6. Produkcja napojów alkoholowych i wyrobów tytoniowych
6.3. Ceny producenta i konsumenta napojów spirytusowych i wyrobów tytoniowych
Ceny napojów na poziomie producenta zmieniaáy siĊ podobnie jak artyku-áów ĪywnoĞciowych, gdyĪ w badanych okresach tempo ich wzrostu byáo zbliĪone, a wiĊksza róĪnica miĊdzy nimi (o 1,1 p.p.) wystąpiáa tylko w ostatnim piĊcio-leciu (tab. 6.4).
Zmiany cen konsumenta napojów alkoholowych byáy najwiĊksze w latach 1998-2002 i tylko o 0,9 p.p. niĪsze od inflacji. W nastĊpnym piĊcioleciu ceny detaliczne napojów alkoholowych trochĊ siĊ obniĪyáy, ale póĨniej znów wzra-staáy w tempie 2,5% rocznie. W latach 2003-2007 ceny detaliczne wina i piwa praktycznie byáy stabilne, a napojów spirytusowych spadaáy w tempie 3% rocznie.
W ostatnim piĊcioleciu róĪnice tempa wzrostu cen konsumenta poszczególnych napojów alkoholowych byáy niewielkie, a w caáym badanym okresie relatywnie taniaáy wszystkie rodzaje tych napojów.
Tabela 6.4. Tempo rozwoju cen producenta i konsumenta napojów alkoholowych i wyrobów tytoniowych na tle inflacji (w proc. rocznie)
Wyszczególnienie 1998-2002 2003-2007 2008-2012
Inflacja 7,3 2,0 3,7
Ceny producenta (przetwórcy):
ĪywnoĞci i napojów bezalkoholowych 4,2 1,7 3,1
napojówa 4,1 2,1 2,0
wyrobów tytoniowych 6,6 4,5 4,1
Ceny skupu liĞci tytoniu 2,4 -15,8 23,7
Ceny detaliczne:
ĪywnoĞci i napojów bezalkoholowych 4,6 2,6 4,9
napojów alkoholowych 6,4 -0,9 2,5
w tym: wyrobów spirytusowych 7,0 -3,0 1,6
wina 6,4 0,4 2,3
piwa 6,8 0,0 2,2
wyrobów tytoniowych 9,3 5,8 11,7
a do 2008 roku w grupie PKD 15.9, a w latach nastĊpnych w grupie 11.0
ħródáo: opracowanie wáasne na podstawie niepublikowanych danych GUS oraz Roczników Statystycznych Rolnictwa z lat 2003-2012.
18 à. Ambroziak, I. Szczepaniak, WskaĨnikowa ocena konkurencyjnoĞci handlu produktami rolno- -spoĪywczymi, [w:] I. Szczepaniak (red.), Monitoring i ocena konkurencyjnoĞci polskich producen-tów ĪywnoĞci (2), seria „Program Wieloletni 2011-2014”, Raport nr 40, IERiGĩ-PIB, Warszawa 2012, s. 51-70.
Natomiast tempo wzrostu ceny wytwórcy wyrobów tytoniowych byáo wyĪsze niĪ napojów i zbliĪone do stopy inflacji, a w kolejnych piĊcioleciach miaáo tendencjĊ malejącą. Przekraczaáo ono jednak tempo wzrostu cen skupu liĞci tytoniu, które w latach 1998-2012 wyniosáo Ğrednio 2,2% rocznie. Naj-wiĊksze zwyĪki cen detalicznych wyrobów tytoniowych byáy w ostatnim piĊcio-leciu (11,7% rocznie), ale w kaĪdym z badanych okresów przekraczaáy tempo wzrostu cen producenta. RównoczeĞnie naleĪy wskazaü na nastĊpujące zjawiska:
wyĪszy wzrost cen producenta wyrobów tytoniowych niĪ artykuáów spo-Īywczych oraz napojów bezalkoholowych,
stale niĪszy wzrost cen detalicznych napojów alkoholowych niĪ inflacja, wobec czego krzywa cen tych napojów przebiega ciągle poniĪej krzywej inflacji (rys. 6.4), odwrotnie niĪ krzywa cen wyrobów tytoniowych,
wiĊksze tempo wzrostu cen konsumenta wyrobów tytoniowych niĪ na pozio-mie producenta, co wskazuje na wzrost marĪy handlowej.
