JÊZYKÓW OBCYCH W BUDAPESZCIE
Ogólnokrajowa Biblioteka Jêzyków Obcych mieœci siê w samym sercu Budapesztu, w starym budynku przy równoleg³ej do Dunaju uli-cy Molnar. Ten wspania³y budynek powsta³ pod koniec 1897 r. jako sie-dziba Ko³a Katolickiego w Budapeszcie i od tego czasu do 1947 r. s³u-¿y³ celom kulturalnym Ko³a. W przepiêknej sali balowej (12 m szer., 25 m d³. i 12 m wys.) odbywa³y siê odczyty, spotkania towarzyskie, kulturalne, muzyczne, tak¿e wiele koncertów dobroczynnych. To tu-taj podczas II wojny œwiatowej zorganizowano wiele koncertów i od-czytów na rzecz polskich uchodŸców na Wêgrzech, o czym wielo-krotnie donosi³y „Wieœci Polskie”1.
Biblioteka powsta³a w marcu 1956 r. jako Pañstwowa Biblioteka im. M. Gorkiego. Jej podstawê stanowi³y zbiory trzech bibliotek z ksiêgozbiorami w jêzyku rosyjskim. W styczniu 1957 r. biblioteka wprowadzi³a siê do budynku przy ul. Molnar 11. Niestety, w wyniku wp³ywów socjalistycznego ujednolicania architektury w 1969 r. budy-nek otrzyma³ modn¹ wówczas fasadê mozaikow¹, pozbawiono go wszelkich ozdób, balkonów i paradnej bramy wejœciowej. Ogromny ____________
1„Wieœci Polskie”, czasopismo uchodŸców polskich na Wêgrzech, wychodzi³o re-gularnie od listopada 1939 do marca 1944 r.
kontrast miêdzy wygl¹dem zewnêtrznym a wnêtrzami jest dzisiaj du-¿¹ niespodziank¹ dla wszystkich, którzy odwiedzaj¹ bibliotekê.
Nowo powsta³a biblioteka nie pasowa³a do wêgierskiego systemu bi-bliotecznego i nie wytworzy³a pocz¹tkowo jasnych przepisów dotycz¹-cych profilu zbiorów. Z tego te¿ powodu do biblioteki trafia³y ogrom-ne iloœci dokumentów, a jedynym kryterium ich przyjmowania by³o to, ¿e by³y to wydawnictwa drukowane cyrylic¹. Mia³o to równie¿ i dobre strony, gdy¿ biblioteka wzbogaci³a siê wówczas o literaturê wycofan¹ decyzj¹ cenzury radzieckiej, jak te¿ o ksi¹¿ki w jêzyku rosyjskim wy-dawane na Zachodzie. Ciekawym zadaniem by³oby zbadanie ró¿nych krêtych dróg, którymi w latach piêædziesi¹tych, szeœædziesi¹tych i sie-demdziesi¹tych ta ocenzurowana literatura trafia³a do biblioteki.
Odwil¿e polityczne, ale przede wszystkim zmiana zapotrzebowa-nia czytelników i nowe wyzwazapotrzebowa-nia, jakim biblioteka stara³a siê spro-staæ, doprowadzi³y do poszerzenia profilu, wzbogacenia us³ug biblio-tecznych, przesuniêcia akcentu na jakoœæ zbioru i us³ug. Sprawi³y wreszcie, ¿e biblioteka z publicznej sta³a siê bibliotek¹ fachow¹ o za-siêgu ogólnokrajowym. W 1990 r. postanowiono o zmianie nazwy bi-blioteki na bardziej odpowiadaj¹c¹ profilowi jej zbiorów i przyjêto miano Országos Idegennyelvû Könyvtár – Ogólnokrajowa Biblioteka Jêzyków Obcych. W ubieg³ym roku biblioteka obchodzi³a swoje piêæ-dziesi¹te urodziny.
