Biblioteka, bêd¹c miejscem gromadzenia i udostêpnienia zbiorów, w naturalny sposób sta³a siê miejscem zastosowania technologii in-formatycznych w zakresie opracowania i udostêpniania gwa³townie rosn¹cej liczby publikacji naukowych. Korzystanie z elektronicznych Ÿróde³ informacji wymaga od u¿ytkowników biblioteki nowych umie-jêtnoœci, których wykwalifikowani bibliotekarze s¹ w stanie nauczyæ, podejmuj¹c siê œwiadomego i samodzielnego kszta³cenia u¿ytkowni-ków informacji. G³ównym zadaniem biblioteki akademickiej jest wspomaganie procesu dydaktycznego uczelni. Podejmowana przez bibliotekê dzia³alnoœæ dydaktyczna jest jedn¹ z podstawowych funk-cji biblioteki akademickiej, jako wspierania dzia³alnoœci dydaktycz-no-naukowej uczelni. Kszta³cenie u¿ytkowników informacji przyczy-nia siê do podnoszeprzyczy-nia poziomu dydaktyki, a poprzez to konkurencyj-noœci uczelni. Poza tym w dobie spo³eczeñstwa informacyjnego rola biblioteki znacznie wykracza poza mury biblioteczne i uczelniane. Znajomoœæ nowych Ÿróde³ informacji i umiejêtnoœæ korzystania z nich jest jednym z podstawowych warunków sukcesu u¿ytkownika indy-widualnego, uczelni, a w konsekwencji ca³ego spo³eczeñstwa.
Pocz¹tki Centralnej Biblioteki Uniwersytetu Zachodnio-Wêgier-skiego siêgaj¹ roku 1735, kiedy to dekretem dworu wiedeñZachodnio-Wêgier-skiego
za-³o¿ono Szko³ê Górnicz¹ w Selmecbánya (obecnie Banska Štiavnica). Jej ksiêgozbiór mieœci³ siê w kilku szafach, a uczniowie, zgodnie z poleceniem fundatora, w wolnym czasie czytywali sobie nawzajem dzie³a fachowe. Szko³a Górnicza, podniesiona do rangi Akademii Górniczej (1770) a nastêpnie Górniczo-Hutniczo-Leœniczej (1846), by³a pierwsz¹ uczelni¹ techniczn¹ Europy posiadaj¹c¹ pieczo³owicie tworzony i bogaty ksiêgozbiór specjalistyczny.
W wyniku zmian politycznych zaistnia³ych po I wojnie œwiatowej akademia zmuszona do opuszczenia swej blisko 200-letniej siedziby, w 1919 r. zosta³a przeniesiona do Sopronu, ma³ego miasta u podnó¿a Alp w pó³nocno-zachodniej czêœci Wêgier. Nowy rozdzia³ swej histo-rii rozpoczê³a jako Wy¿sza Szko³a Górnictwa i Leœnictwa, kontynuu-j¹c doskonalenie kszta³cenia i rozwijakontynuu-j¹c licz¹c¹ wtedy ok. 30 tys. wo-luminów bibliotekê. Po przeniesieniu Wydzia³ów Górnictwa i Hutnic-twa do powsta³ego w 1949 r. Uniwersytetu Technicznego Przemys³u Ciê¿kiego w Miskolcu, soproñska uczelnia dzia³a³a jako dwuwydzia-³owa Wy¿sza Szko³a Leœnictwa i Przemys³u Drzewnego (1957), a od 1962 r. jako Uniwersytet Leœnictwa i Przemys³u Drzewnego. Kolejne dziesiêciolecia przynios³y dalszy rozwój charakteryzuj¹cy siê wprowa-dzaniem nowych kierunków kszta³cenia i pojawianiem siê nowych wydzia³ów, co sygnalizuj¹ kolejne zmiany nazwy uczelni: Uniwersy-tet Soproñski (1996) i UniwersyUniwersy-tet Zachodnio-Wêgierski (2000).