Rysunek 6.4. Dynamika cen produktów alkoholowych i tytoniowych na tle inflacji (w proc., 1997 = 100)
* szacunek
ħródáo: opracowanie wáasne na podstawie niepublikowanych danych GUS oraz Roczników Statystycznych Rolnictwa z lat 2003-2012.
W badanym okresie nie byáo wiĊkszych róĪnic w tempie wzrostu ceny producenta wszystkich napojów (o 49,2%) i detalicznej napojów alkoholowych o 47,1% (rys. 6.4), w tym napojów spirytusowych o 30,8%, win o 56,1% i piwa o 57,6%. WiĊksze rozbieĪnoĞci byáy w kolejnych ogniwach produkcji i dystry-bucji wyrobów tytoniowych, gdyĪ ceny skupu tytoniu, po duĪej zniĪce w latach 2003-200719, zwiĊkszyáy siĊ i w 2012 roku byáy o 38% wiĊksze niĪ w 1997 roku,
19 Spadek cen skupu tytoniu w tych latach byá dla rolników kompensowany dopáatami do uprawy tytoniu, które w skali roku wynosiáy od 200 mln zá w 2006 roku do 470 mln zá w 2010 roku.
40 120 200 280 360
1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012*
ceny detaliczne wyrobów tytoniowych ceny producenta wyrobów tytoniowych inflacja
ceny producenta napojów ceny detaliczne napojów alkoholowych ceny skupu liĞci tytoniu
a ceny producenta wyrobów tytoniowych wzrosáy ponad dwukrotnie, zaĞ kon-sumenta ponad trzyipóákrotnie.
6.4. Produkcja napojów alkoholowych i wyrobów tytoniowych
Produkcja wyrobów alkoholowych (áącznie napojów spirytusowych oraz spirytusu odwodnionego i skaĪonego) w 2012 roku byáa prawie dwukrotnie wiĊk-sza niĪ w 1997 roku (iloĞciowo), co oznacza, Īe wzrastaáa ona w tempie okoáo 4,5% rocznie. Przyspieszenie rozwoju produkcji tych wyrobów nastąpiáo w latach 2003-2007, gdy jej roczne tempo wzrostu wyniosáo okoáo 12,2%. Relatywnie wy-sokie byáo ono takĪe w latach 2008-2012 (9,1% rocznie), podczas gdy w latach 1998-2002 miaá miejsce spadek produkcji tych wyrobów Ğrednio o 6,4% rocznie.
ZróĪnicowana byáa dynamika produkcji poszczególnych napojów alkoho-lowych (tab. 6.5). W badanym okresie dwukrotnie zwiĊkszyáa siĊ produkcja piwa, a wiĊc Ğrednie tempo jej wzrostu wyniosáo ok. 5% rocznie. DuĪe przyspie-szenie rozwoju tej produkcji (do 6,5% rocznie) wystąpiáo w latach 2003-2007, a w ostatnim piĊcioleciu obniĪyáo siĊ do 1,5% rocznie.
