SATYSFAKCJI Z USŁUG
BIBLIOTECZNYCH
D a g m a r a B u b e l
d o k to rP o litechnika C zęstochow ska B ib lio te ka G łó w n a
E - o d b i o r c a czy c z y t e l n i k ?
Z b i o r y b i b l i o t e c z n e a o c z e k i w a n i a
u ż y t k o w n i k ó w b i b l i o t e k u c z e l n i
t e c h n i c z n y c h
S łow a k lu c z o w e : użytko w n ic y b ib lio te k ucze ln i te ch n icz n ych , rozw ój te c h n o lo g ii in fo r m acyjnych, oc ze k iw a n ia e -u ż y tk o w n ik ó w , z b io ry b ib lio te czn e
A b s tra k t: a rty k u ł je s t próbą odpow iedzi na szereg pytań dotyczących u żytko w n ikó w b i b lio te k ucze ln i te c h n ic z n y c h oraz ich ocze kiw a ń. Z a pre ze n to w a n o rosnące w y m a g a n ia w s p ó łcze s n y ch u ż y tk o w n ik ó w po zostające z ś c is ły m zw iązku z ro zw o je m te c h n o lo g ii in fo rm a c y jn y c h oraz p o stępe m te ch n icz n y m . K o m p le k so w e za sp o ka ja n ie ocze kiw a ń zarów no e -u ż y tk o w n ik ó w ja k i tra d ycy jn yc h c z y te ln ik ó w sta n o w i po dstaw ow e zadanie każdej b ib lio te k i. W te k ś c ie w s ka za n o na is to tn e p o trzeb y i o cze kiw a n ia u ży tko w n ik ó w b ib lio te k ucze ln i te ch n ic zn y ch w ko n te k ś c ie w yk o rz y s ta n ia zb io ró w b ib lio te czn ych .
Wstęp
P o d s ta w o w y m c z y n n ik ie m , k s z ta łtu ją c y m b ib lio te k ę za w sze byli i są je j u ż ytko w n icy, ich p o trz e b y , o c z e k iw a n ia , a k ty w n o ś ć o ra z z m ie n ia ją c e się w z w ią z k u z ro z w o je m te c h n o lo g ic z n y m fo r m y ś w ia d c z e n ia u słu g . T ra d y c y jn a d z ia ła ln o ś ć , k tó re j e fe k te m b yło u d o s tę p n ia n ie z b io ró w , p o łą c z o n e z in fo rm a c ją o nich, s ta ła się fu n k c ją p o m o c n ic z ą w s to s u n ku d o p o d s ta w o w e j d z ia ła ln o ś c i, ja k ą je s t in fo rm a c ja n a u k o w a . Z m ia n a fu n k c ji b ib lio te k i p o w s ta ła w w y n ik u z m ia n p o trz e b u ż y tk o w ników . Presja u ż y tk o w n ik ó w , nie m o g ą c y c h p rz e d rz e ć się p rze z g ą szcz in fo rm a c ji, d o p ro w a d z iła d o s y tu a c ji, w k tó re j b ib lio te k i z a c z ę ły p rz e ra d z a ć się w c e n tra in fo rm a c y jn e . R e a liza cja fu n k c ji in fo rm a c y jn e j p rz y w y k o rz y s ta n iu tra d y c y jn y c h ź ró d e ł in fo rm a c ji i tra d y c y jn y m i m e to d a m i p rz e s ta ła ju ż z a s p o k a ja ć p o trz e b y w ie lu c z y te ln ik ó w . B ib lio te k i s ta n ę ły w o b e c n o w ych z a d a ń , k tó ry c h c e le m je s t nie ty lk o u s p ra w n ie nie d o s tę p u d o in fo rm a c ji, z a w a rty c h w g ro m a d z o n y c h z b io ra c h , a le
D a g m a r a B u b e l
p rz e d e w s z y s tk im z a p e w n ie n ie d o s tę p u d o ź ró d e ł in fo rm a c ji i z o rg a n iz o w a nie s p ra w n e g o p rz e p ły w u in fo rm a c ji.
Z m i a n y w b i b li o te k a c h a oc z e k i w a n i a u ż y t k o w n i k ó w
W p ro w a d z a n ie z m ia n w b ib lio te k a c h za w sze p o w in n o o d b y w a ć się z u w z g lę d n ie n ie m o c z e k iw a ń u ż y tk o w n ik ó w , k tó re w p rz y p a d k u b ib lio te k uczelni te c h n ic z n y c h są b a rd z o z ró ż n ic o w a n e i u z a le ż n io n e od w ie lu c z y n n i ków, m .in . o d d zie d zin y, k ie ru n k u z a in te re s o w a ń , d o ś w ia d c z e n ia , s ta n o w is k a n a u k o w e g o , w ie k u , w y k s z ta łc e n ia , p rz y n a le ż n o ś c i d o o k re ś lo n e j g ru p y s p o łe c z n e j, a k ty w n o ś c i z a w o d o w e j i p e łn io n y c h fu n k c ji. Z n a c z ą c ą ro lę o d g ry w a ró w n ie ż tra d y c ja i u ś w ia d o m io n a p o trz e b a k o rz y s ta n ia z z a s o b ó w b ib lio te czn ych , ja k ró w n ie ż s to p ie ń o p a n o w a n ia k o m u n ik a c y jn y c h u m ie ję tn o ś c i w o p a rc iu o n o w o c z e s n e ź ró d ła in fo rm a c ji o ra z n a rz ę d z ia e le k tro n ic z n e .
