ROZPORZĄDZENIE MINISTRA WYZNAŃ RELIGIJ NYCH I OŚWIECENIA PUBLICZNEGO
E. w zakresie spraw ewidencyjno-kwalifikacyjnych:
VII. Pedagogiczne obowiązki Kierownika i jego kompetencje
Stanowisko kierownika.
W całokształcie organizacji szkoły powszechnej pierwszorzędną rolę spełnia je j kierownik. Im wyższy jest stopień organizacyjny szkoły, im większa jest licz ba oddziałów równoległych, tern większa zachodzi po trzeba energji, inicjatywy i zawodowej zaradności, ^ ła og ół rola kierownika nie jest jeszcze należycie doce
niona. To nietylko reprezentant; jako kierownik i bez pośredni zwierzchnik, winien być przodownikiem w pracy szkolnej.
Podział czynności.
Regulamin dla kierowników publicznych szkół po wszechnych, wprowadzony w życie rozporządzeniem Ministra W- R. i O. P. z dnia 25 czerwca 1923 r. (Dz. Urz. Ministerstwa W. R. i O. P. Nr. 13, poz. 110) szero ko ujmuje obowiązki kierownika. Są one czworakiego rodzaju: 1) obowiązki, wynikające z zasady kierownic twa i zwierzchnictwa (art. 3 od p. 1 do p. 14 i p. 16); 2) obowiązki, dotyczące higjeny szkolnej (art. 3 p. 15); 3) obowiązki natury gospodarczej (art. 3 p. 17 i 18); 4) obowiązki administracyjne (art. 3 od p. 19 do p. 26).
Obowiązki kierownika, włączone do I-ej grupy, stanowią najszerszy i najważniejszy zakres jego dzia łalności- Umiejętne kierownictwo wyrazi się w planie zajęć, w którym obowiązki, należące do tej grupy, za jęłyby pierwsze miejsce, obok nich jednakże zostałyby należycie uwzględnione obowiązki natury administra cyjnej, gospodarczej i w zakresie higjeny szkolnej.
Wizytowanie lekcyj.
Z brzmienia tegoż artykułu (p. 3) wynika, że obo wiązkiem. kierownika jest nietylko wizytowanie lekcyj, lecz instruowanie personelu nauczycielskiego przez konferencje indywidualne lub konferencje z Radą Pe dagogiczną. Celowość więc tych wizytacyj winna się wyrazić nie w stwierdzeniu braków lub stałej i biernej aprobacie, lecz w stałem dążeniu do ko rygowania i usunięcia braków. Aby wizytacje ten cel mogły osiągnąć, winny się odbywać w następujących warunkach: a) według opracowanego planu; b) z po czątkiem roku szkolnego dla orjentacji winien być zwi zytowany cały personel nauczycielski możliwie w naj krótszym czasie; c) młode siły nauczycielskie, jeszcze nie wyrobione, należy wizytować częściej, przynaj mniej raz w tygodniu; d) instrukcje powizytacyjne winny być przemyślane, rzeczowe, podane w sposób koleżeński, jednakże dydaktyczną, czy wychowawczą wskazówkę, zamykającą konferencję, należy podać ja ko obowiązujące zarządzenie; e) dla skutecznego instru owania kierownik powinien nietylko znać dokładnie program szkoły powszechnej, metody nauczania po
szczególnych przedmiotów, lecz czuć się na siłach do przeprowadzenia lekcji pokazowej; f) spostrzeżenia kierownika winny być wpisywane do księgi wizytacyj, z zaznaczeniem tematu wizytowanej lekcji, ogólnego je j przebiegu i własnych spostrzeżeń; g) dla utrzyma nia autorytetu kierownik ma obowiązek uzupełniania i pogłębiania swej wiedzy pedagogicznej.
Utrzymanie autorytetu.