Tabela 6.5. Wyniki produkcyjne wyrobów alkoholowych i tytoniowych
Grupy produktów 1997 2000 2002 2007 2012
Spirytus surowy (w mln l) 253,0 173,0 210,0 295,0 226,3
w tym: przemysáowy (w mln l) 133,5 67,1 84,5 159,8 168,0 Spirytus rektyfikowany (w mln l) 117,0 102,2 107,8 144,4 165,5
Spirytus odwodniony (w mln l) 82,1a 36,9 52,4 79,0 209,2
Spirytus skaĪony (w mln l) . 20,8 13,9 57,0 45,1
Wódki czyste (w mln l 100º) 90,2 66,5 60,8 92,8 103,2
Pozostaáe napoje spirytusowe (w mln l 100º) 20,0 11,0 11,4 17,7 25,0
Wina gronowe i wermuty (w mln l) 39,4 46,2 35,9 15,9 9,2
Napoje fermentowane (w mln l) 388,2 345,3 327,5 236,4 141,6
Piwo (w mln l) 1 928,1 2 539,4 2 687,5 3 689,6 3 960,5
Przerób tytoniu (w tys. ton) 71,3 48,8 68,3 96,3 107,7
Wyroby tytoniowe:
w mln szt. 95,8 83,8 80,9 124,0 156,5
w tys. ton 115,3 77,9 73,1 149,8 161,0
a áącznie ze skaĪonym
ħródáo: opracowanie wáasne na podstawie niepublikowanych danych GUS.
Produkcja napojów spirytusowych w minionym piĊtnastoleciu zwiĊkszyáa siĊ o 16,1%, w tym wódek czystych o 14,4%, a pozostaáych napojów spirytuso-wych o 25%. Najszybciej w tempie okoáo 9% rocznie wzrastaáa ona w latach 2003-2007, a w ostatnim piĊcioleciu obniĪaáa siĊ (zwáaszcza wódek czystych) o 2% rocznie. Wystąpiáy duĪe wahania produkcji poszczególnych rodzajów spi-rytusu. Produkcja spirytusu surowego w 2012 roku byáa o 1/10 mniejsza niĪ w 1997 roku, ale o 1/4 zwiĊkszyáa siĊ jego produkcja pochodząca z firm
przemy-sáowych, której udziaá zwiĊkszyá siĊ z okoáo 50% w koĔcówce lat dziewiĊüdzie-siątych do 75% w ostatnich dwóch latach. Produkcja spirytusu rektyfikowanego w badanym okresie zwiĊkszyáa siĊ o 2/5 do okoáo 140-165 mln litrów. Ponad dwukrotnie zwiĊkszyáa siĊ takĪe produkcja spirytusu skaĪonego. Najszybszy wzrost produkcji spirytusu odwodnionego (biopaliw) byá w ostatnim piĊcioleciu.
W 2012 roku byáa ona 6 razy wyĪsza niĪ pod koniec lat dziewiĊüdziesiątych.
W Polsce systematycznie spada produkcja winiarska (win gronowych, wermutów i napojów fermentowanych). W 2012 roku byáa ona o 2/3 mniejsza niĪ w 1997 roku. Produkcja gáównych wyrobów polskiego przemysáu winiar-skiego, tj. win owocowych i innych napojów fermentowanych zmniejszyáa siĊ dwukrotnie, wermutów o 1/2, a win gronowych o ponad 4/5.
Systematycznie wzrastaáa produkcja papierosów. W 2012 roku byáa o 2/3 wiĊksza niĪ w 1997 roku i o 1/2 wiĊksza niĪ w 2004 roku. Przyspieszenie jej rozwoju do prawie 9% rocznie miaáo miejsce w latach 2003-2007; w kolejnym piĊcioleciu nieco spowolniáo, ale nadal byáo relatywnie wysokie (4,8% rocznie).
WartoĞü produkcji sprzedanej wyrobów alkoholowych w cenach bieĪących w badanym okresie zwiĊkszyáa siĊ prawie dwukrotnie, a o okoáo 1/4 w cenach sta-áych (tab. 6.6 i 6.7 oraz rys. 6.5). Najszybciej zwiĊkszaáa siĊ ona w latach 2003- -2007, kiedy tempo wzrostu przekraczaáo 5% rocznie w cenach bieĪących i ponad 3% rocznie w cenach staáych. W ostatnim piĊcioleciu obniĪyáo siĊ ono odpowied-nio do okoáo 4% i 2% rocznie. Tendencje rozwojowe produkcji gáównych grup napojów alkoholowych (w cenach staáych) byáy zróĪnicowane nastĊpująco:
duĪy wzrost wartoĞci produkcji napojów spirytusowych w latach 2003-2007 (okoáo 7% rocznie) po duĪym obniĪeniu (o 1/3) w latach 1997-2002 i spo-wolnienie rozwoju w ostatnim piĊcioleciu (do 1% rocznie),
staáa tendencja spadkowa wartoĞci produkcji win w tempie okoáo 8-9% rocznie,
wysoka dynamika wartoĞci produkcji sprzedanej piwa, ale z tendencją male-jącą (z 6% do 2% rocznie).