Obecnie biblioteka nale¿y do najwiêkszych bibliotek specjalistycz-nych na Wêgrzech i obok Biblioteki Wêgierskiej Akademii Nauk, Bi-blioteki Parlamentu czy Ogólnokrajowej BiBi-blioteki Pedagogicznej sta-nowi widoczn¹ placówkê kulturaln¹ i naukow¹. I podobnie, jak inne ogólnokrajowe instytucje kulturalne, podlega³a do grudnia 2006 r. bez-poœrednio Ministerstwu Kultury i Dziedzictwa Narodowego Wêgier2. Zosta³ te¿ okreœlony profil gromadzenia zbiorów; biblioteka gromadzi dokumenty z szeroko pojêtych nauk humanistycznych oraz obcojê-____________
2Od 2007 r. biblioteka podlega, wraz z innymi ogólnokrajowymi instytucjami (12 muzeów i 3 biblioteki), tzw. instytucji gestora, gdzie niektóre podobne dzia³ania roz-wi¹zywane s¹ wspólnie i maj¹ te¿ wspóln¹ administracjê.
zyczne dokumenty oryginalne, nie gromadzi natomiast w szerszym za-kresie przek³adów literatury. Podstawê zbiorów biblioteki stanowi¹:
– dzie³a pisarzy XX i XXI wieku w jêzykach oryginalnych, jeœli zdarzaj¹ siê t³umaczenia, to tylko na jêzyk wêgierski lub przek³a-dy literatury nieeuropejskiej i z tzw. ma³ych jêzyków na angiel-ski, francuangiel-ski, niemiecki lub rosyjski;
– literatura wêgierska wydawana w kraju i poza granicami; – tzw. klasyka literacka, czyli najwa¿niejsze utwory literackie ze
wszystkich obszarów jêzykowych; – historia literatury i nauka o literaturze; – literatury klasyczne;
– literatura jêzykoznawcza i podrêczniki do nauki jêzyków obcych; – muzyka XX i XXI wieku i dzie³a muzyki klasycznej;
– literatura zamieszka³ych na Wêgrzech trzynastu mniejszoœci na-rodowych;
– wszystkie opracowania i dokumenty dotycz¹ce mniejszoœci na Wêgrzech;
– literatura z zakresu historii;
– encyklopedie i leksykony powszechne oraz specjalistyczne; – literatura z zakresu kultury, sztuki, filozofii, etnografii, folkloru,
sztuki ludowej, muzyki ludowej, antropologii kultury, mediów itp. Biblioteka posiada obecnie ponad 350 tys. dokumentów w 147 jê-zykach, w tym ponad 6 tys. w jêzyku polskim. Oko³o 80% dokumen-tów mo¿na wypo¿yczaæ poza obrêb biblioteki, z pozosta³ych zbiorów u¿ytkownicy korzystaj¹ w czytelniach. Ka¿dy wiêkszy obszar jêzyko-wy ma w bibliotece swojego referenta, który jest odpowiedzialny za ksiêgozbiór w danym jêzyku, jego rozwój i ewentualn¹ selekcjê. To referent, studiuj¹c czasopisma i najnowsze informacje, bada rynek ksi¹¿ki i pojawiaj¹ce siê na danym obszarze jêzykowym wydawnic-twa, ustala listê zakupów. Referenci decyduj¹ równie¿ o tym, czy ofiarowane bibliotece ksi¹¿ki zostan¹ przyjête do zbiorów. Biblioteka dokonuje zakupów za poœrednictwem wêgierskich i zagranicznych kolporterów lub bezpoœrednio za granic¹ w wydawnictwach lub fir-mach handluj¹cych ksi¹¿kami i czasopismami. Trzon zbiorów
biblio-teki stanowi¹ dokumenty z XX i XXI wieku, mo¿na wiêc powiedzieæ, ¿e biblioteka pokazuje wspó³czesne trendy oraz kierunki literackie i mu-zyczne, a tak¿e zwraca uwagê na najnowsze osi¹gniêcia w dziedzinie nauk humanistycznych i spo³ecznych. Pod wzglêdem bogactwa tema-tycznego i jêzykowego biblioteka jest instytucj¹ wyj¹tkow¹, nie tyl-ko na Wêgrzech, ale i w Europie. Warto tu zwróciæ uwagê na zbiór wydawnictw w jêzyku esperanto. Biblioteka zakupi³a niedawno pry-watn¹ bibliotekê znanego badacza esperantysty Karola Fajszi’ego. W sk³ad tego zbioru wchodzi wiele cennych dokumentów i jest on, w swojej dziedzinie, jednym z najwiêkszych w Europie. Nabyte do-kumenty s¹ systematycznie opracowywane, po czêœci s¹ ju¿ dostêpne w katalogu OPAC i prezencyjnie w bibliotece, a nied³ugo specjaliœci bêd¹ mogli korzystaæ w ca³oœci ze zbioru.