W y m ie n io n e k a te g o rie , po za o s ta tn ią , o k re ś la ją u ż y tk o w n ik a b ib lio te k i tra d y c y jn e j, g ro m a d z ą c e j g łó w n ie z b io ry d ru k o w a n e . U ż y tk o w n ik w s p ó łc z e snej b ib lio te k i a k a d e m ic k ie j m o że p o ru s z a ć się nie ty lk o w s fe rz e u s łu g t y p o w o b ib lio te c z n y c h (w części z a u to m a ty z o w a n y c h ), a le ró w n ie ż w sfe rze u słu g ty p o w o in fo rm a c y jn y c h , s tw a rz a ją c y c h m o ż liw o ś ć k o rz y s ta n ia z z a s o b ó w b ib lio te k i w irtu a ln e j, a w ię c s e rw is ó w e le k tro n ic z n y c h o fe ro w a n y c h p rze z b ib lio te k ę i u d o g o d n ie ń ty p u s e rw e ry lin k u ją c e o ra z z n a rz ę d z i u ła tw ia ją c y c h z a rz ą d z a n ie z a s o b a m i b ib lio te k i h y b ry d o w e j. Jeśli c h c e m y u z n a ć u ż y tk o w n ik a za ró w n o rz ę d n e g o p a rtn e ra w n o w o c z e s n y m s p o s o b ie k o m u n ik o w a n ia się i z d o b y w a n ia in fo rm a c ji, o p a r ty m g łó w n ie na te c h n o lo g ia c h in fo rm a ty c z n y c h , n a le ż y s fo rm u ło w a ć w a ru n k i, ja k ie p o w in ie n on s p e łn ia ć . D zisie jsza b ib lio te k a n a d a je s p o re k o m p e te n c je s w o im u ż y tk o w n ik o m , d o s trz e g a ją c p o trz e b ę ich s a m o d z ie ln o ś c i. W s p ó łc z e s n y u ż y tk o w n ik p o s ia d a z a d o w a la ją c e u m ie ję tn o ś c i w z a k re s ie o g ó ln ie p o ję ty c h te c h n o lo g ii in fo r m a cyjn ych i w y k a z u je d u ż ą a k ty w n o ś ć w k o rz y s ta n iu z In te rn e tu . C z ę s to je d n a k szuka „n a w y c z u c ie ", p o s łu g u je się p o p u la rn y m i w y s z u k iw a rk a m i i w z w ią z ku z ty m o trz y m u je d u ż ą ilo ś ć n ie re le w a n tn y c h o d p o w ie d z i, po p rz y s ło w io w y m „je d n y m k lik n ię c iu ".
S p ro s ta n ie o c z e k iw a n io m g ru p y u ż y tk o w n ik ó w , ja k ą s ta n o w ią p ra c o w n icy n a u k o w i, s ta w ia p rz e d b ib lio te k a m i z a d a n ia z w ią z a n e z ko n ie c z n o ś c ią d y n a m ic z n e g o ro z w o ju in fo rm a c ji, ja k ró w n ie ż p o d n o s z e n ia k w a lifik a c ji k a d ry 1. S p e cyfika w y m a g a ń p ra c o w n ik ó w n a u k o w y c h uczelni te c h n ic z n y c h p o w ią z a n a je s t ś ciśle z p rz e m y s łe m o ra z in n y m i n a u k a m i, co s ta w ia p rze d
1 A.S. Kleczkow ski, W a rs z ta t p ra c y n a u k o w c a a s łu ż b a in fo rm a c y jn a w b ib lio te c e szko ły wyższej, K ra ków 1 9 6 7 , s. 22.
E - o d b io r c a czy c z y t e ln ik ? Z b io r y b ib lio t e c z n e a o c z e k iw a n ia .
b ib lio te k ą s p e c ja ln e z a d a n ia . Z b io ry b ib lio te k a k a d e m ic k ic h o p ro filu te c h n iczn ym to fa c h o w a lite ra tu r a te c h n ic z n a g łó w n ie n a u k o w e c z a s o p is m a i książki, n o rm y, p a te n ty , w y d a w n ic tw a e n c y k lo p e d y c z n o -s ło w n ik o w e o ra z b ib lio g ra fic z n o -a b s tra k to w e b a z y d a n y c h . B ib lio te k a rz e , z a jm u ją c y się g ro m a d z e n ie m z b io ró w i z a s o b ó w , d b a ją , by m ia ły o n e o d p o w ie d n i p o z io m n a u k o w y o ra z k o re s p o n d o w a ły z te m a ty k ą i p ro file m uczelni.
