Boskie Zdarzenie

Podchodząc do omówienia Boskiego Zdarzenia w koncepcji recentywistycznej naleŜy powiedzieć, Ŝe Józef Bańka „zakłada hierarchię bytów”⁸⁰. W Metafizyce zdarzeń, zapoznajemy się z następującym określeniem Zdarzenia: „Byt Pierwotny.

NajwyŜsza Henada, jest Boskim Zdarzeniem, bez czegoś, co się zdarza”⁸¹. Odwołajmy się w tym miejscu do niewielkiego ustępu poświęconego tej problematyce do zaledwie kilku stron, które przed pojawieniem się dzieła pt. Ojcze nasz któryś jest teraz. Idee czystej teraźniejszości i teraźniejszościowej filozofii. wyjaśniały nam, czym jest to Boskie Zdarzenie. Bańka określa je następującymi słowami, iŜ jest ono: Bytem Pierwszym, NajwyŜszą Henadą, Boską Prazasadą, Bogiem. Co ciekawe i co powinniśmy z naleŜytą uwagą zapamiętać to to, Ŝe nie posiada ono swojego kresu w zjawiskach⁸². Od razu widzimy moŜliwość sformułowania kilku pytań wypływających ze sformułowania zawartego w powyŜszym zdaniu. Zadajmy sobie pytanie co to znaczy, Ŝe nie posiada swojego kresu w zjawiskach, co to znaczy, Ŝe to Zdarzenie nie kresuje? Czy nie ma miejsca, w którym miałoby się ujawniać, kresować? Skoro nie kresuje w zjawiskach, a przez zjawiska poznajemy zdarzenia, więc jak poznajemy Boskie Zdarzenie? Czy w ogóle poznajemy NajwyŜszą Henadę? Formułujemy pytanie o warunki i moŜliwość poznania Boskiego Zdarzenia. Kolejne sformułowanie odnośnie rozwaŜanego tutaj zagadnienia informuje nas, iŜ mnogość zostaje wykluczona wraz z peryferiami. Skoro zachodzi takie wykluczenie, więc mamy do czynienia z Jednością.

Czy jest to czysta Jedność?. Bańka określa Boskie Zdarzenie Henadą⁸³, co niesie nam

80 A. Baron, Teoria bytu rozumieniu Bolesława Gaweckiego i Józefa Bańki. [w:] Z. Zachariasz (red.), Wieczne teraz. Materiały z konferencji naukowej Perspektywy recentywizmu i eutyfroniki (Szczyrk, maj 2001), Katowice 2002, s. 264.

81 J. Bańka, Metafizyka zdarzeń: recentywizmu i henadologia, Katowice 1991, s. 11.

82 W tekstach Bańki moŜemy często dostrzec uŜycie słowa zjawisko w liczbie mnogiej, a słowa zdarzenie w liczbie pojedynczej (choć oczywiście nie jest tak zawsze). Wynika to z tego, iŜ mamy dwie odmiany, dwa typy zjawisk tj. nicość jako zjawisko w przyszłości i niebyt jako zjawisko w przeszłości, z kolei zdarzenie ujmujemy razem w teraźniejszości.

83 MoŜemy spotkać wiele definicji odnośnie henady, henologii w słownikach filozoficznych my jednak odwołajmy się do tego, co pisze D. Dembińska–Siury na temat henady u Plotyna w ksiąŜce pt. Byt i istnienie w filozofii Plotyna. (D. Dembińska–Siury, Byt i istnienie w filozofii Plotyna, Warszawa 1979.) Na stronie dziewiątej tej ksiązki spotykamy się z określeniem henady jako „absolutnej pełni wszystkiego”

jako pewnego rodzaju „całkowite, nic i nikt”, gdzie mówienie o niej staje się czymś niemoŜliwym. W dalszej części ksiąŜki widzimy kolejne przybliŜenia tego pojęcia, gdyŜ juŜ na sześćdziesiątej pierwszej stronie mamy określenie jej jako „najpełniejszą realność”, jako „przyczynę bytu”, jako Jednię, od której nie ma większego „jedna”, to przyczyna jedna. Najprościej moŜna powiedzieć, iŜ wykracza ona poza wszystko. Na stronie sto dziewiętnastej jest mowa o tym, iŜ Henada stanowi początek, źródło wszystkiego. Pamiętajmy, iŜ istnieje róŜnica między tym, co głosi na temat henady Bańka i Plotyn.

