Cechy i umiejętności menedżera

Współcześnie, dobry menedżer musi sprostać wielu oczekiwaniom, które stawiają przed nim pracodawcy i właściciele firm. Obejmują one nie tylko umiejętności czy zdolności nabyte, których menedżer może nauczyć się w trakcie szkolenia czy poszerzania swoich kompetencji. Ważnym aspektem są również wrodzone cechy psychiczne i fizyczne, które pomagają w wykonywaniu zróżnicowanych, niestandardowych zadań.

Rosnąca dynamika zmian zachodzących w gospodarce oraz szybko zmieniające się otoczenie organizacji wymaga od menedżera określonych cech charakteru. W tak burzliwym świecie nie sprawdzi się osoba słaba psychicznie, źle zmotywowana czy niezdolna do szybkiego reagowania na zmiany. Zarządzenie organizacją i kierowanie ludźmi obliguje do posiadania dodatkowej motywacji, z reguły nastawionej nie tylko na aspekt materialny.53

Obecnie od skutecznego menedżera wymaga się zdolności do szybkiego uczenia się i korzystania, w ramach swoich obowiązków, z wiedzy dotyczącej szerokiego spektrum nauk ekonomicznych, politycznych czy też społecznych. Ta wielozadaniowość jest cechą pożądaną

przez współczesne organizacje i coraz częściej stanowi jedną z głównych kompetencji menedżerskich.

Od każdego menedżera, bez względu na zajmowane stanowisko, wymaga się przede wszystkich skuteczności54. Bez względu na to, gdzie dany menedżer pracuje, zawsze oczekuje się od niego, że zrobi to, co do niego należy. Aby jednak tak się stało, musi posiadać określone cechy, takie jak: asertywność, kreatywność i przedsiębiorczość55.

Bycie asertywnym oznacza stanowczość, która pod żadnym pozorem nie narusza praw innych osób. To umiejętność stanowczego, pewnego wyrażania swojej opinii przy zachowaniu szacunku dla siebie i innych. Asertywność wiąże się również z braniem odpowiedzialności za dokonywane wybory i własne życie, które oznacza podejmowanie własnych, nie wymuszonych decyzji. Menedżer powinien dążyć do rozwoju tych atrybutów, rozwijając swoją osobowość poprzez 56:

• _{stałe poszukiwanie i zgłębianie nowych informacji, doświadczeń i spostrzeżeń,}

• zmierzanie do innego, nowego spojrzenia na rutynowe sprawy, tak jakby się jeszcze z nimi nie spotkał,

• umiejętne odróżnianie obserwacji od ocen i ich interpretacje,

• skoncentrowanie się na swoich mocnych stronach, które generują właściwe zachowania i umiejętności. Ważne, aby akceptować te, które dają poczucie siły, zadowolenia i pewności siebie,

• sprawdzanie nowych skutków zachowań, sposobów myślenia oraz poszukiwanie nowych doświadczeń i obserwacji,

• poszukiwanie w otoczeniu informacji zwrotnej o swoich zachowaniach,

• nieustanne analizowanie i wyciąganie wniosków z sytuacji, w których brał udział. Literatura przedmiotu skupia się na różnych cechach menedżera i dla różnych badaczy przedstawiają one odmienną wartość. Poniżej przykładowe stanowiska.

Agnieszka Zakrzewska-Bielawska zwraca szczególną uwagę na umiejętność menedżera w radzeniu sobie ze stresem. Jej zdaniem, osoba zajmująca stanowiska kierownicze powinna rozwijać swoją osobowość w taki sposób, aby umieć przeciwdziałać stresowi. Ta umiejętność pozwala na racjonalne postępowanie podczas skomplikowanych sytuacji życiowych57.

