Wybrane modele dyskryminacyjne zostały oszacowane w różnym okresie na zróż-nicowanych populacjach badanych przedsiębiorstw, zarówno pod względem ich liczebności (przyjmowano różne definicje bankructwa), wielkości (mierzonej sumą aktywów) oraz przynależności sektorowej.
M. Hamrol, B. Czajka i M. Piechocki [2004, ss. 35–39] opublikowali założenia swoje-go modelu w 2004 r. Badaniami objęli 50 par przedsiębiorstw charakteryzujących się zbliżoną przeciętną sumą aktywów, wynoszącą 29,2 mln zł. Wielkość poszczególnych przedsiębiorstw, mierzona wartością aktywów, była dość zróżnicowana. Dla 56 firm suma aktywów nie przekroczyła 20 mln zł (w tym aż dla 35 – zaledwie 10 mln zł). Tylko 14 badanych spółek posiadało majątek o wartości większej niż 50 mln zł.
180
A. Hołda [2001, s. 307] badaniami objął 40 par przedsiębiorstw zaliczonych we-dług Europejskiej Klasyfikacji Działalności do grup od 45 do 74. Wykorzystał sprawoz-dania finansowe za lata 1993–1996.
E. Mączyńska, wraz z zespołem [2006, ss. 205–235], badała populację 80 spółek giełdowych (o profilu produkcyjnym oraz usługowym i handlowym), a sprawozdania finansowe obejmowały lata 1997–2002.
D. Hadasik [1998, s. 134] objęła badaniem grupę przedsiębiorstw, które w latach 1991–1997 złożyły sądzie wniosek o ogłoszenie upadłości. Dobór próby nie miał cha-rakteru losowego. Nie zawsze udało się autorce dobrać przedsiębiorstwo o dobrej kondycji, które spełniałoby warunek dotyczący formy własności i było zbliżone wiel-kością do upadłego. Założyła, że przedsiębiorstwa tworzące poszczególne pary nie muszą pochodzić z tej samej branży. D. Hadasik [1998, s. 135] badała 22 przedsiębior-stwa państwowe, pięć spółdzielni, 11 spółek z ograniczoną odpowiedzialnością oraz zaledwie dwie spółki akcyjne.
Badania prowadzone przez J. Gajdkę i Stosa [1996, s. 143] obejmowały 20 par spółek branży przemysłowej, budowlanej i handlowej notowanych na GPW w War-szawie.
D. Wierzba [2000, s. 88] badał 13 przedsiębiorstw, dla których sąd ogłosił upadłość w latach 1995–1998. W celu zwiększenia liczebności badanej populacji do grupy zagrożonych przedsiębiorstw zaliczył także te, dla których w wymienionym okresie otwarto postępowanie układowe. Omawiany model posiada istotny mankament me-todyczny. D. Wierzba w konstrukcji dwóch pierwszych wskaźników wykorzystał róż-nicę: „zysk z działalności operacyjnej – amortyzacja”. Zysk z działalności operacyjnej stanowi różnicę pomiędzy sumą przychodów netto ze sprzedaży produktów, towa-rów i materiałów, a także pozostałych przychodów operacyjnych oraz sumą kosztów działalności operacyjnej i pozostałych kosztów operacyjnych. A zatem amortyzacja jako składnik kosztów działalności operacyjnej determinuje wysokość zysku z działal-ności operacyjnej. Ponowne odejmowanie kwoty amortyzacji od zysku z działalz działal-ności operacyjnej nie ma sensu metodycznego.
B. Prusak [2005, s. 153] zaprezentował założenia swojej metody w 2004 r. W mo-delu 1 (dla analizy na rok przed upadłością) badał 70 par przedsiębiorstw, a w mode-lu 2 (dla dwóch lat przed upadłością) – odpowiednio 68 par przedsiębiorstw. Wybrał przedsiębiorstwa o wartości przychodów ze sprzedaży mniejszej od 100 mln zł.