W działalności kierownika szkoły, na konferen cjach indywidualnych, na posiedzeniach R. P. zacho dzić mogą wypadki rozbieżności opinji kierownika i nauczyciela lub wychowawcy. Rozbieżność ta może nabrać większej wagi, gdy chodzi o sposób kwalifiko wania, promowania, stosowanie represyj i kar, przenie sienie ucznia do innej szkoły i t. p. Kierownik jako od powiedzialny za całość szkoły przeciwstawi się zwy czajom zbytniej pobłażliwości, jak wybrykom nadmier nej surowości. W poszczególnych wypadkach z tytułu
swego stanowiska rozbieżność może usunąć osobistą de cyzją; ten system załatwiania jednakże nie zabezpiecza przed powtórzeniem się analogicznych wypadków, przed dalszem stosowaniem przez nauczyciela, bez wie dzy kierownika — systemu, którego tenże jest przeci wnikiem. Bardziej przeto wskazanem jest, ze względu na konieczność koordynacji i na zasadę harmonjinego współżycia, dążenie, aby rozbieżność opinji usuwać sku- tecznem przekonywaniem, rozumną perswazją. Nie na leży lekceważyć tych momentów, sposobności do in struowania młodych sił nauczycielskich. Chodzi więc o dobór ze strony kierownika odpowiednio ważkich ar gumentów, mogących wpłynąć na zmianę opinji nau czyciela o postępku, zachowaniu się omawianego dziec ka — przez zmianę moralnej postawy nauczyciela wo bec przejawu indywidualnej psychiki dziecka. W każ dym więc wypadku dyskwalifikowania, reprobowania dziecka, zastosowania surowszej kary kierownik ma obowiązek żądać od nauczyciela dokładnej znajomości dziecka, które tenże reprobuje, dyskwalifikuje, karze lub przedstawia do kary, co daje się zawsze osiągnąć nawet w licznych klasach, po półrocznem prowadzeniu klasy, szczególnie w stosunku do dzieci, wyróżniają cych się dodatnio lub ujemnie.
W wypadkach nieodpowiedniego sposobu postępo wania nauczyciela z dziećmi, stosowania przez niego niewłaściwych lub wątpliwej wartości środków dy daktycznych i wychowawczych kierownik ma obowią zek spowodować zmianę tego postępowania, przekonać ° jego szkodliwości lub bezskuteczności zabiegów, czer piąc argumenty: 1) z własnego doświadczenia życio wego i pedagogicznego, jeżeli rozwinął w sobie samo- wiedzę względnej, objektywnej jego wartości; 2) ze znajomości psychiki dziecka. Przyczynkiem do tego winna być znajomość psychologji dziecka. Bez podsta wowych wiadomości z tej dziedziny wiedzy naukowej instruowanie nauczycielstwa w zakresie metod naucza nia w praktyce okazuje się jałowem, powierzchownem, mało skutecznem- Nie rozważania teoretyczne, lecz co dzienna praktyka szkolna doprowadziła do uznania tej konieczności.
Znajomość podstaw psychologji dziecka nie prze kształci szkoły powszechnej, jaką jest ona obecnie, w szkołę radosną, idealną. Niewątpliwie jednakże już obecnie rozszerza zasiąg możliwości wychowawczych i wskazuje środki ulepszania tych oddziaływań przez:
1) wyłączenie systemów, metod, zabiegów wręcz szko dliwych, mniej wartościowych i bezskutecznych; 2) przez wskazanie dróg do szukania metod i środków skuteczniejszych, uwzględniających potrzeby rozwojo we dzieci i młodzieży; 3) przez pogłębianie w świado mości nauczyciela celowości wybranej i stosowanej przez niego metody.
Znajomość psychologji dziecka daje możność w y jaśnienia sobie genezy trudności, jakie nastręczają się przy wykonywaniu programu, szczególnie w tych w y padkach, gdy wydatne wysiłki nauczyciela i klasy nie dają tych rezultatów, jakich należałoby się spodzie wać. Skłania to następnie nauczyciela do rew izji stoso wanej metody, wprowadzenia koniecznych ułatwień, zastosowania odpowiednich pomocy naukowych, do świadczeń, ćwiczeń praktycznych. Przez możliwe i właściwe dostosowanie materjału do zasobu umysło wego dzieci, złagodzone zostają trudności, usuwa się niebezpieczeństwo pamięciowego wkuwania, werbaliz- mu. Rozumnie traktowany program może być przero biony z korzyścią dla dzieci.