54 A. Zakrzewska-Bielawska, op. cit., s. 154.

55 P. F. Drucker, dz. cyt., s. 14.

56 P. Wachowiak, Profesjonalny menedżer, Wydawnictwo Difin, Warszawa 2001, s. 14.

Od współczesnego menedżera wymaga się również odporności na zmęczenie. Złożoność wykonywanych zadań, w często nienormowanym czasie pracy, koresponduje z koniecznością podzielności uwagi, zdolności do koncentracji oraz umiejętności szybkiego reagowania.

Zarządzanie wymaga również posiadania unikalnej motywacji wewnętrznej, która pozwala menedżerom osiągać prestiżowe i materialne cele. Kierownik powinien być ambitny, wymagający oraz posiadać zamiłowanie do ryzyka, często określane jako „szczypta szaleństwa”. Osoby pełniące funkcje kierownicze powinny chcieć, umieć i lubić oddziaływać na innych ludzi. Umiejętność wczuwania się w postawy, motywy i emocje innych pozwala zrozumieć ich postępowanie. Empatia połączona z umiejętnością aktywnego słuchania pozwala w szybkim tempie dowiedzieć się jak najwięcej od rozmówcy. Wszystkie te cechy, często bywają trudne do pogodzenia z życiem rodzinnym, ponieważ potrzeba tworzenia trwałych wartości i bycia społecznie użytecznym jest silniejsza niż relacje z bliskimi.

A. Kosiel postrzega menedżerów jako osoby58:

• przepełnione humorem i pokorą, z natury skłonne traktować wszystkich ludzi na równi, bez zbytecznego bałwochwalstwa przełożonych i lekceważenia podwładnych,

• świadome swojej wartości i uczciwości wobec samych siebie, znających swoje mocne i słabe strony, decydujące się na samodoskonalenie,

• _{wykazujące zainteresowanie innymi, mają chęć nawiązywania przyjaźni w takiej}

mierze, aby ci nie czuli się zagrożeni,

• otwarte na nowe pomysły i potrafiące wykazać szacunek dla swych przeciwników, czy konkurentów,

• wyrażające jasno określone oczekiwania wobec wszystkich członków organizacji, będących przekonanymi o uczciwej ocenie realizowanych zadań,

• darzące zaufaniem swoich podwładnych oraz wspierających każdego, kto jest gotów podjąć odpowiedzialność za swoją pracę,

• przejawiające cechy charakteru, takie jak: uczciwość, sprawiedliwość, otwartość na świat i postępowanie według zasad moralnych.

G. Ogger charakteryzuje menedżerów jako osoby z umiejętnością strategicznego myślenia, nawiązywania kontaktów i intuicją wyczuwania zyskownych interesów59.

58 A. Kosiel, Lider przyszłości, Biznesmen i menedżer, bohater naszych czasów, red. J. Jarco, Edukacja-Wyższa Szkoła Zarządzania, Wrocław 2000, s. 139.

Według M. Fiałkowskiego, najwybitniejszych menedżerów cechuje skromność oraz wola osiągnięć zawodowych60. Tabela 5. ukazuje elementy składające się na każdą z tych cech.

Tabela 5. Cechy wybitnego menedżera według M. Fijałkowskiego

Źródło: M. Fijałkowski, Cechy najwybitniejszych menedżerów, „Zarządzanie w Świecie” 2001, nr 3. s. 12.

Mówiąc o skutecznych menedżerach, coraz częściej poruszana jest również rola intuicji, która pozwala efektywniej sterować procesami zarządzania. Posiadanie tej cechy charakteru i umiejętne wykorzystywanie jej w swoich dzianiach, pozwala menedżerom podejmować decyzje w sytuacji, w której nie posiadają kompletnych danych.

H. Frańczak uważa, że intuicja jest jedną z kluczowych cech charakteryzujących współczesnego menedżera, ponieważ dzięki niej jest on w stanie dokonywać śmiałych wyborów. Dynamika zmieniającego się otoczenia niejednokrotnie wymusza podejmowanie decyzji bez gotowych odpowiedzi, a bez połączenia instynktu i zdrowego rozsądku byłoby to niemożliwe61.

