Cechy społeczne i demograficzne

Badania przeprowadzono na podstawie opinii 974 respondentów z ośmiu miast Polski Środkowej. Podstawowym kryterium wyboru ankietowanych osób było uczęszczanie do wybranej szkoły oraz położenie tej szkoły w centrum poszczególnych miast. Wybór padł na szkołę średnią, a konkretnie licea. Uczęszczającą tu młodzież w wieku 16–18 lat, można uznać za odpowiednią do tego typu badań także dlatego, że w swojej grupie wiekowej przeważnie wyróżnia się poziomem wiedzy.

Niektóre charakterystyki osób, takie jak: wiek, poziom wykształcenia, profil kształcenia oraz cel codziennego przemieszczania się w mieście – liceum, są jednakowe dla wszystkich respondentów. Pozostałe cechy wyraźnie różnicują badanych i w dalszej części pracy potraktowane zostały jako czynniki kształtujące wyobrażenia. Zaliczono do nich m. in.: płeć, miejsce urodzenia, miejsce i długość okresu zamieszkiwania w poszczególnych miastach, pochodzenie przestrzenne rodziców, dochody rodziny, warunki materialne, typ zamieszkiwanego budynku.

Nierówna liczebność przebadanych grup osób w poszczególnych miastach wynika z różnej liczby klas trzecich w wybranych liceach (5 lub 6). Poza tym, licealistom dano wolną rękę udziału w projekcie, nie zmuszano aby wszyscy wypełniali ankiety. Szczególnie wysoką nieprzychylność do wzięcia udziału w badaniach zaobserwowano w niektórych klasach konińskiego liceum, co „zaowocowało” niską liczbą – 98 respondentów z tego miasta (tab. 3). Znacznie więcej osób wypełniło ankietę w Kaliszu (152) i Sieradzu (148).

Podstawowym wyróżnikiem badanej zbiorowości licealistów jest znaczne jej sfeminizowanie. Przeciętnie przypadały dwie kobiety na jednego mężczyznę, a w takich miastach jak Włocławek czy Płock, przedstawicielek płci pięknej było nawet trzykrotnie więcej. Oczywiście nie odpowiada to ogólnej strukturze płci mieszkańców miast, a jest wynikiem różnicy w preferowaniu przez młodzież szkół ponadpodstawowych. Nadwyżkę mężczyzn można znaleźć w większości techników i szkół zasadniczych.

Tabela 3 Płeć respondentów

Miasta _ogółem ^{Osoby Kobiety Mężczyźni Kobiety Mężczyźni} liczba osób odsetek osób Kalisz Konin Łódź Piotrków Tryb. Płock Sieradz Skierniewice Włocławek 152 98 112 114 119 148 109 122 96 60 68 70 90 101 71 92 56 38 44 44 29 47 38 30 63,2 61,2 60,7 61,4 75,6 68,2 65,1 75,4 36,8 38,8 39,3 38,6 24,4 31,8 34,9 24,6 Razem 974 648 326 66,5 33,5

Źródło: Obliczenia własne na podstawie badań ankietowych.

Nie dla wszystkich respondentów miasto, w którym pobierają naukę, jest miejscem stałego zamieszkania. Nieco ponad 20% osób zmuszonych było do codziennych dojazdów do szkoły z okolicznych miejscowości. W Koninie tacy respondenci stanowili aż 33,7% badanych. Najmniej osób dojeżdżało do liceów w Łodzi (7,1%), Skierniewicach (15,6%) i Płocku (16,8%). Jak się może wydawać, stali mieszkańcy miast powinni charakteryzować się większą precyzją wypowiedzi z racji częstszego doświadczania swojego miasta. Jednakże nie wszyscy obecni stali mieszkańcy byli związani ze swoim miastem od urodzenia. Mogą oni odczuwać mniejszą sympatię do miasta, nawet jeżeli sympatia ta nie jest skierowana w stronę innych miejscowości, w których urodzili się i być może niewiele więcej o nich wiedzą. Rdzenni mieszkańcy stanowią od 81,1% mieszkańców we Włocławku do 95,4% w Koninie. Pozostałe osoby przeprowadziły się do badanych miast w ciągu swojego życia. W większości przyjechali oni z miejscowości położonych wokół miast – obecnych miejsc zamieszkania. Spośród 72 miejscowości – miejsc urodzenia, tylko 31 leży poza obszarem Polski Środkowej.