Ważną jest dla kierownika b o d a j' schematyczna orjentacja we właściwościach psychiki dziecięcej, związana z wiekiem, wynikającym z pochodzenia (wieś, miasto), z przynależności do pewnej grupy społecznej lub plemiennej. W tej sprawie nauka ma mało jeszcze do powiedzenia: pole do obserwacji i studjów otwarte. Lepiej się ma sprawa z psychologją okresów dziecię ctwa, w której zostały już opracowane typowe charak terystyki tych okresów, przydatne dla praktyki szkolnej.
Kontrola prac piśmiennych.
Przez kontrolę prac piśmiennych dąży kierownik nietylko do stwierdzenia jakości i ilości wykonywa nych prac, lecz, przez umiejętną i życzliwą krytykę,
starać się będzie o podniesienie ich poziomu. Należy po dać nauczycielom terminy składania prac w kance- tarji; nie przetrzymywać zeszytów dłużej, niż 2 dni. Przeglądając przedłożone prace, kierownik nie czyni w zeszytach uwag, lecz nastręczające mu się spostrze żenia notuje dla omówienia ich z nauczycielem, zwra cając uwagę na: 1) stronę zewnętrzną prac; 2) ilość i dobór tematów (zgodność z programem, rozkładem materjału, ze względu na poziom klas); 3) sposób po prawiania. Kierownik winien w specjalnym zeszycie zaznaczyć, kiedy prace przeglądał i jakie poczynił uwa gi. Wtedy tylko będzie mógł stwierdzić, czy i o ile na uczyciel skorzystał z udzielonych mu wskazówek. Na leży doprowadzić do pewnej jednolitości wygląd ze wnętrzny zeszytów, sposób zapisywania tematu w ze szycie, natomiast należy dać nauczycielowi swobodę w doborze tematów, jednakże w ramach programu. Na uczyciel winien kierownikowi podać tematy wypraco- wań na cały rok szkolny przed wpisaniem do dzien nika lekcyjnego, prócz tego prowadzi nauczyciel kon trolę prac uczniowskich w specjalnym zeszycie, poda jąc następujące dane: 1) klasa, 2) przedmiot, 3) numer bieżący, 4) temat, 5) data wykonania pracy, 6) data po prawienia przez nauczyciela, 7) ilość prac z wynikiem dostatecznym, 8) ilość prac z wynikiem niedostatecz nym.
Kontrola dzienników lekcyjnych.
Kontrola dzienników lekcyjnych i wykazów uczę szczania dzieci winna być prowadzona systematycznie. Należy żądać jednolitego prowadzenia dziennika lek cyjnego, o czem pouczy kierownik nauczycielstwo na pierwszej konferencji R. P. Dziennik lekcyjny kontro luje kierownik szczegółowo przynajmniej raz na kwar tał, przyczem zwróci przedewszystkiem uwagę na: 1) alfabetyczny spis uczniów (spis ten należy wkleić przed pierwszą stroną dziennika; 2) należyte wypełnie nie dziennika frekwencyjnego; 3) należyte zapisywa nie tematów lekcyj. Tematy lekcyj winny być wpisane na dzień przed daną lekcją; celowość tej zasady na
leży omówić na posiedzeniu R. P. Zapisywanie tematu lekcyj nie może być zbyt ogólnikowe np. „ćwiczenie ortograficzne", lecz winno zawierać dokładną treść. Je żeli nauczyciel z różnych względów nie mógł tematu wyczerpać, zaznacza to w uwadze i przesuwa dany temat na następną lekcję.
Nadzór nad sianem pomocy naukowych.
Niezmiernie ważną jest opieka nad pomocami na- ukowemi i winna też być ona wykonywana z dużem poczucem odpowiedzialności. Kierownik na początku każdego roku szkolnego powierza poszczególnym nau czycielom opiekę nad działem pomocy naukowych. Nauczyciel, opiekujący się grupą pomocy, obowiązany jest nietylko dbać o ich stan, lecz winien przedkładać kierownikowi wykaz koniecznych reparacyj zaku pów, względnie uzupełniać pomoce przy spółdziałaniu z nauczycielem robót. Kierownik natomiast, po zebra niu danych od nauczycieli, omawia na posiedzeniu R. P. zasadnicze braki w pomocach i sposoby uzupeł nienia tychże. Kierownik czujnem okiem kontrolować będzie sposób użytkowania pomocy i nie dopuści w ża dnym wypadku do ich niszczenia.