Inteligencja emocjonalna to kolejna zdolność, która powinna charakteryzować osoby pełniące role kierownicze. Jest szczególnie ważna u osób będących przywódcami. J. Pance podkreśla, że bez tego czynnika menedżer nie stanie się wielkim przywódcą mimo posiadania doskonałego wykształcenia, wnikliwości i analitycznego umysłu62.

60 M. Fiałkowski, Cechy najwybitniejszych menedżerów, „Zarządzanie w Świecie”, 2001, nr 3, s. 12.

61 H. Frańczak, Menedżer jako ogrodnik, „Businessman Magazine”, 2001, nr 10, s. 111.

62 J. Pence, Menedżerowie i ich zadania w nowoczesnej organizacji, Zarządzanie zasobami ludzkimi dla menedżerów średniego szczebla, red. E. Jędrych, Wolters Kluwer, Kraków 2007, s. 26.

Według D. Golemana na inteligencję emocjonalną składają się następujące elementy: samoświadomość, samosterowanie, wyczulenie na ludzkie postawy i umiejętności socjalne. Autor podkreśla, że zdolności te są niezbędne do osiągania nadzwyczajnych rezultatów. Istotne są zdolności poznawcze, jednak inteligencja emocjonalna okazuje się dwa razy ważniejsza od innych elementów w działalności menedżera każdego szczebla63.

Czasy się zmieniają. Współczesny menedżer bardzo mocno różni się od wzoru szefa przedsiębiorstwa, który był jego założycielem i jednocześnie właścicielem. Obecnie jest to osoba blisko współpracująca z wszystkimi członkami organizacji, doceniająca indywidualne inicjatywy i zachęcająca do ich kształtowania. Menedżer nie wydaje poleceń, lecz rozwiązuje problemy, nie rządzi, ale jest partnerem w biznesie. Menedżer w dzisiejszej firmie pełni bardziej rolę ogrodnika niż mechanika czy kierowcy. Jeśli chce osiągnąć sukces, musi podchodzić do przedsiębiorstwa jak do ogrodu, który wymaga profesjonalnej opieki i troskliwej pielęgnacji64.

Aby efektywnie kierować procesami zarządzania, menedżerowie powinni dysponować konkretnymi kwalifikacjami. Według A. Rakowskiej, „kompetencje menedżerskie to umiejętności, wiedza, postawa i cechy osobowości, które są charakterystyczne dla menedżerów osiągających wysokie wyniki65.

Umiejętności, które powinien posiadać współczesny menedżer uszeregował m.in. R.W. Griffin, dzieląc je na66:

• umiejętności techniczne,

• interpersonalne,

• koncepcyjne,

• diagnostyczne i analityczne.

Umiejętności techniczne są niezbędne do zrozumienia sposobu, w jakim dana praca jest wykonywana w organizacji oraz sposobu jej realizacji w ramach powierzonych obowiązków. Dzięki nim menedżer potrafi poznać i zrozumieć, na czym dokładnie polega praca wykonywana przez jego podwładnych oraz umiejętnie reagować na problemy występujące w konkretnym procesie, np. produkcyjnym.

Umiejętności interpersonalne, nazywane również społecznymi, pozwalają menedżerom do nawiązywania komunikacji pomiędzy poszczególnymi jednostkami, grupami oraz

63 D. Goleman, Przywództwo a inteligencja emocjonalna, „Zarządzanie na Świecie” 1999, nr 1. s. 1.

64 H. Frańczak, Menedżer jako ogrodnik, „Businessman Magazine”, 2001, nr 10, s. 110.

65 A. Rakowska, Kompetencje menedżerskie kadry kierowniczej we współczesnych organizacjach, Wydawnictwo Marii Curie-Skłodowskiej, Lublin 2007, s. 301.

