-Bernard Maciejowski urodził się w r. 1548 na Lubelszczyźnie jako syn póź
niejszego kasztelana radomskiego i lubel
skiego Bernarda oraz jego drugiej żony Elżbiety z Kamienieckich. Małopolski ród Maciejowskich herbu Ciołek do więk
szego znaczenia doszedł dopiero właśnie w XVI stuleciu, a pierwszym senatorem z niego się wywodzącym był dziad i imiennik bohatera tego szkicu, kasztelan Czechowski i lubelski Bernard (f 1543).
Stryj przyszłego pasterza diecezji łuckiej - Samuel (| 1550), był biskupem kolejno chełmskim, płockim i krakowskim oraz kanclerzem wielkim koronnym. Król Zygmunt II August wysuwał go też do godności kardynalskiej. Drugi ze stry
jów - Stanisław (t 1563), osiągnął z kolei urząd marszałka nadwornego koronnego.
Syn tegoż i imiennik, starosta zawichoj- ski Stanisław (t 1595), poślubił Barbarę z Dzierzgowskich - wnuczkę brata pry
masa Mikołaja Dzierzgowskiego (f 1559).
Utraciwszy w wieku lat trzech ojca (1551). trafia Bernard pod opiekę wspo
mnianego wyżej stryja Stanisława, w którego domu się wychowywał i pobie
rał pierwsze nauki. Jego preceptorem w tych latach był m.in. Benedykt Herbest (t 1598), późniejszy rektor tzw. Akade
mii Lubrańskiego w Poznaniu i członek Towarzystwa Jezusowego, szczególnie zasłużony (podobnie, jak i jego niegdy
siejszy wychowanek) około doprowadze
nia do zawarcia unii brzeskiej. Po śmierci z kolei stryja w pierwszych miesiącach 1563 r., 15-letni Maciejowski wysłany zo
stał przez matkę na dalsze kształcenie do cesarskiego Wiednia. Tu pobierał nauki w kolegium jezuickim, okazjonalnie biorąc
1600
też udział w życiu dworskim stolicy rozle
głego państwa Habsburgów. Do Rzeczy
pospolitej powrócił prawdopodobnie w r.
1566.
W tym jeszcze czasie jego ambicje ukierunkowane były na karierę politycz
ną, dlatego też wstąpił na służbę królew
ską i w początkach roku 1574 uzyskał od nowego władcy, Henryka Walezego (Wa- lezjusza), urząd chorążego nadwornego (wielkiego). W dobie kolejnego bezkró
lewia wyruszył do Rzymu, gdzie znalazł się w otoczeniu bawiącego tam już stale kardynała Stanisława Hozjusza z Warmii.
Odtąd - mimo rychłego powrotu do kraju - przez kilka lat pozostawał w jego z kolei służbie, powoli dojrzewając do decyzji o wstąpieniu do stanu duchownego. Wziął
iłt. 46 Jliitopad-tyuidyeń 2009 r.
wszakże jeszcze udział w wojnach z Mo
skwą, prowadzonych w latach 1579-1581 przez króla Stefana Batorego, u początku których otrzymał od monarchy starostwo borysławskie (1579). Prawdopodobnie ostatecznie w r. 1581 zdecydował się 33-letni wówczas Maciejowski porzu
cić życie świeckie, a w roku następnym dokonał pobożnej fundacji (kolegium je
zuickiego w Lublinie), złożył posiadane urzędy i wyruszył do Italii, by tam od
być przygotowujące do kapłaństwa stu
dia. Pobyt Bernarda Maciejowskiego na Półwyspie Apenińskim trwał cztery lata (1582-1586). Początkowo studiował on prawo kanoniczne na uniwersytecie w Pe- rugii, następnie zaś zgłębia! nauki teolo
giczne w jezuickim Collegium Romanum w Wiecznym Mieście. Tamże w Rzymie przyjął w r. 1586, w wieku 38 lat, święce
nia kapłańskie. Wtenczas już był on kano
nikiem katedry krakowskiej, dziekanem warszawskiej kapituły kolegiackiej oraz kantorem w kapitule archikatedralnej w Gnieźnie.