Autorzy wymienionych modeli dyskryminacyjnych oraz omawianych badań nie dostrzegają błędów wynikających z doboru prób badawczych (pary przedsiębiorstw)
181 oraz ich wpływu na szacowanie prawdopodobieństwa upadłości, na co zwraca
uwa-gę M. Gruszczyński [2017, s. 22].
Liczba zmiennych w tych modelach waha się od trzech (model 2 metody B. Pru-saka) do sześciu (model E. Mączyńskiej oraz model 4 D. Hałasik). W sześciu mode-lach progiem niezagrożonej kondycji finansowej jest zero (Z>0), w czterech kolej-nych (D. Hadasik, J. Gajdki i D. Stosa oraz obu modelach B. Prusaka występują inne, charakterystyczne dla tych modeli wartości funkcji dyskryminacyjnej. W trzech mo-delach wprowadzono obszary niepewności, zwane niekiedy „szarą strefą” (A. Hołdy i B. Prusaka).
Tylko w dwóch badanych modelach wykorzystano jako zmienne wszystkie kategorie wskaźników analizy finansowej, to jest rentowności, płynności finanso-wej, sprawności gospodarowania oraz zadłużenia (A. Hołdy i modelu F INE PAN). W pozostałych modelach pominięto kryterium: rentowności (D. Hadasik), płynno-ści finansowej (E. Mączyńskiej, J. Gajdki i D. Stosa), sprawnopłynno-ści gospodarowania (M. Hamrola, D. Wierzby, B. Prusaka oraz w modelu G INE PAN), a także zadłużenia (B. Prusaka – model 1).
W procedurze weryfikacji wiarygodności diagnostycznej badanych modeli należy dostrzegać kontrowersyjne zjawisko rozbieżności między charakterem danej zmien-nej modelu a znakiem arytmetycznym wyznacznika równania dyskryminacyjnego dla tej zmiennej. W modelach A. Hołdy oraz J. Gajdki i D. Stosa wskaźnik spłaty zobowią-zań traktowany jest jak stymulanta, co może prowadzić do paradoksalnego wniosku, że im dłuższy jest okres spłaty zobowiązań, tym szybciej badane przedsiębiorstwo zbliży się do progu niezagrożonej kondycji finansowej. Z kolei w modelu E. Mączyń-skiej relacja zapasów do przychodów ze sprzedaży jest traktowana jako stymulanta, w modelu 4 D. Hadasik wskaźnik wysokiej płynności występuje jako destymulanta, podczas gdy cykl realizacji należności – jako stymulanta, a we wspomnianym już mo-delu 4 J. Gajdki i D. Stosa wskaźnik rotacji aktywów jest ujęty jako destymulanta, pod-czas gdy ten sam wskaźnik w modelu A. Hołdy jest stymulantą. Omówione paradoksy metodyczne mają oczywiście wpływ na jakość diagnozy.
Przegląd literatury przedmiotu prowadzi do wniosku, że wykorzystywano róż-ne kryteria doboru przedsiębiorstw: pary firm (równa liczba podmiotów o dobrej i złej kondycji finansowej); dominujący udział „bankrutów” w łącznej liczbie bada-nych przedsiębiorstw; wyłącznie „bankruci”; różne kategorie kondycji finansowej (spółki o dobrej kondycji finansowej, „chylące się ku upadkowi” oraz które ogłosiły upadłość).
182
Występują także różne definicje „bankructwa”: przedsiębiorstwa, które zosta-ły postawione w stan upadłości; zagrożone upadłością; które wystąpizosta-ły do sądu z wnioskiem o ogłoszenie upadłości oraz charakteryzowały się stratami finansowy-mi i ujemnym kapitałem własnym; przedsiębiorstwa, wobec których złożono wnioski o upadłość lub postępowanie układowe; wobec których sąd ogłosił upadłość; które zaprzestały działalności ze względów finansowych i zaniechały sporządzania spra-wozdań do GUS oraz przedsiębiorstwa w stanie niewypłacalności.
Zauważamy także, że za pomocą tych samych modeli dyskryminacyjnych (nieza-leżnie od struktury sektorowej populacji próby uczącej) badano kondycję finansową podmiotów należących do różnych sektorów gospodarki narodowej.