P ra c o w n ic y n a u k o w i o c z e k u ją b o w ie m w ie d z y p rz y d a tn e j d o w y k o n y w a nia p o w ie rz o n y c h z a d a ń , s łu ż ą c e j ro z w o jo w i n a u ki i d y d a k ty k i, p ro w a d z e n ia b a d a ń o ra z k s z ta łc e n ia . P o trz e b n a je s t im in fo rm a c ja szyb ka i k o n k re tn a , ze ź ró d e ł p re z e n tu ją c y c h n a jn o w s z e o s ią g n ię c ia w ie d z y ś w ia to w e j. Z a n a j w a ż n ie js z e u z n a ją ilo ś ć d ru k o w a n y c h w y d a w n ic tw c ią g ły c h n ie z b ę d n y c h do p ra c y b a d a w c z e j o ra z e fe k ty w n ą w itry n ę b ib lio te k i z a p e w n ia ją c ą in tu ic y jn y d o s tę p d o p o s z u k iw a n e j in fo rm a c ji. Ł a tw o ś ć n a w ig a c y jn a w itr y n y b ib lio te c z nej o ra z d o s tę p d o e le k tro n ic z n y c h z a s o b ó w p oza te re n e m b ib lio te k i, ja k ró w n ie ż g o to w o ś ć p ra c o w n ik ó w b ib lio te k i d o in d y w id u a ln e j p o m o c y u żyt k o w n ik o m , s ta n o w ią p rz e s ła n k i e fe k ty w n e g o z a s p o k o je n ia p o trz e b in fo r m a cyjn ych te j g ru p y u ż y tk o w n ik ó w .
W każdej b ib lio te c e p o d s ta w o w ą g ru p ę u ż y tk o w n ik ó w , o b o k p ra c o w n i ków n a u k o w y c h , tw o rz ą s tu d e n c i i to w ła ś n ie o n i w y m u s z a ją z m ia n y z w ią z a n e z m o d e rn iz a c ją i a u to m a ty z a c ją b ib lio te k uczelni te c h n ic z n y c h o ra z p ro c e s ó w b ib lio te c z n y c h i in fo rm a c y jn y c h . P o trze b y te j g ru p y u ż y tk o w n ik ó w o s c y lu ją w o k ó ł z g ro m a d z e n ia p o trz e b n e j lite ra tu ry , w m o ż liw ie na jszyb szy i g w a ra n tu ją c y je j k o m p le tn o ś ć , s p o s ó b . B a rd z ie j niż p ra c o w n ic y d o c e n ia ją oni w a rto ś ć in fo rm a c ji k a ta lo g o w e j, c h ę tn ie k o rz y s ta ją c z s ze re g u m o ż liw o ści w y s z u k iw a w c z y c h , w ja k ie w y p o s a ż o n y je s t e le k tro n ic z n y k a ta lo g b ib lio te k i i ja k ie s tw a rz a In te rn e t. P re fe ru ją e le k tro n ic z n e s e rw is y z p rz y ja zn y m i in te rfe js a m i i m o ż liw o ś c ią ró w n o c z e s n e g o p rz e s z u k iw a n ia w ie lu ź ró d e ł w k ró tk im czasie. O ile p ra c o w n ic y z a in te re s o w a n i są g łó w n ie lite ra tu r ą ś w ia to w ą , s p e c ja lis ty c z n y m i p u b lik a c ja m i i d o n ie s ie n ia m i z b a d a ń p ro w a dzo n ych p rze z n a u k o w c ó w z c a łe g o ś w ia ta , to p o trz e b y s tu d e n tó w są inne. O n i p o trz e b u ją p o d s ta w o w y c h m a te ria łó w z w ią z a n y c h z k ie ru n k ie m s tu d ió w , w w e rs ji d ru k o w a n e j i e le k tro n ic z n e j, czę sto te ż p o s z u k u ją lite r a tu r y p o ls k ie j2. D u ż y m z a in te re s o w a n ie m s tu d e n tó w cie szy się b ib lio te k a c y fro w a , k tó ra o p ró c z z b io ró w a rc h iw a ln y c h u d o s tę p n ia b ie ż ą c e w y d a n ia s k ry p tó w , p o d rę c z n ik ó w i ksią że k p o le c a n y c h p rze z w y k ła d o w c ó w .
2 I. Sójkow ska, F. Podgórski, D o k ą d z m ie rz a in fo rm a c ja ? - C zyli co o fe ru je b ib lio te k a , a c ze g o o czekuje
u żytko w n ik. Stan o b e c n y i ro z w ó j in fo rm a c ji n a u k o w e j w b ib lio te k a c h u c z e ln i te ch n iczn ych , [w :] Bi
b lio te k i XX I wieku. C zy p rze trw a m y? , II K o n fe ren cja B ib lio te ki P olitechniki Ł ódzkiej 1 9 -2 1 .0 6 .2 0 0 6 ,
D a g m a r a B u b e l