Ze stolicy chrześcijaństwa powrócił niemłody neoprezbiter niemal wprost na biskupstwo. Już bowiem w roku na
stępnym, tj. 1587, przypadła mu z woli królowej Anny Jagiellonki, której ochmi
strzynią była niegdyś jego matka, funk
cja administratora wakującej po śmierci biskupa Wiktoryna Wierzbickiego (t 10 lutego 1587) diecezji łuckiej. Od razu też podjęto w Kurii rzymskiej starania o wyniesienie Maciejowskiego wprost na tę stolicę biskupią, które stosunkowo szyb
ko przyniosły oczekiwany rezultat. Już 8 czerwca 1587 papież Sykstus V udzielił niespełna 40-letniemu prałatowi preko- nizacji, a w pół roku później, 24 stycznia 1588, odbyła się konsekracja nominata.
Dopełnił jej (prawdopodobnie w kolegia
cie prymasowskiej w Łowiczu) ówczesny metropolita gnieźnieński, arcybiskup Sta
nisław Kamkowski.
U/ołanie U/ołynia m 6 W Pasterzem diecezji łuckiej był Bernard Maciejowski przez łat trzynaście (rządy w niej przejął w czerwcu 1588 z rąk wikariu
sza kapitulnego Franciszka Srzednickiego, dziekana kolegium kanoników katedral
nych). Przeprowadził on w tym czasie dwa synody diecezjalne, które odbyły się w dniach 26-28 lutego 1589 i 19-20 stycz
nia 1597 (ów drugi w Janowie Podlaskim, pierwszy prawdopodobnie też tam). Sta
tutów ich obu nie wydano jednak drukiem.
Uczestniczył też osobiście Maciejowski w synodzie prowincjonalnym prymasa Stanisława Karnkowskiego w Piotrko
wie (dokąd przybył także m.in. ówczesny nominat kamieniecki Stanisław Gomo- liński - późniejszy ordynariusz łucki) w dniach 2-6 października 1589. Kolejny synod gnieźnieńskiej prowincji kościelnej zwołać miał już on sam jako arcybiskup Gniezna (w r. 1607). W r. 1590 bawił Bernard Maciejowski w Rzymie — przede wszystkim jako wysłannik króla Zygmun
ta III, najpewniej jednak przy tej okazji również z wizytą ad limina apostolorum (świeżo nakazaną w r. 1585 przez papieża Sykstusa V). W czasie swych rządów hie
rarcha pasterz ten niemało uwagi poświę
cił kapitule katedralnej. M.in. obostrzył sankcje związane z nieprzestrzeganiem dekretu biskupa Waleriana Protasewicza o obowiązku rezydencji przy katedrze, erygował w r. 1591 nową prałaturę scho
lastyka, dla której też wyznaczył uposa
żenie, przede wszystkim zaś doprowadził w tymże roku 1591 do wydania zbioru jej statutów. Kanoników zobowiązał do od
bywania drugiego w ciągu roku zebrania generalnego - na uroczystość Wszystkich Świętych, obok dotychczasowego, tj. na uroczystość Przenajświętszej Trójcy. U papieża Klemensa VIII wyjednał też dla nich w r. 1595 przywilej używania rokiety.
Szczególne zasługi - i to w wymia
rze daleko wykraczającym poza partyku
larne interesy powierzonej mu diecezji
JLlitojaacl-Cftutiyeń 2009 i. iti. 47 U/oinnle j U/ołynitz ni 6^
- poiożył Bernard Maciejowski na polu doprowadzenia do unii z Kościołem pra
wosławnym na ziemiach wschodnich Rzeczypospolitej Obojga Narodów. Przy
jął on na siebie rolę stałego pośrednika pomiędzy episkopatem ruskim, rządcami kraju i Stolicą Apostolską. Był obecny na kolejnych synodach prawosławnej metro
polii kijowskiej, a na pamiętnym synodzie unijnym w r. 1596 przypadła mu rola jed
nego z reprezentantów papieża Klemensa VIII. Tenże namiestnik Chrystusowy, w liście apostolskim „Quanta portio” z 7 lu
tego 1596, nie omieszkał też podnieść za
sług Maciejowskiego około pomyślnego sfinalizowania tak wiekopomnego dzieła.