juŜ na myśl skojarzenie z Jednością. W związku z zagadnieniem henady, Jedność zostaje postawiona przed bytem. Takim klasycznym przykładem jest Plotyn, u którego Jedność znajduje się ponad „umysłem”, który dopiero jest wiązany z bytem, u niego, bowiem była czymś transcendentnym wobec bytu, i czymś nieporównywalnie przekraczającym myślenie. Autor Metafizyki zdarzeń pisze, iŜ w związku z Boskim Zdarzeniem mamy do czynienia z czymś pierwotnym, źródłowym, podstawowym, zasadniczym, które nie jest: myślą, duchem, wolą. Więc czym jest to Boskie Zdarzenie, czym jest ta Jedność? Czy jest czymś na podobieństwo Jedności w filozofii Plotyna czy jest czymś innym? Odpowiedz, jaką otrzymujemy bezpośrednio z analizowanego tekstu to to, iŜ jest Ona: niezmienna, niezaleŜna, nie ma w niej ani podrzędności ani nadrzędności. Bańka wyraźnie określa Boskie Zdarzenie jako Absolut - zdarzanie się czyste bez zdarzania się czemuś, to Bóg jako źródło wszystkiego. Pewną niejasność przywodzi porównanie Boskiego Zdarzenia do Boga i jednocześnie do Absolutu, poniewaŜ te dwa pojęcia nie zawsze mają ten sam zakres. Ta Jedność⁸⁴ jest poza bytem, poza dostępem dla myśli⁸⁵, poza rozumem, poza zjawiskowością. A więc, powiedzmy szczerze, jest ona poza nami, ale czy jest poza wszelkim dostępem dla nas. Nie jest Ona ani szczytem dobra, prawdy czy piękna. Podobnie u Plotyna, określając Jedno staramy się uŜywać pojęć negatywnych tj. mówiąc, czym nie jest, bowiem nie mamy do czynienia z szczytem czegoś, ale z czymś nieporównywalnym. Z tego Boskiego Zdarzenia emanują juŜ henady, które się zdarzają i zjawiają będąc zdarzeniem i zjawiskiem. Bańka pisze: „wszystkie inne, bowiem jedności, a więc henady składające się na świat, są zdarzeniami posiadającymi swój kres w zjawiskach”⁸⁶. Byt Pierwszy to jedność z wykluczeniem wielości, na nim kończy się perspektywa myślenia o Bycie

Dlatego teŜ definicje słownikowe, czy choćby D. Dembińska–Siury nam za wiele nie pomogą, gdyŜ trzeba samodzielnie przeanalizować teksty z zakresu recentywizmu poświęcone temu zagadnieniu.

84 Gdybyśmy się kierowali definicją słownikową to musielibyśmy mówić, iŜ mamy tutaj do czynienia z czymś wewnętrznie spójnym, niepodzielnym, czymś przysługującym bytowi, czymś co np. w tomistycznej teorii identyfikujemy jako jeden z transcendentaliów. Lecz analizując to pojęcie w recentywizmie dostrzeŜemy uŜycie jego zamiennie z Henadą jako jedno z istotniejszych pojęć teorii ontologicznej.

85 JuŜ Ksenofanes głosił na temat bóstwa, iŜ jest jedno, odmawiając przypisywania mu róŜnych własności, podobieństwa do człowieka, tego iŜby się zrodziło, bowiem, trwa ono wiecznie jako nie rozciągłe cieleśnie. Nas w poglądach tego filozofa interesuje nie to, Ŝe Bóg jest identyczny ze światem, ale to, iŜ wyklucza on znajomość prawdy o bogach zarówno u potomnych jak i mu współczesnych, bowiem mniemanie jest wszystkich udziałem. Nawet wnioskowanie za pośrednictwem znaków prowadzi jedynie do uznania istnienia czegoś absolutnego, ale dalej nasz rozum okazuje się bezsilny. Dalej zdaniem Ksenofanes moŜna juŜ mniemać. Tą właśnie bezsilność rozumu człowieka moŜemy dostrzec w recentywizmie odnośnie NajwyŜszej Henady, nieposiadającej kresów w postaci zjawisk, kresów, przez które wznosi się nasze poznanie.

86 J. Bańka, Metafizyka zdarzeń…,dz. cyt., s. 11.

Pierwotnym, Bogu, bowiem tam gdzie pojawia się wielość mamy juŜ do czynienia z tym, co zostaje określone jako „niŜsze henady”.

MoŜna by tutaj zestawić koncepcję recentywistyczną, która podejmuje problem Henady, Jedności z koncepcją Plotyna, dla lepszego ujęcia samej koncepcji recentywistycznej, ale my temu zagadnieniu poświęcimy osobny ustęp pracy po analizach zagadnienia ruchu, „lotu strzały” gdzie zostanie pokazane nawiązanie recentywizmu do innych filozofii. Nasze rozwaŜania pójdą w dalszej części pracy w stronę podjęcia „koncepcji niŜszych henad”, czyli mówiąc inaczej zajmiemy się zdarzeniami pisanymi juŜ z małej litery, chociaŜby z tego względu, iŜ mamy tutaj do czynienia ze zdarzeniami, które kresują, posiadając swój kres w zjawiskach, poprzez które moŜemy juŜ mówić o zdarzeniu.