Budynki szkolne

Poczynania, dotyczące budownictwa szkolnego, datują się od r. 1917.

Już przepisy Tymczasowe w Art. 21 zapowiadają wydanie w tej sprawie specjalnej instrukcji, a w Art. 34 p. 16 oddają opiekę i nadzór nad budownictwem szkolnem Radom Szkolnym Okręgowym 1). Następnie poświęcają uwagę sprawie prawidłowego budownictwa dwa rozporządzenia Min. W. R. i O. P„ a mianowicie z dn. 18 lutego 1918 2), inicjatywę jednakże i koszty budowy pozostawiają gminom, miastom, sejmikom po­ wiatowym lub osobom prywatnym i instytucjom. Okól­ nikiem z dn. 19 maja 1919 r. przyznaje się tylko gmi­ nom zniżkę od 25—50% przy kupnie drzewa na budowę szkół w nadleśnictwach państwowych s).

Ustawa o budowie publicznych szkól powszech­ nych z dn. 17 lutego 1922 r. wkłada również na gminy całkowity obowiązek budowy szkół (Art. 1) i dostar­ czenia gruntów pod zabudowania. Nadto ustawa ta

(Art. 1) wkłada na gminy obowiązek budowy domów mieszkalnych i budynków gospodarczych dla na­ uczycielstwa *)•

Szczególnie sprawa dostarczania pomieszczenia dla nauczycielstwa wywołała wiele zatargów, gdyż gminy stały na stanowisku, że pomieszczenie dla szkół mają dostarczać bezpłatnie, a dla nauczycielstwa płat­ nie. Interpretacja taka nie wytrzymywała krytyki, gdyż Art. 1 nie czyni żadnej różnicy w dostarczaniu pomieszczeń.

*) Dz. Urz. Dep. W R. i O. P. r. 1917, Nr. 1.

2) Dz. Urz. Min. W. R i O P. r. 1918, Nr. 3, poz. 11 i 12. s) Dz. Urz. Min. W. R. i O. P. r. 1919, Nr. 6, poz. 8. *) Dz. Urz. Min. W. R. i O. P. r. 1922, Nr. 12, poz. 111.

Zasiłki i pożyczki budowlane.

Jako pomoc ze strony Skarbu Państwa przyznawał Art. 10 gminom zasiłek, równający się 50% kosztów bu­ dowy i przebudowy oraz na pokrycie drugiej połowy kosztów budowy — długoterminową pożyczkę na wa­ runkach, które określą osobne rozporządzenia 1).

W ten sposób koszty budowy i przebudowy szkół przeszły w rzeczywistości na Skarb Państwa, Nie mógł on podołać temu zadaniu wobec ogromnych potrzeb budowlanych. W okresie dobrej konjunktury gospo­ darczej wzniesiono tylko w niewielu miejscowościach budynki szkolne, dostosowane do potrzeb nowoczesne­ go nauczania z powodu trudnej sytuacji Skarbu Pań­ stwa. Art. 10 został zniesiony już w r. 1925 ustawą z dn. 22 grudnia 1925 r. o środkach zapewnienia równowagi budżetowej (Art. 15), a sprawa zasiłku i pożyczek zo­ stała w ten sposób załatwiona, że gminom „mogą być“ , ,a nie muszą udzielane zasiłki i długoterminowe pożycz­

ki na warunkach, które określą rozporządzenia2). ,W rzeczywistości z powodu braku na ten cel fundu­

szów udzielają Kuratorowie tych zasiłków i pożyczek ,w zakresie ograniczonym.

Obecny kryzys ekonomiczny odbił się dotkliwie również na finansach gmin i zahamował zupełnie ak­ cję budowy szkół powszechnych. Możliwy jest dwo­ jaki sposób załatwienia tej sprawy: uzyskanie pożycz­ ki na budowę szkół, co jest nierealne wobec je j mi- ljardowej wysokości, albo też rozpocząć budowę ta­ nich, drewnianych szkół powszechnych, na co zezwala Ministerstwo i co jest do wykonania łatwiejsze w na­ szych warunkach ze względu na znaczne obszary la­ sów w kraju. Bardziej wskazanem jest, aby dzieci uczyły się w budynkach skromniejszych, drewnianych o salach obszernych, wznoszonych przez gminy, gro­ mady, nawet w postaci domów czynszowych, i wszyst­ kie znalazły w szkole pomieszczenie, aniżeli w nieod­ powiednich, rozrzuconych po całej wsi, ciasnych, ciem­ nych i wilgotnych izbach szkolnych, wynajętych za duże sumy, jak to ma miejsce obecnie.