Wa¿n¹ czêœæ ksiêgozbioru biblioteki stanowi literatura piêkna au-torstwa ¿yj¹cych na Wêgrzech autorów wywodz¹cych siê z mniejszo-œci narodowych. Gromadzone s¹ te¿ dla mniejszomniejszo-œci narodowych do-kumenty prezentuj¹ce ich status prawny, samorz¹dy, kulturê, szkol-nictwo, ¿ycie codzienne, folklor itp. Dzia³alnoœæ biblioteki w tym za-kresie ma wielkie pozytywne znaczenie; z jednej strony pomaga utrzymaæ i umacniaæ to¿samoœæ narodow¹, znajomoœæ jêzyka ojczy-stego, a tak¿e œwiadomoœæ kulturalnej wyj¹tkowoœci, co pobudza gru-py etniczne do kreatywnej aktywnoœci w jêzyku ojczystym, z drugiej zaœ – prezentuje te wartoœci ogó³owi spo³eczeñstwa, co sprawia, ¿e staj¹ siê one cz¹stk¹ œwiadomoœci i kultury wszystkich. Obok zbio-rów uznanych za tradycyjne (ju¿!), jak ksi¹¿ki i czasopisma, bibliote-ka gromadzi te¿ bibliote-kasety video, CD, DVD i inne dokumenty elektro-niczne. Dokumenty multimedialne najczêœciej wykorzystywane s¹ do nauki jêzyków obcych. Dziêki nim i tradycyjnym drukom mo¿liwa jest nauka 116 jêzyków obcych, od stopnia podstawowego do pozio-mu egzaminów pañstwowych i certyfikatów.
W Bibliotece Jêzyków Obcych powstaj¹ dwie du¿e bibliografie, które odnotowuj¹ publikacje z dwóch wa¿nych dyscyplin:
– bibliografia mniejszoœci narodowych na Wêgrzech – jest to bi-bliografia artyku³ów z czasopism, zawieraj¹ca publikacje od
1945 r.; od 1992 r. dostêpna jest w formie elektronicznej, za po-œrednictwem katalogu w Internecie;
– bibliografia przek³adów literatury piêknej, która zawiera utwory literatury œwiatowej zamieszczane w czasopismach wêgierskich; od 1987 r. dane bibliograficzne dostêpne s¹ tak¿e w wersji elek-tronicznej.
Zbiór czasopism w bibliotece jest podobnie jednolity i wyprofilo-wany jak zbiór ksi¹¿ek. Obecnie prenumerat¹ objête s¹ czasopisma w 32 jêzykach zgodnie z profilem gromadzenia zbiorów, podobnie prasa codzienna. Biblioteka ma ponad 500 tytu³ów czasopism bie¿¹-cych i ponad 1300 ju¿ zamkniêtych. W wymienionych 500 tytu³ach s¹ te¿ czasopisma 13 mniejszoœci narodowych na Wêgrzech. Wœród 18 tytu³ów polskich czasopism s¹ m.in.: „Akcent”, „Dialog”, „Teatr”, „¯ycie Muzyczne”, „Pamiêtnik Literacki”, „Przegl¹d Humanistycz-ny”, „Zeszyty Literackie”, „Kresy”, „Wi꟔, „Poradnik Jêzykowy”, „Jêzyk Polski” i „Gazeta Wyborcza”. Poza gromadzonymi i przecho-wywanymi w bibliotece dokumentami ró¿nego typu, mo¿liwy jest równie¿ dostêp do wielu œwiatowych wirtualnych bibliotek, doku-mentów, bibliografii, archiwów i baz danych. Znakiem czasu i nastêp-stwem, czêsto negatywnie okreœlanej, globalizacji s¹ coraz czêstsze i g³êbsze kontakty pomiêdzy ró¿nymi kulturami i ludŸmi ró¿nych kra-jów. Nikogo ju¿ nie dziwi¹ na Wêgrzech polskie napisy, polskie re-klamy w telewizji. Dziêki powszechnemu dostêpowi do Internetu co-raz wiêcej wiemy o œwiecie i coco-raz szybciej docieramy do potrzeb-nych informacji. Aby sprostaæ rosn¹cemu g³odowi informacji, ko-nieczna jest znajomoœæ jêzyków obcych i swobodny dostêp do infor-macji tradycyjnej i elektronicznej.