Od 1960 do 1989 r. biblioteka bra³a czynny udzia³ w dzia³alnoœci dydaktycznej uczelni, podejmuj¹c siê aktywnego nauczania korzysta-nia ze Ÿróde³ informacji naukowej, jako przedmiotu obowi¹zkowego. Podstaw¹ prawn¹ do rozpoczêcia dzia³alnoœci dydaktycznej bibliote-ki by³o Rozporz¹dzenie Ministra Rolnictwa z 1960 r. (84/740/1960) oraz Rozporz¹dzenie Ministra Oœwiaty z 1966 r. (169/1966) o wpro-wadzeniu obowi¹zkowego nauczania korzystania ze Ÿróde³ informacji naukowej. Rozporz¹dzenie nie zawiera³o ¿adnych wskazówek odno-œnie formy i zakresu nauczania. Zadanie to powierzono bibliotece. Te-matyka korzystania z literatury fachowej by³a ju¿ w mniejszym lub wiêkszym stopniu obecna w programie poszczególnych przedmiotów, a zakres i poziom jej nauczania zale¿a³ od wyk³adowcy.
Wprowadze-nie nowego obowi¹zkowego przedmiotu odby³o siê Wprowadze-nie bez pewnych oporów kadry naukowo-dydaktycznej, obawiaj¹cej siê czy biblioteka-rze bêd¹ w stanie po³¹czyæ sw¹ teoretyczn¹ wiedzê bibliotekoznawcz¹ z praktyczn¹ wiedz¹ specjalistyczn¹, stanowi¹c¹ przedmiot studiów. Pocz¹tkowo nauczaniem korzystania ze Ÿróde³ informacji naukowej ob-jêto studentów pierwszego roku. Ze wzglêdu na ograniczone mo¿liwo-œci lokalowe biblioteki nauka odbywa³a siê g³ównie w formie wyk³a-dów. Tematykê zatwierdza³a uczelniana Rada do Spraw Kszta³cenia.
Oddanie do u¿ytku nowego gmachu bibliotecznego przyczyni³o siê do rozwiniêcia dzia³alnoœci dydaktycznej. Od 1977 r. na wniosek dy-rektora biblioteki nauczaniem objêto równie¿ studentów ostatnich roczników, a dotychczasow¹ formê kszta³cenia podzielono na przyspo-sobienie biblioteczne oraz przedmiot „Z´ród³a informacji naukowej”.
Wyk³ady i zajêcia praktyczne z tego przedmiotu odbywa³y siê w bibliotece i prowadzone by³y przez bibliotekarzy – absolwentów Wydzia³u Leœnictwa i Przemys³u Drzewnego. G³ównym celem by³o przekazanie wiedzy i umiejêtnoœci korzystania ze Ÿróde³ informacji naukowej przydatnej podczas pisania pracy dyplomowej. Egzekwo-wanie wiedzy odbywa³o siê w formie pisemnego kolokwium oraz ust-nego egzaminu.
Ograniczenie dzia³alnoœci dydaktycznej do przysposobienia biblio-tecznego i zaniechanie nauczania „Z´róde³ informacji naukowej”, które mia³o miejsce w latach 1989-2002 wi¹za³o siê prawdopodobnie ze zmianami personalnymi w bibliotece i na uczelni.
Centralna Biblioteka Uniwersytetu Zachodnio-Wêgierskiego spe³-nia obecnie rolê biblioteki wydzia³owej trzech wydzia³ów. Jest biblio-tek¹ centraln¹ uniwersyteckiego systemu biblioteczno-informacyjne-go, a tak¿e instytucj¹ publiczn¹ oraz jedyn¹ na Wêgrzech bibliotek¹, która posiada specjalistyczny ksiêgozbiór z dziedziny leœnictwa, prze-mys³u drzewnego oraz dziedzin pochodnych.
W sk³ad uniwersyteckiej sieci bibliotecznej wchodz¹ biblioteki wy-dzia³owe, instytutowe i katedralne oraz uniwersyteckie zbiory archi-walne. Obecnie w posiadaniu biblioteki jest ok. 400 tys. woluminów dokumentów, które coraz liczniej s¹ dostêpne on-line. Elektroniczne
katalogi systemu biblioteczno-informacyjnego Uniwersytetu Zacho-dnio-Wêgierskiego budowane w ramach zintegrowanych systemów bibliotecznych – Corvina (Voyager) i ALEPH – bior¹ udzia³ w two-rzeniu centralnego wêgierskiego katalogu sieciowego MOKKA oraz ogólnokrajowego katalogu sieciowego ODR, bêd¹cego baz¹ elektro-nicznego systemu wypo¿yczania miêdzybibliotecznego.