*) Dz. Urz. Min. W. R. i O. P. r. 1922, Nr. 12, poz. 111. !) Dz. Urz. Min. W. R. i O. P. r. 1926, Nr. 13, poz. 162.

Przepisy o budowie szkół.

Pierwsze przepisy ukazały się już w r. 1918 i wpro­ wadzały budowę według planu, zatwierdzonego przez Min. W. R. i O. P., a nadto oddanie do użytku nowo- wznoszonych budynków za specjalną zgodą Minister­ stwa. Również oznaczały one skale, według których mają być sporządzane plany sytuacyjne i poleciły za­ łączanie do planu przybliżonego kosztorysu dla apro­ baty Ministerstwa. Następnie w r. 1920 i 1921 ukazu­ ją się okólniki Ministerstwa W. R. i O. P., określające, w jaki sposób i w jakiej ilości mogą uzyskiwać gminy grunta na cele szkolne z majątków państwowych i prywatnych ł), oraz o dokonywaniu pomiarów grun­ tów szkolnych 2).

Zasadniczo ujmuje tę sprawę ustawa o budowie publicznych szkół powszechnych s), która w Art. 3 określa obszar gruntu dla szkół różnego stopnia orga­ nizacyjnego i domów mieszkalnych dla nauczycieli. Przewiduje się (w Art. 4) wywłaszczenie gruntów dla celów szkolnych; plany i kosztorysy zatwierdza Ku­ rator (Art. 6) i budowa gmachów szkolnych i domów mieszkalnych podlega nadzorowi Min. W. R. i O. P. Nadto przyznaje się w Art. 8 Radzie szkolnej powia­ towej prawo ustanawiania kolejności budowy szkół na podstawie opinji samorządu szkolnego gminnego, pra­ wo veta dla Inspektora (Art. 8), a Kuratorowi prawo ustalania czasu budowy szkół w ramach zatwierdzo­ nego budżetu (Art. 8, część trzecia), mocą którego może gminę zmusić do przystąpienia do budowy.

Aby podjąć natychmiast akcję budowy szkół, za­ nim ukażą się wszystkie rozporządzenia wykonawcze do uchwalonych już ustaw o zakładaniu i budowie szkół, Min. W. R. i O. P. okólnikiem z dnia 6 kwiet­ nia 1922 r. podaje do wiadomości szczegółowe wska­ zówki, dotyczące podań o budowie szkół i przyzna­ nie zasiłków i pożyczek. Mówi się w nich o przepro­ wadzeniu spisu dzieci, sporządzeniu sieci, ustaleniu ob­

ł) Dz. Urz. Min. W. R. i O. P. r. 1921, Nr. 14, poz. 141. 2) Dz. Urz. Min. W. R. i O. P. r. 1921, Nr. 24, poz. 256. 3) Dz. Urz. Min. W. R. i O. P. r. 1922, Nr. 12, poz. 111.

wodów i punktów szkolnych, w których mają stanąć budynki szkolne, sporządzeniu mapek sieci i obwodów, sposobu oznaczania budynków istniejących i projek­ towanych, o stopniu organizacyjnym szkoły. Tamże podaje się schematy spisu gruntu szkolnego, wyjaśnia się, że wioski czyli gromady nie mogą szkół budować, tylko gminy; podaje się wykaz załączników do wnio­ sku w sprawie budowy publicznej szkoły powszechnej i domów mieszkalnych, oraz sposób przeprowadzenia całej pracy przygotowawczej 1).

Równocześnie rozporządzeniem z dn. 5 kwietnia 1922 r. podaje Min. W. R. i O. P. wymiary i liczbę pomieszczeń dla nowobudowanych gmachów szkolnych i domów mieszkalnych dla nauczycieli -). Wl załączni­ kach L. 1 i L. 2 do powyższego rozporządzenia podaje Ministerstwo tablice z szczegółowym wykazem pomie­ szczeń, wysokości i powierzchni sal w budynkach szkolnych, domach mieszkalnych i budynkach gospo­ darczych. Załącznik pierwszy określa normy normal­ ne, dotyczące powierzchni pomieszczeń, a dopuszczalne odchylenia od normalnych norm określa załącznik dru­ gi, czyli program minimalny.