Nauka i znajomoœæ jêzyków obcych i, co za tym idzie, znajomoœæ innych kultur s¹ obecnie bardzo rozpowszechnione. Odczuwa to te¿ Biblioteka Jêzyków Obcych, w której zwiêksza siê liczba osób, zw³a-szcza m³odych, zainteresowanych literatur¹ i kultur¹ obcojêzyczn¹, in-formacj¹, która jest potrzebna nie tylko podczas licznych wyjazdów zagranicznych, ale tak¿e do poznania w³asnego kraju, dba³oœci o w³a-sny jêzyk i kulturê narodow¹, tak wa¿nych w czasie globalizacji i
mie-szania siê jêzyków i kultur. Biblioteka stara siê od piêædziesiêciu lat realizowaæ bie¿¹ce zadania i wyprzedzaæ oczekiwania u¿ytkowników.
Polski zbiór w Ogólnokrajowej Bibliotece Jêzyków, jak powiedzia-no to ju¿ wy¿ej, liczy ponad 6000 dokumentów i 18 tytu³ów czaso-pism. Z przeprowadzonej wœród czytelników ankiety, na temat dzia-³alnoœci biblioteki i jakoœci oferowanych przez ni¹ us³ug bibliotecz-nych, wynika, ¿e ze zbioru polskiego korzystaj¹ przede wszystkim studenci polonistyki dwóch budapeszteñskich uniwersytetów, tak¿e zamieszka³a w Budapeszcie i okolicach mniejszoœæ polska, badacze jêzyka i literatury polskiej, t³umacze, mi³oœnicy literatury i kultury polskiej, a tak¿e osoby ucz¹ce siê jêzyka polskiego3. Biblioteka stale powiêksza zbiory polskie. Podstawê zbioru polskiego stanowi litera-tura wspó³czesna. W bibliotece s¹ prawie wszystkie utwory literatury polskiej licz¹ce siê w XX i XXI wieku, a tak¿e dzie³a klasyki pol-skiej, opracowania historii literatury polpol-skiej, ³¹cznie z Wielk¹ i Ma-³¹ histori¹ literatury polskiej wydanymi przez PWN. Ma³a historia li-teratury polskiej jest w bibliotece w dwóch egzemplarzach, poniewa¿ jest to seria uniwersytecka. W czytelni i wypo¿yczalni s¹ równie¿ S³ownik motywów literackich, S³ownik postaci literackich i s³owniki poszczególnych epok literackich i ich twórców. Polsk¹ literaturê XX i XXI wieku prezentuj¹, obok znanych, tak¿e m³odzi pisarze, laureaci konkursów literackich, ale niekoniecznie, bo w zbiorze polskim mo¿-na zmo¿-naleŸæ równie¿ debiuty literackie. Obok dzie³ zebranych C. Mi³o-sza, W. Szymborskiej, S. Lema jest te¿ Pokolenie porno i inne utwo-ry teatralne na CD i polskie antologie utworów dramatycznych m³o-dych autorów. Biblioteka zbiera polsk¹ literaturê wspó³czesn¹ od kla-syki po tzw. czytad³a. Z dziedziny historii i kultury biblioteka naby³a 10-tomow¹ Wielk¹ historiê Polski (od pocz¹tków do 2002 r.), wydan¹ przez Wydawnictwo UJ w Krakowie, s³ownikowe dzie³a W. Kopaliñ-skiego i wydane w 2006 r. Obyczaje w Polsce od œredniowiecza do ____________
3Okreœlenie jest nieœcis³e, gdy¿ wydzia³ humanistyczny (wraz z polonistyk¹) jed-nego z uniwersytetów znajduje siê w Piliscsabie, ok. 30 km od Budapesztu, wiêk-szoœæ studentów wydzia³u mieszka jednak w stolicy.