Trudno oceniü zmiany wartoĞci produkcji wyrobów tytoniowych, zwáasz-cza w drugiej poáowie minionej dekady. Brak jest spójnoĞci miĊdzy róĪnymi danymi statystycznymi GUS. WyraĨnie wzrastaáa produkcja i eksport wyrobów tytoniowych, przy staáym wzroĞcie ich cen, a wartoĞü produkcji sprzedanej wedáug GUS byáa stabilna lub nawet spadaáa. Z tego teĪ powodu moĪe byü znie-ksztaácona dynamika rozwoju branĪy i jej pozycja w przemyĞle spoĪywczym20.
20 W ocenie wartoĞci produkcji sektora alkoholowego naleĪy takĪe zwróciü uwagĊ na gwaá-towny spadek wartoĞci obrotów w 2010 roku oraz duĪą zwyĪkĊ obrotów przemysáu tytonio-wego w 2011 roku. Tych zmian nie moĪna uzasadniaü zmianami produkcji, gdyĪ jej wolumen wzrósá odpowiednio o 2,4% i o 4%.
Tabela 6.6. WartoĞü produkcji wyrobów alkoholowych i tytoniowych (w mld zá)
Produkty Lata
W bieĪących cenach bazowych W cenach staáych firmy
ħródáo: opracowanie wáasne na podstawie niepublikowanych danych GUS oraz Roczników Statystycznych GUS z lat 1998-2012 i Roczników Statystycznych Przemysáu z lat 1998-2012.
Tabela 6.7. Tempo wzrostu produkcji w firmach przemysáowycha (w cenach staáych, w proc. rocznie)
Produkty 1998-2002 2003-2007 2008-2012 1998-2012
Napoje spirytusowe -9,19 7,39 1,30 -0,40
Wina -8,97 -9,71 5,92 -4,52
Piwo 5,70 3,88 2,05 3,86
Napoje alkoholowe áącznie -0,84 3,60 2,07 1,60
Wyroby tytoniowe -3,32 8,92 4,77 3,33
a napoje alkoholowe wedáug wartoĞci produkcji w cenach 2010 roku, po przeliczeniu indek-sem cen produkcji napojów (grupy 15.9 lub 11.0), a wyroby tytoniowe wedáug wolumenu ħródáo: opracowanie wáasne na podstawie niepublikowanych danych GUS oraz Roczników Statystycznych GUS z lat 1998-2012 i Roczników Statystycznych Przemysáu z lat 1998-2012.
Rysunek 6.5. WartoĞü produkcji wyrobów alkoholowych (ceny bieĪące, w mld zá)
* szacunek na podstawie wyników duĪych i Ğrednich firm przemysáowych ħródáo: opracowanie wáasne na podstawie niepublikowanych danych GUS.
Rysunek 6.6. WartoĞü produkcji wyrobów alkoholowych i tytoniowych w firmach przemysáowych (bieĪące ceny realizacji, w mld zá)
* szacunek na podstawie danych o firmach duĪych i Ğrednich
ħródáo: opracowanie wáasne na podstawie niepublikowanych danych GUS.
Tak zróĪnicowane tendencje rozwojowe ocenianych branĪ osáabiáy ich pozycjĊ w przemyĞle spoĪywczym (rys. 6.7). àączny udziaá producentów piwa, wina i napojów spirytusowych w wartoĞci produkcji przemysáu spoĪywczego zmalaá z 9,2% w 1997 roku do 6,7% w 2012 roku. Osáabiáa siĊ takĪe pozycja przemysáu tytoniowego.