Ze względu na to, że niektóre grunta szkolne nie miały jeszcze ustalonego prawa własności, mimo okól­ nika z dnia 25 maja 1920 r., Min. W. R. i O. P. okól­ nikiem z dn. 2 marca 1922 r. poleca wypełnić załączo­ ny wykaz gruntów szkolnych według stanu z dn. 1-go kwietnia 1922 na terenie gminy, gdyż rejestracja taka pozwoli ustalić prawo własności, posiadania lub inny prawny tytuł gruntów szkolnych, a okólnikiem z dn. 1 maja 1922 r. ustala tryb postępowania przy składaniu wniosków o uzyskanie ziemi na cele szkolne z mająt­ ków, przeznaczonych na parcelację3). Rozporządzeniem z dn. 26 czerwca 1922 ogłasza warunki, na jakich będą gminom udzielane pożyczki na budowę szkół i domów mieszkalnych, a rozporządzeniem z dn. 30 czerwca 1922 r. podaje sposób obliczania przybliżonego koszto­

ł) Dz. Urz. Min. W. R. i O. P. r. 1922, Nr. 12, poz. 113. 2) Dz. Urz. Min. W. R. i O. P. r. 1922, Nr. 12, poz. 112. 3) Dz. Urz. Min. W. R. i O. P. r. 1922, Nr. 19, poz. 199 i 200.

rysu budowy, oraz w załącznikach — 2 tablice, jako wzory przybliżonych kosztorysów dla budynków, wznoszonych według programu normalnego i minimal­ n ego1). W dniu 14 sierpnia 1922 r. wydaje rozporządze­ nie w sprawie sposobu wypłaty gminom zasiłków i po­ życzek, a w załącznikach formularze następujące: 1) zobowiązanie gminy do właściwego użycia zasiłku, 2) uchwały o przyjęciu pożyczki, 3) treść skryptu dłuż­ nego, 4) schemat instancyj, powołanych do powzięcia uchwał, obowiązujących gminę2). Następnie okólni­ kiem z dn. 23 lutego 1925 r. określa, na jakich warun­ kach i w jakiej ilości można uzyskać wydzielenie grun­ tów na cele szkolnictwa powszechnego z objektów pań­ stwowych, przeznaczonych na parcelację8), a rozpo­ rządzeniem z dn. 28 lutego 1925 r. zmienia częściowo wymiary i liczbę pomieszczeń w budynkach szkolnych i domach mieszkalnych4).

Ze względu na ciężkie warunki ekonomiczne kraju Min. W. R. i O. P. rozporządzeniem z dn. 15 maja 1931 r. zezwala na wznoszenie budynków szkolnych częściami, lecz plan całego budynku szkolnego musi być jednak zgóry zatwierdzony; dopuszcza budowę dre­ wnianych budynków szkolnych i obniżenie wymiarów izb szkolnych poniżej norm, podanych w programie mi­ nimalnym w r. 1922B).

Chcąc ułatwić sporządzanie szkiców i planów bu­ dynków szkolnych, Ministerstwo wydało „Materjały architektoniczne* i „Projekty budynków szkół po- wszechnych** i rozesłało je Władzom Szkolnym drugiej i pierwszej instancji6).

Z powyższego widać, że Ministerstwo nie szczędzi­ ło wysiłków i okazało wiele dobrej woli, aby zapewnić szkołom powszechnym jak największą liczbę budyn­ ków szkolnych. Te kilka tysięcy nowych budynków na­ ') Dz. Urz. Min. W. R. i O. P. r. 1922, Nr. 25, poz. 277 i 278 ’ ) Dz. Urz. Min. W. R. i O. P. r. 1922, Nr. 28, poz. 314. *) Dz. Urz. Min. W. R. i O. P. r. 1925, Nr. 6, poz. 59. 4) Dz. Urz. Min. W. R. i O. P. r. 1925, Nr. 9, poz. 87. 5) Dz. Urz. Min. W. R. i O. P. r. 1931, Nr. 9, poz. 101. 6) Dz. Urz. Min. W. R. i O. P. r. 1926, Nr. 12, poz. 149.

leży otoczyć troskliwą opieką, ażeby nie uległy szyb­ kiemu zniszczeniu, gdyż muszą starczyć na długie lata. Przypomina o tem Min. W. R. i O. P. okólnikiem z dn. 21 październikal927 r. i grozi kierownikom szkół odpo­ wiedzialnością dyscyplinarną za niszczenie i niehigie­ niczny stan budynków szkolnych1).