czasów wspó³czesnych. Wa¿n¹ czêœæ polskiego ksiêgozbioru stanowi¹ jêzykoznawstwo i podrêczniki do nauki jêzyka polskiego, dlatego bi-blioteka naby³a do zbiorów ca³¹ seriê podrêczników wydan¹ przez kra-kowski Universitas. W serii s¹ ksi¹¿ki, p³yty, kasety oraz bogaty zasób s³owników, kompendiów, encyklopedii jêzyka polskiego z poradni-kiem dydaktycznym do nauczania jêzyka od stopnia progowego do za-awansowanego. Ciekawostk¹ i przebojem ostatniego roku (2006) s¹ skróty polskich utworów literackich wraz ze s³owniczkami m.in. utworów H. Sienkiewicza, M. Konopnickiej, B. Prusa, E. Orzeszko-wej, które s³u¿¹ do nauki jêzyka i literatury polskiej na obczyŸnie, a tak¿e antologie, czytanki i opracowania prezentuj¹ce literaturê i kul-turê polsk¹, wzmacniaj¹ce patriotyzm, pog³êbiaj¹ce wiêzi z ojczyzn¹. Wspomnieæ te¿ trzeba o œwietnie wyposa¿onym studiu jêzykowym biblioteki. Mo¿na siê w nim uczyæ 68 jêzyków, do których biblioteka dysponuje materia³em dŸwiêkowym. Obok kaset i p³yt do nauki jêzyka polskiego mo¿na pos³uchaæ tak¿e sonetów A. Mickiewicza czy wierszy C. Mi³osza, te ostatnie w wykonaniu samego poety, z jego osobistymi objaœnieniami. Chêtnie s³uchana jest te¿ Filozofia po góralsku ks. prof. J. Tischnera, a niezwykle popularne sta³y siê praktyczne poradniki sty-listyczne wraz z æwiczeniami, które pomagaj¹ napisaæ esej, wypraco-wanie, krytykê literack¹, list urzêdowy, przemówienie publiczne.
Szeroko pojêt¹ kulturê polsk¹ prezentuj¹ w bibliotece dzie³a klasy-ków polskiej myœli filozoficznej. Popularne i wykorzystywane s¹ pi-sma L. Ko³akowskiego, B. Œwiderkówny, Jana Paw³a II, J. Tischnera, a tak¿e wydawnictwa o nich samych. Wa¿n¹ rolê w pielêgnowaniu jê-zyka polskiego i kultury narodowej spe³niaj¹: z³ota seria dziesiêciu uznanych za najlepsze filmów A. Wajdy na DVD, a tak¿e filmy innych polskich re¿yserów – M. Piekorz (Prêgi), K. Zanussiego (Persona non grata) czy ekranizacje znanych polskich utworów literackich.
W œwietnie wyposa¿onym dziale muzycznym biblioteka w zbio-rach polskich ma licz¹c¹ ponad 400 stron Z³ot¹ ksiêgê pieœni polskich, a w niej opowieœci o polskim hymnie narodowym i innych polskich pieœniach patriotycznych, a dziêki do³¹czonej p³ycie CD, mo¿na ich równie¿ s³uchaæ. W 2006 r. zbiory polskie wzbogaci³y siê o Z³ot¹
se-riê dzie³ wszystkich F. Chopina na 20 p³ytach CD i o najbardziej zna-ne polskie utwory jazzowe (10 p³yt CD). Bogaty zbiór stanowi pol-ska muzyka ludowa z wielu regionów Polski, tak¿e z Kresów wscho-dnich, w oryginalnym wykonaniu na oryginalnych instrumentach.