Plan wzbogacenia szkoły w pomoce winien być opracowany przez kierownika, po wysłuchaniu opinji R. P., na kilka lat zgóry.
Winien kierownik interesować się również innemi działami pracy, omawiać je na posiedzeniach R. P., a nie ograniczać się do przyjmowania od nauczyciela sprawozdań.
Podział przedmiotów nauczania.
Przygotowanie projektu podziału oddziałów i przedmiotów nauki między personel nauczycielski musi być, zgodne z Regulaminem dla R. P. (art. 10 p. 12) przedmiotem obrad R. P. Omówienie tej sprawy przez R. P. ma dla kierownika charakter opinjodaw- czy, ten bowiem, odpowiadając wobec władz szkol nych za całość szkoły, uwzględnia życzenia R. P. tylko
0 tyle, o ile są one zgodne z dobrem szkoły. Pożądanem jest podanie nauczycielowi przed ferjami letniemi po działu zajęć i wychowawstw. Ma to doniosłe znacze nie dla pracy w roku przyszłym, gdyż nauczyciel ma możność wykorzystania feryj do stworzenia sobie pla nu pracy, zgromadzenia odpowiedniego materjału 1 dokonania jego rozkładu. Kierownik niezawsze ma w szkole odpowiednią ilość nauczycieli specjalistów, dobór przeto nauczycieli do poszczególnych przedmio tów winien być dokonany z całą starannością, z ko- niecznem uwzględnieniem kwalifikacyj i osobistych za miłowań nauczycielstwa.
Zasada grup przedmiotowych winna być utrzyma na, jak niemniej zasada ciągłości pracy nauczyciela danego przedmiotu. Niedopuszczalnem jest przerzu canie z roku na rok nauczyciela z przedmiotu na przed miot. Należyte zużytkowanie sił nauczycielskich na terenie szkoły jest jedną z ważniejszych czynności kierownika. Jeśli np. w szkole brak specjalisty do na uczania robót, kierownik wyszuka z pośród całego personelu nauczyciela, który wykazuje upodobanie w tym kierunku, powierzy mu roboty w całej szkole, wskaże odpowiednie podręczniki, względnie nawet w y jedna u inspektora szkolnego zezwolenie na w yjazd do szkoły, gdzie nauka robót należycie jest prowadzona. Nauczyciel taki może w przeciągu kilka lat z powo dzeniem zastąpić nauczyciela z ukończonym kursem. Podobnie winien kierownik postępować odnośnie do innych grup przedmiotów, a poziom szkoły stale będzie się podnosił, nauczycielstwo chętnie i owocnie praco wało.
Podział czynności wychowawczych.
Podział poszczególnych czynności wychowawczych winien nastąpić na pierwszem posiedzeniu R. P. Rada Pedagogiczna w ydaje tylko opinję, a kierownik, zgod nie z dobrem szkoły, przydziela funkcje nauczycielom, przy wyznaczaniu dyżurów, uwzględniając stan zdro wia nauczyciela. Zasadniczo dyżury pełnią wszyscy nauczyciele, na wszystkich przerwach. Kierownik or
ganizuje jednak dyżury w ten sposób, b y nauczyciel, podczas dużej przerwy mógł spożyć śniadanie. Kie rownik nie może dopuścić do tego, by nauczyciel trak tował dyżur jako konieczne zło i jego rola na dyżurze ograniczała się do roli stróża bezpieczeństwa. Właśnie okres przerw winien być przez nauczyciela w ykorzy stany w celach wychowawczych. Tutaj nauczyciel ma szerokie pole do popisu. Nie krępując zbytnio swobo dy dziecka, nauczyciel winien wdrożyć dziecko do umiejętnego wykorzystania pozornej tylko swobody w życiu grupowem. Kierownik szkoły musi też dużo czasu poświęcić na zorganizowanie życia szkolnego podczas przerw, a umiejętnie ujęte, wesołe, przeplata ne zabawami życie młodzieży podczas przerw jest wła ściwie zasadniczym miernikiem wychowawczego pozio mu szkoły.