3 7 11 15
1997* 1998* 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012
firmy przemysáowe
w tym: Ğrednie i duĪe
wedáug F-01
wedáug F-01 ceny staáe
0 6 12 18
1997* 1998* 1999 2000* 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012
napoje spirytusowe piwo
wyroby tytoniowe
0 0,4 0,8 1,2
1997* 1998* 1999 2000* 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012
spirytus rektyfikowany spirytus odwodniony i skaĪony napoje fermentowane
Rysunek 6.7. Udziaá wyrobówa Rysunek 6.8. WartoĞciowa struktura produkcji alkoholowych i tytoniowych wyrobów alkoholowych i tytoniowych w produkcji przemysáu spoĪywczego
a dotyczy firm przemysáowych
ħródáo: obliczenia wáasne na podstawie niepublikowanych danych GUS.
RównoczeĞnie zmieniáa siĊ wartoĞciowa struktura produkcji uĪywek (rys. 6.8). Zmiany te polegają na rosnącym udziale piwa (z 37,7% w 1999 roku do 53% w 2012 roku) i przemysáu spirytusowego (odpowiednio z 12,7% do 19,8%), kosztem malejącego udziaáu wina (o 8,6 p.p. do 4,9%) i wyrobów tyto-niowych (o 13,8 p.p. do 22,3%).
6.5. Zasoby pracy i majątku trwaáego
Wzrost produkcji wyrobów alkoholowych nastĊpowaá przy rosnącej war-toĞci Ğrodków trwaáych, ale malejącym zatrudnieniu (tab. 6.8). WartoĞü majątku trwaáego (w cenach ewidencyjnych) zwiĊkszyáa siĊ ponad dwukrotnie, a realnie póátorakrotnie, w tym w przemyĞle spirytusowym obniĪyáa siĊ o 13%, winiar-skim o 43%, a w piwowarwiniar-skim dwukrotnie wzrosáa. Natomiast zasoby czynnika ludzkiego zmniejszyáy siĊ o okoáo 60%, w tym o 85% w przemyĞle winiarskim, o 60% w spirytusowym i o 50% w piwowarskim. Zmiany zasobu obu czynni-ków produkcji najszybciej nastĊpowaáy w latach 1998-2002, a w kolejnych piĊcio-leciach obniĪyáo siĊ zarówno tempo wzrostu Ğrodków trwaáych, jak i spadku zatrudnienia (rys. 6.9). Przebieg krzywych obu czynników produkcji w bada-nym okresie byá rozbieĪny, co moĪe oznaczaü, Īe rozwój sektora miaá charakter intensywny, gdyĪ stale wzrastaáo techniczne uzbrojenie pracy, a malaáa majątko-cháonnoĞü produkcji (tab. 6.9). W ciągu 15 lat techniczne uzbrojenie pracy zwiĊkszyáo siĊ dwukrotnie, a majątkocháonnoĞü produkcji w firmach duĪych i Ğrednich obniĪyáa siĊ tylko o 1,5% i o 25% w firmach skáadających sprawoz-dania finansowe. NajwiĊkszy wzrost technicznego uzbrojenia pracy miaá miejsce
9,2 8,8
1997 2002 2007 2012
wyroby alkoholowe wyroby tytoniowe
12,7 16,0 20,5 19,8
1999 2002 2008 2012
wyrobów
w przemyĞle winiarskim (trzykrotny), ponad dwukrotny w piwowarskim i pra-wie dwukrotny w spirytusowym. MajątkocháonnoĞü produkcji wzrosáa znacząco (o 50%) tylko w przemyĞle winiarskim, a w pozostaáych branĪach zmalaáa.
Tabela 6.8. Zasoby czynników produkcji napojów alkoholowych i wyrobów tytoniowych
Przemysá Rok ceny ewidencyjne, w mld zá Stan w roku
Zmiany (w proc. rocznie) w latach 1998-2012
Spirytusowy -6,0 -5,7 -4,7 1,4 7,7 15,9
ħródáo: opracowanie wáasne na podstawie niepublikowanych danych GUS i Roczników Staty-stycznych Przemysáu z lat 1998-2012.