W ci¹gu ostatnich lat biblioteka zgromadzi³a wiele podstawowych wydawnictw dotycz¹cych Unii Europejskiej, w tym równie¿ polsk¹ literaturê z tego zakresu. Biblioteka zorganizowa³a seriê imprez pt. „Europa bez granic – Spotkanie kultur”, podczas których prezentowa-na by³a szeroko pojêta kultura starych i nowych cz³onków Unii. Ostatnia wystawa z tej serii nosi³a optymistyczny tytu³: „Europa na-le¿y do nas wszystkich”. Promowanie jêzyka i kultury polskiej wœród Wêgrów i zamieszka³ych tu Polaków jest wspóln¹ prac¹ biblioteki i polskich organizacji na Wêgrzech. Wraz z Ogólnokrajowym Samo-rz¹dem Mniejszoœci Polskiej i innymi samorz¹dami oraz Instytutem Polskim w Budapeszcie biblioteka organizuje wystawy, spotkania z pisarzami, konferencje, recytacje literatury polskiej. Biblioteka bar-dzo aktywnie wspó³pracuje z Bibliotek¹ Narodow¹ w Warszawie, In-stytutem Narodowym im. F. Chopina i Muzeum F. Chopina w War-szawie. Wspólnie przygotowywane s¹ tak¿e uroczystoœci rocznicowe F. Chopina w Polsce i na Wêgrzech.
Mniejszoœci narodowe na Wêgrzech stanowi¹ 10% ludnoœci. Uchwa-lona w 1993 r. przez wêgierskie Zgromadzenie Krajowe ustawa LXXVII jest jedn¹ z bardziej postêpowych w Europie, równie¿ w po-równaniu z ustawami innych krajów europejskich. Na mocy tej Usta-wy dzia³a na Wêgrzech 13 OgólnokrajoUsta-wych Samorz¹dów Mniejszo-œci, a tak¿e samorz¹dy na szczeblach wojewódzkich, miejskich, a na-wet dzielnicowych, np. w Budapeszcie. Dzia³aj¹ tak¿e szko³y, szkó³-ki niedzielne, zespo³y ludowe, teatralne, biblioteszkó³-ki, wydawane s¹ ksi¹¿ki w jêzykach mniejszoœci. Biblioteka, obok wspomnianej ju¿ bi-bliografii, prowadzi równie¿ dzia³alnoœæ metodyczn¹. W niektórych bibliotekach publicznych, tam gdzie mieszkaj¹ mniejszoœci, utworzo-no tzw. biblioteczki bazowe, utrzymywane przez w³adze wojewódz-kie zapewniaj¹ce im finanse na pomna¿anie ksiêgozbiorów. Bibliote-ka sporz¹dza listy oferowanych ksi¹¿ek dla wszystkich 13
mniejszo-œci. Listy s¹ udostêpniane za poœrednictwem Internetu wszystkim zg³aszaj¹cym siê bibliotekom. Zamówione wydawnictwa biblioteka kupuje, opracowuje i wysy³a do zamawiaj¹cego.
Pozycja Ogólnokrajowej Biblioteki Jêzyków Obcych jako bibliote-ki fachowej i szczególnej skarbnicy wiedzy wymaga równie szczegól-nych zabiegów marketingowych. Biblioteka jest œwiadoma faktu, ¿e propagowanie tak specyficznego ksiêgozbioru, czytelnictwa i us³ug biblioteczno-informacyjnych wymusza na pracownikach zwiêkszanie starañ, bo w stosunku do biblioteki konkurencyjne s¹ inne media, in-ne biblioteki, Interin-net. Obok wymienionych ju¿ wszechstronnych dzia³añ bibliotecznych i kulturalnych biblioteka co roku organizuje w swoich murach Dzieñ Jêzyków przypadaj¹cy na 26 wrzeœnia. Wówczas na licznych spotkaniach, wystawach, koncertach, pokazach prezentowane jest bogactwo ró¿nych kultur, tak¿e polskiej. Warto te¿ zagl¹daæ na stronê internetow¹ biblioteki: www.oik.hu.
Magdalena Iwañska
Biblioteka G³ówna i OINT Politechniki Wroc³awskiej Wroc³aw