Przestrzeganie punktualności. 1 ; . Przestrzeganie punktualności ’ w rozpoczynaniu pracy w szkole ma doniosłe znaczenie, świadczy o na leżytej organizacji tejże i jest jednym z pierwszo rzędnych czynników wychowawczych. Nauczyciel dy żurny winien być w szkole pół godziny przed rozpo częciem lekcyj, a pozostali winni przybyć na 10 minut przed ich rozpoczęciem. Kierownik winien temu za rządzeniu nadać w szkole istotny sens przez wykaza nie jego celowości. Nauczyciel wyzyska te 10 minut na przygotowanie pomocy naukowych, na roztoczenie opieki nad dziećmi, na rozmowę z niemi i załatwienie spraw, związanych z wychowawstwem. Pierwszy dzwo nek (5 minut przed lekcjami) sprowadza wszystkie dzieci do klas, a następny jest hasłem rozpoczęcia pra cy. Również podczas przerw winny b y ć 2 dzwonki: na pierwszy młodzież na boisku staje na baczność i ustawia się według klas w ściśle oznaczonych miej scach; drugi jest hasłem rozpoczęcia pracy. G dyby na uczyciel zarządzeniom kierownika się nie podporząd kował, należy mu wydać zarządzenie na piśmie, a na stępnie zawiadomić inspektora szkolnego o niewyko naniu zarządzenia.
Zastępstwa.
W razie nieobecności nauczyciela wyznacza kie rownik zastępstwa. Tu kierownik winien kierować się zasadą, b y klasa jak najmniej ucierpiała z powodu nieobecności nauczyciela. Należy unikać zasadniczo zwalniania dzieci, gdyż to dezorganizuje pracę w szko le i podrywa je j autorytet wobec rodziców. Ciche za jęcia w klasie o niskim poziomie wychowawczym są raczej szkodliwe. Jeśli więc kierownik jest sam za jęty, a niema komu powierzyć zastępstwa, skróci ra czej zajęcie w poszczególnych klasach, a tem samem zachowa przynajmniej pozory normalnej pracy, ^ Podawanie do wiadomości zarządzeń władz szkolnych.
Zarządzenia władz szkolnych o charakterze nor matywnym winny być podawane do wiadomości nau czycielstwa na posiedzeniach R. P. Sprawy pilne za łatwia kierownik w- ten sposób, iż w księdze zarządzeń podaje datę, numer zarządzenia i krótką treść tegoż, dołącza do księgi dane pismo i przesyłą nauczycielstwu do wiadomości. Nauczyciel przyjmuje zarządzenie do wiadomości przez podpisanie kurendy. Jeżeli zarzą dzenie ma być natychmiast wykonane, podaje kierow nik datę, względnie godzinę wykonania związanych z zarządzeniem prac i podaje miejsce, gdzie należy prace złożyć.
l^ K ie ro w n ik — doradcą grona nauczycielskiego. W atmosferze koleżeństwa kierownik szkoły speł ni należycie i ten obowiązek, aby stać się doradcą gro na nauczycielskiego. Koleżeństwo, jako duchowa po stawa, wynikająca z wspólnych zadań i obowiązków, z braterstwa pracy, zadzierzgającego mocne węzły wzajemnej życzliwości, zaufania i szczerości, w żad nym. wypadku nie powinno zniekształcać treści służbo wego stosunku. Należycie zrozumiane koleżeństwo nadać winno właściwy ton, formy zawsze poprawne, nie naruszając jednakże samej zasady służbowego
sto-sunkii. Koleżeństwo, jako umowna forma wzajemnej pobłażliwości, dla wspólnej wygody i spokoju pokry wająca świadomie braki i uchybienia w sferze obo wiązku, staje się kumoterstwem, ciężką przywarą, ob niżającą zawsze poziom moralny grupyj^