rny więc dotąd, czy pod tą filozoficznością rozu
mieć mamy filologią w nowszem jej pojmowaniu z jej wpływem na historyą; czyli też język sam ma być częścią istotną filozofii i zawierać w so
bie jakieś zasady tejże. W prawdzie przedmiot sam, roztoczony, rozwinięty ze wszystkich zwo
jów , okazany we wszystkich częściach składo
wych, i ze wszech stron, stanowiłby, jak mówi
szkoła, swoje orzeczenie rodzime (definicją ge
netyczną), wszelako świat ma dziś swoje naro- wy, i z góry chce wiedzieć, co mu ktoś sprzeda
je. Boć to u nas urosło przysłowie v „Kupił ko
ta w workuu a w naszym, świecie literackim. mo- żnaby nie raz, wydać pozew de laesione ultra dimidiumr mianowicie zaś „gramalykarzomu.
Owoż. ten świat znarowiony chce naprzód wie
dzieć , co to. je st, o czem ma słuchać? myśleć, przekonać się, i-zdobyć n a własność ducha^ swe
go. I zaiste, uczyć kogoś filozoficzności języka, nie- dawszy jej orzeczenia; żądać, by się przy
patryw ał sam rzeczy i o- niej powziął wyobraże
nie dokładne, gdy nawet sami autorowie, jak pó
źniej okażemy, częstokroć różnią się w. zdaniach 0 tej filozoficzności: jest to schować klucz od drzwi wchodowjch, i; żądać od kogoś, by komi
nem w lazł do domu, obejrzał wszystkie pokoje 1 piwnice, i powziął o całej budowli wyobraże
nie. Lecz mniejsza o tę niegrzeczność literacką;
zastanówmy się raczej, czem mogła by być owa filozoficzność, jeżeli jest możebną.
Doskonałym możnaby nazwać jeżyk zdolny wyrazić własnemi zasobami, treścią i formą w ła
snego rdzenia * wszystkie objawy świata ducho
wego i umysłowego; więc nie tylko wszystkie przedmioty z łona przyrody widomej, lecz każdy
1. Pod treścią rozumiemy wszystkie w yrazy wchodzące w skład je ż y k a ; pod form^ postać, przemiany i odmiany gramatyczne wy
razów i ich składni w różnych czasach.
528
pomysł, każde ideę, każde uczucie, każdy tegoż odcień, słowem wszystko, co we mnie I po za mną.. Język odpowiadający tym warunkom sta
nąłby na najwyższym szczeblu doskonałości swe
go wieku. W szakże ta doskonałość jest i będzie zawsze tylko idealną, a gdyby nawet była rze
czywistą kiedykolwiek, byłaby przecież wzglę
dną tylko doskonałością; gdy bowiem zakres wiedzy z każdym wiekiem rozszerza się, jasną jest rzeczą, że i zakres języka rozszerzać się musi. Ze względu więc na historyczną przeszłość języka, której w różnych czasach różne widzimy oblicze, i ze względu na przyszły stan treści i formy językowej zdawałoby się , że jest jakaś zasada, mogąca nam, czy to z przyrody języka, czyli też innym sposobem, okazać konieczność przeobrażeń językowych, tudzież ku czemu ję
zyk dążył przez wieki i dziś dąży, równie też i drogę, którą szedł, i sposób, przez który szcze- powość jeżyka w yrosła na narodowość; któraby nam wreszcie podała prawidło, według którego nowotwory winny być kształtowane. W tenczas to nietylko poznalibyśmy przyczynę, dla czego W ujka „łokiyu przeszło na fakcie, ( a nawet dziś w znaczeniu „rąk“ nie używane) „przyszcieu na przyjście, „nazdzianyu na nadany, „przed~
sieu na przecie, „zeszcieu na zejście, „ociec'*
na ojciec, nrzeczamu na rzeczom, „trzaszczkau na trzaska, „w stoiviechu na w słowach, „sze- roceu na szeroko; jakoteż dla czego nszczo- drobau wyrosła na szczodrobliwość, nkupu na
529