Ponad dziesiêcioletnia przerwa w dzia³alnoœci dydaktycznej zbie-g³a siê z okresem ogromnego postêpu i zmian technologicznych w za-kresie opracowania i udostêpniania informacji naukowej; pojawi³y siê nowe noœniki informacji i nowe rodzaje Ÿróde³ informacji. Centralna Biblioteka dysponuje aktualnie specjalistycznymi bazami danych, wymagaj¹cymi od u¿ytkowników umiejêtnoœci stosowania nowych jêzyków informacyjno-wyszukuj¹cych. Coraz szerszy dostêp do sie-ciowych Ÿróde³ informacji naukowej wymaga od u¿ytkownika umie-jêtnoœci orientacji, oceny relewantnoœci informacji oraz znajomoœci i metod korzystania z tych Ÿróde³.
Na uczelni utworzono nowe kierunki studiów stacjonarnych, nowe formy edukacji, w tym i edukacji na odleg³oœæ. W ramach realizacji procesu boloñskiego wprowadzono dwuetapowy system edukacji. Studenci o wiele czêœciej ni¿ przed kilkoma laty staj¹ przed koniecz-noœci¹ dokonywania odpowiedzialnych wyborów, co wymaga dobrej znajomoœci merytorycznej przedmiotu oraz samodzielnoœci. W ci¹gu ostatnich kilku lat kilkukrotnie wzros³a liczba studentów i u¿ytkow-ników biblioteki.
Nauczanie korzystania ze Ÿróde³ informacji naukowej podjêto po-nownie na podstawie indywidualnej inicjatywy jednego z pracowni-ków dydaktycznych Wydzia³u Leœnictwa, który – bêd¹c odpowie-dzialnym za nauczanie informatyki – zna³ nowe technologie i Ÿród³a informacji, i wiedzia³ o korzyœciach p³yn¹cych z ich stosowania. W opracowaniu programu kszta³cenia u¿ytkowników biblioteki wzi¹³ udzia³ odpowiedzialny za kszta³cenie przedmiotu pracownik dydak-tyczny oraz zespó³ bibliotekarzy bior¹cych udzia³ w nauczaniu.
Równie¿ i na Wydziale Przemys³u Drzewnego wprowadzono „Z´ród³a informacji naukowej” na zasadzie dowolnie wybieranego
przedmiotu od pierwszego roku studiów. Opracowanie tematyki i organizacjê szkolenia pozostawiono bibliotece, co – bior¹c pod uwa-gê ograniczone mo¿liwoœci wspó³pracy z odpowiedzialnym za przed-miot pracownikiem dydaktycznym – przynios³o ujemne skutki w efektywnoœci nauczania. W tematyce kszta³cenia znalaz³y siê: In-formacja naukowa i jej formy; Jêzyki informacyjno-wyszukuj¹ce i ich stosowanie; Dokument biblioteczny, wydawnictwa informacyjne, ka-talogi i bazy danych; Sieciowe Ÿród³a informacji naukowej; Wymaga-nia dotycz¹ce treœci i formy pisemnej pracy naukowej.
Wspó³czeœnie nauczanie odbywa siê w formie wyk³adów oraz æwi-czeñ bibliotecznych i trwa jeden semestr. Tematyczny zakres zajêæ, wybór specjalistycznych Ÿróde³ informacji naukowej, zosta³ opraco-wany z uwzglêdnieniem kierunku studiów. W przedstawionej formie kszta³cenia wziêli udzia³ studenci dwóch grup: 1) studenci pierwsze-go roku kierunku przemys³u lekkiepierwsze-go w mieszanej grupie z innymi rocznikami studentów kierunku przemys³u drzewnego, 2) studenci co najmniej trzeciego roku kierunku leœnictwa dysponuj¹cy zaliczeniem z informatyki.
Zasadnicz¹ ide¹ kszta³cenia jest zapoznanie studentów z dostêpny-mi w bibliotece i w sieci Ÿród³adostêpny-mi informacji naukowej, przekazanie umiejêtnoœci wyszukiwania informacji oraz znajomoœci techniki pisa-nia pracy semestralnej i dyplomowej. Celem jest zarówno kszta³cenie u¿ytkownika biblioteki, jak i podniesienie poziomu us³ug bibliotecz-nych, a co za tym idzie – zapewnienia lepszego zaplecza dzia³alnoœci dydaktyczno-naukowej uczelni.