W przemyĞle tytoniowym zmiany obu czynników produkcji (pracy Īywej i Ğrodków trwaáych) byáy zbliĪone do zmian w produkcji napojów alkoholo-wych. Zatrudnienie w tym sektorze w badanym okresie obniĪyáo siĊ o ponad
7 tys. osób, tj. o 60%, a wartoĞü majątku trwaáego zwiĊkszyáa siĊ w cenach ewi-dencyjnych trzyipóákrotnie, a realnie dwuipóákrotnie (tab. 6.8). Najszybszy spa-dek zatrudnienia, jak i wzrost wartoĞci Ğrodków trwaáych nastĊpowaá w latach 1998-2002 (odpowiednio w tempie okoáo -10% i 10% rocznie). W nastĊpnym piĊcioleciu nastąpiáo spowolnienie tych zmian odpowiednio do -2% i okoáo 7%
rocznie, po czym w ostatnich latach nastąpiáo ponowne przyspieszenie tych pro-cesów. Przebieg krzywych obu czynników produkcji byá rozbieĪny (rys. 6.9), przy wyraĨnym spowolnieniu spadku zatrudnienia i wzrostu wartoĞci Ğrodków trwaáych w poáowie badanego okresu. W latach 1997-2012 techniczne uzbroje-nie pracy w przemyĞle tytoniowym zwiĊkszyáo siĊ prawie trzykrotuzbroje-nie, a majątko-cháonnoĞü produkcji dwukrotnie (tab. 6.9). NajwiĊkszy ich przyrost miaá miejsce w latach 1998-2002 (odpowiednio o okoáo 18% i 11% w firmach duĪych i Ğred-nich). Po duĪym spowolnieniu zmian w latach 2003-2007, nastąpiáo ponowne ich przyspieszenie w kolejnym piĊcioleciu, ale w tempie niĪszym niĪ na początku badanego okresu.
Rysunek 6.9. Zasoby pracy i Ğrodki trwaáe Ğrednich i duĪych firm przemysáowych
branĪe alkoholowe przemysá tytoniowy
* szacunek Ğrodków trwaáych
ħródáo: obliczenia wáasne na podstawie danych GUS publikowanych w Rocznikach Staty-stycznych Przemysáu z lat 1998-2012.
0 15 30
0 5 10 15
1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012*
tys.
osób mld zá
Ğrodki trwaáe (ceny bieĪące, mld zá) Ğrodki trwaáe (ceny realne, mld zá)
0 5 10 15
0 3 5
1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012*
tys.
osób mld zá
zatrudnienie (tys. osób)
Tabela 6.9. Techniczne uzbrojenie pracy i majątkocháonnoĞü produkcji wyrobów alkoholowych i tytoniowych
Przemysá Lata
Techniczne uzbrojenie pracy
(ceny realne, w tys. zá/osobĊ) MajątkocháonnoĞü produkcji (w zá/zá) ĝrednio w latach
Spirytusowy 1997-2002 171,2 123,6 0,548 0,438
Przyrost (w proc. rocznie)
Spirytusowy 1998-2002 7,8 6,9 8,8 -3,0
ħródáo: opracowanie wáasne na podstawie danych GUS z przedsiĊbiorstw skáadających sprawozdania finansowe oraz z Roczników Statystycznych Przemysáu z lat 1998-2012.
DuĪe jest zróĪnicowanie mierników technicznego wyposaĪenia badanych branĪ (tab. 6.10). Techniczne uzbrojenie pracy w przemyĞle piwowarskim i tyto-niowym jest trzykrotnie wiĊksze niĪ w spirytusowym i winiarskim. Natomiast majątkocháonnoĞü produkcji najmniejsza jest w branĪy spirytusowej, a najwiĊk-sza w tytoniowej i piwowarskiej.