Osoby, które przeżyły w obecnym miejscu zamieszkania co najmniej 10 lat, można traktować na równi z tutaj urodzonymi. Okres 10 lat to przecież w przypadku 16-, 17- i 18-latków zdecydowana większość okresu ich świadomego doświadczania świata. Wynika z tego, że osoby, które miały mniej czasu na percepcję swojego miasta, stanowią tylko od 1 do 13,1% obecnych mieszkańców. Ze względu na i tak nikłą liczebność tej grupy osób (od jednej w Koninie do szesnastu we Włocławku), nie różnicowano jej bardziej ze względu na krótsze okresy zamieszkiwania.

Istotnym czynnikiem, który może wpływać na percepcję miast, a także całego kraju, są związki z miejscowościami, z których pochodzą rodzice respondentów. Gdy obydwoje z rodziców pochodzą z innych miejscowości, może to owocować np. częstymi podróżami, poszerzającymi wiedzę

i dającymi respondentom możliwość do porównań różnych części kraju. Takie możliwości miało 31,5% osób, najwięcej w Skierniewicach i Koninie – po 44,6%, najmniej w Łodzi – 14,4%. Aż 50% badanych w Łodzi jest łodzianami co najmniej w drugim pokoleniu. Może to dla nich stanowić powód do dumy, zwiększając np. poczucie identyfikacji i siłę związku z ich miastem.

Rodzice młodzieży uczęszczającej do liceów ogólnokształcących należą w większości do kadry kierowniczej i inteligencji (36,4%), a nieco rzadziej są pracownikami umysłowymi (25,5%) lub prywatnymi przedsiębiorcami (16,6%). Grupa bezrobotnych (0,5%) reprezentowana jest w znikomym stopniu. Te podstawowe wnioski dotyczące przynależności rodziców respon-dentów do poszczególnych grup nieznacznie różnicują się w poszczególnych miastach. Podobny wniosek dotyczy struktury sektorów, w których była zatrudniona głowa rodziny. Po około 40% osób pracowało w sektorach państwowym i prywatnym, natomiast pozostali rodzice w sektorze spółdziel-czym (3,3%), rolnictwie (5,3%) lub pozostawali bez pracy.

Najwyższe dochody – powyżej 696 zł na jedną osobę – osiągały rodziny ankietowanych z Płocka i Łodzi (po ok. 40%), najniższe natomiast rodziny z Sieradza (10%). Ponieważ pytanie o dochody należy do gatunku drażliwych, a odpowiedzi mogą być mało wiarygodne (Daniłowicz, Sztabiński 1983), poproszono respondentów o ocenę ich własnych warunków materialnych. Uzyskano podobny rozkład odpowiedzi. Najwięcej osób oceniających własne warunki jako „dobre” było w Płocku (52,9%), a najmniej w Sieradzu (31,1%). Jednocześnie w Sieradzu (10,1%) i Piotrkowie Tryb. (10,5%) najwięcej osób zaliczyło swoją sytuację w tym względzie jako „złą”.

Według niektórych badaczy (np. Cieśla 1983, Szczepański 1991) znaczny wpływ na percepcję miasta mają typy budynków i osiedli, w których zamieszkują ankietowani. Innymi słowy, jakość środowiska mieszkalnego pozostaje w ścisłym związku z postawami mieszkańców wobec niego. W prezentowanych badaniach ponad połowa – 57,4% – respondentów mieszkała w blokach. W blokach do czterech pięter mieszkało 39,5% osób, a pozostali w wieżowcach. Znaczna część badanych mieszkała także w domach jednorodzinnych wolnostojących – 28,3%. Pozostałe typy budynków – „szeregowce”, domy wiejskie i kamienice – zamieszkiwała niewielka część licealistów. Dla większości badanych obecnie zajmowany dom nie był domem „marzeń”, czyli takim, w którym chcieliby w przyszłości zamieszkać. Zdecydowanie najbardziej preferowane pod tym względem były domy wolno stojące. Takie oczekiwania wyraziło 77% osób, w tym wszyscy ci, którzy już w takich domach mieszkają. Z drugiej strony tylko nieliczni (17 licealistów, tj. 1,7% ogółu), woleliby zamieszkać w wieżowcach. Grupa ta w większości mieszka obecnie w blokach.

Na zakończenie tej krótkiej charakterystyki respondentów należy podkreślić, że celowy dobór próby ograniczał się w zasadzie do dwóch cech: wieku i profilu kształcenia. Pozostałe cechy, włącznie z wielkością samej

próby, wynikły ze specyfiki liceów i miast. Mimo że w wyniku takiego zbierania informacji poszczególne części badanych populacji były czasami mało liczne, postanowiono uwzględnić ich wpływ na kształt wyobrażeń. Oczywiste jest, że charakterystyki respondentów nie odpowiadają strukturze cech całej populacji badanych miast, w wielu jednak przypadkach zauważono tylko niewielkie odchylenia w tym względzie pomiędzy miastami.