Doceniając rozliczne zasługi biskupa łuckiego król Zygmunt III Waza posta
nowił awansować go na pasterza którejś bardziej eksponowanej w krajowej hierar
chii diecezji i powołał 1 czerwca 1597 na biskupstwo wileńskie. Stolica tamtejsza wakowała już od kilku lat, tj. od momen
tu translacji pod koniec r. 1591 kardynała Jerzego Radziwiłła do Krakowa, a admi
nistrowali nią w tym okresie kolejno miej
scowy sufragan Cyprian Wiliski (1591- 1594) i kustosz katedralny Benedykt Woyna (od r. 1594). Choć papież Klemens VIII udzielił Maciejowskiemu kanonicz
nej prowizji już 1 września 1597, nominat nie był jednak w stanie objąć powierzonej mu diecezji, gdyż w sposób zdecydowany przeciwstawiła się temu tamtejsza kapitu
ła katedralna. Powołując się mianowicie na zwyczaje i prawa, które stanowiły, iż godności w Wielkim Księstwie Litew
skim piastować mogą tylko litewscy indy- genci, nie zgodzili się kanonicy (jeszcze na sesji w dniu 10 czerwca 1597) dopu
ścić Bernarda Maciejowskiego — jako szlachcica z Polski - do podjęcia tamże obowiązków biskupich, tym bardziej zaś sprzeciwili się przeprowadzeniu jego ka
nonicznej elekcji. Ich opór okazał się nie
do przełamania, mieli oni bowiem za sobą poparcie w tym względzie znacznej czę
ści elit politycznych Litwy, w związku z czym biskup Maciejowski, nie chcąc na
rażać dobra Kościoła ani też własnej god
ności na szwank, złożył przed 21 kwietnia 1598 rezygnację z uzyskanej translacji do Wilna. Po tym fakcie tutejsza stolica bi
skupia pozostawała nieobsadzona jeszcze przez ponad dwa lata - aż do r. 1600, kie
dy to ostatecznie prekonizację otrzymał (31 lipca) administrujący diecezją już od sześciu lat kanonik Benedykt Woyna.
Tenże rok 1600 przyniósł również awans Bernarda Maciejowskiego na bi
skupstwo krakowskie, zwolnione przez śmierć kardynała Jerzego Radziwiłła (f 21 stycznia 1600). W tym przypadku żad
ne przeszkody już nie wystąpiły i papież Klemens VIII zatwierdził 23 maja 1600 translację, a nowy pasterz odbył ingres do katedry na Wawelu 12 sierpnia t.r.
Już też w roku następnym przeprowadził on synod diecezjalny (1601), po którym przystąpił do wizytacji generalnej diecezji (1601-1603). Popierał w niej rozwój życia zakonnego, zatroszczył się również o zor
ganizowanie seminarium diecezjalnego.
Ceniący wysoko Maciejowskiego papież Klemens VIII powołał go w tym czasie do Kolegium Kardynalskiego, co miało miejsce na konsystorzu w dniu 9 czerwca 1604. Wyniesienie to napotkało w kraju na niezbyt przychylne reakcje, a zgoła wywołało negatywne reperkusje, przy
czyniło się niemniej do rychłego awan
su Bernarda Maciejowskiego na stolicę metropolitalną w Gnieźnie. Przeniesiony tam został - na życzenie króla Zygmunta III - przez papieża Pawła V dnia 31 lip
ca 1606. Już też 15 września t.r. nastąpiło kanoniczne objęcie przezeń rządów, a 30 marca 1607 miał miejsce uroczysty ingres nowego arcypasterza do gnieźnieńskiej bazyliki metropolitalnej.
itr. 48 Jlłitof2ad-(jru.c{yQń 2009 r. U/ołanie y [Wołynia. nr 6(9/J Nową godnością nie cieszył się kardy
nał długo, bowiem w rok później zasko
czyła go 19 stycznia 1608 w Krakowie śmierć (liczył sobie zaledwie 60 lat). Na krótko przedtem zdążył jeszcze przepro
wadzić w październiku 1607 r. synod prowincjonalny, który zebrał się w Piotr
kowie. Pochowany został niegdysiejszy pasterz łucki w katedrze krakowskiej, w kaplicy grobowej swego stryja, biskupa Samuela Maciejowskiego. Był Bernard Maciejowski pierwszym, a jak dotąd
jednym z dwóch (obok Jana Aleksandra 2001, s. 54-61.1
<XX>00<xXX>00<X>000000<X>00<XXx>000<XXX>