Tabela 6.10. Uzbrojenie pracy i majątkocháonnoĞü produkcji w duĪych i Ğrednich firmach przemysáowych
Wyszczególnienie 1997 2002 2007 2012 1997 2002 2007 2012 przemysá spirytusowy przemysá winiarski Techniczne uzbrojenie pracy
(ceny realne, w tys. zá/osobĊ) 150,2 218,7 281,4 314,5 74,3 97,8 131,1 368,7 MajątkocháonnoĞü produkcji
(w zá/zá) 0,426 0,651 0,476 0,390 0,417 0,381 0,381 0,581 przemysá piwowarski przemysá tytoniowy Techniczne uzbrojenie pracy
(ceny realne, w tys. zá/osobĊ) 272,6 653,9 922,5 1 052,7 160,5 374,2 537,5 932,4 MajątkocháonnoĞü produkcji
(w zá/zá) 0,959 1,073 1,030 0,974 0,457 0,768 0,836 1,348 ħródáo: opracowanie wáasne na podstawie niepublikowanych danych GUS oraz Roczników Statystycznych Przemysáu z lat 1998-2012.
Wzrost zasobów majątku trwaáego i poprawa technicznego uzbrojenia pracy wynikaáy z duĪej aktywnoĞci inwestycyjnej caáego subsektora. Analiza wartoĞci inwestycji i stopy inwestowania (tab. 6.11) wskazują na nastĊpujące zjawiska:
wysoką aktywnoĞü inwestycyjną firm piwowarskich szczególnie w latach 1997-2002 oraz firm tytoniowych w caáym piĊtnastoleciu; te dwie branĪe angaĪowaáy ponad 90% nakáadów inwestycyjnych wszystkich producentów uĪywek i ok. 15-20% inwestycji caáego przemysáu spoĪywczego (por. rozdz. 1),
obniĪenie inwestycji w ostatnim piĊcioleciu w produkcji napojów alkoholo-wych wynika gáównie z wyhamowania tendencji wzrostoalkoholo-wych popytu na piwo i napoje spirytusowe,
zmiany poziomu inwestowania byáy skorelowane ze zmianami koniunktury rynkowej, tj. z szybkim wzrostem popytu krajowego na piwo (do poáowy minionej dekady), oĪywieniem na rynku napojów spirytusowych po obniĪce akcyzy w 2002 roku, staáym spadkiem popytu na wina owocowe i podobne inne napoje fermentowane, czy teĪ z szybkim rozwojem eksportu wyrobów tytoniowych kompensującym z nadwyĪką spadek popytu krajowego.
Tabela 6.11. Inwestycje w produkcji wyrobów alkoholowych i tytoniowych
Przemysá ĝrednio w latach
WartoĞü inwestycji (ceny bieĪące, w mln zá rocznie)
Stopa inwestowania, tj. relacja nakáadów do wartoĞci
amortyzacji
ħródáo: opracowanie wáasne na podstawie niepublikowanych danych GUS z przedsiĊ-biorstw skáadających sprawozdania finansowe oraz Roczników Statystycznych Przemysáu z lat 1998-2012.
W latach 2008-2012 wysoka stopa inwestowania byáa tylko w przemyĞle tytoniowym, który w tym czasie modernizowaá i rozwijaá swój potencjaá wytwórczy. Natomiast inwestycje producentów napojów alkoholowych pozwa-lają jedynie na odtworzenie aktywnej czĊĞci majątku trwaáego i na modernizacji wybranych ogniw procesów produkcyjnych.