Sprawdzian zdobytej wiedzy i umiejêtnoœci odbywa siê w formie pisemnego kolokwium oraz pracy semestralnej lub prezentacji wyko-nanej na podstawie materia³ów pochodz¹cych z bibliotecznych Ÿróde³ informacji, z zastosowaniem obowi¹zuj¹cych zasad redagowania. Te-matykê pracy semestralnej pozostawia siê do wyboru studenta.
Porównuj¹c przebieg kszta³cenia, zaanga¿owanie studentów oce-niane na podstawie egzekwowania zdobytych wiadomoœci i umiejêt-noœci, mo¿na stwierdziæ, i¿ warunkami efektywnoœci s¹: homogenicz-noœæ grupy – studenci tego samego kierunku, zaliczenie z
informaty-ki, które jest podstaw¹ do podjêcia przedmiotu, okres nauczania: pierwszy semestr, wymiar nauczania: dwie godziny tygodniowo, do-wolna konsultacja biblioteczna, rodzaj zajêæ: wyk³ady oraz nawi¹zu-j¹ce do ich tematyki æwiczenia biblioteczne, aktywna wspó³praca z odpowiedzialnym za program pracownikiem dydaktycznym.
Na podstawie dotychczasowych doœwiadczeñ mo¿na stwierdziæ, ¿e przedstawiona metoda kszta³cenia przyczynia siê do wzrostu samo-dzielnoœci studentów, œwiadomego i efektywnego korzystania ze Ÿróde³ informacji, bêd¹c jednym z podstawowych warunków umiejêt-noœci samokszta³cenia, prowadzi do lepszej, partnerskiej wspó³pracy z personelem bibliotecznym, pe³niejszego wykorzystania potencja³u informacyjnego biblioteki, przyczynia siê do zwiêkszenia efektywno-œci zarz¹dzania wiedz¹, pozwala na aktywny udzia³ biblioteki w kszta³towaniu obywatela ucz¹cego siê spo³eczeñstwa.
Powo³uj¹c siê na opiniê pracowników dydaktyczno-naukowych Uniwersytetu, mo¿na stwierdziæ, ¿e zdobyte wiadomoœci i umiejêtno-œci wp³ywaj¹ korzystnie na poziom prac semestralnych, licencjackich i magisterskich. Niejednokrotnie samodzielne wyszukiwanie informa-cji naukowych jest inspiracj¹ do dalszych poszukiwañ oraz podjêcia przez studenta dzia³alnoœci naukowej.
„Z´ród³a informacji naukowej” to przedmiot grupy „B” (przedmiot fachowy fakultatywny), co oznacza, ¿e warunkiem jego podjêcia jest liczba chêtnych sk³adaj¹ca siê z co najmniej 10 osób. W dotychcza-sowej piêcioletniej praktyce grupy studentów liczy³y przeciêtnie 35 osób, co stanowi³o ok. 1/4 studentów uprawnionych do studiowania tego przedmiotu.
W myœl Rozporz¹dzenia Ministerstwa Narodowego Dziedzictwa Kulturalnego z 2000 r. – 1/2000 (I.14.) bibliotekarzom stawiane s¹ wymagania sta³ego podnoszenia poziomu wiedzy i kwalifikacji, co daje gwarancjê jakoœci podejmowanej dzia³alnoœci dydaktycznej. Ci¹-g³e zmiany powodowane pojawianiem siê nowych Ÿróde³ informacji wymagaj¹ od biblioteki sta³ej aktualizacji oferty us³ug. Wykorzystu-j¹c utworzony biblioteczny punkt informacji – „Patent Library” – pla-nuje siê uzupe³nienie programu kszta³cenia o znajomoœæ i umiejêtnoœæ
korzystania z bazy danych Wêgierskiego Urzêdu Patentowego. W najbli¿szej przysz³oœci rozwa¿ana bêdzie równie¿ mo¿liwoœæ objê-cia programem kszta³cenia s³uchaczy Wydzia³u Ekonomicznego oraz studiów doktoranckich.
Zmiany w szkolnictwie wy¿szym na Wêgrzech charakteryzuje wzrost konkurencji pomiêdzy uczelniami, których oferta klasyfikowana jest równie¿ pod wzglêdem poziomu us³ug bibliotecznych. Potwierdza to przeprowadzona na pocz¹tku bie¿¹cego roku akredytacja Uniwersyte-tu Zachodnio-Wêgierskiego, która objê³a równie¿ dzia³alnoœæ Central-nej Biblioteki, w tym jej udzia³ w procesie dydaktycznym.
Martin-Optiz Bibliothek Herne, Niemcy