członkami organizacji. Dzięki nim mogą realizować powierzone im zadania, które najczęściej wykonywane są przy pomocy innych ludzi. Wielozadaniowość stanowisk menedżerskich powoduje, że ich wykonawcy są zobligowani do kontaktu z wieloma środowiskami, zarówno wewnątrz, jak i na zewnątrz organizacji. Dlatego też, menedżerowie powinni posiadać umiejętność nawiązania współpracy z klientami, dostawcami, pośrednikami, którzy w większości pochodzą spoza organizacji. Istnieją wprawdzie osoby, które osiągnęły sukces w roli menedżera mimo braku posiadania umiejętności interpersonalnych, jednak ludzie, którzy je posiadają, mają zdecydowaną szansę zrobić to szybciej.

Umiejętności koncepcyjne pozwalają patrzeć na organizację w perspektywie strategicznej, co umożliwia dostrzeżenie korelacji pomiędzy poszczególnymi działami przedsiębiorstwa, jak również wpływu, jakie wywiera na nią otoczenie. Umiejętności koncepcyjne wymagają od menedżera zdolności myślenia abstrakcyjnego, które pozwoli mu spojrzeć na organizację jako całość.

Umiejętności diagnostyczne i analityczne są niezbędne do wystawienia odpowiedniej diagnozy napotkanej sytuacji i wyboru właściwej reakcji. R.W. Griffin porównuje w tym przykładzie menedżera do lekarza, który „stawia diagnozę analizując symptomy choroby pacjenta i określając ich prawdopodobną przyczynę”67. Podobną rolę sprawuje menedżer, którego zadaniem jest zdiagnozowanie i analiza problemów występujących w organizacji, a następnie przygotowanie rozwiązania, które wyeliminuje napotkane trudności. Umiejętności diagnostyczne są przydatne również w sytuacjach korzystnych dla organizacji, jak na przykład gwałtowny wzrost sprzedaży danego produktu. Dzięki nim menedżer może określić przyczynę takiego stanu rzeczy i wykorzystuje ją w celu uzyskania jeszcze lepszego efektu w ramach synergii z innymi działami.

Każda z wymienionych umiejętności jest cenna i niezwykle przydatna w pracy skutecznego menedżera. Jednak ze względu na różne szczeble zajmowanych stanowisk ich nasilenie wykazuje zmienny poziom. Tabela 6. ilustruje tą zmienność w pryzmacie hierarchii organizacyjnej.

67 Tamże, s. 57.

Tabela 6. Poziom oddziaływania umiejętności menedżerskich w zależności od zajmowanego stanowiska w hierarchii organizacji według A.F. Zakrzewskiej-Bielawskiej

Źródło: A. F. Zakrzewska-Bielawska, Podstawy zarządzania. Teoria i ćwiczenia. Oficyna a Wolters 19 Kluwer business, Warszawa 2012, s. 1461.

Analiza powyższej ilustracji ukazuje, że na niskich szczeblach hierarchii menedżerskiej, największe znaczenie mają umiejętności techniczne, natomiast umiejętności koncepcyjne, diagnostyczne oraz analityczne schodzą na dalszy plan. Natomiast najwyższy poziom wymaga całkowicie odmiennej koncepcji. Tutaj najbardziej liczą się umiejętności analityczne i koncepcyjne, a zakres zdolności technicznych jest zdecydowanie mniejszy. Co ciekawe, na każdym z poziomów jednakowo istotne są umiejętności personalne.

Reasumując powyższe założenia, można stwierdzić, że zarządzanie organizacją wymaga wielu specyficznych cech i umiejętności, z których najważniejsze to umiejętność kierowania ludźmi, komunikowania się i wykorzystania potencjału ludzkiego. Współczesny menedżer musi jednak pamiętać, że w dzisiejszym, dynamicznie zmieniającym się świecie, dalsze rozwijanie i doskonalenie zdobytych kompetencji jest nieuniknione. Tylko dzięki stałemu procesowi doskonalenia, menedżer może sprawnie zarządzać procesami zachodzącymi w organizacji.