6.6. ProduktywnoĞü zasobów
Produkcja napojów alkoholowych jest dziaáem, w którym wzrost wartoĞci produkcji sprzedanej nastĊpowaá przy malejącym zatrudnieniu i rosnącym technicznym uzbrojeniu pracy. WydajnoĞü pracy mierzona wartoĞcią produkcji sprzedanej we wszystkich badanych branĪach miaáa staáą tendencjĊ wzrostową (tab. 6.12 i rys. 6.10). W produkcji napojów spirytusowych i piwa zwiĊkszyáa siĊ dwukrotnie; mniejsze jej przyrosty wystąpiáy w przemyĞle winiarskim (o 40%
w firmach przemysáowych, dwukrotnie w firmach duĪych i Ğrednich oraz skáa-dających sprawozdania finansowe), a najmniejsze w tytoniowym (odpowiednio o okoáo 5%, 20% i 30%). NajwiĊkszy przyrost wydajnoĞci pracy w przemyĞle spirytusowym i piwowarskim wystąpiá w latach 2003-2007, a w winiarskim w latach 2008-2012. W przemyĞle tytoniowym bardzo duĪy wzrost wydajnoĞci pracy odnotowano w latach 2003-2007 (o 1/3), póĨniej obniĪyáa siĊ, ale byáa
wiĊksza niĪ w 1997 roku. NajwyĪszą wydajnoĞü pracy, wyĪszą o 17% od Ğred-niej producentów napojów alkoholowych uzyskano w przemyĞle piwowarskim, a najniĪszą w branĪy winiarskiej.
Tabela 6.12. ProduktywnoĞü zasobów pracy i kapitaáu w produkcji napojów alkoholowych i wyrobów tytoniowych
Przemysá ĝrednio w latach
WydajnoĞü pracy (ceny realne, w tys. zá/pracownika)
ProduktywnoĞü majątku trwaáego (w zá/zá) firmy
ħródáo: opracowanie wáasne na podstawie danych GUS z przedsiĊbiorstw skáadających sprawozdania finansowe oraz z Roczników Statystycznych Przemysáu z lat 1998-2012.
Rysunek 6.10. ProduktywnoĞü zasobów pracy i majątku trwaáegoa
branĪe alkoholowe przemysá tytoniowy
a duĪych i Ğrednich firm przemysáowych, * szacunek
ħródáo: opracowanie wáasne na podstawie niepublikowanych danych GUS oraz Roczników Statystycznych Przemysáu z lat 1998-2012.
0
1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012*
zá/zá tys. zá
wydajnoĞü pracy (tys. zá/ 1 zatrudnionego)
0
1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012*
zá/zá tys. zá
produktywnoĞü majątku trwaáego (zá/zá)
Tabela 6.13. Wybrane wskaĨniki produktywnoĞci duĪych i Ğrednich firm przemysáowych
Wyszczególnienie 1997 2002 2007 2012 1997 2002 2007 2012 przemysá spirytusowy przemysá winiarski WydajnoĞü pracy (ceny realne,
w tys. zá/osobĊ) 365 352 611 789 184 269 356 620
ProduktywnoĞü majątku trwaáego
(w zá/zá) 2,35 1,54 2,10 2,56 2,40 2,62 2,63 1,72
przemysá piwowarski przemysá tytoniowy WydajnoĞü pracy (ceny realne,
w tys. zá/osobĊ) 295 639 925 1 056 364 511 664 676
ProduktywnoĞü majątku trwaáego
(w zá/zá) 1,04 0,93 0,97 1,03 2,19 1,30 1,20 0,74
ħródáo: opracowanie wáasne na podstawie niepublikowanych danych GUS oraz Roczników Statystycznych Przemysáu z lat 1998-2012.
Wzrost produktywnoĞci majątku trwaáego (tab. 6.13) miaá miejsce tylko w produkcji napojów spirytusowych (o 8,9% w firmach duĪych i Ğrednich).
Spadek nastąpiá w przemyĞle winiarskim (prawie o 1/3) i tytoniowym (o 2/3), a wzglĊdnie stabilny byá w piwowarskim, szczególnie w duĪych i Ğrednich fir-mach. Istotne jest takĪe to, Īe najwiĊksza produktywnoĞü majątku trwaáego byáa w branĪy spirytusowej i w winiarskiej, a produktywnoĞü pracy – w piwowar-skiej i spirytusowej.
6.7. EfektywnoĞü produkcji napojów alkoholowych i wyrobów tytoniowych